[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 129:
Aristoteli na jep të kuptojmë se kemi të bëjmë me dy fenomene që ndodhin njëkohësisht. Ai shkruan se “aty del asfalt dhe pisë si currila që shpërthejnë nga toka... dhe banorët thonë se jo larg nga ky vend është një zjarr që qëndron i ndezur vazhdimisht. Të njëjtën ndarje e bënë edhe Straboni ku thotë “në krahinë e Apolonisë është një vend i quajtur Nymfe ; një shkëmb aty nxjerrë zjarr dhe nën të rrjedhin burime të vaktë dhe asfalt”.
 
Nga gërmimet arkeologjike kemi edhe një përdorim tjetër të serës. Që nga shek.Vi p.e.s lyheshin me të enët nga brenda, qypa dhe pitosa për të siguruar një hidroizolim. Kuptohet sera ishte një produkt i kërkuar për tregun e atëhershëm dhe vetë nymfeu përmbante vlera ekonomike. Mbi dy tipe të monedhave të ApollonisëApolonisë, të prera në shekujt III dhe II p.e.s shfaqet emblema e një leme zjarri që kishte të bënte me nymfeun.
 
Nuk ishte pa arsye edhe kuptimi fetar që merrte ky vend në sytë e popullsisë vendase, të cilët duke mos mundur të kuptojnë origjinën e flakës e konsideronin atë si burim të perëndive.
Rreshti 137:
== Artizanati ==
Artizanati zinte një vend të rëndësishëm, duke përfaqësuar vetë nevojat e popullsisë si dhe furnizimin e popullsisë ilire të prapatokës. Prodhimi i qeramikës e përbënte një nga zejet më të rëndësishme për të plotësuar kërkesat e përditshme, për materiale ndërtimi (tjegulla,tulla), për enë rezerva (pitosa,amfora), enë kuzhine, objekte arti etj. Punishtet e tjegullave dhe tullave ishin vendosur jashtë qytetit, ku e kishin pranë lëndën e parë dhe uji. Tullat prodhoheshin sipas një mase të caktuar katrore. Ishin të njohura punishtet shtetërore dhe ato private. Nëpër punishtet private punëtori vendoste edhe vulën me qëllim të reklamimit në treg. Njëlloj si tullat edhe tjegullat e kishin formën e tyre standarde. Ato kishin formën trapezoidale e sheshtë dhe përmasat 54 cm x 80 cm për tipin solen, këto ishin shtrojat e çatisë ndërsa vijat e bashkimit mbuloheshin me tjegullën kalipter që kishte forme gjysmë cilindrike, si tjegullat e sotme.
[[File:Santa Maria Apollonia.jpg|thumb|left|Kisha e Shen Merise ne ApolloniApoloni.]]
 
Në punishtet e tjegullave përgatiteshin edhe enët e mëdha, pitosat, që shërbenin për mbajtjen e drithit, verës apo për të varrosur të vdekurit.
Rreshti 151:
Prodhimi i metaleve gjithashtu përbënte një zeje të rëndësishme, i cili përfaqësohej nga prodhimi i veglave të hekurit, siç ishin veglat zejtare për punimin e gurit, të metaleve,marangozë etj.
 
Pasi që ApolloniaApolonia kishte edhe karakter bujqësore, veglat bujqësore zinin një vend të rëndësishëm të prodhimit zejtar. Vegla të tilla janë gjetur gjatë gërmimeve arkeologjike.
 
Prodhimi i armëve përbënte një nga drejtimet kryesore të zejtarisë, ku dallohen : punimi i përkrenareve prej bronzi ku dallohen përkrenaret e tipit korintik dhe kalkidik. Në gjysmën e shek. të IV p.e.sonë u fut në përdorim përkrenarja e tipit maqedon. Gjatë kësaj kohe është e përfaq1ësuar edhe përkrenarja e tipit ilire-Kanina si pikë e rëndësishme arkeologjike tërhoqi vëmendjen edhe të arkeologëve vendas të cilët pas çlirimit kryen disa gërmime në kë të kala. Kështu H. Ceka duke bërë fjalë për qytetet Ilire në krahinën e Vlorë bëri përshkrimin edhe të mureve të Kaninës i cili thotë se muret mesjetarë të Kalasë janë të vendosura mbi trakte muresh antike të përbërë nga mur të mëdhenj paralelepiped. Kjo gjë vërehej edhe gjatë vizitës sonë ku në disa pjesë të murit rrethues kishte mbetje të mureve të periudhës Helenistike ku mbi të cilët ishin vendosur muret mesjetare me formë të rrumbullakët dhe zbukurim rrathësh koncentrik.
Rreshti 158:
 
== Zhvillimi i artit ==
Për zhvillimin artit apolloniatapoloniat do të bëjmë fjalë shkurtimisht, pasi që kjo është një temë shumë e gjerë. Pasi që edhe ky nuk është qëllimi kryesorë në këtë punim, ne do të japim vetëm disa vepra arti, dhe pa përshkrime të hollësishme.
 
Krahas themelimit dhe forcimit të qytetit ndiqet edhe fillimi i artit. Fillimet e artit në Apoloni ndiqen nga shek. VII-VI p.e. sonë dhe ishte i lidhur ngushtë me artin grek dhe shpesh përfaqësohej nga objekte të sjella nga Korkyra. E tillë ishte edhe terrakota e cila paraqiste gjyqin e Paridit, që vjen nga një punishte e Korkyrës, ose figurat e rrafshta prej plumbit në relief që paraqesin Artemisin ose me fildish që jep një perandoreshë me hiton të gjatë, të ApollonisëApolonisë të punuara në Korint.
 
Zhvillimin e artit apolloniatapoloniat mund ta ndjekim krahas atij ekonomik-shoqrorë, në fundë të shek.VI dhe në Gjysmën e I-rë të shek.V p.e.s. kjo periudhë në Greqi quhet Arkaike, edhe në apolloniapoloni përmban karakteristika të njëjta.
Skulptura arkaike janë një gjë e rrallë. Më tepër ishin të zhvilluara figurinat prej bronzi dhe balte. Vlen të veqohet punimi i një terakote që paraqet një grua, e trajtuar me dy ngjyra, te kuqen e baltës dhe të zezën e një verniku. vetë punimi i saj ishte bërë me modelim dhe jo me kallëp siç bëhet zakon më vonë.
 
Një realizim artistik të periudhës arkaike e përbën edhe terakota e vogël që paraqet Sarapisi, në trajtën e një plaku me kokën e mbuluar. Fytyra me sy eliptikë, ballë të ulët dhe buzëqeshje tipike e përcakton atë si punë arkaike.
ApolloniApoloni arritje të lartë parfqëson relievi i amazonomahisë(lufta kundër amazonave)i realizuar në gurin gëlqëror të akrokerauneve. Mendohet se ai i takonte një tempulli të stilit dorik me elemente të ati jonik të ndërtuar rreth vitit 530 p.e.sonë. krahas tipave arkaike siç janë kundërvënia e pjesëve përballë dhe profil, apo fshehja e fytyrës nën formën e përkrenares, bien në sy përpjekje të guximshme për të dhënë vrullin e lëvizjes përmes kontraktimit gjymtyrëve dhe paraqitjes së trupave në pozicionin gjysmëperball.
 
Shkolla vendase e skulpturës e krijuar që në epokën arkaike vazhdon të zhvillohet edhe në kohën klasike, edhe pse është vështirë të përcaktohen karakteristikat e shkollës klasike të skulpturës apolloniateapoloniate për shkak të numrit të kufizuar të veprave që janë zbuluar.
Arti arkaik është përfaqësuar edhe nëpër pikturat të cilat kanë arritur vetëm nga miniaturat e saj në figura të zeza nëpër vazo.
 
Shek. i V p.e.sonë është ende i panjohur për ApolloninëApoloninë edhe pse në këtë kohë pati disa ndërtime siç është tempulli i shtryllasit, dhe i cili me siguri ka qenë i shoqëruar me vepra artistike.
 
Një periudhë e veçantë e lulëzimit të artit përfaqëson gjysma e II e shek.IV p.e.sonë dhe shek. III p.e.sonë. kjo është si pasojë e përfshirjes së qytetit në shtetin Ilirë si dhe hapjes së tij ndaj prapatokës Ilire.
Rreshti 182:
Relievi i frizit jonik të një tholosi të she. III p.e.sonë paraqet amazonomahinë me një kundërvënje të vrullshme të figurave. E veçantë e kësaj skene është se në këtë luftë, të grekëve kundër amazonave na paraqitet fitorja e amazonave dhe mungon skena e luftimit të Pentesilesë me Akilin.
 
Në shek. III p.e.sonë skulptura ApolloniateApoloniate na ofron një kryevepër me kokën e një burri të punuar sipas tipareve të shkollës së Rodosit. Forma katërkëndëshe e kokës, me ballin e rrudhur, nofulla të theksuara dhe vetullat e dala shprehin cilësinë e vullnetit tipik për sundimtarët helenistik. Në këtë duhet të kërkohet një figurë historike vendase nga shtëpi mbretërore.
 
Arti apollonisëapolonisë vazhdoi të ndjek traditat e artit helen, duke përvetësuar sukseset e shkollave të përparuara të Polikletit,Praksitelitapo Lisipit. Shkëputja e qytetit nga metropoli ndikoi që apolloniaapolonia të mos e ndiente krizën politike dhe ekonomike që po e kaplonte Greqinë në periudhën klasike.
 
Gjatë qeverisjes romake, ApolloniaApolonia kishte një ndërthurje të traditës lokale me tipat roma, që shprehet me portretin e një anëtari të familjes perandorake, ku vendin e ashpërsisë së ftohtë e ka zënë qetësia shpirtërore dhe mendimi i thellë.
 
Ndërsa potreti që paraqet fizionominë tipike romake është portreti që të kujton Agripën ose të një qytetari romak nga ApolloniaApolonia.
 
Lulëzimi i fundit ekonomik i ApollonisëApolonisë në shek.I-III të e.sonë ishte për artin një rilindje. Kjo duket, së pari në interesin e veçantë që ngjallet për periudhën klasike nëpërmjet kopjimit të modeleve më të mira.
 
Gjatë kohës së Hadrianit apolloniaapolonia bëhet qendra kryesore e skulpturës, duke na dhënë kryeveprat e saj.këtu bëjnë pjesë potreti i perandorit Hadria, potreti i antinoit si dhe një radhë portretesh që paraqesin qytetarët romak të ApollonisëApolonisë. Kulmin arti apolloniatapoloniat e arrin në shek. III të e.sonë gjatë periudhës së Severëve.
 
Një zhvillim tejet të lartë në këtë kohë e kishte edhe mozaiku. Gjatë shek. I e.s. u zhvillua mozaiku bardhë e zi, ku zotëronin figurat gjeometrike. Në dallim nga mozaikët e periudhës helenistike të bërë me zaje lumi, ky mozaik realizohet me kubikë të thyer nga guri, që quhen tesella. Gjatë shek. II-III e .s. zhvillohet mozaiku polikrom, ku krahas figurave gjeometrike, vend më të gjer zënë kompozimet me figura mitologjike. I tillë është është mozaiku me skenën e amazonomahis, ku paraqet Akilin që mbanë në duar Pentesilenë, nga një godinë e madhe banimi në anën perëndimore të qytetit.
Rreshti 198:
Studimi i artit të shek I-III e.sonë ka rëndësi të veçantë sepse ndihmon të veçohet diferencimi i artit popullor nga ai zyrtar.
 
==Braktisja e ApollonisëApolonisë==
 
Qyteti i ApollonisëApolonisë gëzoi të drejtën e qytetit të lirë dhe i mbrojtur siç ia kishte dhënë dikur Oktavian Augusti deri më 213 të erës sonë. Po këtë vit (213) me ediktin e Karakallës që i trajtonte njëjtë të gjitha qytetet dhe njerëzit e perandorisë, ApolloniaApolonia e humbi pavarësinë e saj dhe u kthye në të njëjtat pozita si qytetet fqinje. Në shek. III të erës sonë ApolloniaApolonia fillon ta humbë edhe rëndësinë e saj ekonomike, këtë e dëshmojnë edhe monedhat e prera të kësaj kohe, të cilat paraqesin në shpinë të saj lumin Vjosa. Në këtë kohë ApolloniaApolonia kishte marrë një goditje të fortë e si duket ishte ndryshimi i shtratit të lumit Vjosa i cili kishte ushqyer ApolloninëApoloninë për 8 shekuj. Lumi kishte qarë në drejtim të fshatit Boçovë rreth 6 km nga ApolloniaApolonia ku ruhen edhe sot gjurmët e tij me emrin e lumit Sllanikut. Në këtë mënyrë qyteti mbeti pa port dhe pa lidhje me detin. Më 234 të erës sonë një tërmet shkatërroj qytetet e bregdetit lindorë të Adriatikut, pas këtij tërmeti ApolloniaApolonia filloj të braktisej. Tani lumi Vjosa po ushqente një tjetër qytet, Bylisin. Kriza e sistemit skllavopronarë dhe shthurja e Perandorisë Romake bënë që qyteti të mos e merrte më veten. Ai ruan rëndësin si qendër peshkopale deri në shek V të erës së re. Në shek e VI duhet të ketë qenë peshkopi personaliteti i fundit që e braktisë ApollonisnëApolonisnë duke u vendosur edhe ai në Bylis.
 
==Shiko edhe==