Krerët e Shtetit Shqiptar

1912 - Shpallja e Pavarësisë

Ismail Qemali shpalli Pavarësinë e Shqipërisë më 28 nëntor 1912 në Vlorë, duke krijuar shtetin shqiptar pas shekullit të sundimit osman. Ai u bë Kryetar i Qeverisë së Pavarësisë.

1912-1914 - Qeveria e Ismail Qemalit

Pas shpalljes së pavarësisë, Ismail Qemali udhëhoqi qeverinë për një periudhë të shkurtër. Pas dështimeve të para në stabilizimin e shtetit dhe ndërhyrjet e huaja, Ismail Qemali dha dorëheqjen në 1914.

1914-1918 - Princ Vidi Krizat dhe ndarjet territoriale

Pas largimit të Ismail Qemalit, Vidi u emërua Princ i Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha. Megjithatë, ai nuk mundi të mbante pushtetin dhe u detyrua të largohej pas ndërhyrjeve të huaja dhe pasigurisë së brendshme.

1918-1920 - Pushtimi i pasluftës dhe Shpërbërja e Administratës

Pas Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u përball me pushtime të ndryshme nga shtetet fqinje (Itali, Serbi, Greqi) dhe një periudhë të pasigurisë.
Qeveria e Durrësit, e drejtuar nga Ahmet Zogu, ishte një qeveri që përpiqej të konsolidonte pushtetin në kushtet e paqes të pasluftës.

1920 - Konferenca e Lushnjës dhe Kthimi i Shtetit Shqiptar

Qeveria e Lushnjës, një qeveri e udhëhequr nga Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, rivendosi sovranitetin e Shqipërisë, duke filluar periudhën e reformave për forcimin e shtetit.

1924 - Revolucioni i Qershorit dhe Fan Noli

Fan Noli udhëhoqi Revolucionin e Qershorit të vitit 1924, duke përmbysur qeverinë e Ahmet Zogut dhe shpallur një qeveri demokratike. Noli u bë Kryeministër dhe nisi reforma shoqërore dhe arsimore.

1925 - Republika Presidenciale e Ahmet Zogut

Ahmet Zogu, pas një periudhe të pasigurt dhe një periudhe të revolucionit, shpalli Republikën Presidenciale në 1925, duke u bërë president i Shqipërisë. Ky ishte një kalim nga qeverisja parlamentare në një sistem më të centralizuar dhe autoritar.

1928 - Monarkia e Ahmet Zogut

Ahmet Zogu shpalli veten Mbret të Shqipërisë më 1928, duke krijuar një monarki kushtetuese, e cila do të zgjaste deri në vitin 1939, kur Shqipëria u pushtua nga Italia.

1. 1912 - Shpallja e Pavarësisë dhe formimi i shtetit shqiptar

Shpallja e Pavarësisë: Më 28 nëntor 1912, Ismail Qemali shpalli Pavarësinë e Shqipërisë në Vlorë. Kjo shpallje ishte një hap historik që i dha fund sundimit të Perandorisë Osmane në Shqipëri dhe krijoi një shtet të pavarur shqiptar.
Qeveria e Pavarësisë: Pas shpalljes së pavarësisë, Ismail Qemali formoi qeverinë e parë të Shqipërisë dhe ishte një qeveri e drejtuar nga elita politike e asaj periudhe.
Partitë Politike: Në këtë periudhë, Shqipëria kishte një grupim të përfaqësuesve të ndryshëm, pa një parti të mirëstrukturuar politike. Disa figura si Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi ishin të njohur për rolin e tyre në formimin e shtetit të ri

2. 1914 - Ismail Qemali dha dorëheqjen

Kur Ismail Qemali dha dorëheqjen në 1914, ai shkroi një letër dorëheqjeje që shpjegonte arsyet e tij për largimin nga posti i Kryeministrit të Shqipërisë. Letra e tij theksonte disa nga faktorët që ndikuan në vendimin për dorëheqje:

Pushtimet e huaja: Ismail Qemali e theksoi faktin se Shqipëria ishte e pushtuar nga shtetet fqinje, dhe vendi ishte në një situatë të vështirë përballë ndikimeve të jashtme. Ai përmendi se kishte pak mbështetje ndërkombëtare për të ruajtur pavarësinë e Shqipërisë dhe për të mbajtur autoritetin e qeverisë së tij.
Dështimi i përpjekjeve për stabilizim: Qemali shpjegoi se, përkundër përpjekjeve të tij, nuk mundi të stabilizonte shtetin shqiptar, i cili po përballonte disa sfida të mëdha politike dhe territoriale. Ai e pranoi se kishte dështuar të bashkonte palët e ndryshme politike dhe të krijonte një administratë të fuqishme.
Mungesa e mbështetjes nga partitë dhe diplomatët: Qemali shpjegoi gjithashtu se kishte hasur në mungesë mbështetjeje nga Fuqitë e Mëdha dhe disa grupe brenda Shqipërisë. Ai e pa veten të paaftë për të udhëhequr në këto kushte të vështira.

3. 1913-1918 - Krizat dhe ndarjet territoriale dhe Lufta e Parë Botërore

Pushtimi dhe emërimi i Princ Vidit Shumë shtete fqinje (si Serbia, Greqia dhe Mali i Zi) kishin ambicie për të aneksuar pjesë të Shqipërisë. Për të garantuar stabilitetin dhe për të krijuar një qeveri të qëndrueshme, Fuqitë e Mëdha emëruan Princ Vidin si princ të Shqipërisë. Ai ishte një princ gjerman, i cili do të kishte rolin e një udhëheqësi neutral dhe të pranueshëm nga të gjitha palët. Princi Vidi u mbështet nga Fuqitë e Mëdha, por ai nuk pati mbështetje të mjaftueshme brenda Shqipërisë. Qeveria që ai formoi nuk mundi të sigurojë stabilitetin dhe të kontrollonte të gjithë territorin, për shkak të krizave të brendshme dhe ndikimeve të jashtme.

Pushtimi i Shqipërisë nga shtetet fqinje (1913-1914): Pas shpalljes së Pavarësisë në vitin 1912, Shqipëria përjetoi shumë krizë politike dhe ushtarake. Serbia, Mali i Zi dhe Greqia ndërhynë në territorin shqiptar, duke kërkuar të aneksonin territore të caktuara, veçanërisht pas Luftës së Parë Ballkanike (1912-1913). Kjo u pasua nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1913), ku Shqipëria shpalli pavarësinë, por nuk mori një njohje të plotë të kufijve të saj. Ndërkohë, Fuqitë e Mëdha, në përpjekje për të stabilizuar situatën, emëruan Princin Vidi në vitin 1914, por ai u detyrua të largohej për shkak të mungesës së mbështetjes, kryesisht për shkak të mbështetjes së pakët të popullit shqiptar dhe të problemeve të brendshme.
Lufta e Parë Botërore dhe përfshirja e Shqipërisë (1914-1918): Pas largimit të Princ Vidit, Shqipëria kaloi një periudhë të pasigurisë dhe paqës. Në vitin 1914, Shqipëria mbeti nën kontrollin e fuqive të huaja, dhe pas Luftës së Parë Botërore, ndodhi kriza e brendshme politike, që përfshinte konflikte mes grupeve të ndryshme politike shqiptare. Shqiptarët u përballën gjithashtu me përpjekje për ndarjen e territorit nga shtetet fqinje, si Serbia dhe Greqia, të cilat kërkonin të kontrollonin territore të caktuara.
Pas largimit të Princ Vidit, Shqipëria përjetoi një periudhë të pasigurisë dhe ndërhyrjeve të huaja. Më pas, Fuqitë e Mëdha, përfshirë Italinë, Frikën dhe Francën, vazhduan të luanin një rol të madh në politikat shqiptare.
Kjo periudhë ishte gjithashtu një periudhë e rritjes së influenicës italiane, me përpjekje për të mbështetur Shqipërinë nën ndikimin e saj, një faktor që më vonë çoi në përfshirjen italiane në Shqipëri.

Përfundimi dhe Ndikimi i Krizës së Periudhës 1913-1918:

Në përfundim të periudhës 1913-1918, Shqipëria kaloi nga një periudhë e krizave territoriale dhe politike në një tjetër ku mundësitë për një shtet të qëndrueshëm dhe të centralizuar u bë të dukshme. Pas kësaj periudhe, Shqipëria do të kalonte në periudhën e stabilizimit dhe fillimin e periudhës së qeverisjes së Ahmet Zogut, i cili do të shpallte Republikën Presidenciale në 1925 dhe më vonë monarkinë.

4. 1920 - Kongresi i Lushnjes dhe themelimi i institucioneve

Kongresi i Lushnjes (1920): Pas largimit të forcave të huaja nga Shqipëria, Konferenca e Lushnjës e vitit 1920, e cila u mbajt nga përfaqësues të krahinave të ndryshme të Shqipërisë, shpalli një qeveri të re të përkohshme dhe mbylli periudhën e pasigurisë politike. Kjo konferencë ishte një moment kyç për forcimin e pavarësisë dhe konsolidimin e shtetit shqiptar.
Qeveria e Durrësit: Pas kësaj, u formua një qeveri e përkohshme, e udhëhequr nga Ahmet Zogu, i cili gjithashtu pati një rol kyç në forcimin e qeverisjes.
Reformat: Shumë reforma shoqërore dhe administrativë filluan të implementoheshin, përfshirë organizimin e administratës shtetërore dhe forcimin e strukturave të sigurisë.
Pjesëmarrësit kryesorë:
- Ismail Qemali: Ishte një nga figurat udhëheqëse të periudhës së shpalljes së Pavarësisë dhe një nga liderët politikë më të njohur të periudhës.
- Luigj Gurakuqi: Një nga intelektualët dhe politikanët më të shquar të kohës, që ishte gjithashtu pjesëmarrës në Konferencën e Lushnjës. Ai ishte një mbështetës i fuqishëm i pavarësisë dhe përfshirjes së të gjitha grupeve etnike në shtetin shqiptar.
- Hajdar Dushi: Një tjetër figurë kryesore në konferencë, i njohur për rolin e tij në procesin e unifikimit të Shqipërisë.
- Sejfi Vllamasi: Një nga liderët e njohur të periudhës dhe një nga përfaqësuesit e rëndësishëm të krahinave.
- Naim Frashëri: Pjesëmarrës dhe një nga intelektualët që luajti një rol kyç në promovimin e ideve të lirisë dhe pavarësisë shqiptare.
Qëllimi i Konferencës:
- Konsolidimi i pavarësisë së Shqipërisë: Pas Luftës së Parë Botërore dhe pas pushtimeve të ndryshme nga shtetet fqinje, Konferenca e Lushnjës synonte të konsolidonte shtetin shqiptar dhe të rivendoste autoritetin e tij në gjithë territorin.
- Rivendosja e sovranitetit të Shqipërisë: Konferenca angazhoi për të rivendosur sovranitetin e Shqipërisë, që ishte kërcënuar nga ndërhyrjet e huaja dhe nga ndarjet territoriale.
- Krijimi i një qeverie të përkohshme: Kjo qeveri do të kishte detyrën të përgatiste kushtet për një administratë të qëndrueshme dhe për të rregulluar çështjet e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë.
Vendimet dhe Rezultatet kryesore:
- Formimi i qeverisë së Durrësit: Pas kësaj Konference, u krijua një qeveri e përkohshme, e udhëhequr nga Ahmet Zogu dhe figura të tjera të rëndësishme.
- Përpjekje për të stabilizuar vendin: Në këtë periudhë, Shqipëria përballej me pasiguri politike dhe ushtarake, dhe qeveria e re kishte për qëllim të sigurojë kontrollin e plotë mbi territoret e saj.
- Krijimi i një shteti më të centralizuar: Pas kësaj, Shqipëria filloi të ndjekë një proces të centralizimit të pushtetit dhe të forcimit të institucioneve të shtetit.
Reformat që u propozuan:
- Reforma në administratën shtetërore për të përmirësuar efektivitetin dhe ndershmërinë e institucioneve.
- Rivendosja e drejtësisë dhe rendit në gjithë territorin për të krijuar një shoqëri të stabilizuar dhe të sigurt.
- Pjesëmarrja e përfaqësuesve nga të gjitha krahinat e Shqipërisë për të siguruar përfshirjen e të gjitha grupeve etnike dhe gjeografike në krijimin e shtetit të ri.

Partitë Politike dhe Grupet që Kishin Ndikim:

Partia Kombëtare dhe Partia Demokratike ishin dy grupime politike që luajtën rol të rëndësishëm gjatë kësaj periudhe. Pjesëmarrësit nga këto grupe, përfshirë Luigj Gurakuqin dhe Sejfi Vllamasin, kërkuan një Shqipëri të bashkuar dhe të pavarur.

5. 1923 - Votimi dhe Partite

1. Votimi i grave në Shqipëri (Propozimi i 1923):

Votimi i grave në Shqipëri u propozua për herë të parë nga Luigj Gurakuqi në vitin 1923. Ai argumentoi se dhënia e të drejtës së votës për gratë do të ishte një hap i nevojshëm për avancimin e shoqërisë shqiptare dhe për përmirësimin e statusit të grave. Ky propozim ishte i rëndësishëm, pasi Shqipëria, si shumë shtete të tjera të periudhës, kishte një shoqëri të theksuar patriarkale.
Konteksti politik: Në vitin 1923, Shqipëria ishte në një periudhë tranzicioni, pas shpalljes së Pavarësisë dhe pas periudhës së luftës dhe pasigurisë politike. Propozimi i Gurakuqit për të drejtat e grave u bë një hap i avancuar për atë periudhë, por nuk u realizua për shkak të rezistencës konservatore dhe kushteve të brendshme dhe të jashtme.
Përfundimi: Gratë në Shqipëri e fituan të drejtën e votës më vonë, në vitin 1945, pas Luftës së Dytë Botërore dhe pas ndërrimit të sistemit politik në një sistem më demokratik dhe komunist.

2. Votimi me Sacma (1923):

Votimi me sacma ishte një sistem i diskutuar në vitin 1923, ku votat shprehen në mënyrë të hapur. Ky propozim kishte për qëllim të rrisë pjesëmarrjen në zgjedhje dhe të bënte procesin zgjedhor më të drejtpërdrejtë. Megjithatë, ky sistem kishte shumë mangësi, pasi nuk sigurohej fshehtësia e votës, dhe mund të krijonte mundësi për manipulime dhe presion mbi votuesit.
Konteksti i përdorimit të sacmës: Votimi me sacma ishte një sistem i njohur në shumë shtete të asaj periudhe, por përdorimi i tij në Shqipëri u diskutua dhe nuk ishte një sistem që e përkrahën të gjithë përfaqësuesit politikë, pasi shumë prej tyre shqetësoheshin për mundësinë e abuzimeve.
Përfundimi: Votimi me sacma nuk u adoptua në mënyrë përfundimtare dhe shpesh konsiderohej një formë e pasigurt dhe e mundshme për manipulime. Shqipëria kaloi në sistemin e votimit të fshehtë më vonë, pas vitit 1945, kur administrata komuniste vendosi një sistem më të qëndrueshëm dhe të drejtpërdrejtë për zgjedhjet.

3. Partite dhe grupimet(1923):

Partia Popullore e Ahmet Zogut ishte partia më e madhe. Ajo kishte ndikim të fortë në prefekturat e Durrësit, Dibrës e Elbasanit, por edhe tek grupi i Eqrem Vlorës në Vlorë dhe Iljaz Vrionit në Berat. Partisë i bashkëngjitej edhe Grupi “Pleqsuer” i Elbasanit, nën drejtimin e pronarit të madh të tokave, Shefqet Vërlaci.

Partia Liberale ku bënte pjesë edhe Fan Noli, Aqif Pasha, etj, ishte formuar në Tiranë, porse zyrat e saj qendrore ishin në Përmet dhe si sekretar i përgjithshëm i saj ishte Agathokli Xhitoni. Programi i partisë, i shpallur më 2 tetor 1923, përbëhej nga 10 pika, nuk specifikonte qartë çështjen e formës së regjimit.

Grupi Ora e Maleve, me figurë qendrore Luigj Gurakuqin, ishte ndër grupet kryesore të opozitës. Grupi kishte për formë regjimi monarkinë, ndërsa kërkonte që anëtarët e Këshillit të Naltë të zgjidheshin nga populli. Qëllimi kryesor i grupit ishte që Shkodra të ishte kryeqyteti i Shqipërisë.

Grupi Demokrat në Gjirokastër, në përbërje të të cilit ishin Petro Poga, Haki Ismail Tatzati, Dhimitër Kacimbra, Bahri Omari, Ali Këlcyra, Stavro Vinjau, Avni Rustemi, etj, ishte grupi i vetëm që shprehet qartazi në program për një republikë kolegjiale, reformë agrare, etj.

Grupi i krishterë i Gjirokastrës dhe ai i Mufit Libohovës ishte koalicioni i grupit të krishterë me drejtues Petro Hariton, me atë të grupit “Lidhja e Bejlerëve” që drejtohej nga Mufit Libohova.

Grupi Nacional – Demokrat Berat, i drejtuar nga Ali Koprencka.

Grupi “Xhoka” Tiranë që vepronte në Shqipërinë e mesme dhe kishte si organ të tij gazetën “Xhoka”. Sekretari i përgjithshëm i grupit ishte Haki Tefiku. Më vonë grupi i “Xhoka”-s u bë ndër themeluesit e Partisë Radikal Demokrate.

Grupi nacionalist “pa bej e pashë” kishte drejtues Qazim Koculin dhe rival i tij në Vlorë ishte ai i Eqrem Vlorës, që përfaqësonte bejlerët e zonës.

Grupi i Kosovës u rreshtua me opozitën, ndërsa kishte mbështetjen e Bajram Currit, i cili dha gjithë mbështetjen e tij për të bërë Avni Rustemin deputet. Ky grup nuk ishte i organizuar e aq më tepër nuk kishte një platformë politike.

Grupi “As i pashës, as i beut”, Elbasan, kryesohej nga Rrapush Demeti dhe drejtohej kundër Aqif pashë Elbasanit dhe kundër Shefqet bej Vërlacit. Ndërsa Aqif Pasha kishte përqafuar Partinë Liberale dhe kandidonte në Korçë, lufta e grupit u përqendrua realisht kundër Vërlacit, njërit prej njerëzve më të fuqishëm në vend.

Pas ndryshimeve të shpeshta në qeverisje, më 31 janar 1925 Asambleja Kombëtare miratoi formën republikane të regjimit dhe votoi Ahmet Zogun si President të Republikës. Më 1 shtator 1928 Shqipëria u shpall Monarki dhe Ahmet Zogu u shpall Mbret i Shqipëtarëve. Pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia në prill 1939 dhe bashkimit të kurorave të dy vendeve, Viktor Emanueli III u bë Mbret i Shqipërisë. Vitet 1943-1944 nën pushtimin gjerman rikthejnë qeverisjet-regjenca.

Përfundimi i luftës së Dytë Botërore dhe çlirimi i Shqipërisë më 1944 u shoqërua me zgjedhjet e para parlamentare të dhjetorit vitit 1945 dhe me kalimin e funksionit të Kreut të Shtetit në organ kolegjial, si Presidium i Kuvendit Popullor. Në periudhën 11 janar 1946 – 12 dhjetor 1990, gjatë të cilës Shqipëria udhëhiqej nga komunistët, funksionet e Kreut të Shtetit u kryen nga Omer Nishani (10 janar 1946 - 1 gusht 1953), Haxhi Lleshi (1 gusht 1953 - 22 nëntor 1982) dhe Ramiz Alia (22 nëntor 1982 – 22 shkurt 1991). Më 22 shkurt 1991 u krijua Këshilli Presidencial i drejtuar nga Ramiz Alia, i cili i ushtroi funksionet deri më 30 prill 1991.

Më 30 prill 1991 me zgjedhjen e Presidentit të parë të Republikës parlamentare nga ana e një parlamenti shumëpartiak, krijohet Institucioni kushtetues i Presidentit të Republikës.

Lista e Krerëve të Shtetit Shqiptar

Kreu i Shtetit	Administrata		Partia
Kreu i Shtetit	Marrja	Lëshimi	Partia
Kryetar i Kuvendit Kombëtar 1912
Ismail Qemali	28 nëntor 1912	29 nëntor 1912	asnjë
Kryetar i Qeverisë së Përkohshme 1912 – 1914
Ismail Qemali	29 nëntor 1912	22 janar 1914	asnjë
Fejzi bej Alizoti	22 janar 1914	7 mars 1914	asnjë
Mbret i Shqipërisë 1914
Vilhelm Vidi	7 mars 1914	3 shtator 1914 (de facto) 31 janar 1925 (de jure)	asnjë
Kryetar i Qeverisë së Përkohshme 1914 – 1920
Esad pashë Toptani	5 tetor 1914	24 shkurt 1916	asnjë
Turhan pashë Përmeti	28 dhjetor 1918	28 janar 1920	asnjë
Sulejman pashë Delvina	28 janar 1920	30 janar 1920	asnjë
Këshilli i Lartë i Regjencës 30 janar 1920 – 31 janar 1925
Kryetar i Këshillit të Lartë, Kryeregjent, zgjedhur nga Kongresi i Lushnjes 1920
Aqif Pashë Elbasani	30 janar 1920	???	asnjë
Fan S. Noli	2 korrik 1924	24 dhjetor 1924	Partia Demokratike
President i Republikës Shqiptare 1925 – 1928
Ahmet Zogu	1 shkurt 1925	1 shtator 1928	Partia Popullore
Mbret i Shqipëtarëve 1928 – 1943
Ahmet Zogu	1 shtator 1928	7 prill 1939	asnjë
Viktor Emanueli III Lt. Gen. Francesco Jacomoni di San Savino Lt. Gen. Alberto Pariani	16 prill 1939 22 prill 1939 mars 1943	8 shtator 1943 18 mars 1943 6 shtator 1943	asnjë
Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës 1943 – 1944
Mehdi bej Frashëri	20 tetor 1943	28 nëntor 1944	Balli Kombëtar
Kryetar i Presidiumit të Këshillit Antifashist të Çlirimit Kombëtar 1944 – 1946
Omer Nishani	26 maj 1944	12 janar 1946	Partia Komuniste
Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Kushtetues 1946
Omer Nishani	12 janar 1946	16 mars 1946	Partia Komuniste
Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor 1946-1991
Omer Nishani	16 mars 1946	1 gusht 1953	Partia Komuniste (deri 1948) Partia e Punës (prej 1948)
Haxhi Lleshi	1 gusht 1953	22 nëntor 1982	Partia e Punës
Ramiz Alia	22 nëntor 1982	30 prill 1991	Partia e Punës
President i Republikës së Shqipërisë 1991 – sot
Ramiz Alia	30 prill 1991	3 prill 1992	Partia e Punës (deri 1991) Partia Socialiste (prej 1991)
Kastriot Islami (provizor)	3 prill 1992	6 prill 1992	Partia Socialiste
Pjetër Arbnori (provizor)	6 prill 1992	9 prill 1992	Partia Demokratike
Sali Berisha	9 prill 1992	24 korrik 1997	Partia Demokratike
Skënder Gjinushi (provizor)	24 korrik 1997 (disa orë)		Partia Social Demokrate
Rexhep Meidani	24 korrik 1997	24 korrik 2002	Partia Socialiste
Alfred Moisiu	24 korrik 2002	24 korrik 2007	asnjë
Bamir Topi	24 korrik 2007	24 korrik 2012	Partia Demokratike
Bujar Nishani	24 korrik 2012	24 korrik 2017	Partia Demokratike
Ilir Meta	24 korrik 2017	24 korrik 2022	Lëvizja Socialiste për Integrim
Bajram Begaj	24 korrik 2022	në detyrë	asnjë