Gjeorgjia në epokën romake

Zona e Gjeorgjisë ishte nën kontrollin romak midis shekullit të 1 para Krishtit dhe shekullit të VII pas Krishtit. Ky kontroll ndryshonte sipas kohës dhe ishte i ndërprerë mbi mbretëritë e Kolkidës dhe Iberisë në rajonin e Kaukazit . Këto mbretëri përafërsisht korrespondojnë me disa nga pjesët perëndimore dhe lindore të Gjeorgjisë moderne.

Historia

Gjeorgjia pararomake: Kolkida u bë pjesë e provincës romake të Pontit .

Pushtimet e Romës arritën në zonën e Kaukazit në fund të shekullit II para Krishtit, kur Republika Romake filloi të zgjerohej në Anadoll dhe Detin e Zi .

Në zonën e Gjeorgjisë sot perëndimore ekzistonte Mbretëria e Kolkidës që në ato vite kishte rënë nën kontrollin e Mbretërisë së Pontit (armik i Romës), ndërsa më në lindje ishte "Mbretëria e Iberisë". Si rezultat i fushatave romake të Pompeut dhe Lucullusit në 65 para Krishtit, Mbretëria e Pontit u shkatërrua plotësisht nga romakët dhe i gjithë territori i saj, përfshirë Kolkidin, u përfshi në Perandorinë Romake si provincë e saj. Iberia, nga ana tjetër , u pushtua dhe u bë një shtet vasal i perandorisë.

Nga kjo pikë e tutje Kolkida u bë provinca romake e Lazicum, me perandorin Neron që më vonë e përfshiu atë në Provincën e Pontit në vitin 63 pas Krishtit, dhe radhazi në Kapadoki nga Domitiani në vitin 81 pas Krishtit. Në të njëjtën kohë, Iberia vazhdoi të ishte një shtet vasal sepse gëzonte pavarësi të konsiderueshme dhe me ultësirat e bastisura shpesh nga fise të egra malore, duke i bërë një homazh nominal Romës në këmbim të mbrojtjes shihej si një investim i vlefshëm.

600 vitet e mëvonshme të historisë së Kaukazit të Jugut u shënuan nga lufta midis Romës dhe Parthians dhe Sasanidëve të Persisë, të cilët zhvilluan luftëra të gjata kundër romakëve, të njohura si Luftërat Romako-Persiane .

Përkundër faktit se të gjitha kështjellat kryesore përgjatë bregut të detit ishin të pushtuara nga romakët, sundimi i tyre ishte mjaft i lirë. Në vitin 69 pas Krishtit, njerëzit e Pontit dhe Kolkidës nën Anicetus organizuan një kryengritje të madhe kundër romakëve e cila përfundoi pa sukses.

Krishterimi filloi të përhapet në fillim të shekullit të 1-të. Rrëfimet tradicionale e lidhin ngjarjen me Shën Andrean, Shën Simon Zelotin dhe Shën Matata (por besimet fetare helenistike, lokale pagane dhe mitraike do të mbetën të përhapura deri në shekullin e 4-të).

Ndërsa mbretëria e popullit laz të Kolkidës administrohej si një provincë romake, Iberia Kaukaziane pranoi lirisht mbrojtjen Perandorake Romake. Një mbishkrim guri i zbuluar në Mtskheta flet për sundimtarin e shekullit të parë, Mihdrat I (58-106 pas Krishtit) si "miku i Cezarëve" dhe mbreti "iberianët romakëdashës". Perandori Vespasian fortifikoi vendin e lashtë Mtskheta të Arzamit për mbretërit iberikë në 75 pas Krishtit.

Në periudhën nga shekulli i 1 para Krishtit deri në shekullin e VII pas Krishtit, zona e Gjeorgjisë ishte nën kontrollin romak. Kjo kontroll ndryshonte në varësi të kohës dhe ishte mbi mbretëritë e Kolkidës dhe Iberisë në rajonin e Kaukazit, të cilat përafërsisht përkonin me disa pjesë të Gjeorgjisë moderne në perëndim dhe lindje. Kjo periudhë shënoi një pjesë të rëndësishme në historinë e Gjeorgjisë, duke u përfshirë në kontekstin dhe zhvillimet e Perandorisë Romake.

Në shekullin e III pas Krishtit, fisi Lazi dominoi pjesën më të madhe të Kolkidës, duke krijuar mbretërinë e Lazikës, e njohur në vend si Egrisi. Kolkida ishte një skenë e rivalitetit të stërzgjatur midis Perandorive Romake / Bizantine dhe Sasanide Lindore, që kulmoi me Luftën Lazike nga viti 542 deri në 562.

"Ura e Pompeut" u ndërtua në Gjeorgji nga legjionarët romakë të Pompeut

Për më tepër, në fillim të shekullit të 3-të, Romës iu desh të njihte sovranitetin e Shqipërisë Kaukaziane dhe Armenisë në Persinë Sasanide, por e gjithë ajo që tani është Gjeorgjia u kthye nën kontrollin romak me Aurelianin dhe Dioklecianin rreth vitit 300 pas Krishtit.

Nga mesi i shekullit të III-të, krahinës së Lazicumit (ose Lazikës) iu dha një shkallë autonomie që lejoi zhvillimin e saj drejt pavarësisë së plotë. Kjo çoi në formimin e një Mbretërie të re të quajtur Lazica-Egrisi në territoret e principatave më të vogla të Zanëve, Svanëve, Apsylëve, dhe Sanyghs në Jugperëndim të Kaukazit. Ky shtet i ri kaq kaukazian mbijetoi për më shumë se 250 vjet deri në vitin 562, kur u absorbua nën sundimin e Perandorisë Romake Lindore, në periudhën e sundimit të Justinianit I.

Në të vërtetë, në vitin 591 pas Krishtit Bizanti dhe Persia ranë dakord të ndanin Iberinë Kaukaziane midis tyre, me Tbilisin të ishte në duart e Persianëve dhe Mtskheta të ishte nën kontrollin romak/bizantin.

Në fillim të shekullit të VII, armëpushimi i përkohshëm midis romakëve dhe Persisë u shemb përsëri. Princi iberik Stephanoz I (rreth 590-627), vendosi në vitin 607 pas Krishtit të bashkonte forcat me Persinë për të ribashkëtuar të gjitha territoret e Iberisë Kaukaziane. Duket se ai ka arritur këtë qëllim duke u bërë kampioni i bashkimit kombëtar dhe duke udhëhequr suksesin e fuqishëm ushtarak kundër Persisë. Ky moment ishte shumë i rëndësishëm në historinë e Gjeorgjisë dhe në përpjekjet për pavarësi dhe bashkim kombëtar.

Por ofensiva e perandorit Heraklius në vitin 628 pas Krishtit solli fitoren mbi persët dhe siguroi mbizotërimin romak në Gjeorgjinë perëndimore dhe lindore deri në pushtimin dhe pushtimin e Kaukazit nga arabët në gjysmën e dytë të shekullit të VII.

Në të vërtetë, prania e Romës filloi të zhdukej nga Gjeorgjia pas Betejës së Sebastopolis, e cila u luftua pranë brigjeve lindore të Detit të Zi në 692 pas Krishtit midis Umajadëve dhe trupave të Perandorisë Romake Lindore të udhëhequr nga Leontios .

Krahina e Lazikës së Justinianit në vitin 565 pas Krishtit

Sebastopolis ( Sukhumi aktual) vazhdoi të mbetej kalaja e fundit romake/bizantine në Gjeorgjinë perëndimore, derisa u plaçkit dhe u shkatërrua përfundimisht nga pushtuesi arab Marwan II në 736 pas Krishtit.

Krishterimi romak

Një nga trashëgimitë kryesore të Romës në Gjeorgji është besimi i krishterë.

Në të vërtetë, krishterimi, i predikuar për herë të parë nga apostujt Simon dhe Andrea në shekullin I, u bë feja shtetërore e Iberisë Kaukaziane në vitin 327, duke e bërë Gjeorgjinë një nga vendet më të hershme të krishtera në botë.

Konvertimi përfundimtar i të gjithë Gjeorgjisë në krishterim në vitin 327 i besohet Shën Ninës së Kapadokisë . Ajo ishte vajza e vetme e prindërve të devotshëm dhe fisnikë, gjeneralit romak Zabulon, një e afërme e martirit të madh Shën Gjergji dhe Suzanës, motra e Patriarkut të Jeruzalemit.

Krishterimi u shpall fe shtetërore nga mbreti Mirian III i Iberisë në vitin 327 pas Krishtit, duke e bërë atë një nga vendet e para në botë që e pranuan Krishterimin si fe zyrtare. Kjo vendosje shpalli një nxitje të madhe në zhvillimin e letërsisë, artit dhe bashkimit të vendit nën një fe të përbashkët. Në vitin 334 pas Krishtit, Mirian III urdhëroi ndërtimin e kishës së parë të krishterë në Iberi, e cila u përfundua në vitin 379 pas Krishtit dhe që tani shërben si vendi i Katedralja e Shtyllës së Gjallë në Mtskheta, kryeqyteti antik i Gjeorgjisë. Ky veprim shënoi një hap të rëndësishëm për përhapjen e Krishterimit në vendin e Iberisë.

Petra në Lazicë është një peshkopatë e lashtë në Gjeorgji që përfshihet në listën e selive titullare të Kishës Katolike.

Kalatë romake

Mbetjet e portës lindore në Arkeopolis

Gonio (i quajtur më parë "Apsaros"): mbetjet e një banjoje romake në kala.

Në Gjeorgjinë bregdetare, prania romake ishte e shumtë dhe e ndjeshme. Kalatë romake të ndërtuara aty u mbrojtën për shekuj nga legjionarët, dhe edhe disa kolonistë romakë jetonin në qytetet përkatëse. Kalaja e Gonios, në qytetin e lashtë Kolchis të "Apsaros", konsiderohet nga disa studiues, si Theodore Mommsen, të ketë qenë qendra e fuqisë romake në Gjeorgjinë perëndimore që nga shekulli II pas Krishtit. Kjo fakt dermonstron ndikimin dhe përfaqësimin e fortë të romakëve në këtë rajon të Gjeorgjisë dhe rëndësinë e tyre në zhvillimin e historisë dhe kulturës lokale.

Në të vërtetë, kultura romake - sipas gjetjeve arkeologjike - ishte e përhapur në Lazicum perëndimor, u pakësua në Kolkidin lindor, por ishte minimale në Iberinë Kaukaziane (me përjashtim të kryeqytetit Mtskheta ).

Kalatë kryesore romake (dhe qytetet e lidhura me to) ishin:

• Batumi . Nën Hadrianin, ai u shndërrua në një port të fortifikuar romak, më vonë i shkretë për kalanë e afërt të Petrës, e themeluar në kohën e Justinianit I (rreth 535 pas Krishtit).
• Gagra . Romakët e riemëruan qytetin si "Nitica". Pozicioni i saj i shtyu romakët të fortifikonin qytetin, i cili u sulmua vazhdimisht nga gotët dhe pushtuesit e tjerë në shekullin e 5-të.
• Gonio . Në shekullin II pas Krishtit ishte një qytet romak i fortifikuar mirë, me afro 2000 legjionarë. Qyteti ishte i njohur edhe për teatrin dhe hipodromin e tij. Në shekullin e 13-të, në vend kishte edhe një fabrikë tregtare gjenoveze.
• Pitsunda . Rreth Fortes lulëzoi një qytet tregtar. Në fund të shekullit të 13-të, zona strehonte një koloni tregtare gjenoveze jetëshkurtër të quajtur "Pezonda".
• Faza . Gjatë Luftës së Tretë Mithridatike, Fasis ( Poti aktual) ra nën kontrollin romak. Ishte vendi ku Pompei u takua me Servilius, admiralin e flotës së tij Euxine në 65 pes.
• Sukhumi . Perandori romak Augustus e quajti qytetin "Sebastopolis". Mbetjet e kullave dhe mureve romake të Sebastopolis janë gjetur nën ujë. Ishte kështjella e fundit romake në Gjeorgji deri në vitin 736 pas Krishtit, kur u shkatërrua nga arabët.

Arkeopoli (Nokalakevi aktual) u sundua nga romakët që nga koha e Augustit, por vetëm Perandoria Romake Lindore e zhvilloi në një mënyrë të madhe këtë fortifikim në Lazicum qendror pas shekullit të IV pas Krishtit. Në fakt është një vend i njohur arkeologjik i Gjeorgjisë.

Në Gjeorgjinë lindore, qyteti i fortifikuar i Armazit ishte një tjetër qytet i rëndësishëm i lidhur me Romën. Kjo kështjellë pranë Mtskheta u pushtua nga gjenerali romak Pompei gjatë fushatës së vitit 65 pes kundër mbretit iberik Artag. Në zonën e rrënuar mbi lumin e afërt Mtkvari, ende mund të shihet një strukturë e quajtur "ura e Pompeit", e cila daton nga kjo periudhë historike. Armazi arriti kulmin e tij kur Iberia u bë aleate me perandorët romakë. Një stelë guri e zbuluar në Armazi në vitin 1867 tregon se perandori romak Vespasian e fortifikoi Armazinë për mbretin iberik Mithridates I në vitin 75 pas Krishtit. Murit mbrojtës i ndërtuar në një pozicion të veçantë, për të bllokuar daljen jugore të Qafës Daryal drejt fushës së Tbilisit moderne, mund të konsiderohet një masë mbrojtëse kundër sulmeve të alanëve që kryenin bastisje të shpeshta në kufijtë romakë të përtej Kaukazit.

Shiko gjithashtu

• Perandoria Romake
• Kolchis
• Iberia Kaukaziane
• Iberia Sasaniane
• Historia e Gjeorgjisë
• Krishterimi në Gjeorgji
• Lufta Laziq

Bibliografi

• Braund, David. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 pes-AD 562 . Shtypi i Universitetit të Oksfordit. Nju Jork, 1994 
• Haldon, John F. Bizanti në shekullin e shtatë . Cambridge University Press. Kembrixh, 1997
• Lang, David Marshall. Gjeorgjianët . Thames & Hudson. Londër, 1966
• Mami, Theodore. Provincat e Perandorisë Romake . Barnes & Noble Books. Nju Jork, 1996. ISBN 0-7607-0145-8
• Rosen, Roger. Gjeorgjia: Një vend sovran i Kaukazit . Botimet Odisea. Hong Kong, 1999. ISBN 962-217-748-4
• Sherk, Robert. Perandoria Romake: Augusti te Hadriani . Cambridge University Press. Kembrixh, 1988. ISBN 0-521-33887-5 .
• Toumanoff, Cyril. Studime në historinë e krishterë Kaukaziane . Shtypi i Universitetit Georgetown. Uashington, 1963