Wikipedia

Fiset e Malit të Zi

Fiset e Malit të Zi (malazeze: Plemena Crne Gore) ose fiset malazeze (malazez: crnogorska plemena) ishin fise historike në zonat e Malit të Zi të Vjetër, Bërda, Hercegovina e Vjetër dhe Primorje, dhe ishin njësi gjeopolitike të Vilajetit Osman të Malit të Zi (ose Princi-peshkopatës së Malit të Zi, 1697–1852), të Sanxhakut lindor, pjesë të sanxhakut të Shkodrës dhe Shqipërisë venedikase, territore që në shekullin e 20 u inkorporuan në Mal të Zi.

Fiset e Malit të Zi të Vjetër.

Shumë fise u bashkuan në Principatën e Malit të Zi (1852–1910). Kuvendi fisnor ( zbor ) i Principatës së Malit të Zi fillimisht zyrtarisht i përbërë nga dy bashkësitë e Malit të Zi të Vjetër (Crnogorci, "Malazezët") dhe Brda ( Brđani, "Malësorët"). Në studimet antropologjike këto fise ndahen në ato të Malit të Zi të Vjetër, Brdës, Hercegovinës së Vjetër dhe Primorjes, dhe më pas në nëngrupe (vëllazëri/klane – bratstva, dhe në fund familje). Sot ato dëshmojnë në mënyrë të pasur antropologjinë sociale dhe historinë familjare, pasi ato nuk janë përdorur në strukturat zyrtare që atëherë (edhe pse disa rajone fisnore mbivendosen në zonat bashkëkohore të bashkive). Grupet e farefisnisë japin një ndjenjë të identitetit dhe prejardhjes së përbashkët.

Origjina Redakto

Fiset në Malin e Zi të sotëm janë formuar dhe zhvilluar në kohë të ndryshme, në një proces jo uniform. [1] Organizimi i fiseve mund të ndiqet gjatë periudhës osmane. [1] Një kusht themelor i formimit të një fisi ishte zotërimi i tokës komunale, (kryesisht) baritore të mbrojtur nga i gjithë fisi. [1] Fiset fqinje, si dhe anëtarët e të njëjtit fis, luftuan me njëri-tjetrin për kopetë dhe tokat e kullotave. [1] Kullota dimërore, katuni, ishte baza ekonomike, privimi i së cilës mund të kërcënonte mbijetesën e fisit. [1] Fiset u formuan më shpesh përmes grumbullimit sesa përmes lidhjes së gjakut, megjithëse dija fisnore ka anëtarët e saj që rrjedhin nga një paraardhës i përbashkët; bërthama tërhoqi së bashku edhe grupe më të vogla që do ta pranonin dijen si të tyren. [1]

Sipas B. Đurđev, fiset e Malit të Zi të Vjetër, Brda dhe Hercegovina e Vjetër u zhvilluan nga katunet. [2] Katuni ishte kryesisht një organizatë farefisnore, barinjtë ( vllehët ) shërbenin gjithashtu si ushtarë, pra një organizatë ushtarake gjithashtu. [2] Zhupa (qarku), organizimi territorial i shtetit feudal Nemanjić, u zëvendësua nga katuni në provincat ku katuni u shndërrua në fise. [2] Qoftë nëpërmjet katunit të farefisnisë që u shfaq dhe shndërroi elementë të palidhur në një grup bazë, gjoja të lidhur me gjakun, ose familje të bashkuara pa lidhje gjaku të imponuar, ata hynë në elementë të organizimit të tyre farefisnor dhe demokracisë ushtarake në fiset që u krijuan në rrënojat e organizimit territorial feudal. [2]

Organizimi Redakto

Fiset ( pleme - plemena) ishin njësi territoriale dhe socio-politike të përbëra nga klane ( bratstva - bratstvo ) në Malin e Zi historik. [3] Fiset nuk janë domosdoshmërisht të afërm pasi ata shërbejnë vetëm si njësi gjeopolitike. Fiset gëzonin autonomi veçanërisht të madhe në periudhën nga pjesa e dytë e shekullit të 15-të deri në mesin e shekullit të 19-të. Fillimisht ata u regjistruan si katune - një strukturë bazë shoqërore dhe etnike vllahe jo gjithmonë homogjene për nga gjaku, në krye të së cilës ishte katunari - prijësi i fisit. [4] Me sllavizimin katunet e dikurshme filluan të quheshin plemena (që do të thotë edhe fis edhe knez), ndërsa katunari u bë shprehje sllave vojvoda ose knez . [5] Pas pushtimit osman, izolimi relativ nga njëri-tjetri dhe mungesa e autoritetit të centralizuar i bënë ato njësi të vetëqeverisjes lokale. [3]

Klanet ose vëllazëritë ( bratstvo ) janë grupe farefisnore patrilokale që zakonisht e gjurmojnë origjinën e tyre tek një paraardhës i caktuar mashkull dhe ndajnë të njëjtin mbiemër. [3] Bratstvo është një grup ekzogam . [6] Emrat e vëllazërive rrjedhin ose nga emrat, nga pseudonimet ose nga profesioni i paraardhësve. Në shumicën e rasteve martesa brenda tij është e ndaluar pavarësisht distancës biologjike ndërmjet bashkëshortëve të mundshëm. Megjithatë, ky nuk është rasti me disa vëllazëri më të mëdha që ndonjëherë lejojnë martesat endogame nëse distanca gjenealogjike ndërmjet bashkëshortëve është mjaft e madhe. Në luftë, anëtarët e bratstvos ( bratstvenici ) ishin të detyruar të qëndronin së bashku. Madhësia e njësive të tilla ndryshonte në numër, duke filluar nga 50 deri në 800 luftëtarë (1893). [7] Me kalimin e kohës, bratstvo do të ndahej në nënndarje më të vogla dhe do të merrte emra të veçantë. Nga këto njësi më të vogla vijnë zakonisht mbiemrat bashkëkohorë të malazezëve. Anëtarët priren të ruajnë historinë e tyre familjare dhe shumë janë në gjendje të recitojnë linjën e paraardhësve krijuesit të bratstvos.

Marrëdhënia midis fisit dhe vëllazërisë është e lirshme. Në kohët e autonomisë fisnore, vëllazëritë zakonisht jetonin të përqendruara në të njëjtin vend për një kohë të gjatë dhe për këtë arsye përbënin një pjesë të fisit. Vëllazëri të ndryshme që jetonin në territorin e një fisi shpesh nuk kishin lidhje me njëra-tjetrën. Një vëllazëri e re mund të krijohej (dhe shpesh ndodhte) nëse një i huaj do të kërkonte strehim, zakonisht për shkak të konfliktit me autoritetet osmane ose për shkak të një gjakmarrjeje, brenda një fisi. [8]

Fiset ishin një institucion i rëndësishëm në Mal të Zi gjatë gjithë historisë së tij moderne dhe krijimit të shtetit. Çdo fis kishte prijësin e vet dhe ata kolektivisht përbënin një "mbledhje" ose kuvend ( zbor ose skupshtina ). Asambleja fisnore zgjidhte vladikën (peshkop-sundimtar) nga familje shembullore, të cilët nga shekulli i 15-të ishin figurat kryesore të rezistencës ndaj dyndjeve osmane. [3] Bashkimi i fiseve (dhe zbutja e gjakmarrjes) ishte objektivi i tyre kryesor, por rezultatet ishin të kufizuara në kohezionin dhe solidaritetin e ngushtë. [3]

Kultura Redakto

Shoqëria dinarike e barinjve të malësisë kishte një kulturë patriarkale-heroike me kulturë endemike dhune të shkaktuar nga mbijetesa nga varfëria në terrene djerrinë, izolimi nga qytetet dhe arsimi si dhe ruajtja e strukturave fisnore. [9] Analfabetizmi nuk ishte i pazakontë dhe këngët popullore kishin ndikim më të lartë në standardet morale në krahasim me mësimet fetare ortodokse. [9] Përplasjet e mprehta babë-bir ishin të zakonshme pasi vetëpohimi i dhunshëm sillte respekt. Danilo Medaković në vitin 1860 vuri në dukje paradoksin tek njerëzit dinarik: "Ai është po aq i guximshëm në luftime, aq edhe i frikësuar nga autoritetet e ashpra. Autoritetet e ashpra mund ta kthejnë atë në një skllav të vërtetë", duke rezultuar në vullnetin për të luftuar, por kurrë lirinë e vërtetë politike. [9] Lufta guerile gjithashtu pati një ndikim negativ në respektimin e ligjeve, me grabitjen dhe plaçkitjen që përbënin një pjesë të rëndësishme të të ardhurave ekonomike. [9] Perspektiva e ashpër e jetës malazeze pasqyrohet në Kurorën e Malevet (1847). [9]

Klanet ishin shpesh në konflikte ndërfisnore dhe gjakmarrje ( krvna osveta ). [9] Bashkëpunimi me armikun e jashtëm (osmanët, austriakët) kundër vendit nuk ishte i pazakontë, siç tregon Milovan Djilas "Ne malazezët nuk mbajtëm mëri vetëm kundër armikut, por edhe ndaj njëri-tjetrit". [9] Djilas në kujtimet e tij të fëmijërisë i përshkroi gjakmarrjen dhe hakmarrjen që rezultoi si "ishte borxhi që paguam për dashurinë dhe sakrificën që paraardhësit tanë dhe shokët e klaneve kishin për ne. Ishte mbrojtja e nderit dhe emrit tonë të mirë dhe garancia e vashave tona. Ishte krenaria jonë para të tjerëve; gjaku ynë nuk ishte ujë që dikush mund ta derdhte. . . Ishin shekuj krenarie dhe heroizëm burrëror, mbijetesë, qumësht nëne dhe betim motre, prindër e fëmijë në të zeza, gëzim dhe këngë të kthyera në heshtje e vajtim. Ishte e gjitha, gjithçka". [3] Edhe pse e bëri jetën të mjerueshme, "kërcënimi i hakmarrjes ndihmoi për të mbajtur individët brenda modelit të martesës... fiset individuale mbetën të zbatueshme si njësi politike nën sistemin e hakmarrjes sepse armëpushimet zakonisht mund të bëheshin kur të ishte e nevojshme". [9]

Në regjistrimet moderne të Malit të Zi, pasardhësit identifikohen si malazezë, shqiptarë, myslimanë etnikë, boshnjakë dhe serbë.

Struktura organizative ndryshon ndjeshëm midis klaneve dhe fiseve të ndryshme. Tradicionalisht, Vojvoda konsiderohej si autoriteti më i lartë në fis. Sidoqoftë, emërimi në një pozicion të tillë gjithashtu divergonte midis klaneve dhe evoluoi me kalimin e kohës. Në disa fise pozita ishte e trashëgueshme, dhe jo domosdoshmërisht nga babai te djali, ndërsa në disa ishte me zgjedhje. Fiset e Malit të Zi të Vjetër rrallë kishin vojvoda deri në shekullin e 18-të. Kështu, autoriteti ishte në dorën e knez -it lokal (i ngjashëm me Esquire Anglo-Sakson ). Fiset e Malësisë emëruan Voivoda që nga mesi i shekullit të 15-të, ndërsa fiset e Hercegovinës së Vjetër filluan praktikën një shekull më vonë. Voivoda kishte autoritetin për të përfaqësuar fisin në përgjithësi dhe kështu besnikëria e tij, qoftë ndaj osmanëve, qoftë ndaj princave-peshkopëve të Malit të Zi, madje duke e shpallur veten të pavarur, shënoi kursin politik të fisit. Me autoritetin qendror më të fortë, Voivodët u njohën gradualisht si një lloj fisnikërie në Mal të Zi, me sundimtarin që kishte fuqinë për t'u hequr atyre titullin. Ky proces historik hodhi themelet për krijimin e Malit të Zi modern, i cili evoluoi në vend nga një federatë e lirshme e fiseve në fundin e shekullit 18/19. Titulli knez u zhduk gradualisht, dhe kështu u zëvendësua me Sardar (i ngjashëm me Kontin, por nën Voivoda). Gjatë periudhës së teokracisë, autoriteti më i lartë fetar ishte i rezervuar për hegumenët e disa prej manastireve mesjetare, të cilat fisi i pretendonte si të tijat dhe për të cilët zhvilloi një kult adhurimi. Moraça është një shembull i veçantë pasi shërbeu si vend grumbullimi i fisit Rovçan dhe Moraçani dhe, deri në fillim të shekullit të 19-të, Vasojeviçëve, të cilët më vonë zhvilluan kultin e tyre sipas Đurđevi Stupovi .

Historia Redakto

Sfondi Redakto

Çdo fis ka një origjinë komplekse historike dhe gjeografike. Gjatë mesjetës popullsia sllave arriti të asimilojë kulturalisht pasardhësit vendas të romanizuar të fiseve "ilire". Emrat fisnorë (përfshirë disa josllavë) lanë gjurmë në toponiminë e Malit të Zi dhe vendeve përreth. Për sa i përket të dhënave historike sipas moshës dhe dëshmive, tregohet se të paktën midis shekullit të 14-të dhe 15-të kanë ndodhur shumë shpërngulje fisnore në Mal të Zi nga Kosova, Dukagjini, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina . [10]

Periudha e hershme moderne Redakto

Në vitin 1596, një kryengritje shpërtheu në Bjelopavliqi, më pas u përhap në Drobnjaci, Nikshiq, Piva dhe Gacko. Ajo u shtyp për shkak të mungesës së mbështetjes së huaj. [11]

Në vitin 1689 shpërtheu kryengritja në Piperi, Rovçë, Bjelopavliq, Bratonozhiqi, Kuçi dhe Vasojeviq, ndërsa në të njëjtën kohë shpërtheu kryengritja në Prizren, Pejë, Prishtinë dhe Shkup, e më pas në Kratovë e Kriva Pallankë në tetor.). [12]

Në vitin 1697, me zgjedhjen e Danilo I Šćepčević nga fisi Njegushi si metropolit (vladika) i Cetinjes, trashëgimia u kufizua në klanin Petrović deri në vitin 1918 (me përjashtim të periudhave të shkurtra të sundimit nga Shqepan Mali dhe Arsenije Plamenac). Duke qenë se peshkopët ortodoksë nuk mund të kishin fëmijë, titulli zyrtar kalohej nga xhaxhai tek nipi. Danilo I krijoi kodin e parë ligjor të Malit të Zi, një gjykatë për të arbitruar çështjen ligjore dhe luftoi për të bashkuar fiset. [3] [13]

Në vitin 1774, në të njëjtin muaj të vdekjes së Shqepan Malit, [14] Mehmed Pashë Bushati sulmoi Kuçët dhe Bjelopavlicët, [15] por u mposht me vendosmëri dhe u kthye në Shkodër. [14]

Mungesa e kohezionit ndërfisnor e dobësoi mbrojtjen e Malit të Zi në luftën me turqit, si dhe sistemi i centralizuar i dështuar, duke e bërë Malin e Zi të prapambetur dhe të rrethuar. Petar I Petroviq në Kuvendin e Cetinjes në vitin 1787 për herë të parë arriti t'i bashkojë me sukses fiset e vjetra malazeze kundër armikut osman. Rezultati ishte fitore dhe fitim i territorit, veçanërisht i Bërdës, pastaj në Hercegovinën Lindore, lugina e Zetës, bregdet nga Tivari deri në jug të Ulqinit, [13] duke vënë nën kontroll më shumë fise. Mirëpo, për shkak të ndikimit të mëparshëm serb në ato anë, [13] këto fise revoltoheshin nëse do të kishte përpjekje nga Cetinja për t'i taksuar. Edhe pse shumica e këtyre shtatë (7) fiseve u inkorporuan në vitin 1796, Rovçani dhe Moraçani ishin vetëm në vitin 1820, ndërsa Vasojevići në 1858. Nga këto fise më vonë kanë rrjedhur Karagjorgje (Vasojeviqi) dhe Millosh Obrenoviq (Bratonozhiqi). [3]

Në vitin 1789, Jovan Radonjiq, guvernatori i Malit të Zi, i shkruan për herë të dytë Perandoreshës së Rusisë: “Tani ne të gjithë serbët nga Mali i Zi, Hercegovina, Banjani, Drobnjaci, Kuçi, Piperi, Bjelopavlići, Zeta, Klimenti, Vasi, Bratonozhiqi, Peja, Kosova, Prizreni, Arbania, Maqedonia i përkasin Shkëlqesisë suaj dhe lutemi që ju, si nëna jonë e mirë, ta dërgoni Princin Sofronije Jugoviq-Markoviq ." [16]

Shekulli i 19 Redakto

Pas shpërthimit të kryengritjes së parë serbe (1804), kryengritje më të vogla shpërthyen edhe në Drobnjaci (1805), Rovçë dhe Moraçë.

Princi-peshkop Petar I (r. 1782-1830) kërkoi ndihmën e Rusisë në vitin 1807 për të krijuar një Perandori të re Serbe me qendër Malin e Zi. [17] Ai bëri një fushatë të suksesshme kundër beut të Bosnjës më 1819; zmbrapsja e një pushtimi osman nga Shqipëria gjatë Luftës Ruso-Turke çoi në njohjen e sovranitetit malazez mbi Piperin. Petari I kishte arritur t'i bashkonte në shtetin e tij Piperin, Kuçin dhe Bjelopavliqin. Në vitin 1847 shpërtheu një luftë civile, në të cilën Piperi dhe Crmnica kërkuan të shkëputeshin nga principata e goditur nga uria dhe nuk mund t'i lehtësonin me racionet e osmanëve, secesionistët u nënshtruan dhe krerët e tyre u pushkatuan. Në mes të Luftës së Krimesë, kishte një problem politik në Mal të Zi; Xhaxhai i Danilos I, Gjergji, bëri thirrje për një luftë tjetër kundër osmanëve, por austriakët e këshilluan Danilon të mos merrte armë. Një komplot u krijua kundër Danilos, të udhëhequr nga xhaxhallarët e tij Gjergji dhe Pero, situata erdhi në kulmin e saj kur osmanët vendosën trupa përgjatë kufirit Hercegovinian, duke provokuar malësorët. Disa kërkuan një sulm në Tivar, të tjerë sulmuan Hercegovinën dhe pakënaqësia e subjekteve të Danilos u rrit aq shumë sa Piperi, Kuçi dhe Bjelopavlići, e shpallën veten një shtet të pavarur në korrik 1854. Danilo u detyrua të merrte masa kundër rebelëve në Bërda, disa kaluan në territorin turk dhe disa u nënshtruan dhe duhej të paguanin për luftën civile që kishin shkaktuar.

Petri II Petroviq-Njegosh bashkoi më tej fiset malazeze, duke krijuar strukturën e shtetit dhe pavarësinë e Malit të Zi në vitin 1878, si dhe solidaritetin me Serbinë. [3] Historiani kroat Ivo Banac pohon se me ndikimin fetar dhe kulturor ortodoks serb, malazezët kishin humbur nga sytë origjinën e tyre komplekse dhe e mendonin veten si serbë. [13] Ashtu si në kohën e Danilos I, përkrahej përndjekja fizike e popullsisë myslimane, duke u bërë gjithashtu pjesë e përkufizimit fetar të identitetit malazez. [18]

Shekulli 20 Redakto

 
Zgjerimi i Malit të Zi (1830–1944).

Më 1904 Nikolla I Petroviq-Njegosh e riorganizoi Principatën e Malit të Zi në "kapitena", secila e organizuar në nivel fisnor. Çdo nahije kishte plakun e vet (nga fisi përkatës). Asambletë fisnore ndiqeshin rregullisht nga të gjithë burrat e rritur nga klani përkatës. “Kuvendi i Përgjithshëm malazez” ishte organi më i lartë politik dhe ndërmjetësues ndërmjet popullit malazez dhe autoriteteve osmane. Ai përbëhej nga krerët e të gjitha fiseve në Mal të Zi. 

Zgjerimi territorial i Malit të Zi vazhdoi, dhe pas Luftërave Ballkanike (1912–13), ai përfshiu pjesë të konsiderueshme të Hercegovinës, Serbisë dhe Shqipërisë dhe Kosovës. [18] Që nga viti 1880 ambiciet e Nikolla I u përplasën me ato të dinastisë Obrenoviq dhe Karagjorgjeviq për udhëheqje të serbëve. Nacionalizmi (federalizmi) malazez vuajti përfundimisht nga aktiviteti politik i të rinjve malazezë që jetonin në Serbi. [18] Gjatë Kuvendit të Podgoricës (1918) i cili vendosi fatin e Malit të Zi ose si shtet i pavarur (i mbështetur nga "Të Gjelbrit") ose pjesë e bashkuar e Mbretërisë së Serbisë (e mbështetur nga të bardhët ), fiset u ndanë, madje edhe brenda vendit. Të Gjelbrit përbëheshin nga fiset malësore të Moraçanit, Piperit dhe Rovçit, fiset Katun të Bjelicës, Cetinës, Cvetos dhe Cuces dhe fiset Hercegovinase të Nikshiqit dhe Rudinjanit. Të Gjelbrit u deklaruan etnikisht si serbë, por nuk e mbështetën atë që ata e panë, si një aneksim serb të shtetit malazez. [19] Megjithatë, të bardhët e mbështetur nga pjesa tjetër e fiseve fituan përfundimisht.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, fiset u ndanë nga brenda kryesisht midis dy palëve të çetnikëve ( rojalistët serbë) dhe partizanëve jugosllavë (komunistë), që luftonin njëri-tjetrin për sundimin e Jugosllavisë. Si rezultat, konflikti u përhap brenda strukturave fisnore dhe klanore. [9] [20]

Antropologjia Redakto

Historiani çek Konstantin Josef Jireček (1918) konsideronte se popullsia e Dukles ishte një popullsi shumë e përzier me sllavë të sapoardhur dhe të moshuar si shqiptarët dhe rumunët. [4] Historiani kroat Milan Šufflay (1925–1927) konsideronte se simbioza shqiptare-malazezo-vllahe shihet në etimologjinë e emrave, te Piperi, Mogushi, Kuči dhe mbiemrat me prapashtesë "-ul" (Gradul, Radul., Serbul, Vladul), dhe emrat toponimikë të maleve, Durmitor dhe Visitor. [4] Historiani serb Vladislav Škarić (1918) konsideronte se shumë emra vëllazërimi, si Sarapi, Radomani e të tjerë në Mal të Zi, u përkisnin emigrantëve nga Shqipëria qendrore, ndërsa Bukumiri nga Bratonozhiqi, Vajmeshi nga Vasojeviqi, Ibalji nga Hercegovina erdhën nga Shqipëria veriore. [4] Etnologu serb Jovan Cvijić (1922) vuri në dukje asimilimin dhe shpërnguljen sllave të shumë grupeve shqiptare të Mataruges, Macure, Mugoshi, Kriči, Španji, Ćići dhe shqiptarë/vllehë të tjerë që përmendeshin si vëllazëri ose fise. Ai konsideronte se të gjitha fiset gornji ("e sipërme") jetonin në pjesët e fiseve aktualisht serbe në Brda dhe Hercegovinën e Vjetër, dhe se shumë grupe ishin asimiluar në fiset e Piperi, Kuçi, Bratonozhiqi, Bjelopavlići ndër të tjera, të cilët ruajtën emrin e tyre të vjetër. . [4] Antropologu kulturor amerikan Christopher Boehm deklaroi se disa klane vinin nga popullsia ilire parasllave e Malit të Zi të sotëm, ndërsa shumica e klaneve ishin me origjinë sllave, ose nga kolonët më të hershëm serbë, ose nga emigrantët e mëvonshëm serbë që erdhën. në zonën nga rajonet fqinje gjatë sundimit osman mbi Ballkanin. [8]

Gjuhëtari kroat Petar Skok (1918–1919) gjatë hulumtimit të dokumenteve të Raguzës të shekullit të 15-të, vuri në dukje se në territorin e Zhabljakut dhe Stolacit ekzistonte një fushë specifike e quajtur donji Vlasi ose Vllahi inferiores ("vllehët e poshtëm"), dhe se kështu diku kishte të ekzistojë një gornji Vlasi ("vllehët e sipërm"), që nuk përmendet në dokumente; ai besonte se mund të ishte vendosur në Nahija e sotme Katunska në Mal të Zi, të cilës ndoshta i referohej catunos / catuni Cernagore nga viti 1435. [4]

Jovan Erdeljanoviq foli për bashkimin e serbëve (sllavëve) dhe vllehëve dhe vuri në dukje se në fazën më të vjetër të formimit të fiseve dinarike, vëllazëritë vendase serbe dhe të sllavizuara u bashkuan në një njësi fisnore nën një emër. [21] Jovan Cvijić vuri në dukje paqartësinë nëse termi "vlleh" në Serbinë mesjetare dhe pjesë të tjera përdorej gjithmonë për barinjtë e vërtetë vllahë, apo edhe për barinjtë serbë, pasi termi gradualisht zhvilloi një kuptim dytësor të "bariut", pavarësisht nga përkatësia etnike. Sipas historianit shqiptar Zef Mirdita (2009), disa studiues serbë si D. Đurđev (1951) shpesh e refuzonin totalisht veçorinë etnike vllahe, i konsideronin vetëm një kategori shoqërore dhe i shpallnin si serbë ose sllavë, përkundër faktit se vllehët ishin përmendet gjithmonë, sipas Mirditës, si një etni e mirëfilltë në të dhënat mesjetare deri në shekullin e 16-të. [4] Franz Babinger (1951) gjithashtu kundërshtoi këndvështrimin e Đurđev. [4] Etnologu malazez Petar Šobajić deklaroi se kolonët e parë sllavë në zonën e Zetës u përzien me vendasit e romanizuar ilirë dhe i sllavizuan ata, megjithëse pranuan emrat e fiseve të vendasve (Španji, Mataguži, Mataruge, Malonšići, Bukumiri Macure , . Më vonë kolonët sllavë hynë në konflikte me këto fise të hershme të përziera, të cilat përfundimisht rezultuan në asgjësimin e këtyre të fundit dhe u formuan fise të reja më të forta. [10]

Historiani serb Ivan Bozhiç vuri në dukje se sllavizimi nuk përfundoi në shekullin e 15-të dhe se bashkëkohësit bënë dallimin e qartë midis sllavëve dhe atyre që ishin vllahë/morlakë ose përfshinin përzierje vllahe, dhe gjithashtu gjurmuan kontributin vllah në Mal të Zi. [13] Historiani serb Sima Ćirković (1968-1973) vuri në dukje se gjatë gjithë epokës mesjetare vllahishtja u përdor si një term etnik përgjatë greqishtes, shqipes, bullgarishtes, latinishtes, saksonishtes dhe megjithëse pothuajse gjuhësisht sllavizohej dhe ishte përshtatur kulturalisht me mjedisin, ndarja nga sllavët e tjerë në dokumente tregon origjinën e tyre të ndryshme, aktivitetet ekonomike dhe statusin, dhe se ata nuk ishin plotësisht të pranuar si anëtarë të së njëjtës shoqëri etnike dhe sociale. [4] Në shënimet e shekullit të 14-të nga Gjiri i Kotorrit, termi vllah ( Nos Vlaci, cum Vlachis, dictorum Vlacorum ) kishte një kuptim etnik përgjatë atij të sllavëve dhe turqve, sipas Zef Mirditës (2009). Historiani malazez Špiro Kulišić (1980) konsideron se në kontratat e biznesit është e nevojshme të vërtetohet identiteti i bashkëbiseduesit, duke përfshirë ate etnik dhe lokal. [4] Në vitin 1296 njerëzit e Çekliqit u identifikuan si vlleh (R. Kovijanić, 1963). [4]

Jireček argumentoi se në dokumentet raguzane katunët dhe vllehët (barinjtë) përshkruheshin si pjesë e një fisi, që nuk përbënin të gjithë fisin. Antropologu serb Petar Vlahović (1996) argumentoi se sllavët që ishin vendosur në shekullin e VII ranë në kontakt me mbetjet e iliro-romakëve (vllehëve), të cilët më vonë u bënë pjesë përbërëse e të gjithë popujve ballkanikë. Edhe pse popullsia e vjetër ballkanike kishte ruajtur për një kohë të gjatë veçoritë, ato nuk patën ndikim më të madh në bashkësitë fisnore sllave. Një pjesë e popullsisë së vjetër ballkanike që e konsideronte veten si trashëgimtarë të paraardhësve iliro-romakë u tërhoq përpara sllavëve nga brendësia kontinentale kah qytetet bregdetare. Ndërkohë iliro-romakët (vllehët) që qëndruan në malet e brendshme u bënë nënshtetas të sllavëve. Këta vllehë malësorë, si në numër, as nga kultura, nuk patën ndikim të dukshëm në zhvillimin e shoqërisë, e aq më pak në formimin e një etnosi të veçantë. Ndikimi i tyre në qytetet e Zetës ishte i vogël, siç është evident edhe në kartat mbretërore serbe të shekujve 13 dhe 14, në të cilat përmenden grupet etnike të serbëve, latinëve, shqiptarëve dhe vllehëve, renditja që dëshmon numrin e tyre. ; shqiptarët që nuk mund të ishin shumë, ishin më shumë se vllehët. Sipas tij, emri vlleh tregonte edhe profesionin e bariut, sepse krahas vllehëve etnikë, kishte edhe barinj sllavë që quheshin "vlleh", jo në status etnik por ekonomik. Nomenklatura gjeografike sllave, përveç rasteve të vogla, është një konfirmim i caktuar, pasi sllavët u vendosën përgjatë rrugëve dhe lumenjve, si dhe në katunët. [22]

Fiset Redakto

Gjeografi serb Jovan Cvijiq renditi 21 fise në territorin e Malit të Zi të Vjetër, 7 në Brda (Malësi), 16 në Hercegovinën e Vjetër dhe 2 në Primorje (bregu i Malit të Zi). Ata u ndanë në dy grupe të dallueshme; Malazez i vjetër, dhe fiset në Malësi. Këto të fundit ishin të përqendruara në verilindje të lumit Zeta dhe kryesisht përbëheshin nga fise që ikën nga pushtimi osman dhe u inkorporuan në Mal të Zi pas betejave në Martinići dhe Krusi (1796). [3]

Fiset malazeze të vjetra u organizuan në pesë (katër më vonë) njësi territoriale të quajtura nahija (term i huazuar nga osmanishtja nahiye); Katunska, Leshanska, Pjeshivci (më vonë u përfshi në Katunska), Rijeka dhe Crmniçka nahija. [3]

Vëllazëri të shpërndara Redakto

Ka edhe vëllazëri të mëdha të shpërndara ose mërgimtare, si Maleshevci, Pavkoviqi, Prijedojeviqi, Trebjeshani (Nikshiq), Miloradoviqi-Hrabreni, Ugrenoviqi, Bobani, Pilatovci, Mrgjenoviqi dhe Veljoviqi.

Shih edhe Redakto

Literatura Redakto

  • Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. ISBN 9782911527104. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Anzulovic, Branimir (1999). Heavenly Serbia: From Myth to Genocide. New York University Press. ISBN 9780814706718. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Banac, Ivo (1988). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Cornell University Press. ISBN 9780801494932. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Banović, Branko (2015). The Montenegrin Warrior Tradition: Questions and Controversies over NATO Membership. Palgrave Macmillan US. ISBN 978-1-137-55228-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Cvijić, Jovan (1987). Sabrana dela: Balkansko Poluostrvo. Srpska akademija nauka i umetnosti. ISBN 9788639100445. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. ISBN 9781405142915. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Đurđev, Branislav (1984). Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena: odabrani radovi. Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Kovijanić, Risto (1974). Crnogorska plemena u kotorskim spomenicima (XIV–XVI vijek) [Montenegrin tribes in Bay of Kotor records (XIV–XVI century)]. Titograd: Istorijski institut SR Crne Gore. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Kurtović, Esad (2011). "Seniori hercegovačkih vlaha". Hum i Hercegovina kroz povijest. Zbornik radova s međunarodnoga znanstvenog skupa održanog u Mostaru 5. i 6. studenoga 2009 (në kroatisht). Zagreb: Hrvatski institut za povijest. Arkivuar nga origjinali më 2015-09-18.
  • Mirdita, Zef (2009). Vlasi – starobalkanski narod (od povijesne pojave do danas) [Vlachs, an old Balkan people: from their first historical appearance until today] (në kroatisht). Croatian Institute of History. ISBN 9789536324835.
  • Morrison, Kenneth (2008). Montenegro: A Modern History. I.B.Tauris. ISBN 9780857714879. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Motyl, Alexander J. (2000). Encyclopedia of Nationalism, Two-Volume Set. Academic Press. ISBN 9780080545240. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Živković, Dragoje (1989). Istorija crnogorskog naroda; (Od starijeg kamenog doba do kraja srednjeg vijeka) [History of the Montenegrin people; (From the Old Stone Age to the late Middle Ages)] (në serbo-kroatisht). Cetinje: Izdanje autorovih prijatelja.

Referime Redakto

  1. ^ a b c d e f Banović 2015.
  2. ^ a b c d Đurđev 1953.
  3. ^ a b c d e f g h i j k Morrison 2008.
  4. ^ a b c d e f g h i j k Mirdita 2009.
  5. ^ Ćirković 2004.
  6. ^ [Tomasic, D. 1945. 'Personality development of the dinaric warriors.' Psychiatry 8:November, pp. 449-493. https://books.google.com/books?id=QIY5AAAAMAAJ Psychiatry], p. 492: "The bratstvo is an exogamous unit"
  7. ^ The development of the Athenian constitution by George Willis Botsford, 1893, pp. 18-19
  8. ^ a b Christopher Boehm (1984). Blood Revenge: The Enactment and Management of Conflict in Montenegro and Other Tribal Societies. University of Pennsylvania Press. fq. 41–44. ISBN 0-8122-1241-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c d e f g h i Anzulovic 1999.
  10. ^ a b Kovijanić 1974.
  11. ^ Ćorović, Vladimir (2001). "Преокрет у држању Срба". Историја српског народа (në serbisht). Belgrade: Јанус.
  12. ^ Belgrade (Serbia). Vojni muzej Jugoslovenske narodne armije (1968). Fourteen centuries of struggle for freedom. The Military Museum. fq. xxviii. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ a b c d e Banac 1988.
  14. ^ a b Zapisi. Cetinjsko istorijsko društvo. 1939. Истога мјесеца кад је Шћепан погинуо удари на Куче везир скадарски Мехмед - паша Бушатлија, но с великом погибијом би сузбијен и врати се у Скадар . {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Летопис Матице српске. У Српској народној задружној штампарији. 1898. Године 1774. везир скадарски Мехмед паша Бушатлија ударио је на Куче и Бјелопавлиће, који позваше у помоћ Црногорце те произиђе због овога међу Црном Гором и Арбанијом велики бој и Арбанаси су се повукли ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Vujovic, op.cit., p. 175.
  17. ^ Jovan Milićević (1994). "Петар I Петровић, Идеја о обнови српске државе". Црна Гора 1797-1851. Belgrade: Srpska književna zadruga. fq. 170–171. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |work= është injoruar (Ndihmë!)
  18. ^ a b c Motyl 2000.
  19. ^ Banac, Ivo (1992), Protiv straha : članci, izjave i javni nastupi, 1987-1992 (në kroatisht), Zagreb: Slon, fq. 14, OCLC 29027519, marrë më 12 dhjetor 2011, Posebno je zanimljivo da su se i »zelenaši«,...., nacionalno smatrali Srbima" [it is especially interesting that Greens also ... declared themselves as Serbs]
  20. ^ Milovan Djilas (1977). Wartime. Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 978-0-15-194609-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Etnografski institut (1975). Glasnik. Vëll. 23–24. SANU. fq. 7–9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Vlahović, Petar (1996). "Etničke grupe Crne Gore u svetlu osnovnih etnoloških odrednica" [Ethnic groups in Montenegro in the light of the basic ethnological determinants]. Bulletin of the Etnographic Museum. Etnografski muzej u Beogradu (60): 18. Arkivuar nga origjinali më 3 qershor 2016. Marrë më 26 tetor 2022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Fiset_e_Malit_të_Zi&oldid=2501688"