fizikë, principi i Uilliam Rouan Hamilton është një formulim alternativ i ekuacioneve diferenciale të lëvizjes për një sistem fizik si ekuivalenti i ekuacioneve integrale, duke përdorur analizën e variacionit. Ky princip quhet gjithashtu edhe principi i veprimit stacionar. Edhe pse për herë të parë ky princip u formulua për përdorim në mekanikën klasike, principi i Hamiltonit gjen aplikime edhe në fushat klasike si elektromagnetizmi dhe gravitacioni. Ky princip është zhvilluar edhe në mekanikën kuantike, në teorinë e fushës kuantike si dhe për teori të tjera.

Historia e Principit të Hamiltonit Redakto

Një nga principet e para minimale në fizikë u dha nga Heroni i Aleksandrisë në shekullin e dytë. Ky princip ka të bëjë me fushën e optikës dhe pohon se një rreze dritë që kalon nga një pikë në një tjetër me reflektim nga një pasqyre gjithmonë do të marre shtegun më të shkurtër. Megjithatë principi i shtegut më të shkurtër nga Heroni nuk harrin që të japi ligjin e sakte të pasqyrimit të dritës. Në 1657 Fermat e riformuloi këtë parim duke hipotezuar se drita në një medium kalon nga një pike në një tjetër nëpërmjet shtegut që merr kohen më të paket. Principi i Ferma jo vetëm që jep ligjin e sakte të pasyrimite të dritës por prej tij mund të derivohet edhe ligji i refraktimit i njohur ndryshe si ligja i Snellit. Në mekanikë zbatimi i parë i parimit të veprimit minimal u be në 1747 nga Maupertus i cili hipotezoi se lëvizja dinamike ndodh me një veprim minimal. Maupertus e shpjegonte këtë me baza teologjike. Sipas tij ishte dituria e Zotit ajo që e bënte të mundur këtë. Në 1760 principi u vu në baza matematikë nga Jozef Luiz Lagranzhi i cili përdori analizën matematikë të variacionit për të zgjidhur shumë probleme bazuar në këtë princip. Ne 1828Gausi ai që përdori atë që ai quante principi i shtrëngesës më të paket. Një modifikim u be më vonë nga Herci në atë që ai quante principi i kurbaturës minimale. Megjithatë që Hamiltoni ai që për herë të parë dha në mënyre koncize atë që ne sot e njohim si principi i veprimit minimal. Principi i Hamiltoni pohon se nga të gjitha shtegjet e mundura që një sistem dinamik mund të ndjeke mes dy pika në një interval kohor të caktuar ai ndjek atë që minimizon integralin e veprimit, ku integrali i veprimit përcaktohet si diferenca mes energjisë kinetike dhe asaj potenciale. Është për tu theksuar se nga pikëpamja kronologjike principi i Hamiltonit erdhi pas metodës së Lagranzhit.

Formulimi Matematik Redakto

Principi i Hamiltonit pohon se evoluimi i vërtete   i një sistemi të përshkruar nga   koordinata të përgjithshme   mes dy gjendjeve specifike   edhe   në dy kohë specifike   edhe   është një ekstremum (i.e., një pikë stacionare, e cila mund të jetë një minimum, maksimum ose pikë infleksoni) e veprimitfunksionalit

 

ku   është funksioni i Lagranzhit për sistemin. Me fjale të tjera, çdo perturbim i klasit të parë i evolucionit të vërtete të sistemit rezulton në (të shumtën) një ndryshim të klasit të dytë . Duhet të theksohet se veprimi   është një funksional, i.e., diçka që merr si inputin e saj një funksion dhe kthen një numër të vetëm, një madhësi skalare. Në terma të analizës funksionale, principi i Hamiltonit pohon se evolucioni i vërtete i një sistemi fizik jepet nga zgjidhja e ekuacionit funksional

 

Ekuacionet e Ojler-Lagranzhit për integralin e veprimit Redakto

Kur kërkojmë që trajektorja e vërtete   të jetë një pikë stacionare e funksionalitveprimit   atëherë kjo është një mënyre ekuivalente si në rastin kur problemi shtrohet si një set ekuacionesh diferenciale   (ekuacionet e Ojler-Lagranzhit), të cilat mund të derivohen si më poshtë.

Le   të përfaqësoje evoluimin e vërtete të një sistemi mes dy gjendjeve specifike   dhe   në dy kohë specifike   dhe  , le   të jete një perturbim i vogël që merr vlerën zero në dy pikat kufitare të trajektores

 

Në rendin e parë ky perturbim  , tregon ndryshimin e veprimit funksional   që është

 

ku e kemi zgjeruar funksionin e Lagranzhit L në klasë të parë të perturbimit  .

Tani zbatojmë teknikën e integrimit me pjesë në termat e fundi të rezultatit

 

Nga kondicionet në pikat kufitare   shikojmë se termi i pare thjeshtohet

 

Principi i Hamiltonit kërkon që ndryshimet në rend të pare   të jete zero për të gjitha perturbimet e mundshme   kjo domethënë që shtegu i vërtete i pikës stacionare të funksionalit të veprimit   të jetë (ose një minimum, maksimum ose pike infleksioni). Kjo kërkese mund të kënaqet vetëm neqoftese

    Ekuacionet e Ojler-Lagranzhit

Këto ekuacione quhen ekuacionet e Ojler- Lagranzhit dhe përdoren për të zgjidhur një numër të madh problemesh variacioni.

Shembull : një pike lëndore në koordinata polare Redakto

Shembuj të thjeshte tregojnë fuqinë e vërtete të parimit të veprimit nëpërmjet ekuacioneve të Ojler-Lagranzhit. Një thërrmije e lire, pra në mungese të një force (me mase m dhe shpejtësi v) në hapësirën euklidiane lëviz në një vije të drejte. Duke përdorur ekuacionet e Ojler-Lagranzhit, në koordinata polare kjo mund të ilustrohet si më poshtë. Në mungese të një potenciali, funksioni Lagrazhian është i barabarte me energjinë kinetike

 

në koordinata ortonormale (x,y), ku pika paraqet diferencimin në lidhje me parametrin e kurbës (kjo zakonisht është koha, t).

Në koordinata polare (r, φ) energjia kinetike, pra në këtë rast funksioni Lagrazhian është :

 

Ku rrezja r dhe φ komponentët e ekuacioneve të Ojler-Lagranzhit shndërrohen respektivisht në :

 
 

Zgjidhja e këtyre ekuacioneve jepet nga

 
 

për një set konstantesh a, b, c, d të caktuara nga të dhënat fillestare. Pra, më të vërtete, zgjidhja jepet nga një vije e drejte e dhëne në koordinata polare.

Krahasimi me parimin e Maupertuis Redakto

Parimi i veprimit në për fushat klasike Redakto

Parimi i veprimit në mekaniken kuantike dhe teorinë kuantike të fushës Redakto

mekanikën kuantike, sistemi nuk ndjek një rrugë të vetme veprimi e cila është e palëvizshëme, por sjellja e sistemit varet mbi të gjitha shtigjet e imagjinueshëm dhe vlerën e veprimit të tyre. Veprim përkatës në rrugë të ndryshme është përdorur për të llogaritur integralet e shtegjeve, që jep amplitudën e probabilitetit te rezultateve të ndryshme.

Edhe pse ekuivalent në mekanikën klasike me ligjet e Njutonit, parimi i veprimit është i përshtatshëm më mirë për përgjithësime dhe luan një rol të rëndësishëm në fizikës moderne. Në të vërtetë, ky parim është një nga përgjithësimet e madhe në shkencën fizike. Në veçanti, ajo është vlerësuar plotësisht dhe mirë kuptohet brenda mekanikës kuantike. Formulimi i integraleve te shtegjeve i Richard Feynman për mekanikën kuantike është i bazuar në një parim stacionar të veprimit, duke përdorur integralet e shtegjeve. Ekuacionet e Maksuellit mund të rrjedhin si kushtet të veprimit stacionar.

Implikimet filozofike të parimit të Hamiltonit Redakto

Në formulimin njutonian të mekanikes klasike një forcë e zbatuar në një trup prodhon një lëvizje. Pra kemi një efekt të shkaktuar nga një kauze e caktuar e cila në këtë rast është forca. Nga ana tjetër principi i Hamiltonit pohon se lëvizja e një trupi i atribuohet natyrës e cila ka një qëllim të caktuar, ky qellim është minimizimi i integralit të veprimit ose e thëne në një gjuhe më të thjeshtë natyra kërkon që të minimizoje energjinë e harxhuar në një sistem gjatë një procesi.

Referime Redakto

  • Goldstein H. (1980) Classical Mechanics, 2nd ed., Addison Wesley, pp. 35-69.
  • Arnold VI. (1989) Mathematical Methods of Classical Mechanics, 2nd ed., Springer Verlag, pp. 59-61.