Wikipedia

Fetë darmike

Fetë indiane, ndonjëherë të quajtura edhe fetë Dharmike ose fetë Indike, janë disa fe që kanë origjinën në nënkontinentin Indian . Këto fe, të cilat përfshijnë Budizmin, Hinduizmin, Jainizmin dhe Sikizmin, klasifikohen gjithashtu si fe lindore . Megjithëse fetë indiane janë të lidhura përgjatë historisë së Indisë, ato përbëjnë një gamë të gjerë komunitetesh fetare dhe nuk kufizohen në nënkontinentin Indian. [web 1]

:
:
:
:

Fetë indiane si përqindje e popullsisë së botës

  Hinduizmi (16%)
  Budizmi (7.1%)
  Sikizmi (0.35%)
  Xhainizmi (0.06%)
  Other (76.49%)
Fetë indiane sipas numrit të ndjekësve (anketë 2020) [1] [2] [3] [4]
Feja Popullatë
Hindutë 1.25 miliardë
Budistët 520 milionë
sikët 30 milionë
Jainët 6 milionë
Të tjerët 4 milionë
Total 1.81 miliardë

 Dëshmitë që dëshmojnë një fe parahistorike në nënkontinentin Indian rrjedhin nga pikturat shkëmbore të shpërndara të Mezolitit . Populli Harap i qytetërimit të Luginës së Indit, i cili zgjati nga 3300 deri në 1300 pes (periudha e pjekur 2600-1900 pes), kishte një kulturë të hershme të urbanizuar që i paraprin fesë Vedike. [5][ më mirë burimi nevojshme ]

Historia e dokumentuar e feve indiane fillon me fenë historike Vedike, praktikat fetare të indo-iranianëve të hershëm, të cilat u mblodhën dhe më vonë u redaktuan në Veda, si dhe Agamat me origjinë dravidiane . Periudha e kompozimit, redaktimit dhe komentimit të këtyre teksteve njihet si periudha Vedike, e cila zgjati afërsisht nga viti 1750 deri në 500 pes. [6] Pjesët filozofike të Vedave u përmblodhën në Upanishadët, të cilat zakonisht quhen Vedānta, të interpretuara në mënyra të ndryshme që të nënkuptojnë ose "kapitujt e fundit, pjesët e Vedës " ose "objekti, qëllimi më i lartë i Vedës". [7] Upanishadët e hershëm paraprijnë të gjitha Epokën e Përbashkët, pesë nga njëmbëdhjetë Upanishadët kryesorë u kompozuan sipas të gjitha gjasave përpara shekullit të 6-të pes, [8] [9] dhe përmbajnë përmendjet më të hershme të Yoga dhe Moksha . [10]

Periudha śramaṇa midis 800 dhe 200 pes shënon një "pikë kthese midis hinduizmit vedik dhe hinduizmit puranik". [6] Lëvizja Shramana, një lëvizje e lashtë fetare indiane paralele por e ndarë nga tradita Vedike, shpesh sfidonte shumë nga konceptet Vedike dhe Upanishadike të shpirtit (Atman) dhe realitetit përfundimtar (Brahman). Në shekullin e 6-të pes, lëvizja shramnike u maturua në xhainizëm [11] dhe budizëm [12] dhe ishte përgjegjëse për ndarjen e feve indiane në dy degë kryesore filozofike të astikës, e cila nderon Vedën (p.sh., gjashtë shkollat ortodokse të hinduizmit) dhe nastikës(p.sh., Budizmi, Jainizmi, Charvaka, etj.). Megjithatë, të dyja degët ndanin konceptet e lidhura me Yoga, saṃsāra (cikli i lindjes dhe vdekjes) dhe moksha (çlirimi nga ai cikël).

Periudha Puranike (200 pes – 500 e.s.) dhe periudha e mesjetës së hershme (500–1100 e.s.) krijuan konfigurime të reja të hinduizmit, veçanërisht bhakti dhe Shaivizmi, Shaktizmi, Vaishnavizmi, Smarta dhe grupe më të vogla si Shrauta konservatore.

Periudha e hershme islame (1100–1500 e.s.) gjithashtu u dha shtysë lëvizjeve të reja. Sikhizmi u themelua në shekullin e 15-të mbi mësimet e Guru Nanakut dhe nëntë Guruve të njëpasnjëshëm sikhë në Indinë Veriore . [web 2] Shumica dërrmuese e adhuruesve të tij e kanë origjinën në rajonin e Punxhabit . Gjatë periudhës së sundimit britanik në Indi, u ngrit një riinterpretim dhe sintezë e hinduizmit, e cila ndihmoi lëvizjen indiane e pavarësise .

Historia Redakto

Artikulli kryesor: Tantra


Periodizimi Redakto

Historiani skocez James Mill, në veprën e tij kryesore Historia e Indisë Britanike (1817), dalloi tre faza në historinë e Indisë, përkatësisht periudhat hindu, myslimane dhe britanike. Ky periodizim është kritikuar, për keqkuptimet që ka shkaktuar. Një tjetër periodizim është ndarja në "periudha antike, klasike, mesjetare dhe moderne", megjithëse ky periodizim ka marrë edhe kritika. [13]

Smart dhe Michaels duket se ndjekin periodizimin e Mill, ndërsa Flood dhe Muesse ndjekin periodizimin e "periudhave antike, klasike, mesjetare dhe moderne". Një periodizim i përpunuar mund të jetë si më poshtë: [6]

  • Parahistoria indiane duke përfshirë qytetërimin e Luginës së Indit (deri rreth vitit 1750 pes)
  • Epoka e hekurit duke përfshirë periudhën Vedike (rreth 1750–600 pes)
  • "Urbanizimi i dytë" (rreth 600–200 pes)
  • Periudha klasike (rreth 200 pes-1200 e.s.) [note 7]
    • Periudha paraklasike (rreth 200 pes-320 e.s.)
    • "Epoka e Artë" (Perandoria Gupta) (rreth 320–650 e.s.)
    • Periudha e vonë-klasike (rreth 650–1200 e.s.)
  • Periudha mesjetare (rreth 1200–1500 e.s.)
  • Moderne e hershme (rreth 1500–1850)
  • Periudha moderne (Raxhi britanik dhe pavarësia) (nga 1850 e këtej)

Fetë paravedike (para rreth vitit 1750 pes) Redakto

Parahistoria Redakto

Feja më e hershme e ndjekur nga popujt e nënkontinentit Indian, duke përfshirë ata të Luginës së Indit dhe Luginës së Gangut, ka të ngjarë të ishte animizmi vendor që nuk kishte misionarë . [14]

 
"Mbreti prift" i qytetërimit të Luginës së Indus

Dëshmitë që vërtetojnë fenë parahistorike në nënkontinentin Indian rrjedhin nga pikturat shkëmbore të shpërndara të Mesolitit, si në Bhimbetka, që përshkruajnë vallet dhe ritualet. Bujqësia neolitike që banonte në luginën e lumit Ind i varrosnin të vdekurit e tyre në një mënyrë që sugjeronte praktika shpirtërore që përfshinin nocionet e një jete të përtejme dhe besimin në magji. [15] Vende të tjera të Epokës së Gurit të Azisë Jugore, të tilla si strehimoret shkëmbore Bhimbetka në Madhya Pradesh qendror dhe petroglifet Kupgal të Karnatakës lindore, përmbajnë art shkëmbor që portretizon rite fetare dhe dëshmi të muzikës së mundshme të ritualizuar. [web 3]

Qytetërimi i Luginës së Indit Redakto

 
Tempulli Mahabodhi Budist, Bodh Gaya, Bihar
 
Tempulli Palitana Xhainist, Kodra Shatrunjaya, Guxharat

Religjioni dhe sistemi i besimit të njerëzve të luginës së Indus ka marrë vëmendje të posaçme, veçanërisht nga pikëpamja e identifikimit të pararendësve të hyjnive dhe praktikave fetare të feve indiane që u zhvilluan më vonë në zonë. Megjithatë, për shkak të mungesës së provave, të cilat janë të hapura për interpretime të ndryshme dhe faktit që shkrimi Ind mbetet i padeshifruar, përfundimet janë pjesërisht spekulative dhe kryesisht të bazuara në një pamje retrospektive nga një këndvështrim shumë i mëvonshëm hindu. [16] Një vepër e hershme dhe me ndikim në këtë zonë që vendosi prirjen për interpretimet hindu të dëshmive arkeologjike nga vendet e Harapanit [17] ishte ajo e John Marshall, i cili në 1931 identifikoi këto si tipare të spikatura të fesë Inde: një Zot i Madh Mashkull dhe një Nënë Perëndeshë; hyjnizimi ose nderimi i kafshëve dhe bimëve; paraqitje simbolike e falusit ( linga ) dhe vulvës ( joni ); dhe, përdorimi i banjove dhe ujit në praktikën fetare. Interpretimet e Marshallit janë debatuar shumë dhe nganjëherë janë diskutuar gjatë dekadave në vijim. [18] [19]

 
E ashtuquajtura vula e Pashupatit, që tregon një figurë të ulur dhe ndoshta itifalike, të rrethuar nga kafshë.

Një vulë e luginës së Indus tregon një figurë të ulur, ndoshta itifalike dhe tricefalike, me një shami me brirë, të rrethuar nga kafshë. Marshall e identifikoi figurën si një formë të hershme të perëndisë hindu Shiva (ose Rudra ), i cili lidhet me asketizmin, jogën dhe linga; konsiderohet si zot i kafshëve; dhe shpesh përshkruhet si me tre sy. Prandaj, vula është njohur si Vula e Pashupatit, sipas Pashupatit (zot i të gjitha kafshëve), një epitet i Shivës. [18] [19] Ndërsa puna e Marshallit ka fituar njëfarë mbështetjeje, shumë kritikë dhe madje mbështetës kanë ngritur disa kundërshtime. Doris Srinivasan ka argumentuar se figura nuk ka tre fytyra, apo qëndrim jog, dhe se në literaturën Vedike Rudra nuk ishte një mbrojtës i kafshëve të egra. [20] [21] Herbert Sullivan dhe Alf Hiltebeitel gjithashtu hodhën poshtë konkluzionet e Marshallit, me të parët që pretendonin se figura ishte femër, ndërsa i dyti e lidhi figurën me Mahishën, Zotin e Buallit dhe kafshët përreth me vahana (automjete) hyjnish për katër drejtimet kardinal. [22] [23] Pavarësisht kritikave për lidhjen e Marshallit të vulës me një ikonë proto-Shiva, ajo është interpretuar si Tirthankara Rishabha nga Jains dhe Vilas Sangave [24] ose një Buda i hershëm nga budistët. [17] Historianët si Heinrich Zimmer, Thomas McEvilley janë të mendimit se ekziston një lidhje midis qytetërimit të parë Xhain Tirthankara Rishabha dhe qytetërimit të Luginës së Indit. [25]

Periudha Vedike (1750–800 pes) Redakto

... disa mendimtarë filluan ti trajtonin si një të tërë të gjitha mësimet filozofike të shumëllojshme të Upanishadëve, epikave, Puranave, dhe shkolave të njohura retrospektivisht "gjashtë sistemet" (saddarsana) e filozofisë së rrymës kryesore hindu.[26]

Historia e dokumentuar e feve indiane fillon me fenë historike Vedike, praktikat fetare të indo-arianëve të hershëm, të cilat u mblodhën dhe më vonë u redaktuan në Samhitas (zakonisht të njohura si Vedas), katër koleksione kanonike himnesh ose mantrash të kompozuara në sanskritishten arkaike . Këto tekste janë tekstet qendrore shruti (të zbuluara) të hinduizmit . Periudha e kompozimit, redaktimit dhe komentimit të këtyre teksteve njihet si periudha Vedike, e cila zgjati afërsisht nga viti 1750 deri në 500 pes. [6]

Periudha Vedike është më domethënëse për përbërjen e katër Vedave, Brahmanave dhe Upanishadëve më të vjetër (të dyja të paraqitura si diskutime mbi ritualet, mantrat dhe konceptet që gjenden në katër Vedat), të cilat sot janë disa nga tekstet kanonike më të rëndësishme të hinduizmit, dhe janë kodifikimi i shumë prej asaj që u zhvillua në besimet thelbësore të hinduizmit. [27]

 
Një statujë e Gautama Budës nga Sarnathi, Uttar Pradesh, India, shekulli 4 es.
 
Idhulli i Mahavirës, Tirthankara i 24ët dhe i fundit i Jainizmit.

Periudha e hershme Vedike - kompozime të hershme Vedike (rreth 1750–1200 pes) Redakto

Rishit, kompozitorët e himneve të Rigvedës, konsideroheshin poetë dhe shikues të frymëzuar.

Mënyra e adhurimit ishte kryerja e Jaxhnjës, sakrifica që përfshinte sakrificën dhe sublimimin e havanës sámagri (përgatitje bimore) [28] në zjarr, të shoqëruar nga këndimi i Samanëve dhe 'mërmëritja' e Jaxhuve, mantrës flijuese. Kuptimi sublim i fjalës jaxhnja rrjedh nga folja sanskrite yaj, e cila ka një kuptim të trefishtë të adhurimit të hyjnive (devapujana), unitetit (saògatikaraña) dhe bamirësisë (dána). Një element thelbësor ishte zjarri i flijimit - Agni hyjnor - në të cilin derdheshin ofrimet, pasi çdo gjë që ofrohej në zjarr besohej se arrinte te Zoti.[ citim i nevojshëm ]

Konceptet qendrore në Vedat janë Satya dhe Rta . Satya rrjedh nga Sat, pjesëza e tanishme e rrënjës foljore si, "të jesh, të ekzistosh, të jetosh". [29] Sat do të thotë "ajo që ekziston me të vërtetë [...] e vërteta ekzistuese e vërtetë; e mira", [29] dhe Sat-ya do të thotë "është-qenie". [29] Rta, "ajo që është e lidhur siç duhet; rendi, rregulli; e vërteta", është parimi i rendit natyror që rregullon dhe koordinon funksionimin e universit dhe gjithçkaje brenda tij. [30] "Satya (e vërteta si qenie) dhe rita (e vërteta si ligj) janë parimet kryesore të Realitetit dhe manifestimi i tij është sfondi i kanoneve të darmës, ose një jetë me drejtësi." [31] "Satya është parimi i integrimit i rrënjosur në Absolutin, rita është zbatimi dhe funksioni i tij si rregull dhe rend që vepron në univers." [31] Përputhja me Ṛta do të mundësonte përparim ndërsa shkelja e saj do të çonte në ndëshkim. Panikkar vëren:

Ṛta është baza e gjithëçkaje; është "supremja", megjithëse kjo nuk duhet kuptuar në një sens statik. [...] Është shprehja e dinamizmit primordial që është i trashëguar në çdo gjë...."[32]

Termi rta është trashëguar nga feja proto-indo-iraniane, feja e popujve indo-iranian para shkrimeve më të hershme Vedike (Indo-ariane) dhe Zoroastriane (Iraniane). " Asha " është termi i gjuhës avestane (që korrespondon me atë të gjuhës Vedike ṛta ) për një koncept me rëndësi thelbësore [33] për teologjinë dhe doktrinën Zoroastriane . Termi "dharma" ishte përdorur tashmë në mendimin brahmanik, ku u konceptua si një aspekt i Rtas . [34]

Periudha e mesme Vedike (rreth 1200–850 pes) Redakto

Gjatë periudhës së Mesme Vedike, u kompozuan mantrat e Jaxhurvedës dhe tekstet më të vjetra Brahmana. [6] Brahmanët u bënë ndërmjetës të fuqishëm. [6]Rrënjët historike të xhainizmit në Indi gjurmohen në shekullin e 9-të para Krishtit me ngritjen e Parshvanathës dhe filozofisë së tij jo të dhunshme. [35] [36]

Periudha Vedike e Vonë (nga 850 pes) Redakto

Feja Vedike evoluoi në Hinduizëm dhe Vedanta, një rrugë fetare që e konsideron veten "thelb" të Vedave, duke interpretuar panteonin vedik si një pamje unitare të universit me "Zotin" (Brahman) i parë si të brendshëm dhe transhendent në format e Ishvarës dhe Brahmanit. Ky sistem i mendimit post-Vedik, së bashku me Upanishadet dhe tekstet e mëvonshme si epikat ( Ramajana dhe Mahabharata ), është një komponent kryesor i hinduizmit modern. Traditat rituale të fesë Vedike ruhen në traditën konservatore Śrauta.[ citim i nevojshëm ]

Periudha Shramanike (rreth 800–200 pes) Redakto

Gjatë kohës së lëvizjeve reformuese shramanike "humbën shumë elementë të fesë Vedike". [6] Sipas Michaels, "është e justifikuar të shihet një pikë kthese midis fesë Vedike dhe feve hindu". [6]

Xhainizmi Redakto
Budizmi Redakto
 
Murgjit budistë që kryejnë mandala tradicionale me rërë të bërë nga rërë me ngjyrë

Përhapja e xhainizmit dhe budizmit (500–200 pes) Redakto

Si xhainizmi ashtu edhe budizmi u përhapën në të gjithë Indinë gjatë periudhës së perandorisë Magadha.[ citim i nevojshëm ]

Budizmi lulëzoi gjatë mbretërimit të Ashoka të Perandorisë Maurja, i cili patronoi mësimet budiste dhe unifikoi nënkontinentin Indian në shekullin e 3-të pes. Ai dërgoi misionarë jashtë vendit, duke lejuar që budizmi të përhapet në të gjithë Azinë. [37]

Xhainizmi filloi periudhën e tij të artë gjatë mbretërimit të perandorit Kharavela të Kalingës në shekullin II pes për shkak të patronazhit të tij të rëndësishëm të fesë. Mbretërimi i tij konsiderohet një periudhë rritjeje dhe ndikimi për fenë, megjithëse xhainizmi kishte lulëzuar për shekuj më parë dhe vazhdoi të zhvillohej në rëndësi pas kohës së tij. [38]

Kultura Dravidiane Redakto

Feja e hershme dravidiane përbëhej nga forma jo- vedike e hinduizmit në atë që ata ishin historikisht ose aktualisht janë agamikë . Agamat janë me origjinë jo-vedike [39] dhe janë datuar ose si tekste post-vedike. ose si kompozime gojore paravedike. [40] Agamat janë një koleksion i shkrimeve të shenjta tamile dhe më vonë sanskrite që përbëjnë kryesisht metodat e ndërtimit të tempullit dhe krijimit të murtit, mjetet e adhurimit të hyjnive, doktrinat filozofike, praktikat medituese, arritjen e dëshirave të gjashtëfishta dhe katër lloje të jogës. Adhurimi i hyjnisë tutelare, florës dhe faunës së shenjtë në hinduizëm njihet gjithashtu si një mbijetesë e fesë Dravidiane para-Vedike.

 
I urti Agastja, babai i letërsisë Tamile

Veprat gramatikore të lashta tamile Tolkappiyam, dhjetë antologjitë Pattuppāṭṭu, tetë antologjitë Eṭṭuttokai hedhin dritë gjithashtu mbi fenë e hershme të dravidianëve të lashtë. Seyon u lavdërua si perëndia e kuqe e ulur në pallua blu, e cila është gjithnjë e re dhe e shkëlqyer, si perëndia e preferuar e tamilëve. [41] Shiva shihej gjithashtu si Zoti suprem. [41] Ikonografia e hershme e Seyyon [42] dhe Shivës [43] [44] [45] [46] [47] dhe lidhja e tyre me florën dhe faunën vendase shkon prapa në qytetërimin e Luginës së Indit. [43] [45] [48] [49] [50] [44] [51] Peizazhi Sangam u klasifikua në pesë kategori, thinais, bazuar në humorin, stinën dhe tokën. Tolkappiyam, përmend se secili prej këtyre Thinai kishte një hyjni të lidhur si Seyyon në Kurinji - kodrat, Thirumaal në Mullai - pyjet dhe Kotravai në Marutham - fushat dhe Wanji-ko në Neithal - brigjet dhe detet. Zotat e tjerë të përmendur ishin Mayyon dhe Vaali, të cilët u asimiluan të gjithë në hinduizëm me kalimin e kohës. Ndikimi gjuhësor dravidian [52] në fenë e hershme Vedike është i dukshëm, shumë nga këto tipare janë tashmë të pranishme në gjuhën më të vjetër të njohur indo-ariane, gjuhën e Rigvedës (rreth 1500 pes), [52] e cila përfshin gjithashtu mbi një duzinë fjalë të huazuara nga gjuha dravidiane. [53] [54] Ky përfaqëson një bashkim të hershëm fetar dhe kulturor [55] ose sintezë [56] midis dravidianëve të lashtë dhe indo-arianëve, e cila u bë më e dukshme me kalimin e kohës me ikonografinë e shenjtë, traditat, filozofinë, florën dhe faunën që vazhdoi të ndikojë hinduizmin, budizmin, çarvakën, shramanën dhe xhainizmin. [57] [55] [58] [59]

 
Planifikim tipik i arkitekturës dravidiane që evoluoi nga koyil si rezidencë e mbretit.

Në të gjithë Tamilakamin, një mbret konsiderohej si hyjnor nga natyra dhe kishte rëndësi fetare. [60] Mbreti ishte 'përfaqësuesi i Zotit në tokë' dhe jetonte në një "koyil", që do të thotë "banesa e një perëndie". Fjala moderne tamile për tempull është koil . Adhurimi titullar iu bë edhe mbretërve. [61] [62] Fjalët moderne për perëndinë si "kō" ("mbret"), "iṟai" ("perandor") dhe "āṇḍavar" ("pushtues") tani kryesisht u referohen perëndive. Këta elementë u përfshinë më vonë në hinduizëm si martesa legjendare e Shivës me mbretëreshën Mīnātchi që sundoi Madurai ose Wanji-ko, një zot që më vonë u bashkua nën Indrën . [63] Tolkappiyar i referohet Tre Mbretërve të Kurorëzuar si "Tre të lavdëruar nga Qielli". [64] Në jugun që flet dravidianisht, koncepti i mbretërimit hyjnor çoi në marrjen e roleve kryesore nga shteti dhe tempulli. [65]

Periudha epike dhe e hershme puranike (200 pes – 500 e.s.) Redakto

 
Krishna duke luftuar me demonin Keshi, shekulli i 5-të, periudha Gupta.

Flood dhe Muesse marrin periudhën midis 200 pes dhe 500 pes si një periudhë të veçantë, [50] [66] në të cilën po shkruheshin epikat dhe puranat e para. [66] Michaels merr një hapësirë më të madhe kohore, përkatësisht periudhën midis 200 pes dhe 1100 CE, [6] e cila pa ngritjen e të ashtuquajturit "Hinduizëm Klasik", [6] me "epokën e tij të artë" [6] gjatë Perandorisë Gupta. [6]

 
Një statujë bazalti e Lalitës e rrethuar nga Gaṇeśa dhe Kārttikeya, epoka Pala.

Sipas Alf Hiltebeitel, një periudhë konsolidimi në zhvillimin e hinduizmit ndodhi midis kohës së Upanishadit të vonë Vedic (rreth 500 pes) dhe periudhës së ngritjes së Guptas (rreth 320–467 e.s.), të cilën ai e quan "sintezën hindus", "sintezën brahmanike" ose "sintezën ortodokse". [67] Ai zhvillohet në ndërveprim me fetë dhe popujt e tjerë.

Vedanta - Brahma sutra (200 pes) Redakto

Në shkrimet e mëparshme, sanskritishtja 'Vedānta' thjesht u referohej vetëm Upanishadëve, tekstet vedike më spekulative dhe më filozofike. Megjithatë, në periudhën mesjetare të hinduizmit, fjala Vedānta filloi të nënkuptojë shkollën e filozofisë që interpretonte Upanishadët. Vedānta tradicionale e konsideron shabda pramāṇa ( prova nga shkrimet e shenjta ) si mjetin më autentik të dijes, ndërsa pratyakṣa ( perceptimi ) dhe anumāna ( konkluzion logjik) konsiderohen si të varur (por të vlefshme). [68] [69]

Letërsia hindu Redakto

 
Tempulli i Artë i Mahalakshmit në Vellore .

Dy nga epikat më të nderuara të hinduizmit, Mahabharata dhe Ramajana ishin kompozime të kësaj periudhe. Përkushtimi ndaj hyjnive të veçanta pasqyrohej nga përbërja e teksteve të përbëra për adhurimin e tyre. Për shembull, Ganapati Purana u shkrua për përkushtim ndaj Ganapatit (ose Ganeshës ). Hyjnitë popullore të kësaj epoke ishin Shiva, Vishnu, Durga, Surya, Skanda dhe Ganesha (duke përfshirë format / mishërimet e këtyre hyjnive). [ citim i nevojshëm ]

Në periudhën e fundit vedantike, disa tekste u hartuan gjithashtu si përmbledhje/bashkëngjitje të Upanishadëve. Këto tekste të quajtura kolektivisht si Purana lejuan një interpretim hyjnor dhe mitik të botës, jo ndryshe nga fetë e lashta helene ose romake. U kompozuan legjenda dhe epika me një mori perëndish dhe perëndeshash me karakteristika njerëzore. 

Xhainizmi dhe Budizmi Redakto

Periudha Gupta shënoi një pikë kthese të kulturës indiane: Guptas kryenin sakrifica Vedike për të legjitimuar sundimin e tyre, por ata gjithashtu patronizuan Budizmin, i cili vazhdoi të ofronte një alternativë ndaj ortodoksisë brahmanike. Budizmi vazhdoi të kishte një prani të konsiderueshme në disa rajone të Indisë deri në shekullin e 12-të.[ citim i nevojshëm ]

Kishte disa mbretër budistë që adhuronin Vishnu, si Perandoria Gupta, Perandoria Pala, Chalukyas, Somavanshi dhe Satavahana . [70] Budizmi mbijetoi i ndjekur nga hindutë. [71]

Tantra Redakto

Tantrizmi filloi në shekujt e hershëm të erës sonë dhe u zhvillua në një traditë plotësisht të artikuluar nga fundi i periudhës Gupta . Sipas Michaels kjo ishte "Epoka e Artë e Hinduizmit" [6] (rreth 320–650 es [6] ), e cila lulëzoi gjatë Perandorisë Gupta [6] (320 deri në 550 e.s.) deri në rënien e Perandorisë Harsha [6] (606-647 e.s.). Gjatë kësaj periudhe, pushteti u qëndërzua, së bashku me rritjen e tregtisë në distancë, standardizimin e procedurave ligjore dhe përhapjen e përgjithshme të shkrim-leximit. [6] Budizmi Mahajana lulëzoi, por kultura ortodokse Brahmana filloi të rinovohej nga patronazhi i dinastisë Gupta. [72] Pozicioni i Brahmanëve u përforcua, [6] dhe tempujt e parë hindu u shfaqën gjatë epokës së vonë Gupta. [6]

Periudha mesjetare dhe e vonë Puranike (500–1500 e.s.) Redakto

Periudha e vonë-klasike (rreth 650–1100 e.s.) Redakto

Pas përfundimit të Perandorisë Gupta dhe rënies së Perandorisë Harsha, pushteti u decentralizua në Indi. U shfaqën disa mbretëri më të mëdha, me "shtete vazale të panumërta". [6] Mbretëritë sundoheshin nëpërmjet një sistemi feudal. Mbretëritë më të vogla vareshin nga mbrojtja e mbretërive më të mëdha. "Mbreti i madh ishte i largët, lartësohej dhe hyjnizphej", [6] siç pasqyrohet në Mandalën tantrike, e cila gjithashtu mund të përshkruajë mbretin si qendrën e mandalës. [73]

Shpërbërja e pushtetit qendror çon gjithashtu në rajonalizimin e religjiozitetit dhe rivalitetit fetar. [6] Kultet dhe gjuhët vendore u fuqizuan dhe ndikimi i "hinduizmit ritualist brahmanik" [6] u pakësua. [6] Lëvizjet rurale dhe devocionale u ngritën, së bashku me Shaivizmin, Vaishnavizmin, Bhakti dhe Tantra, [6] edhe pse "grupimet sektare ishin vetëm në fillim të zhvillimit të tyre". [6] Lëvizjet fetare duhej të konkurronin për njohjen nga zotërit vendas. [6] Budizmi humbi pozicionin e tij dhe filloi të zhdukej në Indi. [6]

Vedanta Redakto

Në të njëjtën periudhë Vedanta ndryshoi, duke përfshirë mendimin budist dhe theksin e tij në vetëdijen dhe punën e mendjes. [74] Budizmi, i cili u mbështet nga qytetërimi i lashtë urban indian, humbi ndikimin ndaj feve tradicionale, të cilat i kishin rrënjët në fshat. [74] Në Bengal, Budizmi madje u ndoq penalisht. Por në të njëjtën kohë, Budizmi u përfshi në hinduizëm, kur Gaudapada përdori filozofinë budiste për të riinterpretuar Upanishadët. [74]

Budizmi Redakto

Ndërmjet viteve 400 dhe 1000 të es hinduizmi u zgjerua ndërsa rënia e budizmit në Indi vazhdoi. [75] Budizmi më pas u zhduk efektivisht në Indi, por mbijetoi në Nepal dhe Sri Lanka..[ citim i nevojshëm ]

Bhakti Redakto

Lëvizja Bhakti filloi me theksimin në adhurimin e Zotit, pavarësisht nga statusi i dikujt – qoftë priftëror apo laik, burra apo gra, status më i lartë shoqëror ose status më i ulët shoqëror. Lëvizjet u përqendruan kryesisht në format e Vishnus ( Rama dhe Krishna ) dhe Shiva. Megjithatë, kishte besimtarë të njohur të kësaj epoke të Durgës.[ citim i nevojshëm ] Përkrahësit më të njohur të kësaj lëvizjeje ishin Alvarët dhe Najanarët nga India jugore. Mësuesi më popullor Shaiva i jugut ishte Basava, ndërsa i veriut ishte Gorakhnath . [ Citimi i nevojshëm ] Shenjtoret femra përfshijnë figura si Akkamadevi, Lalleshvari dhe Molla . 

Alvarët ( tamil: ஆழ்வார்கள் , āḻvārkaḷ [ aːɻʋaːr ], ata të zhytur në Zot) ishin poetët-shenjtorë tamilë të Indisë jugore, të cilët jetuan midis shekujve të 6-të dhe 9-të të es dhe përkrahën "përkushtimin emocional" ose bhakti ndaj Vishnu-Krishnës në këngët e tyre të mallit, ekstazës dhe shërbimit. [76] Mësuesi më popullor vaishnava i jugut ishte Ramanuxha, ndërsa i veriut ishte Ramananda . [ citim i nevojshëm ]

Sri Vallabha Acharya (1479–1531) është një figurë shumë e rëndësishme nga kjo epokë. Ai themeloi shkollën Shuddha Advaita ( <i id="mwBGw">Jo-dualizëm i pastër</i> ) të mendimit Vedanta .

Sundimi i hershëm islamik (rreth 1100–1500 e.s.) Redakto

Në shekujt e 12-të dhe të 13-të, turqit dhe afganët pushtuan pjesë të Indisë veriore dhe krijuan Sulltanatin e Delhit në ish-pronat e Raxhputëve . Dinastia pasuese e skllevërve të Delhit arriti të pushtonte zona të mëdha të Indisë veriore, afërsisht të barabarta në shtrirje me Perandorinë e lashtë Gupta, ndërsa dinastia Khalji pushtoi pjesën më të madhe të Indisë qendrore, por përfundimisht ishte e pasuksesshme në pushtimin dhe bashkimin e nënkontinentit. Sulltanati nisi një periudhë të rilindjes kulturore indiane. Përzierja "indo-myslimane" e kulturave që rezultoi la monumente sinkretike të qëndrueshme në arkitekturë, muzikë, letërsi, fe dhe veshje.[ citim i nevojshëm ]

Hinduizmi Redakto
 
Një pamje ajrore e Tempullit Meenakshi nga maja e gopuramit jugor, duke parë veriun. Tempulli u rindërtua nga Perandoria Vixhajanagara.

Sipas Nicholson, tashmë midis shekullit të 12-të dhe 16-të,

Sikizmi (shekulli i 15-të) Redakto
 
Harmandir Sahib ( Tempulli i Artë ) është kulturalisht vendi më domethënës i adhurimit për Sikët .

Sikizmi filloi në Punjab të shekullit të 15-të, Sulltanatin e Delhit ( India dhe Pakistani i sotëm) me mësimet e Nanakut dhe nëntë guruve të njëpasnjëshëm. Besimi kryesor në sikizëm është besimi në Vāhigurū - i përfaqësuar nga simboli i shenjtë i ēk ōaṅkār [që do të thotë një zot]. Traditat dhe mësimet e sikizmit janë të lidhura qartë me historinë, shoqërinë dhe kulturën e Punxhabit . Adhuruesit e Sikizmit njihen si Sikë ( student ose dishepuj ) dhe numërojnë mbi 27 milionë në të gjithë botën. [ citim i nevojshëm ]

Periudha moderne (1500–tani) Redakto

India moderne (pas 1800) Redakto

 
Festivali Mahamagam është një festë e shenjtë që festohet një herë në dymbëdhjetë vjet në Tamil Nadu . Festivali Mahamagam, i cili mbahet në Kumbakonam . Ky festival quhet edhe Kumbamela e Jugut. [77] [78]
 
Mbledhja më e madhe fetare e mbajtur ndonjëherë në Tokë, Maha Kumbh Mela e vitit 2001 e mbajtur në Prajagraxh tërhoqi rreth 70 milionë hindu nga e gjithë bota.
Hinduizmi Redakto

Në shekullin e 19-të, nën ndikimin e forcave koloniale, një vizion sintetik i hinduizmit u formulua nga Raja Ram Mohan Roy, Swami Vivekananda, Sri Aurobindo, Sarvepalli Radhakrishnan dhe Mahatma Gandhi . [79] Këta mendimtarë janë prirur të kenë një pikëpamje gjithëpërfshirëse të historisë fetare të Indisë, duke theksuar ngjashmëritë midis feve të ndryshme indiane. [79]

Epoka moderne ka krijuar dhjetëra shenjtorë hindu me ndikim ndërkombëtar. [6] Për shembull, Brahma Baba themeloi Brahma Kumaris, një nga lëvizjet më të mëdha të reja fetare hindu, e cila u mëson miliona njerëzve disiplinën e Raxha Jogës .[ citimi i nevojshëm ] Duke përfaqësuar Vaishnavizmin tradicional Gaudija, Prabhupada themeloi lëvizjen Hare Krishna, një organizatë tjetër me shtrirje globale. Në Indinë e fundit të shekullit të 18-të, Swaminarayan themeloi Swaminarayan Sampraday. Anandamurti, themeluesi i Ananda Margës, ka ndikuar gjithashtu shumë në mbarë botën. Nëpërmjet ndikimit ndërkombëtar të të gjitha këtyre emërimeve të reja hindu, shumë praktika hindu si joga, meditimi, mantra, hamendja dhe vegjetarianizmi janë adoptuar nga të konvertuarit e rinj.

Xhainizmi Redakto

Xhainizmi vazhdon të jetë një fe me ndikim dhe komunitetet Jain jetojnë në shtetet indiane Guxharat, Raxhastan, Madja Pradesh, Maharashtra, Karnataka dhe Tamil Nadu. Autorët xhainë të disa librave klasikë në gjuhë të ndryshme indiane për një periudhë të konsiderueshme kohore.[ citim i nevojshëm ]

Budizmi Redakto

Lëvizja Budiste Dalit e referuar edhe si Navajana [80] është një lëvizje e ringjalljes budiste të shekullit të 19-të dhe të 20-të në Indi. Ajo mori shtysën e saj më thelbësore nga thirrja e B. R. Ambedkarit për konvertimin e Dalitëve në Budizëm në vitin 1956 dhe mundësinë për t'i shpëtuar shoqërisë me bazë kastën që i konsideronte ata si më të ulëtit në hierarki. [81]

Ngjashmëritë dhe dallimet Redakto

 
Harta që tregon përhapjen e feve abrahamike (rozë) dhe indiane (të verdhë) në secilin vend

Sipas Tilak, fetë e Indisë mund të interpretohen "në mënyrë diferenciale" ose "integrale", [82] që është ose duke theksuar dallimet ose ngjashmëritë. [82] Sipas Sherma dhe Sarma, indologët perëndimorë janë prirur të theksojnë dallimet, ndërsa indologët indianë kanë tendencë të theksojnë ngjashmëritë. [82]

Ngjashmëritë Redakto

Hinduizmi, Budizmi, Jainizmi dhe Sikhizmi ndajnë disa koncepte kyçe, të cilat interpretohen ndryshe nga grupe dhe individë të ndryshëm. [82] Deri në shekullin e 19-të, ithtarët e atyre feve të ndryshme nuk prireshin ta etiketonin veten si në kundërshtim me njëri-tjetrin, por "e perceptonin veten si pjesë e së njëjtës familje të zgjeruar kulturore". [83]

Dharma Redakto

 
Një besimtar përballë Gangut, duke lexuar një pirg librash të shenjtë ("Chalisa" e perëndive të ndryshme) në Kumbh Mela

Spektri i këtyre feve quhen fe Dharmike për shkak të mbivendosjes së tyre mbi konceptin thelbësor të Darmës. Ka kuptime të ndryshme në varësi të kontekstit. Për shembull, mund të nënkuptojë detyrë, drejtësi, mësime shpirtërore, sjellje, etj.

Soteriologjia Redakto

Hinduizmi, Budizmi, Jainizmi dhe Sikhizmi ndajnë konceptin e mokshës, çlirimin nga cikli i rilindjes. [84] Megjithatë, ata ndryshojnë në natyrën e saktë të këtij çlirimi. [84]

Rituali Redakto

Tiparet e përbashkëta mund të vërehen edhe në rituale. Rituali i vajosjes së kokës ,abhiseka, është i rëndësishëm në tre nga këto tradita të dallueshme, duke përjashtuar sikizmin (në budizëm ai gjendet brenda Vaxhrajanës ). [85] Rituale të tjera të rëndësishme janë djegja e të vdekurve, mbajtja e vermikut në kokë nga gratë e martuara dhe rituale të ndryshme martesore. [85] Në letërsi, shumë tregime klasike dhe purana kanë versione hindu, budiste ose xhainiste. [web 4] Të katër traditat kanë nocionet: karma, dharma, samsara, moksha dhe forma të ndryshme të jogës . [85]

Mitologjia Redakto

Rama është një figurë heroike në të gjitha këto fe. Në hinduizëm ai është Zoti i mishëruar në formën e një mbreti princëror; në Budizëm, ai është një Bodhisattva -i mishëruar; në xhainizëm, ai është qenia njerëzore e përsosur. Ndër Ramajanat budiste janë: Vessantarajataka, [86] Reamker, Ramakien, Phra Lak Phra Lam, Hikayat Seri Rama, etj. Ekziston edhe Khamti Ramayana midis fisit Khamti të Asom ku Rama është një Avatar i një Bodhisattva që mishërohet për të ndëshkuar mbreti demon Ravana (B.Datta 1993). Tai Ramayana është një libër tjetër që tregon historinë hyjnore në Asom.[ citim i nevojshëm ]

  1. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura EB
  2. ^ Adherents.com. "Religions by adherents". Arkivuar nga origjinali më 29 dhjetor 2011. Marrë më 9 shkurt 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Adresë e papërshtatshme (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  3. ^ "Ancient Indians made 'rock music'". BBC News. 19 mars 2004. Marrë më 7 gusht 2007. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  4. ^ c.f. Encyclopædia Britannica, s.v. "Jainism > Jainism, Hinduism, and Buddhism"
  1. ^ "Központi Statisztikai Hivatal". Nepszamlalas.hu. Arkivuar nga origjinali më 7 janar 2019. Marrë më 2 tetor 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  2. ^ "Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact" (PDF). gordonconwell.edu. janar 2015. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 maj 2017. Marrë më 29 maj 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  3. ^ "Viewpoint: Why Sikhs celebrate kindness – BBC News". BBC News. 15 korrik 2021. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  4. ^ "Countries With The Largest Jain Populations – WorldAtlas". 11 qershor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  5. ^ Vir Sanghvi. "Rude Travel: Down The Sages". Hindustan Times. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Michaels 2004.
  7. ^ Max Muller, The Upanishads, Part 1, Oxford University Press, page LXXXVI footnote 1
  8. ^ Olivelle 2014.
  9. ^ King 1995.
  10. ^ Olivelle 1998.
  11. ^ Jain 2008.
  12. ^ Svarghese 2008.
  13. ^ Thapar 1978.
  14. ^ Harari, Yuval Noah (2015). Sapiens: A Brief History of Humankind. Përkthyer nga Harari, Yuval Noah; Purcell, John; Watzman, Haim. London: Penguin Random House UK. fq. 235–236. ISBN 978-0-09-959008-8. OCLC 910498369. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Heehs 2002.
  16. ^ Wright 2009.
  17. ^ a b Ratnagar 2004.
  18. ^ a b Marshall 1931.
  19. ^ a b Possehl 2002.
  20. ^ Srinivasan 1975.
  21. ^ Srinivasan 1997.
  22. ^ Sullivan 1964.
  23. ^ Hiltebeitel 2011.
  24. ^ Vilas Sangave (2001). Facets of Jainology: Selected Research Papers on Jain Society, Religion, and Culture. Mumbai: Popular Prakashan. ISBN 978-81-7154-839-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Zimmer 1969.
  26. ^ Nicholson 2010, f. 2.
  27. ^ Stephanie W. Jamison and Michael Witzel in Arvind Sharma, editor, The Study of Hinduism. University of South Carolina Press, 2003, page 65
  28. ^ Parmar, Manish Singh (2018-04-10). Ancient India: A Glimpse of Indias' Glorious Ancient Past (në anglisht). BookRix. ISBN 978-3-7438-6452-8.
  29. ^ a b c Zimmer 1989.
  30. ^ Holdrege 2004.
  31. ^ a b Krishnananda 1994.
  32. ^ Panikkar 2001, ff. 350–351.
  33. ^ Duchesne-Guillemin 1963.
  34. ^ Day 1982.
  35. ^ Dundas 2002.
  36. ^ Zimmer 1953.
  37. ^ Heehs 2002.
  38. ^ "Kharavela - The Great Philanthropic Emperor" (PDF). {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Mudumby Narasimhachary, red. (1976). Āgamaprāmāṇya of Yāmunācārya. Issue 160 of Gaekwad's Oriental Series. Oriental Institute, Maharaja Sayajirao University of Baroda. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ Nagalingam, Pathmarajah (2009). "Chapter 3". The Religion of the Agamas. Siddhanta Publications. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ a b Kanchan Sinha, Kartikeya in Indian art and literature, Delhi: Sundeep Prakashan (1979).
  42. ^ Mahadevan, Iravatham (6 maj 2006). "A Note on the Muruku Sign of the Indus Script in light of the Mayiladuthurai Stone Axe Discovery". harappa.com. Arkivuar nga origjinali më 4 shtator 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  43. ^ a b Ranbir Vohra (2000). The Making of India: A Historical Survey. M.E. Sharpe. fq. 15. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ a b Grigorii Maksimovich Bongard-Levin (1985). Ancient Indian Civilization. Arnold-Heinemann. fq. 45. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ a b Steven Rosen; Graham M. Schweig (2006). Essential Hinduism. Greenwood Publishing Group. fq. 45. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ Singh 1989.
  47. ^ Kenoyer, Jonathan Mark. Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Karachi: Oxford University Press, 1998.
  48. ^ Basham 1967.
  49. ^ Frederick J. Simoons (1998). Plants of life, plants of death. fq. 363. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ a b Flood 1996.
  51. ^ John Keay. India: A History. Grove Press. fq. 14. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[nevojitet citimi i plotë]
  52. ^ a b J.P. Mallory and D. Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture (1997), p.308.
  53. ^ K. Zvelebil, Dravidian Linguistics: an Introduction, (Pondicherry: Pondicherry Institute of Linguistics and Culture 1990), p. 81.
  54. ^ Krishnamurti 2003.
  55. ^ a b Lockard 2007.
  56. ^ Hiltebeitel 2007.
  57. ^ Tiwari 2002.
  58. ^ Zimmer 1951.
  59. ^ Larson 1995.
  60. ^ Harman, William P. (1992). The sacred marriage of a Hindu goddess. Motilal Banarsidass. fq. 6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Anand, Mulk Raj (1980). Splendours of Tamil Nadu. Marg Publications. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  62. ^ Chopra, Pran Nath (1979). History of South India. S. Chand. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  63. ^ Bate, Bernard (2009). Tamil oratory and the Dravidian aesthetic: democratic practice in south India. Columbia University Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ A. Kiruṭṭin̲an̲ (2000). Tamil culture: religion, culture, and literature. Bharatiya Kala Prakashan. fq. 17. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ Embree, Ainslie Thomas (1988). Encyclopedia of Asian history: Volume 1. Scribner. ISBN 978-0-684-18898-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ a b Muesse 2011.
  67. ^ Hiltebeitel 2002.
  68. ^ Puligandla 1997.
  69. ^ Raju 1992.
  70. ^ Durga Prasad, P. 116, History of the Andhras up to 1565 A. D.
  71. ^ National Geographic January 2008, VOL. 213, NO. 1 "The flow between faiths was such that for hundreds of years, almost all Buddhist temples, including the ones at Ajanta, were built under the rule and patronage of Hindu kings."[nevojitet citimi i plotë]
  72. ^ Nakamura 2004.
  73. ^ White 2000.
  74. ^ a b c Scheepers 2000.
  75. ^ "The rise of Buddhism and Jainism". Religion and Ethics—Hinduism: Other religious influences. BBC. 26 korrik 2004. Marrë më 21 prill 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  76. ^ Andrea Nippard. "The Alvars" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 dhjetor 2013. Marrë më 20 prill 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  77. ^ "Mahamagam Festival". Marrë më 14 shkurt 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  78. ^ Madan Prasad Bezbaruah; Krishna Gopal; Phal S. Girota (2003), Fairs and Festivals of India, Gyan Publishing House, fq. 326, ISBN 978-81-212-0809-3, marrë më 14 shkurt 2014 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  79. ^ a b King 1999.
  80. ^ Omvedt, Gail. Buddhism in India : Challenging Brahmanism and Caste. 3rd ed. London/New Delhi/Thousand Oaks: Sage, 2003. pages: 2, 3–7, 8, 14–15, 19, 240, 266, 271
  81. ^ Thomas Pantham; Vrajendra Raj Mehta; Vrajendra Raj Mehta (2006), Political Ideas in Modern India: thematic explorations, Sage Publications, ISBN 0-7619-3420-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  82. ^ a b c d Sherma & Sarma 2008.
  83. ^ Lipner 1998.
  84. ^ a b Tiwari 1983.
  85. ^ a b c Others, Muzaffar H. Syed & (2022-02-20). History of Indian Nation: Ancient India (në anglisht). K.K. Publications. fq. 358.
  86. ^ Pollock, P. 661 Literary Cultures in History:
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Fetë_darmike&oldid=2665566"