Republika Popullore e Rumanisë
Republika Socialiste e Rumanisë (rumanisht: Republica Socialistă România, RSR) ishte një shtet socialist njëpartiak marksiste-leninist që ekzistonte zyrtarisht në Rumani nga viti 1947 deri më 1989. Nga 1947 deri në 1965, shteti njihej si Republika Popullore Rumune (Republica Populară Romînă, RPR). Vendi ishte një shtet i Bllokut Lindor dhe një anëtar i Paktit të Varshavës me një rol dominues për Partinë Komuniste Rumune të sanksionuar në kushtetutat e saj. Gjeografikisht, RSR kufizohej nga Deti i Zi në lindje, Bashkimi Sovjetik (përmes republikave sovjetike të Ukrainës dhe Moldavisë) në veri dhe lindje, Hungaria dhe Jugosllavia (nëpërmjet RS Serbisë) në perëndim dhe Bullgaria në jug.
Republika Popullore Rumune (1947–1965) Republica Populară Română Republika Socialiste e Rumanisë (1965–1989) Republica Socialistă România | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1947–1989[1] | |||||||||
| Parimi: Proletari din toate țările, uniți-vă! ("Proletarë të të gjitha vendeve, bashkohuni!") | |||||||||
| Himni: Zdrobite cătușe (1948–1953) Te slăvim, Românie (1953–1975) E scris pe tricolor Unire (1975–1977) Trei culori (1977–1989) | |||||||||
![Republika Socialiste e Rumanisë në 1989 në jeshile të errët; Besarabia dhe Bukovina Veriore, e pretenduar midis nëntorit dhe dhjetorit 1989[2] but not controlled, in light green](/wiki/Skeda:Romania_1956-1990.svg) Republika Socialiste e Rumanisë në 1989 në jeshile të errët; Besarabia dhe Bukovina Veriore, e pretenduar midis nëntorit dhe dhjetorit 1989[2] but not controlled, in light green | |||||||||
| Gjendja | Anëtar i Paktit të Varshavës dhe Comecon | ||||||||
| Kryeqyteti | Bukureshti | ||||||||
| Qyteti më i madh | Kryeqyteti | ||||||||
| Gjuhët zyrtare | Rumanisht | ||||||||
| Nofka | Rumun | ||||||||
| Qeveria | |||||||||
| Lloji i qeverisjes | Republikë unitare marksiste-leniniste njëpartiake socialiste nën një diktaturë totalitare[3][4][5] | ||||||||
| Sekretar i Përgjithshëm | |||||||||
• 1947–1965 | Gheorghe Gheorghiu-Dej | ||||||||
• 1965–1989 | Nikolai Çaushesku | ||||||||
| Kreu i shtetit | |||||||||
• 1947–1952 (i pari) | Constantin Ion Parhon | ||||||||
• 1967–1989 (i fundit) | Nikolai Çaushesku | ||||||||
| Kreu i qeverisë | |||||||||
• 1947–1952 (i pari) | Petru Groza | ||||||||
• 1982–1989 (i fundit) | Constantin Dăscălescu | ||||||||
| Kuvendi | Asambleja e Madhe Kombëtare | ||||||||
| Epoka historike | Lufta e ftohtë | ||||||||
| 30 dhjetor 1947 | |||||||||
| 13 prill 1948 | |||||||||
| 24 shtator 1952 | |||||||||
• Pavarësi e plotë nga ndikimi sovjetik | 22 prill 1964 | ||||||||
| 21 gusht 1965 | |||||||||
| 22 December 1989 | |||||||||
| 27 December 1989[1] | |||||||||
| 8 dhjetor 1991 | |||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Monedha | Leu | ||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||
| IZHNJ (1990 formula) | 0.863[6] shumë i lartë | ||||||||
| Prefiksi telefonik | 40 | ||||||||
| |||||||||
.svg)
.svg)
Me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore, Rumania, një ish-anëtar i Boshtit që kishte përmbysur Boshtin, u pushtua nga Bashkimi Sovjetik si përfaqësuesi i vetëm i Aleatëve. Më 6 mars 1945, pas demonstratave masive nga simpatizantët komunistë dhe presionit politik nga përfaqësuesi sovjetik i Komisionit të Kontrollit Aleat, u vendos një qeveri e re pro-sovjetike që përfshinte anëtarë të Partisë së Punëtorëve Rumune të jashtëligjshme më parë. Gradualisht, më shumë anëtarë të Partisë së Punëtorëve dhe partive të lidhura me komunistët fituan kontrollin e administratës dhe udhëheqësit politikë të paraluftës u eliminuan vazhdimisht nga jeta politike. Në dhjetor 1947, Mbreti Michael I u detyrua të abdikonte dhe u shpall Republika Popullore e Rumanisë.
Në fillim, burimet e pakta të pasluftës të Rumanisë u shteruan nga "SovRomët", kompanitë e reja sovjeto-rumune të përjashtuara nga taksat që lejuan Bashkimin Sovjetik të kontrollonte burimet kryesore të të ardhurave të Rumanisë.[7] Një tjetër ikje ishin dëmshpërblimet e luftës që iu paguan Bashkimit Sovjetik. Megjithatë, gjatë viteve 1950, qeveria komuniste e Rumanisë filloi të pretendonte më shumë pavarësi, duke çuar, për shembull, në tërheqjen e të gjitha trupave sovjetike nga Rumania deri në vitin 1958.[8] Në përgjithësi, nga vitet 1950 deri në vitet 1970, vendi shfaqi ritme të larta të rritjes ekonomike dhe përmirësime të konsiderueshme në vdekshmërinë foshnjore, jetëgjatësinë, shkrim-leximin, urbanizimin dhe të drejtat e grave, por më pas ngeci në vitet 1980.[9]
Në vitet 1960 dhe 1970, Nikolai Çaushesku u bë Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste (1965), Kryetar i Këshillit të Shtetit (1967) dhe roli i sapokrijuar i Presidentit më 1974. Denoncimi i Çausheskut për pushtimin sovjetik të Çekosllovakisë më 1968 dhe relaksimi në shtypjen e brendshme çoi në një imazh pozitiv si në shtëpi ashtu edhe në Perëndim. Megjithatë, rritja e shpejtë ekonomike e nxitur pjesërisht nga kreditë e huaja gradualisht i la vendin një shtrëngimi dhe represioni politik që çoi në rënien e dhunshme të qeverisë së tij totalitare në dhjetor 1989.[3][4][5]
Shumë njerëz u ekzekutuan ose vdiqën në paraburgim gjatë ekzistencës së Rumanisë komuniste, shumica gjatë epokës staliniste të viteve 1950. Ndërsa ekzekutimet gjyqësore midis 1945 dhe 1964 numëronin 137,[10] vdekjet në paraburgim vlerësohen në dhjetëra ose qindra mijëra.[11] [12][13] Të tjerët u arrestuan për arsye politike, ekonomike ose të tjera dhe pësuan burgim ose tortura.
Kushtetuta e vitit 1965 mbeti në fuqi pas shpërbërjes së saj dhe u ndryshua për të pasqyruar tranzicionin e Rumanisë drejt demokracisë. Ajo u zëvendësua nga kushtetuta aktuale më 8 dhjetor 1991, pasi një referendum mbarëkombëtar shfuqizoi plotësisht sistemin socialist të qeverisjes dhe e zëvendësoi atë me një sistem gjysmë-presidencial.
Referime Redakto
- ^ De jure deri më 8 dhjetor 1991
- ^ "Pagina de istorie: Ceaușescu reales, la al XIV-lea Congres" (në rumanisht). 24 nëntor 2017. Arkivuar nga origjinali më 5 tetor 2022. Marrë më 27 qershor 2023.
- ^ a b Horga, Ioan; Stoica, Alina (2012). "Totalitarianism in Europe. Case Study: Romania between Left-Wing and Right-Wing Dictatorships (1938-1989)" (në anglisht). SSRN 2226915.
- ^ a b Thompson, M.R. (2010). "Totalitarian and Post-Totalitarian Regimes in Transitions and Non-Transitions from Communism". Totalitarian Movements and Political Religions (në anglisht). 3: 79–106. doi:10.1080/714005469. S2CID 145789019.
- ^ a b Dîrdală, Lucian-Dumitru (2011). "The End of the Ceauşescu Regime – A Theoretical Convergence" (PDF) (në anglisht). Marrë më 21 maj 2019.
- ^ Human Development Report 1990, p. 111
- ^ Zwass, A. From Failed Communism to Underdeveloped Capitalism: Transformation of Eastern Europe, the Post-Soviet Union, and China. M.E. Sharpe, 1995
- ^ "Final report" (PDF). www.ucis.pitt.edu (në anglisht). dhjetor 1989.
- ^ Ban, Cornel (2012-11-01). "Sovereign Debt, Austerity, and Regime Change: The Case of Nicolae Ceausescu's Romania". East European Politics and Societies (në anglisht). 26 (4): 743–776. doi:10.1177/0888325412465513. ISSN 0888-3254. S2CID 144784730.
- ^ Balázs Szalontai, The Dynamics of Repression: The Global Impact of the Stalinist Model, 1944–1953. Russian History/Histoire Russe Vol. 29, Issue 2–4 (2003), pp. 415–442.
- ^ Tony Judt, Postwar: A History of Europe Since 1945, Penguin Press, 2005. ISBN 1-59420-065-3. "In addition to well over a million in detainees in prison, labor camps, and slave labor on the Danube-Black Sea Canal, of whom tens of thousands died and whose numbers don't include those deported to the Soviet Union, Romania was remarkable for the severity of its prison conditions."
- ^ Cioroianu, Adrian (2005), Pe umerii lui Marx. O introducere în istoria comunismului românesc (në rumanisht), Bucharest: Editura Curtea Veche, ISBN 978-973-669-175-1. During debates over the overall number of victims of the Communist government between 1947 and 1964, Corneliu Coposu spoke of 282,000 arrests and 190,000 deaths in custody.
- ^ Anne Applebaum, Gulag: A History, Doubleday, April, 2003. ISBN 0-7679-0056-1. The author gives an estimate of 200,000 dead at the Danube-Black Sea Canal alone.