Hardhia e rrushit: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Rreshti 233:
në drejtim të sintezës së lëndës organike. Ndërsa ato mbi 100 ditëshe nuk janë efektive për bimën, madje konsiderohen si parazite dhe duhet të eleminohen.
9.==Organet gjenerative==
Te organet gjenerative bejne pjese:
1.*Lulet
2.*Frutat
3.*Farat
9.1.===Lulet===
Lulet e hardhisë bashkohën në një lulesë që quhet vile ose veshuli. Lulesa del nga e njëjta nyja por në anën e kundërt te pozicionit të gjethes. Lulja është organi i riprodhimit seksual.Një lule normale përbëhet nga:
A.*bishti
B.*shtrati
C.*kupa
D.*kurora (petlat dhe nënpetlat)
E.*thekët (organi mashkullor)
F.*Pistili (organi femëror
Thekët përmbajnë polenin dhe pistili përbëhet nga trasta embrionale dhe vezëzat. Në çdo vezore ka 1-4 qeliza femërore, po zakonisht ndodhen 2 copë.Kështu te kultivarët Aligote Pino Gri, Pulez, etj, sasia e luleve në një lulesë është 80-100 lule.Ndërsa te kultivarët Afuzali,Kabernet, etj, sasia e luleve në një lulesë është nga 1200-1500 lule.
Te hardhia dallohen tre tipe lulesh që janë:
1.*Lule dyseksore normale
2.*Lule njëseksore ose funksionale mashkullore që do të thote se pjesa femërore ose nuk është zhvilluar farë ose nuk është funksional 3.*Lule njëseksore ose funksionale femërore, që do të thote se pjesa mashkullore ose nuk është
zhvilluar fare ose nuk është funksionale 4.*Lulet dyseksore normale, kanë pothuajse pjesa më e madhe e kultivarëve. Lulet funksionale femërore janë tipike për kultivarët:
a.*çaushi,
b.*Tajka e Kuqe,
c.*Kalmeti Kokërmadh
Gjatë kultivimit është e domosdoshme që këto kultivarë duhet të shoqërohen me kultivarë të tjerë pllenues me kusht që periudha e lulëzimit duhet të jetë e njëjtë.Kështu psh, Çaushi duhet të shoqërohet me Afuzaline, Kallmeti me Manakuqen, Tajka e Kuqe me Manakuqen, etj. Nëse lulet funksionale femërore nuk arrijnë të pllenohen, atëhere ato ngelen të vogla dhe pa fara. Ky fenomen quhet “Melcim” dhe
kokrrat quhen “melca”. Lulet funksionale mashkullore janë tipike për kultivarët e nënshartesave Rupestris dy Lot,140 Ruxheri, 1103 Paulsen, 779 Paulsen, etj.Zakonisht tek lulet dyseksore pllenimin e realizojnë me anë të insekteve (entomofila),ndërsa ato njëseksualet pllenimi realizohet kryesisht me anë të erës (anemofila), por një ndikim të rëndësishëm kanë edhe insektet. Një nga insektet që ndihmojnë më mirë pllenimin është bleta. Mbajtja e 5-8 kosherëve blete për një ha vreshti, ndihmon shumë në pllenimin e luleve.
9.2.===Veshuli, kokrrat dhe farerat===
Fruti është organi i riprodhimi dhe rrjedh nga pllenimi i lules femërore me polenin e lules mashkullore.Nga pllenimi, vezorja
shndërrohet në frut dhe vezëzat në fara. Kështu, si rezultat i lidhjes së frutave lulesa shëndërrohet në bistak/veshul. Veshuli mund të
jetë i thjeshtë (me një bosht dhe i veshur me kokrra rrushi) Ose i përbërë me krahë.
Sipas formës së jashtme veshulet mund të jenë:
1.*Cilindrike (Pulezi, Pino Gri, Pino e Bardhë,
2.*Konike (Shesh i Zi dhe i Bardhë, Manakuqja, Mavrud, Vlosh, etj)
3.*Cilindriko-konike (Afuzali, Italia, Tajka e Kuqe, Çaushi
4.*Me krahë
5.*I degëzuar
Sipas shkallës së ngjeshmërisë/afrisë së kokrrave në veshul, ato mund të jenë
A.*I shkrifët
B.*I plotë
C.*I ngjeshur
Kokrrat e rrushit janë frutat që vinë si rezultat i transformimit të vezores së lules pas pllenimit. Ato kanë një bisht i cili lidhet me frenjën e veshulit. Format e frutit janë nga më të ndryshme të cilat ndryshojne në bazë të kultivarit dhe klonit (figurë 18).Ngjyra është e larmishme dhe kjo varet nga kultivari dhe kloni përkatës. Ngjyrat më mbizoteruese janë:
*e verdhë
*e kuqe
*rozë,
*e verdhë në të artë në të bronxtë, në të trëndafiltë, në të hirtë, blu në të vjollcë, e shumë ngjyra dhe kombinime të tjera interesante, që i japin bukurinë dhe njëkohësisht
kënaqësinë e të shijuarit (për më tepër kjo te kultivarët për ngrënie). Sipas madhësisë së kokrrave të rrushit, ato klasifikohën në këto grupe:
*Shumë të vogla, me një diametërr 4-5 mm;
*Të vogla, me një diametërr 8-12 mm
*Të mesme, me një diametërr 12-18 mm
*Të mëdha, me një diametërr18-28 mm
*Shumë të mëdha, me një diametërr mbi 28 mm.
Sipas madhësisë së veshulëve, ato klasifikohën në këto grupe:
*Të vogla me gjatësi nga 6-13cm
*Mesatare me gjatësi 13-18 cm
*Të mëdha me gjatësi 18-30 cm, madje edhe më shumë.
Vetë veshuli përbëhet nga këto komponentë:
*Bishti
*Nyja e veshulit
*Nyja e degëzimit të parë të frenjit
*Krahët e veshulit;
*Përdredhësja me disa kokrra rrushi.
Fara është pjesë përbërëse e kokrrës së rrushit dhe është rezultat i vezëzave të pllenuara. Zakonisht në çdo kokërr duhet të ketë 4 fara,por gjatë pllenimit pllenohen vetëm 2 vezëza dhe rrallë 3. Kështu që në kokrrat e rrushit gjënden 2 dhe rrallë 3 fara.Ashtu si çdo bime tjetër,edhe bimët e hardhisë, përbëhen nga individë të cilat lindin,rriten, prodhojnë, shumëzohen dhe në fund vdesin, duke lëne trashëgimtarë/pasues. Te gjitha këto faza të jetës, realizohen nëpërmjet disa cikleve dhe stadevetë zhvillimit. Ato kalojnë duke i’u përshtatur kushteve agro-klimaterike të mjedisit ku ato jetojnë duke i’u përshtatur dhe shfrytëzuar ato.Hardhia është bimë drunore, kacavjerrese, shumëvjeçare, e cila jeton dhe shfrytëzohet për disa vite me radhë, madje në raste të veçanta edhe shekullore.Bimë të tilla janë gjetur në fshatin Shesh në Tirane, në Nartë, Leskovik, Përmet, Burrel,etj. Jetëgjatësia e hardhisë varet nga kushtet klimaterike-tokësore,agroteknika e përdorur,mënyrat e shtimit, mënyrat e kultivimit e shumë faktorë të tjere.
==Veçoritë biologjike dhe kërkesat ndaj mjedisit==
| |||