Hardhia e rrushit: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Rreshti 61:
Te kultivarët për qëllime të dyfishta si për ngrënje ashtu edhe për përpunim, përfshihen kryesisht: Shesh i Zi dhe Shesh i Bardhë, etj
3.== Organet vegjetative dhe ato të riprodhimit==
Pjesët përbërëse të hardhisë, ashtu si të gjithë speciet e bimëve të tjera frutore përbëhen nga dy grupime kryesore që janë:
A*Grupi i pjesëve vegjetative dhe
B*Grupi i organëve të riprodhimit.
A.Te organet vegjetative të hardhisë bëjnë pjesë:
a*Sistemi rrënjor
b*Sistemi mbitokësore.
Tek sistemi mbitoksore bëjnë pjesë:
a*trungu
b*degët
c*degëzat
d*dhe gjethet.
Te grupi i organëve të riprodhimit bëjnë pjesë:
1*lulja
2*fruti
3*dhe fara
3.1.=== Sistemi rrënjor===
Sistemi rrënjor është një nga organet më kryesore të bimës së hardhisë. Në këtë bimë sistemi rrënjor ka disa funksione, ku ndër më të rëndësishmet janë:
1*Shërben për të mbajtur trupin e hardhise të ngulur në tokë
2*Për të ushqyer pjesën ajrore me ujë dhe lëndët e ushqimore të tretura në të
3*Për të ruajtur lëndët ushqimore rezerve (karbohidratet) Gjatë periudhës së qetësisë relaive
4*Sintetizimin e lëndëve të veçanta kimike që shërbejnë për të realizuar shkëmbimin e elementëve ushqimore si ato të azotit të reduktuar dhe të citozinave, e shumë të tjera.
Mënyra e zhvillimit të sistemit rrënjor varet nga mënyra e shtimit të hardhisë dhe kushtet e kultivimit. Ndryshe zhvillohet kur hardhia shtohet me anë të copave, sepse zhvillohen rrënjët mitake dhe ndryshe zhvillohet kur ajo shtohet me anë të farës. Pas mbirjes së farës në fillim ajo zhvillon rrënjën embrionale e cila tenton të shkoje sa më thellë në tokë.
Si rrënjët mitake ashtu edhe ajo embrionale pas zhvillimit formojnë degëzime të tjera që quhen ato të rëndit të parë, të dytë, të tretë, e më rradhë, ku të gjithë pjesët përbënëse të rrënjës formojnë atë që quhet '''Sistemi Rrënjor'''. Në rendin e degëzimeve të treta, të katërta, të pesta, e më tej, janë të vendosura pjesa më e madhe qimeve thithëse, ku nëpërmjet tyre realizohet thithja e ujit dhe e elementëve ushqimore të tretura në të.
Rrënja embrionale e mbirë direkt nga fara, shkon në thellësi të tokës në drejtim vertikal. Më pas ajo fillon degëzimet e para që zakonisht ato rriten në drejtimin horizontal. Nga degëzimet e para fillojnë të zhvillohen degëzimet e dyta, më pas ato të tretat e kështu
me radhë, duke formuar një sistem degëzimesh e cila në varësi të kushteve dhe të llojit të nënshartesës, shtrihet dhe “pushton” një volum të caktuar dheu.
Thellësia dhe gjërësia e shtrirjes së sistemit rrënjor të hardhisë është në varësi të trashësisë së shtresës aktive të tokës.
Në toka të thella dhe të përshkueshme sistemi rrënjor zhvillohet si në thellësi ashtu edhe në gjërësi. Thellësia e depërtimit të
sistemit rrënjor është nga 0,6 - 5 m, por në raste të veçanta ajo shkon edhe në 15-18 m. Trashësia e rrënjës kryesore arrin nga 10 deri edhe në 18 cm. Tërësia e rrënjëve të një sistem renjor tek një hardhi vreshti, peshon mesatarisht rreth 3-4 kg. Në tokat me pjellori normale, gjërësia e sistemit rrënjor zhvillohet mirë horizontalisht në rreth 30-40% më shumë se sa gjërësia e vete kurorës, ndërsa pjesa më e madhe e tyre zhvillohen në thellësinë 50-120 cm. Sa më larg qafës së rrënjës të ndodhet sistemi rrënjor, aq më shumë aktive është aftësia thithëse dhe asimiluese e saj. Në thellësinë 0,5– 1,5 m nga sipërfaqja e tokës,
është shtrirë rreth 75-85% e totalit të sistemit rrënjor. Kjo ka rëndësi praktike sepse sipërfaqja e një vreshti të rritur,është plotësisht e pushtuar nga sistemi rrënjor, gjë që ka rëndësi të dihet për aplikimin e një sistemi plehrimi në të gjithë sipërfaqen e tokës. Pikërisht për këte arsye të gjithë plehrat organike dhe ujitjet nuk duhet të hidhen në afërsi të qafës së rrënjëve, por duhet të shpërndahen në të gjithë sipërfaqen e tokës së vreshtit. Nëse tek pemët frutore fillimi i rritjes së sistemit rrënjor fillon me lëvizjen e lëngjeve, të hardhija rritja fillon disi me vonë, madje rritja me intensive fillon gjatë periudhës
së lulëzimit. Gjatë [[Temperatura|temperaturave]] të larta dhe në mungesë të ujitjeve, rritja e sistemit rrënjor të hardhisë gati ndalon, por kur krijohen kushtet si rezultat i fillimit të reshjeve, përsëri rritja fillon vrullshëm në periudhën e pjekjes dhe të vjeljes. Rritja e rrënjëve e ul intesitetin e tij gjatë periudhës së vjeshtës dhe të dimërit, por rezultatet kanë treguar se rritja në këtë periudhë kurre nuk ndalon. Kjo është edhe një arësye tjetër kur rekomandohet se mbjelljet më të mira të vreshtave, kryesisht për zonën e Ulët dhe Bregdetare duhet të bëhen gjatë muajit Nëntor e në vazhdim. Mundësia e depërtimit në thellësi të tokës dhe aftësia e rritjes/zhvillimit te sistemit rrenjor në drejtim horizontal apo vertikal,varet shumë nga kushtet klimaterike-tokësore dhe niveli i shërbimeve agroteknike gjatë kultivimit.Kështu p.sh. Në tokat e pasura dhe me ujrat nëntokësore të thella,sistemi rrënjor tenton të shkoje sa më thellë. Rrënjët anësore tentojnë të zgjaten dhe të drejtohen atje ku ato gjejne ushqimin,lagështirën dhe ajrimin e duhur.
Ndërmjet sistemit rrënjor dhe vete pjesës ajrore të një hardhie, ekziston një korelacion i drejte. Sa më e zhvilluar të jetë sistemi rrënjor, aq më shumë karbohidrate e lëndë të tjera organike (si hormonet auksinat dhe gibërëlinat) Ndodhen në rrënjë dhe aq më mirë rritet dhe zhvillohet pjesa ajrore duke dhënë një sasi më të madhe gjethesh, llastarësh dhe veshulesh rrushi.
Në rastet kur niveli i ujrave nëntokësore në thellësinë poshtë sipërfaqes së tokës (nën 1,5m) dhe toka ka një strukturë të shkrifët, e të përshkueshme nga uji dhe ajri, atëhere sistemi rrënjor tenton të rritet/zhvillohet si në thellësi ashtu edhe në gjërësi,duke formuar një sistem rrënjor xhufkor mjaft të zhvilluar dhe të aftë për të siguruar një furnizim sa më të mirë të bimës me ujë dhe me lëndë ushqimore.
Ndërsa kur niveli i ujrave nëntoksore është afër sipërfaqes së tokës, atëhere sistemi rrënjor tenton të rritet/zhvillohet afër saj dhe
në drejtimin sa më horizontal.Gjithashtu, kur shtresa e horizontit punues është e cekët dhe shtresa vijuese është me formacione shkëmbore, ranore apo konglomerate/gurishtore, atëhere edhe në këtë rast sistemi rrënjor tenton të shkojë sa më horizontalisht. Praktikisht këto lloje tokash kane ndikime negative sepse shtrirja e sistemit rrënjor kufizohet vetëm në një pjesë më të vogël volumi të tokës. Për një zhvillim sa më normal të sistemit rrënjor, rëndësi vendimtare merr realizimi i një sistemi plehrimi të kombinuar me plehrat minerale dhe ato organike, si ujitjet sistematike, veçanërisht ajo me pika.
Bimët që shtohen me anë të copave, përpanjave, këmbëzave,etj, duke qënë se nuk janë me origjinë nga fara, ato nuk zhvillojnë rrënjë embrionale,por zhvillojnë rrënjë mitake.Këto rrënjë më tej rriten dhe zhvillohen si në drejtim horizontal ashtu edhe në drejtim vertikal, duke zhvilluar një sistem rrënjor të aftë për t’i siguruar bimës një furnizim sa më normal të ujit dhe me lëndë ushqimore. Nga ana praktike është vërtetuar se këto bimë kërkojnë vemendje në drejtim të trajtimit të tokës me plehra dhe veçanërisht me sisteme ujitjeje të rregullta, në të kundërt bimët vuajnë dhe prodhimet janë nën nivele të kënaqëshme.Pavarësisht nga origjina rrënjës, embrionale apo mitake,
rrënjët e sistemit rrënjor ndahen në 3 kategori që janë:
i) Rrënjët skeletore ii) Rrënjët gjysëm skeletore; dhe iii)Rrënjët veshëse. i)Rrënjët skeletore dhe ato gjysëm skeletore janë rrënjët më të vjetra dhe më të trasha të sistemit rrënjor dhe lidhen direkt me qafën e
rrënjës e cila ndodhet në fundin
e trungut (fig. 1). iii)Rrënjët veshëse përbëhen nga: i) Kësula,
ii) Pjesa rritëse, iii) Pjesa e qimeve thithëse dhe iv)Pjesa përcjellëse (fig.2).
Kesula është pjesa e majës së rrënjëzës e cila shërben për të mbrojtur indet meristematike të rritjes që ndodhen të pjesa rritëse. Te pjesa rritëse, realizohet shumëzimi i qelizave të rrënjës të cilat shërbejnë për rritjen e sistemit rrënjor. Pjesa rritëse është maja më e re e rrënjës dhe gjatësia e sajë është nga 0,1 – 1,5 mm dhe gjërësi nga 0,3 – 1mm. Zona e qimeve thithëse është pjesa më e rëndësishme e sistemit rrënjor.Në 1 mm2 të zonës së qimeve thithëse ndodhen rreth 300-600 qime thithëse. Një qime thithëse praktikisht jeton pak,rreth 15 – 20 ditë dhe zevëndësimi i tyre bëhet në mënyrë periodike në funksion të rritjes.Nëpërmjet tyre bëhet realizimi i absorbimit të ujit dhe të lëndëve ushqimore që janë të tretura në të. Për një zhvillim sa më normal të sistemit rrënjor,rëndësi të veçanet merr punimi i sipërfaqes së tokës.Ajrimi i dobët i sistemit rrënjor, ngjeshja e sipërfaqes së tokës, qëndrimi për një kohë të gjatë i ujit në trashësinë
e sistemit rrënjor, bën që bimët të vuajnë nga asfiksia(mungesa e ajrit). Përveç kullimit nga ujrat e tepërta,rëndësi të madhe merr punimi/shkrifterimi i sipërfaqes së tokës në thellësinë optimale 15-20 cm. Më në thellësi nuk duhet të aplikohet, sepse dëmtohen rrënjët skeletore dhe ½skeletore, që zakonisht janë afër sipërfaqes së tokës.Në lidhje me mënyrën e rritjes së sistemit rrënjore, nga të dhënat rezulton se është arritur në këto përfundime:
1)Rrënjët që dalin afër sipërfaqes së tokës, kanë prirje të përkulen në drejtim vertikal duke formuar një kënd të ngushtë me vertikale dhe tentojnë të shkojnë thellë;
2)Rrënjët që kanë shkuaar thellë në tokë, kanë prirje të shkojnë horizontalisht pasi kanë formuar një kënd të drejtë me
vertikalen.
3)Rrënjët që kanë shkuar në fund të thellësise (deri tek ujrat nëntoksore), kanë prirje të shkojnë vertikalisht lart,pasi të kenë formuar një kënd të gjërë me vertikalen.
4)Forma e zhvillimit të sistemit rrënjor te bimët e vjetra zhvillohen duke formuar një “pyke”, gjërësia e së cilës është
më e madhe në afërsi të sipërfaqes.
5)Nga rrënjët anësore që zakonisht zhvillohen afër sipërfaqes së tokës, kanë prirje të nxjerrin rrënjë të reja të cilat tendojnë të shkojnë vertikalisht poshtë.Si përfundim arrihet në konkluzionin e drejte se sistemi rrënjore i hardhisë rritet dhe zhvillohet në të gjitha drejtimet duke e pushtuar dhe shfytezuar në maksimium shtresen e dheut të okupuar
==Veprimtaria e sistemit rrënjor gjatë një cikli vjetor==
| |||