|
'''Raporti i artë''' në matematike dhe nenë art, Dy madhesimadhësi janejanë nenë raportin e arte nesenëse raporti i shumesshumës se dy madhesivemadhësive me madhesinemadhësinë me te madhe eshteështë i barabarte me raportin e madhesisemadhësisë se madhe me te voglenvoglën. Raporti I arte eshteështë njenjë konstante matematike irracionale perafersishtpërafërsisht 1,6180339887. Emra te tjeretjerë te perdorurpërdorur perpër raportin e arte janejanë seksioni i arte dhe menyramënyra e arte. Raporti I arte zakonisht paraqitet me shkronjenshkronjën greke fi (φ).
Figura nenë te djathte ilustron lidhjen gjeometrike qeqë percaktonpërcakton keteketë konstante.
[[Skeda:Golden ratio line.svg|thumb|250px|GjatesiaGjatësia totale <font color="green">'''''a + b'''''</font> eshteështë perpër segmentin e gjate <font color="blue">'''''a'''''</font> si <font color="blue">'''''a'''''</font> eshteështë perpër segmentin e shkurter <font color="red">'''''b'''''</font>.]]
E shprehur algjebrikisht : <math> \frac{a+b}{a} = \frac{a}{b} = \varphi\,.</math>
Te paktenpaktën qysh prej Rilindjes shume artiste dhe arkitekte kane perpjestuar punet e tyre perpër t'iu afruar raportit te arte, vecanerishtveçanerisht nenë formenformën e drejtkendeshit te arte, nenë te cilin raporti i brinjes me te gjate me ateatë me te shkurtren eshteështë raporti i arte.
== Historik ==
[[Skeda:Parthenon from west.jpg|left|thumb|Raporti i arte i verejturvërejtur te Parthenon-i grek]]
Raporti i arte ka magjepsur intelektualet perendimoreperëndimore te interesave te ndryshemndryshëm perpër te paktenpaktën 2400 vjet. Disa nga matematikanet me te medhenjmëdhenj te te gjitha koherave, nga Pitagora dhe Euclidi nenë GreqineGreqinë e lashte, Leonardoja i Pizes, astronomi i Rilindjes Johan Kepler, e deri shkencetaretshkencëtaret e diteve tona si fizikani i Oksfordit Roxher Penrose kane kaluar ore te panumerta duke studiuar raportin e arte dhe cilesitecilësite e tij.
NeNë GreqineGreqinë antike matematikanet filluan te studionin raportin e arte perpër shkak te shfaqjes se tij te shpeshte nenë gjeometri. Ndarja e njenjë segmenti nenë raportin e arte, perben njenjë element mjaft te rendesishemrëndësishëm nenë gjeometrine e figurave te rregullta.
== Estetika ==
Duke filluar nga rilindja literatura mbi estetiken dhe raportin e arte u zhvillua se tepermitepërmi. Si rezultat arkitekte, artiste dhe te tjeretjerë filluan te perdorninpërdornin raportin e arte nenë mardheniet dimensionale nenë punet e tyre.
[[Skeda:Divina proportione.png|right|thumb|''De Divina Proportione''<ref name=pacioli/> e ilustruar nga Leonardo Da Vinci]]
Vepra e pare shume e rendesishmerëndësishme ishte De Divina Proportione Nga Luce Paciali e publikuar nenë 1509.
Pacioli njenjë murg franceskan ishte tepertepër i interesuar nenë matematike dhe nenë arte.
“De Divina Proportione” eksploroi matematiken e raportit te arte. Paciali gjithashtu shihte domethenie te fese katolike nenë raportin e arte. Duke permbajtur ilustrime te trupave te ngurte te rregullt nga Leonardo Da Vinci, bashkepunuesi i Paciolit perpër njenjë kohe te gjate, De Divina Proportiore influecioi mjaft artiste dhe arkitekte.
== Piktura ==
Ilustrimet e Leonardos perpër shumefaqeshat nenë De Divina Proportione dhe mendimet e tij qeqë disa proporcione te trupit shfaqin raportin e arte kane bere qeqë shume studiues te mendojnemendojnë se ai e ka perfshirepërfshire raportin e arte nenë vizatimet e tij. Disa sugjerojne se Mona Lisa shfaq raportin e arte nenë pjesepjesë te ndryshme te trupit te saj.
Salvador Doli qartesisht ka perdorurpërdorur raportin e arte nenë kryevepren e tij “Kungata e Darkes Se Fundit”.
Dimesionet e copes janejanë nenë drejtkendeshi i arte. NjeNjë 12-kendesh me brinje nenë raportin e arte me njeranjëra -tjetrentjetrën eshteështë varur sipersipër dhe prapa krishtit dhe dominon krijimin.
Mondiani perdori raportin e arte intesivisht nenë vizatimet e tij gjeometrike.
== Natyra ==
[[Skeda:Seqgigcones.jpg|left|thumb|Raporti i arte eshteështë verejturvërejtur edhe te bocet e pishes]]
Adolf Zeising, interesat kryesore te te cilit ishin matematika dhe filozofia zbuloi Raportin e arte te shprehur nenë rregullimin e degevedegëve pergjatepërgjatë kercejvekërcejve te bimes dhe te damareve nenë gjethe. Ai e zgjeroi kerkiminkërkimin e tij tek skeletet e kafsheve dhe degezimin e venave dhe te nervave te tyre, nenë proporcionin e perberjeve kimike dhe nenë gjeometrine e kristaleve, madje edhe nenë perdoriminpërdorimin e proporcionit nenë perpjekjetpërpjekjet artistike. NeNë ketokëto fenomene ai pa raportin e arte qeqë fuksionon si njenjë ligj universal. NeNë lidhje me keteketë skeme te tij perpër propocionet e trupit njerezornjerëzor te raportit te arte, Zeising shkroi nenë 1854 perpër njenjë ligj universal nenë te cilin ndodhet parimi baze i te gjitha perpjekjevepërpjekjeve formuese perpër bukurine dhe plotesiminplotësimin nenë interesat e natyres dhe te artit dhe qeqë perhappërhap si njenjë ideal kryesor shpirteror, te gjitha strukturat, format dhe proporcionet, pavaresishtpavarësisht nesenëse janejanë boterorebotërore dhe individuale, organike dhe joorganike,akustike dhe optike, qeqë gjen plotesiminplotësimin e saj te plote nenë formenformën njerezorenjerëzore.
== Muzika ==
Xheims Teni rikrijoi pjesenpjesën e tij For Ann (PerPër Anen) e cila perbehetpërbehet nga 12 tone te larta te prodhuara nga kompjuteri duke paturpasur cdoçdo ton si fillese, keshtukështu qeqë raporti i arte midis njenjë minori te gjate dhe njenjë maxhori te gjashte eshteështë poshteposhtë tonit paraardhes dhe qeqë kombinimi i toneve te krijuara nga tonet paraardhese janejanë njenjë ton me i ulet apo me i larte.
Erro Lendvai analizon veprat e Bela Bartok sikur te jene bazuar mbi 2 sisteme te kundertakundërta, ai I ndrysheses se arte dhe shkalles akustike, megjithese muzikologet e tjeretjerë e refuzojne ateatë teori. Tek veprat e Bartok “Music of string” (Muzika perpër veglat me tel) dhe “Percussion and Celesta” (Perkusioni dhe celesta) progresioni I Ksilofonit shfaqet nenë intervalet 1; 2; 3; 5; 8; 5; 3; 2; 1.
Kompozitori francez Erik Satie perdorte braportin e arte nenë shume prej pjesevepjesëve te tij duke perfshirepërfshire Sonneries de la rose+Froix. Raporti I arte eshteështë gjithashtu i dukshemdukshëm nenë organizimin e pjesevepjesëve nenë muzikenmuzikën e Debussy nenë pjesenpjesën “Reflektime nenë uje”ujë” nga vepra “Imazhe” nenë te cilencilën “sekuenca e celsave shenohetshënohet nga intervalet 34, 21, 13, 8, dhe pika me e larte kryesore mbeshtetetmbështetet nenë pozicionin phi.
[[Skeda:Cifrado americano.JPG|right]]
Muzikologu Roy Howat ka vene re se kufijtekufijtë formale te La Mer perputhenpërputhen tamam me pjesenpjesën e arte.
Trezise e konsideron te dhenen baze si “te jashtezakonshme” por ve re se asnjeasnjë evidence e shkruar apo e prezantuar sugjeron se Debussy kerkoikërkoi nenë menyremënyre te ndergjegjshme proporcione te tilla. Gjithashtu shume vepra te Chopisi kryesisht Etudes (studime) dhe Naturnes (pjesepjesë muzikore romantike) janejanë bazuar formalisht mbi raportin e arte. Kjo jep efekt nenë piken kulmore te shprehjes muzikore dhe veshtiresite teknike pas rreth 2/3 te pjesespjesës.
Pearl Drums pozicionon hapjet ajerore nenë modelet e Master Prenium te bazuara nenë raportin e arte.
Kompania pranon se ky organizim permiresonpërmirëson reagimin e tonit te ulet dhe perpër keteketë gjetje ka aplikuar perpër njenjë patente. Sipas opinionit te autorit Leon Harkleoard ”Disa nga perpjekjetpërpjekjet me te udhezuara keq perpër te lidhur muzikenmuzikën e informatiken kane perfshirepërfshire numrat e Fibonaccit dhe raportin e arte”.
== Referenca ==
| 