Gjuha e rrezikuar

Një gjuhë e rrezikuar është një gjuhë që është në rrezik të mos përdoret pasi folësit e tij vdesin ose zhvendosen në një gjuhë tjetër. Humbja e gjuhës ndodh kur gjuha nuk ka më folës amë dhe bëhet një "gjuhë e vdekur". Nëse askush nuk mund ta flasë gjuhën fare, ai bëhet një "gjuhë e zhdukur". Një gjuhë e vdekur ende mund të studiohet përmes regjistrimeve ose shkrimeve, por është ende e vdekur ose e zhdukur nëse nuk ka folës të rrjedhshëm.^[1] Megjithëse gjuhët janë zhdukur gjithnjë në mbarë historinë njerëzore, ata aktualisht po vdesin me një ritëm të përshpejtuar për shkak të globalizimit, neokolonializmit^[2] dhe linguicide (vrasje gjuhësore).^[3]

Më shumë se 50% e gjuhëve të botës janë të vendosura në vetëm tetë vende (të shënuara me ngjyrë të kuqe në hartë): Indi, Brazil, Meksikë, Australia, Nigeria, Papua Guinea e Re, dhe Kameruni. Në këto vende dhe përreth tyre janë zonat që ka shumë gjuhë të ndryshme në botë (të shënuara me ngjyrë blu në hartë).

Vdekja e gjuhës mund të jetë rezultat i zhvendosjes së gjuhës në të cilën anëtarët e grupeve etnike nuk mësojnë më gjuhën e tyre të trashëgimisë si gjuhë të tyre të parë..

Hierarkia e gjuhëve të botës (përshtatur nga Graddol, 1997)

Zhvendosja e gjuhës më së shpeshti ndodh kur folësit kalojnë në një gjuhë të lidhur me pushtetin social ose ekonomik ose folen më gjerësisht, rezultati përfundimtar është vdekja e gjuhës. Konsensusi i përgjithshëm është se ekzistojnë rreth 6000^[4] dhe 7000 gjuhë që fliten aktualisht, dhe se 50 deri 90% prej tyre do të jenë zhdukur deri në 2100.^[2] 20 gjuhët më të zakonshme, të folura nga më shumë se 50 milion folës secila, fliten nga 50% e popullsisë së botës, por shumica e gjuhëve flitet nga më pak se 10,000 njerëz.^[2]

Hapi i parë është në vdekjen e gjuhës është rreziku potencial. Kjo është kur një gjuhë ballafaqohet me presion të fortë të jashtëm, por ende ekzistojnë komunitete të folësve të cilët e kalojnë gjuhën tek fëmijët e tyre. Faza e dytë është rrezik. Sapo një gjuhë të ketë arritur fazën e rrezikimit, ka vetëm disa folës të mbetur dhe fëmijët, për pjesën më të madhe, nuk e mësojnë gjuhën. Faza e tretë e zhdukjes së gjuhës është rreziku serioz. Gjatë kësaj faze, një gjuhë nuk ka gjasa të mbijetojë edhe për një brez tjetër dhe së shpejti do të zhduket. Faza e katërt është e vdekur, e ndjekur nga zhdukja e fazës së pestë.

Shumë projekte janë duke u përpjekur për të parandaluar ose ngadalësuar këtë humbje duke revitalizuar gjuhët e rrezikuara dhe duke promovuar arsimimin dhe shkrim-leximin në gjuhët e pakicave, shpesh duke përfshirë projekte të përbashkëta ndërmjet komuniteteve gjuhësore dhe gjuhëtarëve. Në të gjithë botën, shumë vende kanë miratuar legjislacionin specifik që synon mbrojtjen dhe stabilizimin e gjuhës së komuniteteve të gjuhës indigjene. Duke pranuar se shumica e gjuhëve të rrezikuara në botë nuk kanë gjasa të ringjallen, shumë linguistë gjithashtu po punojnë për dokumentimin e mijëra gjuhëve të botës për të cilat pak ose aspak nuk dihet.

Burimet Redakto

^ Kristal, David (2002). Gjuha e vdekur. Cambridge University Press. faqe 11. ISBN 0521012716. Një gjuhë thuhet të jetë e vdekur kur askush nuk flet më. Ajo mund të vazhdojë të ekzistojë në një formë të regjistruar, sigurisht tradicionalisht me shkrim, më së fundi si pjesë e një arkivi zëri ose videoje (dhe në këtë mënyrë ka një kuptim "live on"), por nëse nuk ka folës të rrjedhshëm, nuk flasim për atë si një 'gjuhë të gjallë'.
^ ^a ^b ^c Austin, Peter K; Sallabank, Julia (2011). "Introduction". In Austin, Peter K; Sallabank, Julia.Cambridge Handbook of Endangered Languages. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88215-6.
^ See pp. 55-56 of Zuckermann, Ghil‘ad, Shakuto-Neoh, Shiori & Quer, Giovanni Matteo (2014),Native Tongue Title: Proposed Compensation for the Loss of Aboriginal Languages, Australian Aboriginal Studies 2014/1: 55-71.
^ Moseley, Christopher, ed. (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger. Memory of Peoples (3rd ed.). Paris: UNESCO Publishing. ISBN 978-92-3-104096-2.

[1] Kristal, David (2002). Gjuha e vdekur. Cambridge University Press. faqe 11. ISBN 0521012716. Një gjuhë thuhet të jetë e vdekur kur askush nuk flet më. Ajo mund të vazhdojë të ekzistojë në një formë të regjistruar, sigurisht tradicionalisht me shkrim, më së fundi si pjesë e një arkivi zëri ose videoje (dhe në këtë mënyrë ka një kuptim "live on"), por nëse nuk ka folës të rrjedhshëm, nuk flasim për atë si një 'gjuhë të gjallë'.

[:0-2] Austin, Peter K; Sallabank, Julia (2011). "Introduction". In Austin, Peter K; Sallabank, Julia.Cambridge Handbook of Endangered Languages. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88215-6.

[3] See pp. 55-56 of Zuckermann, Ghil‘ad, Shakuto-Neoh, Shiori & Quer, Giovanni Matteo (2014),Native Tongue Title: Proposed Compensation for the Loss of Aboriginal Languages, Australian Aboriginal Studies 2014/1: 55-71.

[4] Moseley, Christopher, ed. (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger. Memory of Peoples (3rd ed.). Paris: UNESCO Publishing. ISBN 978-92-3-104096-2.

[1]

[2]

[3]

[4]