Republika Romake: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v r2.7.1) (roboti shtoj: pnb:رومی لوک راج |
Xqbot (diskuto | kontribute) v r2.7.3) (roboti shtoj: an:Republica Romana; Ndryshime kozmetike |
||
Rreshti 1:
[[
'''Republika Romake''' sipas një tradite të [[Shkrimtari|shkrimtarëve]] të mëvonshëm si [[Tit Livi]], Republika Romake u krijua rreth vitit 509 p.e.s, kur i fundit nga shtatë mbretërit romakë, Tarkuin Krenari u rrëzua dhe një [[Sistemi|sistem]] i bazuar në magjistratë të zgjedhur një herë në vit dhe kuvende me përfaqësues të ndryshëm u vendosën.<ref>Matyszak, 2003. pages 43-44.</ref> Një [[Kushtetuta|kushtetutë]] vendosi një varg normash dhe balancimesh dhe ndarje pushtetesh. Magjistratët më të rëndësishëm ishin dy konsujt, që së bashku ushtruan pushtetin ekzekutiv në formën “imperium”, ose me urdhër ushtarak.<ref>Adkins, 1998. pages 41-42.</ref> Konsujt duhet të punonin me senatin romak, që fillimisht ishte një këshill i përbërë nga patricë (fisnikë), por që u rrit në madhësi dhe fuqi me kalimin e kohës.<ref>[http://www.wsu.edu/~dee/ROME/REPUBLIC.HTM Rome: The Roman Republic] by Richard Hooker. [[Washington State University]]. Written 1999-6-6. Retrieved 2007-3-24.</ref>
Poste të tjera magjistratësh në Republikë ishin [[Pretor|pretorët]], [[Adilen|edilët]] dhe kuestorët.<ref name="Lacus">[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Magistratus.html Magistratus] by George Long, M.A. Appearing on pages 723-724 of ''A Dictionary of Greek and Roman Antiquities'' by William Smith, D.C.L., LL.D. Published by John Murray, London, 1875. Website written 2006-12-8. Retrieved 2007-3-24.</ref> Në fillim, postet e magjistratëve i kishin vetëm patricët, por më vonë ato u bënë të mundura edhe për njerëzit e thjeshtë, ose plebenjtë.<ref name=autogenerated1>Livy II</ref> Institucionet votuese të Republikës ishin ''comitia centuriata'' (asambleja e centurionëve), që votonte për çështjet e luftës dhe paqes dhe zgjidhte njerëzit më të rëndësishëm, dhe ''comitia tributa'' (asambleja tribunale), që zgjidhte postet më pak të rëndësishme.<ref>Adkins, 1998. page 39.</ref>
Romakët gradualisht mposhtën popujt e tjerë në gadishullin Italik, duke përfshirë Etruskët.<ref>Haywood, 1971. pages 350-358.</ref> Kërcënimi i fundit i hegjemonisë romake erdhi nga Taranto, një koloni e madhe greke, që kërkoi ndihmën e [[Pirro i Epirit|Pirros së Epirit]] në vitin 281 p.e.s, por kjo përpjekje dështoi.<ref>[http://www.livius.org/ps-pz/pyrrhus/pyrrhus02.html Pyrrhus of Epirus (2)] and [http://www.livius.org/ps-pz/pyrrhus/pyrrhus03.html Pyrrhus of Epirus (3)] by Jona Lendering. Livius.org. Retrieved 2007-3-21.</ref><ref>Haywood, 1971. pages 357-358.</ref> Romakët siguruan kolonitë e tyre duke themeluar koloni romake në zonat strategjike, duke vendosur një kontroll të stabilizuar mbi rajonin.<ref>Haywood, 1971. page 351.</ref> Në gjysmën e dytë të shekullit të 3-të p.e.s, Romakët u përleshën me [[Kartagjena|Kartagjenën]] në të parën nga tre Luftërat Punike. Këto luftëra rezultuan në pushtimet e para romake përtej detit, duke pushtuar [[Sicilia|Sicilinë]] dhe Hispanjën dhe në rritjen e Romës si fuqi e rëndësishme.<ref>Haywood, 1971. pages 376-393.</ref><ref>[http://www.wsu.edu/~dee/ROME/PUNICWAR.HTM Rome: The Punic Wars] by Richard Hooker. Washington State University. Written 1999-6-6. Retrieved 2007-3-22.</ref> Pasi mundën [[Maqedonia|Maqedoninë]] dhe Perandorinë Seleucide në shekullin e 2-të p.e.s, romakët u
[[Skeda:Marius Carthage.jpg|thumb|upright|[[Gaius Marius]], një [[Gjenerali|gjeneral]] dhe [[Politikani|politikan]] romak që reformoi dramatikisht ushtrinë romake]]
Rreshti 11:
Të ardhurat nga plaçka e luftës, tregtia në provincat e reja dhe sistemi i ri i taksave që përcaktonte një kufi për secilën klasë të shoqërisë, krijoi mundësi të reja [[Ekonomia|ekonomike]] për të pasurit, duke formuar një klasë të re tregtarësh, ekuestrianët.<ref name="Liviuseques">[http://www.livius.org/ei-er/eques/eques.html Eques (Knight)] by Jona Lendering. Livius.org. Retrieved 2007-3-24.</ref> Ligji Lex Claudia pengonte senatorët që të angazhoheshin në tregti kurse ekuestrianët teorikisht mund të bëheshin anëtarë të Senatit, por pushtetin politik e kishin shumë të kufizuar.<ref name=autogenerated3 /><ref>Adkins, 1998. page 38.</ref> Senati u grind përherë, vazhdimisht duke penguar reformat e rëndësishme të tokës dhe duke refuzuar t’i japë klasës së ekuestrianëve një vend më të lartë në qeveri.
Banda të dhunshme të njerëzve të papunësuar nëpër qytete, të kontrolluara nga senatorët rivalë, frikësonin elektoratin me anë të dhunës. Situata ishte në kulm në fund të shekullit të 2-të p.e.s nën vëllezërit Grakus, një çift tribunësh që tentuan të kalojnë reformat e tokës që do të rishpërndanin tokat e mëdha të patricëve ndërmjet plebenjve.
Refuzimi i qytetarisë romake që iu bë qytetarëve të qyteteve aleate italiane çoi në fillimin e Luftës Sociale (91 p.e.s-88 p.e.s).<ref>Durant, 1944. pages 120-122.</ref> Reformat ushtarake të Gaius Mariusit bënë që ushtarët të jenë më tepër besnikë ndaj komandantit sesa ndaj qytetit dhe një gjeneral i fuqishëm mund të duronte haraçin e qytetit dhe të Senatit.<ref>[http://faculty.vassar.edu/jolott/old_courses/republic1998/marius/effects.htm Long-lasting Effects of Removal of Land Requirement]. Retrieved 2007-3-23.</ref> Kjo rezultoi në fillimin e luftës civile ndërmjet Mariusit dhe të favoritit të tij, Silës dhe kulminoi në diktatoriatin e Silës nga 81-79 p.e.s.<ref name=Scullard1>Scullard 1982, chapters I-IV</ref>
Rreshti 21:
Gjithsesi, kjo aleancë së shpejti u katandis në një përleshje për dominim. Lepidi migroi dhe kur Oktaviani mposhti Antonin dhe Kleopatrën e Egjiptit në betejën e Akciumit në vitin 31 p.e.s, ai u bë sunduesi i padiskutueshëm i Romës duke e bërë Romën perandori. <ref name=Scullard3>Scullard 1982, chapter VIII</ref>
== Shiko edhe ==
* [[Roma e lashtë]]
* [[Perandoria Romake]]
== Burimet ==
{{Reflist}}
Rreshti 31:
[[af:Romeinse Republiek]]
[[an:Republica Romana]]
[[ar:الجمهورية الرومانية]]
[[arz:الجمهوريه الرومانيه]]
| |||