Ekuadori: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Xqbot (diskuto | kontribute) v r2.7.3) (roboti shtoj: pa:ਏਕੁਆਡੋਰ ndryshoj: ckb:ئێکوادۆر |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{KUTIAEkuadori}}
'''Ekuadori''', '''zyrtarisht Republika e Ekuadorit''' është një [[përfaqësuese demokratike]] republikë në [[Amerika e Jugut]], kufizohet nga [[Kolombia]] në veri, [[Peruja]] në lindje dhe jug, dhe nga [[Oqeani Paqëor]] tek perëndim. Kjo është një nga vetëm dy vende në Amerikën e Jugut, së bashku me [[Kili]], që nuk kanë një kufi me [[Brazil]]. Vendi gjithashtu përfshin [[Galapagos Islands]] në Paqësor, rreth {{konvertohet | 1000 |}} km në perëndim të kontinentale.
Gjuha kryesore e folur në Ekuador është [[Spanish | Spanish]] (94% e popullsisë). Gjuhët e përdorim zyrtar në komunitetet vendase të përfshijë [[Gjuha Quichua | Quichua]], [[Gjuha Shuar | Shuar]], dhe 11 gjuhë të tjera. Ekuadori ka një sipërfaqe prej {{konvertohet | 275830 | km2 | sqmi | Abbr = on}}. Kryeqyteti i saj është [[Quito]], i cili u shpall një Trashëgimisë Botërore Site nga UNESCO në 1970 për të pasur ruhet mirë dhe më pak të ndryshuar [[Qendra historike e Quito | Qendra historike.]] Në Amerikën Latine <ref> {{ përmendin web | accessdate = 2010-06-26}} </ ref> qyteti më i madh i vendit është [[Guayaquil]]. Me portin e saj ndërkombëtare dhe të peshkimit ton industrisë, [[Manta]] është qyteti i tretë më i rëndësishëm në vend ekonomikisht. Qendra historike e [[Cuenca, Ekuadori | Cuenca.]], Qyteti i tretë më i madh në vend, u shpall edhe një Site Trashëgimisë Botërore në vitin 1999, për të qenë një shembull i shquar i një qyteti të planifikuar stil brendësi koloniale spanjolle në Amerikat < ref> {{cite web
| Url = http://whc.unesco.org/en/list/863
| Title = Historike Qendra e Santa Ana de los Rios de Cuenca
| Publisher = Whc.unesco.org
| Date = 1999/12/02
| Accessdate = 2010-06-26}} </ ref> Ekuador është gjithashtu në shtëpi për një larmi të madhe të specieve, shumë prej tyre [[endemism | endemike]], si ato të [[Galapagos Islands]]. Ky diversitet specie bën Ekuador një nga 17 [[megadiverse Vendet]] në botë. <Name ref = "Konservimi Ndërkombëtar Bankat Jugore Amerika në Strategjinë Rajonale për ruajtjen e katërta e Tokës Biodiversitetit]. (2003-09-16) conservation.org. </ Ref> Kushtetuta e re e vitit 2008 është i pari në botë që të njohin ligjërisht detyruese [[drejtat e Natyrës] ], ose të drejtat e ekosistemit <ref> [http://web.archive.org/web/20081003211008/http://www.celdf.org/Default.aspx?tabid=548 Ekuador miraton Kushtetutës së re -. CELDF me të drejtat e Gjuha NATYRA]. Mjedisit Komuniteti Legal Defense Fund. Marrë 2009/09/07. </ ref>
Ekuadori është një [[sistem presidencial | presidencial]] dhe u bë republikë e pavarur në vitin 1830, pasi ka qenë pjesë e [[kolonizimit spanjoll të Amerikave | perandoria koloniale spanjolle]], dhe për një kohë shumë të shkurtër të republikës së [[ Gran Colombia]]. Kjo është një vend me të ardhura të mesme me një [[Zhvillimit Njerëzor Indeksi | HDI]] Rezultati i 0,720 (2011) <ref name="HDI"> {{cite web |. Url = http://hdr.undp.org/ en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf | title = Raporti i Zhvillimit Njerëzor 2011 | viti = 2011 | publisher = Kombeve të Bashkuara | accessdate = 5 nëntor 2011}} </ ref>
== Historia ==
=== Pre-Inca Era ===
[[Image: Ekuador ingapirca inca ruins.jpg | thumb | 300px | right | Ingapirca Rrënojat pranë Cuenca]]
Para ardhjes së [[Incas]] nga Peruja, një shumëllojshmëri e familjeve të ndryshme të [[Njerëzit vendës e Amerikave | American Native]] popuj vendosën në Ekuador, i cili kishte gjuhë të ndryshme për shkak të faktit se ata vinin nga vende të ndryshme. Disa hipi në Ekuador në barkave të Amerikës Qendrore, të tjerë erdhën në Ekuador nëpërmjet degëve Amazon, të tjerët zbritur nga veriu i [[Amerika e Jugut]], ndërsa të tjerët u ngjit nga pjesa jugore të Amerikës së Jugut përmes Andeve ose me vela në barkave.
Përfundimisht këto grupe zhvilluar një kulturë të ngjashme, sepse ata jetonin në të njëjtin ambient edhe pse gjuhët e tyre ishin të palidhura. Njerëzit e bregdetit zhvilluar një peshkim, gjueti, mbledhjen dhe kulturën, njerëzit e Andeve malor zhvilluar një mënyrë ulur bujqësore të jetës, dhe njerëzit e basenit Amazon zhvilluar një gjueti nomade dhe mënyrën mbledhjen e jetës.
Me kalimin e kohës këto grupe filluan të ndërveprojnë dhe të përzihem me njëri-tjetrin në mënyrë që grupet e familjeve në një zonë u bë një komunitet apo fis me një gjuhë të ngjashme dhe kulturës. Shumë qytetërime u rrit gjatë Ekuador, të tilla si [[Valdivia Kultura]] dhe [[Kultura Machalilla]] në bregdet, [[Quitus]] (afër Quito aktuale ditore) dhe [[Cañari]] (afër ditën pranishëm [ [Cuenca, Ekuador | Cuenca]]). Çdo qytetërim zhvilluar vetë arkitekturën e saj të veçantë, qeramikë, dhe interesat fetare.
Në malet Andies malor, ku jeta ishte më i ulur, grupet e fiseve vendosi të bashkëpunojë dhe të formojë fshatra, pra e para gjysëm-civilizuar kombet bazuar në burimet bujqësore dhe zbutje e kafshëve u formuan. Përfundimisht, nëpërmjet luftërave dhe aleancave martesore e udhëheqësve të tyre, një grup i formuar kombeve Konfederatave. Një rajon u konsolidua nën një konfederatë e quajtur Shyris cilat ushtrohen tregtare organizuar dhe këmbimesh midis rajoneve të ndryshme dhe të cilit politike dhe ushtarake pushtet ishte nën sundimin e linjës së gjakut Duchicela para pushtimit Inca.
=== Inca Era ===
Kur [[Incas]] arritën ata gjetën se këto konfederatat ishin zhvilluar në mënyrë, që ajo mori Incas 2 brezat e sundimtarëve - [[Topa Inca Yupanqui]] dhe [[Huayna Capac]] - për të absorbuar këto Konfederatave në [[Perandoria Inca]]. Të konfederatat amtare që i dha atyre problemi më i u dëbuan në zonat larg larg Peru dhe Bolivi. Në mënyrë të ngjashme, një numër i subjekteve besnikë Inca nga Peru dhe Bolivi u dëbuan në Ekuador për të parandaluar rebelimin. Kështu, rajoni i malësore Ekuador bë pjesë e [[Perandoria Inca]] në 1463 për ndarjen e të njëjtën kulturë dhe gjuhën. Në të kundërt, kur inkasit bërë inkursione në Ekuador bregdetar dhe xhunglave amazon lindore të Ekuador, ata gjetën mjedisin dhe vendasit më armiqësore. Për më tepër, kur inkasit u përpoq për të mposhtur ata, këto vendasit u tërhoq të brendshme dhe të drejtuar për taktikat guerile. Si rezultat, ky penguar çdo lloj të zgjerimit Inca në pellgun e Amazon dhe në bregdetin e Paqësorit Ekuador. Vendasit e xhungël Amazon dhe bregdetare Ekuador mbetur relativisht autonome derisa ushtarët spanjollë dhe misionarë arriti. Të jetë se si ajo mund të, vendasit Amazonian dhe [[Cayapas]] e Bregdetit Ekuador ishin grupet e vetme për t'i bërë ballë Inca dhe dominimin spanjoll, duke ruajtur gjuhën dhe kulturën e tyre edhe në shekullin e 21.
=== Era Spanjisht ===
Kur arriti conquistadors spanjolle, Perandoria Inca sundohej nga [[Huayna Capac]], i cili kishte dy djem: [[Atahualpa]], duke qenë në krye të pjesëve veriore të perandorisë, dhe [[Huáscar]], me seli në Kapitali Incan [[Cusco]]. Pas vdekjes Huayna Capac në 1525, perandoria u nda në dy pjesë: Atahualpa marrë veriun, me kapital të tij në Quito, Huáscar mori në jug, me kryeqytetin e saj në Cusco. Në 1530, Atahualpa mundi vëllanë e vet, Huáscar, dhe pohoi kontrollin mbi tërë perandorinë. Fitorja Atahualpa ishte jetëshkurtër pasi ai u kap shpejt nga spanjoll [[conquistadors]] në [[Cajamarca]], dhe ekzekutuar më vonë.
Kolonizimi === ===
[[File: Quito-San Diego-01.jpg | thumb | la | Qendra historike spanjolle në [[Quito]]]]
[[Image:. Pizarroshipbuilding.jpg | thumb | 300px | right | [[karpentier]] s nga Francisco de Orellana ekspeditën e ndërtimit të një të vogël [[brigantine]],'' San Pedro'']]
Sëmundja pllakosur popullsinë indigjene gjatë dekadave të para të sundimit spanjoll - një kohë kur edhe vendasit u detyruan në'' [[encomienda]]'' Sistemi i punës për spanjisht. Në 1563, [[Quito]] u bë vendi i një [[Audienca Mbretërore të Quito | patundshme audiencia]] (qarkut administrative) të Spanjës dhe një pjesë e [[Viceroyalty të Perusë]], dhe më vonë [[Viceroyalty i ri Granada]].
Pas gati 300 vjet të kolonizimit spanjoll, Quito ishte ende një qytet i vogël prej vetëm 10.000 banorë. Ajo ishte këtu, në 10 gusht 1809, se thirrja e parë për pavarësi nga Spanja është bërë në Amerikën Latine, nën udhëheqjen e'' të qytetit [[Criollo populli | criollos]]'' si Montúfar Juan Pio, Quiroga, Salinas , dhe Peshkopi Cuero y Caicedo. Mbyll Kuitos, "'' [[Luz de América]]''" ("Drita e Amerikës"), vjen nga fakti se kjo ishte përpjekja e parë e suksesshme për të prodhuar një qeveri të pavarur dhe lokale. Edhe pse kjo zgjati jo më shumë se dy muaj, ajo kishte pasoja të rëndësishme dhe ishte një frymëzim për emancipimin e pjesës tjetër të Amerikës spanjoll.
{{-}}
Pavarësia === ===
[[File: Mapa de Venezuela, N. Granada y Quito, 1821.jpg | thumb | Shtetet e Ekuadorit, Cundinamarca, dhe Venezuela formuar Republika e Madhe Kolumbi].]
[[File: AJSucre.jpg | la | thumb | [[Antonio José de Sucre]]]]
{{Qendrori | Lufta ekuadoras e Pavarësisë}}
Më 9 tetor 1820, [[Guayaquil]] u bë qyteti i parë në Ekuador për të fituar pavarësinë e saj nga Spanja. Më 24 maj 1822, pjesa tjetër e Ekuadorit fitoi pavarësinë e saj, pasi Antonio José de Sucre mundi forcat spanjisht monarkist në [[Beteja e Pichincha]], në afërsi të [[Quito]]. Pas betejës, Ekuador bashkua [[Simón Bolívar]] 's [[Republika e Gran Kolumbi]] - bashkimin me ditë moderne [[Kolumbi]] dhe [[Venezuela]] - vetëm që të bëhet një republikë në vitin 1830.
Shekulli 19 per Ekuador u shënua nga paqëndrueshmëria, me një suksesion të shpejtë të sundimtarëve. Presidenti i parë i Venezuelës Ekuador ishte lindur në [[Juan José Flores]], i cili u rrëzua përfundimisht, ndjekur nga shumë udhëheqës autoritarë të tilla si [[Vicente Rocafuerte]], [[José Joaquín de Olmedo]], [[José María Urbina]], [[Diego Noboa]], [[Pedro José de Arteta]], [[Manuel de Ascásubi]]; dhe djali vetë Flores-së, [[Antonio Flores Jijón]], ndër të tjera. Konservatore [[Gabriel Garcia Moreno]] unifikuar vendi në 1860 me mbështetjen e Kishës Katolike Romake. Në fund të shekullit të 19-të, kërkesa botërore për [[kakao fasule | kakao]] lidhur ekonominë në eksportet e mallrave dhe çoi në migrimin nga malësitë në kufirin bujqësore në bregdet.
=== Liberale Revolucioni ===
{{Qendrori | Revolucioni Liberale e 1895}}
Bregdeti bazë Revolucioni Liberale e 1895 nën [[Eloy Alfaro]] zvogëlohet fuqia e klerit dhe pronarëve të tokës konservatore të malësisë, dhe kjo krahut liberal mbajti pushtetin deri në "Revolucionin Julian ushtarake" të vitit 1925. Vitet 1930 dhe 1940 u shënuan nga paqëndrueshmëria dhe shfaqjen e politikanëve populistë, të tilla si pesë herë President [[José María Velasco Ibarra]].
=== Humbja e territoreve pohuar viti 1830 ===
{{Qendrori | Historia e kontestit ekuadoras-peruan territorial}}
{{Campaignbox ekuadoras-peruan}}
[[File: Gran Colombia Harta 1824.jpg | thumb | [[Gran Colombia]] duke treguar të gjitha pretendimet kolumbian Toka në të kuqe]]
[[File: Ekuador-peru-tokë-Kërkesat-01.png | thumb | la | Harta e Tokës ekuadoriane Kërkesave pas 1916 {{es icon}}]]
[[File: Amerika e Jugut 1879.png | thumb | la | Amerika e Jugut (1879): Të gjitha pretendimet e tokës nga Peru, Ekuador, Kolumbi, Brazil, Kili, Bolivi dhe në vitin 1879]]
[[File:. Relevo-ecu.JPG | thumb | 350px | trupat ekuadoras gjatë konfliktit]]
Që ndarjes së Ekuador nga Kolumbia në 1830, ajo kishte pohuar të gjitha tokat Amazonian legenin midis lumit Caqueta dhe Marañon-Amazon lumit. Ekuador gjithashtu kishte de jure pretendime për një pjesë të vogël të tokës pranë Oqeanin Paqësor e njohur si Tumbez, e cila vë në mes Lumenjtë Zarumilla dhe Tumbez. Në varg Mountain Andeve Ekuador kishin pretendime në një zonë të tokës të quajtur Jaén de Bracamoros, i cili vë në mes të kufirit në malet e Andeve dhe lumit Marañon. Të jetë se si ajo mund, Ekuador, gjatë historisë së saj të gjatë dhe të trazuar kishte humbur shumicën e territorit të saj pretenduar për secilin nga fqinjët e saj më të fuqishëm si Kolumbia në 1832 dhe 1916, dhe Brazili në vitin 1904 me anë të një seri të marrëveshjeve paqësore.
Gjatë luftës për pavarësi, para Peru ose Ekuador u bë një komb i pavarur, disa fusha të Mbretër Zëvendës ish të New Granada - Guayaquil, Tumbez, dhe Jaén - deklaruar veten të pavarur nga Spanja. Disa muaj më vonë një pjesë e ushtrisë çlirimtare peruan i San Martin vendosi të zënë Tumbez dhe Jaen me qëllim të përdorimit të këtyre qyteteve si trampolinat për çlirimin Guayaquil dhe pjesa tjetër e Quito de Audiencia (Ekuador). Kjo ishte njohja zakonshme në mesin e zyrtarëve të lartë të ushtrisë çlirimtare nga jugu se udhëheqësi i tyre [[San Martin]] dëshironte të çliruar e sotme Ekuador dhe shtoni atë në një republikë të ardhshëm të Perusë, pasi ai kishte qenë pjesë e Inca Perandoria para spanjollet pushtuan atë. Megjithatë, qëllimi Bolivars 'ishin për të formuar një republikë ri të njohur si Kolumbisë Gran, nga territorin çliruara Spanjoll të New Granades cila përbëhet nga Kolumbia, Venezuela, dhe Ekuador. San planet Martins u pengua kur [[Bolivar]] me ndihmën e Marshall [[Antonio José de Sucre]] dhe forca kolumbian Gran çlirimtare zbritur malet e Andeve dhe Guayaquil pushtuar dhe aneksuar e sapo çliruar Audiencia de Quito në Republikën e [ [Gran Colombia]]. Kjo ndodhi disa ditë para se forcat San Martins peruan mund të arrijë dhe të zënë Guayaquil me qëllimin për të aneksuar Guayaquil me pjesën tjetër të Audiencia të Quito (Ekuador) në Republikën e ardhshëm të Perusë. Kjo mund të vërtetohet nga llogaritë që në mënyrë të përsëritur deklaruar San Martin thënë Bolivar se ai erdhi në Guayaquil për të çliruar vendin e Incas nga Spanja. Bolivar kundërshtoi deklaratën e tij, kur ai i dërgoi një mesazh nga Guayaquil përshëndetur San Marin trupat e tij në tokën kolumbian.
Pasi trupat e fundit Spanish monarkist u mundën në Peru nga ushtritë çlirimtare të Bolivar, disa gjeneralëve peruan pa tituj ligjore mbështetjen ato, filloi të zënë Tumbez, Jaén, dhe Guayaquil në fillim të 1820, ndërsa ishte ende Ekuador federuar me Gran Kolumbi . Qëllimi i këtyre gjeneralëve peruan do të aneksit Ekuador në Republikën e Perusë në kurriz të Kolumbisë Gran. Një këto Gjeneralët peruan ishte lindur ekuadoras [[José de La Mar]], i cili u bë një nga presidentit Perusë. La Mar me një forcë peruan pushtoi disa qytete në jug të Ekuadorit më 28 nëntor 1828. Pas [[Beteja e Tarqui]] në 27 shkurt 1829 e cila Gran Colombia çojë nga [[Antonio José de Sucre]] fitoi. Sipas të negociatave të paqes Peru rënë dakord për të sepreturn Guayaquil, Tumbez dhe Jaén në, ndërsa rregullimin e kufirit në pellgun lindor amazon si Marañon - Amazon lumenj si kufi natyror midis më Peru dhe Kolumbia Gran. Megjithatë, Peru kthye Guayaquil, por nuk arriti të kthehet Tumbez dhe Jaen, sepse Kolumbia Gran ndarë veten në tri vende të ndryshme - Ekuador, Kolumbi dhe Venezuelë.
Pas ndarjes Ecuadors 'nga Federata Gran kolumbian të Kolumbisë, Venezuela, Ekuadori dhe në 1830, Ekuador pati një luftë të shkurtër me Kolumbinë mbi Departamentin e Cauca e cila u aneksoi për pak kohë në Ekuador (1830-1832). Ekuador humbi këtë luftë dhe ranë dakord për një kufi i cili përkohshme Ekuador pretendonte se ajo vrapoi përgjatë lumit Caqueta, ndërsa Kolumbia dyshim se pretenduar se kufiri i ri vrapoi përgjatë lumit Napo. Ndërkohë që po ndodhte, Peru filloi pushtimin e saj de facto të territoreve të diskutueshme Amazonian, pasi ai nënshkroi një traktat të fshehtë 1853 e paqes në favor të Brazilit. Ky traktat shpërfillur të drejtat spanjisht që u konfirmuar gjatë kohës koloniale nga një traktat spanjisht-portugalisht mbi Amazon në lidhje me territoret e mbajtura nga kolonët paligjshme portugalisht. Gjatë negociatave të tij me Brazilin, Peru deklaroi se në bazë të cedula mbretërore të 1802, ai pretendoi territore Amazonian pellgut deri në Caqueta lumit në veri dhe në drejtim të maleve Andeve, duke i privuar Ekuador dhe Kolumbia e të gjitha kërkesave të tyre në pellgun e Amazon. Kolumbia protestuan duke thënë se pretendimet e saj shtrihet në jug drejt Lumenjtë Napo dhe Amazon. Ekuador protestuan se ai pretendonte pellgun e Amazon në mes të lumit Caqueta dhe Marañon-lumi Amazon. Peru injoruar këto protesta dhe krijoi Departamentin e Loretos me kryeqytetin e saj në Iquitos që kishte pushtuar kohët e fundit dhe në mënyrë sistematike filluan të zënë duke përdorur sistemet e lumenjve të gjitha territoret e pretenduara nga të dy Kolumbi dhe Ekuador. Peru shkurtimisht zënë Guayaquil përsëri në vitin 1860, pasi Peru menduar se Ekuador ishte shitur disa prej tokës kontestuese për zhvillimin me mbajtësit e bonove britanike, por u kthye Guayaquil pas disa muajsh. Mosmarrëveshja kufitare u dërgua më pas në Spanjë për arbitrazh 1880-1910, por pa dobi. Atëherë mosmarrëveshja është paraqitur në Shtetet e Bashkuara për arbitrazh në fund të 1930, kjo dështoi gjithashtu. Në vitin 1941, në mes të tensioneve në rritje të shpejtë brenda territoreve të diskutueshme rreth lumit Zarumilla, lufta me Peru. Peru deklaroi se prania ushtarake Ekuador në territorin e peruan-kontestuese ishte një pushtim, Ekuador, nga ana e saj, pohoi se Peru kishte pushtuar kohët e fundit Ekuador rreth lumit Zarumilla dhe se Perusë nga pavarësia Ekuador së nga Spanja ka sistematike Tumbez pushtuar, Jaén, dhe shumica e territoret e diskutueshme në pellgun Amazonian ndërmjet lumenjve Putomayo dhe Marañon. Në korrik 1941, trupat u mobilizuan në të dy vendet. Peru kishte një ushtri prej 11.681 trupave që u përball me një forcë të furnizohen dobët dhe të armatosur siç duhet ekuadoriane të 2300, nga të cilat vetëm 1300 ishin të vendosur në provincat jugore. Armiqësitë shpërtheu më 5 korrik 1941, kur forcat peruan kaluan lumin Zarumilla në disa vende, testimi forcën dhe vendosmërinë e trupave kufitare ekuadoriane. Së fundi, më 23 korrik 1941, Peruvians nisi një pushtim të madh, duke kaluar lumin Zarumilla në fuqi dhe avancimin në provincën ekuadoriane të [[El Oro Provinca | El Oro]].
Gjatë kohës së luftës, Peru fituar kontroll mbi pjesë të territorit të kontestuar dhe disa pjesë të provincës së El Oro, dhe disa pjesë të [[Loja Province | krahinë e Loja]], duke kërkuar që qeveria të heqë dorë ekuadoras saj Pretendimet territoriale. Marinës peruan bllokuar portin e [[Guayaquil]], pothuajse prerja gjitha furnizimet për trupat ekuadoriane. Pas disa javësh të luftës dhe nën presion nga Shtetet e Bashkuara dhe disa vende të Amerikës Latine, të gjitha luftimet erdhi në një ndalesë. Ekuador dhe Peru erdhi në një marrëveshje të formalizuar në [[Rio Protokolli]], nënshkruar më 29 janar 1942, në favor të unitetit hemisferik kundër [[Aksi Fuqitë]] në [[Lufta e Dytë Botërore]] favorizuar Peru me territorin ata zënë në kohën e luftës erdhi në një fund.
Recesioni dhe trazirat popullore çoi në një kthim në politikë populiste dhe ndërhyrjeve ushtarake vendase në vitet 1960, ndërsa kompanitë e huaja zhvilluar burimet e naftës në Amazon ekuadoriane. Në vitin 1972, ndërtimi i tubacionit të Andeve ishte përfunduar. Tubacioni sjellë naftë nga ana lindore të Andeve në bregdet, duke e bërë më të madhe të dytë eksportues Ekuador Amerikën e Jugut të naftës. Tubacioni në pjesën jugore Ekuador nuk bëri asgjë për të zgjidhur tensionet mes Ekuador dhe Peru, megjithatë.
[[Rio Protokolli]] dështuar për të zgjidhur pikërisht kufirin përgjatë një lumi të vogël në distancë'' Cordillera del rajon kondor'' në jug Ekuador. Kjo shkaktoi një mosmarrëveshje të gjatë-valë në mes Ekuador dhe Peru, e cila përfundimisht çoi në luftën midis dy vendeve; parë një luftim kufitar në janar-shkurt 1981 e njohur si [[Paquisha incidentit]], dhe në fund të fundit luftarake në shkallë të plotë në janar 1995 ku ushtria ekuadoras rrëzua avioni peruan dhe helikopterë dhe këmbësorisë peruan marshuan në jug të Ekuadorit. Çdo vend fajësuar tjetrën për fillimin e armiqësive, i njohur si [[Lufta Cenepa]]. [[Sixto Durán Ballen]], presidenti ekuadoras, shkëlqyeshëm deklaroi se ai nuk do të heqë dorë nga një centimetër të vetme Ekuador. Ndjenja popullor në Ekuador u bë fort [[nacionalizmi | nacionaliste]] kundër Peru: mbishkrime mund të shihet në muret e Quito Peru referohen si "'' Cain de Latinoamérica''", një referencë për vrasjen e Abelit [[] ] nga vëllai i tij [[Kaini]] në [[Librin e Zanafillës.]] Roos <ref>, Wilma dhe van Renterghem, Omer'''' Ekuador, New York, 2000, f.5. </ ref>
Ekuador dhe Peru ka arritur një marrëveshje paraprake për paqe në tetor 1998, e cila përfundoi armiqësive, dhe garantuesit e Protokollit Rio vendosi që kufiri i zonës undelineated ishte vendosur vijën e Cordillera del'''' kondor. Ndërsa Ekuador duhej të heqin dorë nga pretendimet e saj të vjetra me dekada territoriale në shpatet lindore të Cordillera, si dhe në të gjithë zonën perëndimore të headwaters Cenepa, Peru u detyrua të japë në Ekuador, në qira të vazhdueshme, por pa sovranitet, një kilometër katror e territorit të saj, në zonën ku baza ekuadoras of Tiwinza - pika qendrore e luftës - kishte qenë e vendosur brenda tokës peruan dhe që Ushtrisë ekuadoras mbajtur gjatë konfliktit. Demarkacioni kufitar final hyri në fuqi më 13 maj 1999.
=== Qeveritë ushtarake (1972-1979) ===
Në vitin 1972, një "revolucionare dhe nacionaliste" ushtarake [[diktatura ushtarake | junta]] përmbysi qeveria e Velasco Ibarra. Grusht shteti është i udhëhequr nga Përgjithshme [[Guillermo Rodríguez (politikan) | Guillermo Rodríguez]] dhe të ekzekutuar nga marina komandanti G. Jorge Queirolo Presidenti i ri mërgim José María Velasco të [[Argentina]]. Ai mbeti në pushtet deri në vitin 1976, kur ai u hoq nga një qeveri ushtarake. Se junta ushtarake u udhëhequr nga admirali [[Alfredo Poveda]], i cili u shpall kryetar i Këshillit Suprem. Këshilli i Lartë përfshirë dy anëtarë të tjerë të Përgjithshme: Guillermo Durán Arcentales dhe gjenerali Luis Leoro Franco. Shoqëria civile gjithnjë e më këmbëngulëse, bëri thirrje për zgjedhje demokratike. Kolonel [[Richelieu Levoyer]], Qeveria Ministri, propozuar dhe zbatuar një plan për t'u kthyer në sistemin kushtetues përmes zgjedhjeve universale. Ky Plan aktivizuar presidentin e ri të zgjedhur në mënyrë demokratike për të marrë përsipër detyrat e zyrës ekzekutive.
=== Kthehu tek demokracisë ===
Zgjedhjet u mbajtën më 29 prill 1979, në bazë të një kushtetute të re. [[Jaime Roldós Aguilera]] u zgjodh president, duke mbledhur rreth një milion vota, më në historinë e ekuadoriane. Ai mori detyrën më 10 gusht, si presidenti i parë i zgjedhur me kushtetutë, pas gati një dekade të diktaturave civile dhe ushtarake. Në vitin 1980, ai themeloi'' Partido Pueblo, Cambio y Democracia'' (Njerëzit, Ndryshimi dhe Partia Demokracia) pas tërheqjes nga'' Concentracion Populares de Fuerzas'' (Best Forcat Përqendrimi) dhe i qeverisur deri më 24 maj 1981, kur ai vdiq së bashku me gruan e tij dhe ministri i mbrojtjes, [[Marco Subia Martinez]], kur Forcave Ajrore tij aeroplani u rrëzua në shi i rëndë në afërsi të kufirit peruan. Shumë njerëz besojnë se ai u vra, {{Citation nevojshme | date =}} shkurt 2009 duke pasur parasysh kërcënimet e shumta me vdekje barazoi kundër tij për shkak të axhendës së tij reformiste, vdekjet në crashes automobilave të dy dëshmitarëve kyç para se të mund të dëshmojnë gjatë hetimeve dhe nganjëherë kontradiktore llogaritë e incidentit.
Roldos u pasua menjëherë nga zëvendës presidenti Hurtado Osvaldo i cili u pasua në vitin 1984 nga [[León Febres Cordero]] nga Partia Social krishterë. [[Rodrigo Borja Cevallos]] i së Majtës Demokratike (Izquierda Democrática ose ID) partia fitoi presidencën në vitin 1988, kandidon në balotazhin e zgjedhjeve kundër [[Abdalá Bucaram]] (kunati i [[Jaime Roldos]] dhe themelues i Partia Roldosist ekuadoras). Qeveria e tij ishte e angazhuar për të përmirësuar mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të kryhen disa reforma, veçanërisht hapjen e Ekuadorit për tregtinë e jashtme. The government Borja konkludohet një akordin çon në shpërbërjen e grupit të vogël terrorist, "[[¡Alfaro Vive, Carajo!]]" ("Jetët Alfaro, dammit!") I quajtur pas [[Eloy Alfaro]]. Megjithatë, problemet e vazhdueshme ekonomike minuar popullaritetin e ID, dhe partitë opozitare morën kontrollin e Kongresit në vitin 1990.
Shfaqja e popullsisë indigjene (rreth 25%), si një zonë aktive ka shtuar në paqëndrueshmërinë demokratik të vendit në vitet e fundit. Popullata ka qenë i motivuar nga dështimet e qeverisë për të përmbushur premtimet e reformës së tokës, papunësia e ulët dhe ofrimin e shërbimeve sociale, historike dhe shfrytëzimit nga ana e elitës së tokës që mbajnë. Lëvizja e tyre, së bashku me përpjekjet e vazhdueshme destabilizuese nga dy lëvizjeve elitës dhe majtist, ka çuar në një përkeqësim të zyrës ekzekutive. Popull dhe degët e tjera të qeverisë të japë presidentit kapital shumë pak politike, siç ilustrohet me largimin më të fundit të Presidentit [[Lucio Gutiérrez]] nga detyra nga Kongresi në prill 2005. Vice President [[Alfredo Palacio]] zuri vendin e tij dhe mbeti në detyrë deri në presidenciale. [Zgjedhja [ekuadoriane e përgjithshme, 2006 | zgjedhjet e vitit 2006]], në të cilën [[Rafael Correa]] fituar presidencën <name ref = "Rori Carroll, Amerika Latine korrespondenti i "> {{cite lajmet | author = Rori Carroll, Amerika Latine korrespondenti | url = http://www.guardian.co.uk/world/2010/oct/01/ecuador-president-police-attack | title = presidenti i Ekuadorit e sulmuar nga policia | Lajmet | Guardian pune = | vendndodhja = London | date = 2010-10-01 | accessdate = 2011/09/12}} </ ref>
Më 30 shtator 2010, në një revoltë të policisë, shumë policë u vranë pas një ndërhyrjeje ushtarake në një spital të policisë. Presidenti Rafael Correa pretenduar se ai u mor peng në spital nga oficerët e policisë si pjesë e një serie protestash kundër shkurtimeve për përfitimet e punonjësve të shërbimeve publike, të cilat ishin pjesë e një pakete kursimit financiar. Çfarë zemëruar policisë dhe elementëve të ushtrisë ishte një ligj për t'i dhënë fund praktikës së dhënies medalje dhe shpërblime me çdo promovim. Ajo gjithashtu do të zgjasë 5-7 vjet periudhën e zakonshme të nevojshme për promovime. The qeveritare të quajtur revolta një grusht shteti dhe deklaroi një shtet një-javor të jashtëzakonshme të cilat vënë ushtrinë në krye të rendit publik dhe të pezulluar liritë civile. Peru mbyllur kufirin e saj me Ekuadorin. <ref Name="Rory Carroll, Amerika Latine correspondent"/>
== Politika ==
Gjendja aktuale e Ekuadorit përbëhet nga pesë funksione shtetërore:'' Funksioni ekzekutiv'','' Legjislative Funksioni'','' Gjyqësor Funksioni'','' Funksioni Zgjedhor'' dhe'' Transparenca dhe Kontrolli Social ''.
Ekuador udhëhiqet nga një president i zgjedhur në mënyrë demokratike, për një mandat katër vjeçar. Presidenti aktual i Ekuadorit, [[Rafael Correa]], ushtron fuqinë e tij nga zgjedhjet presidenciale [[de Palacio Carondelet]] në Quito. [[2008 Kushtetuta e Ekuador | Kushtetuta e tanishme]] u shkrua nga [[Kuvendi ekuadoras Kushtetuese]] zgjodh në vitin 2007, dhe është miratuar me referendum në vitin 2008. Që nga viti 1936, votimi është i detyrueshëm për të gjithë personat e moshës 18-65 shkolluar, me dëshirë për të gjithë qytetarët e tjerë <ref> {{cite web |. Url = http://www.idea.int/vt/compulsory_voting.cfm | title = detyrueshëm Votimi | deadurl = nuk ka | accessdate = 2012/08/18}} </ ref>
[[File: Correarafael15012007.jpg | la | thumb | drejtë | tanishëm Presidenti Rafael Correa mori detyrën më 15 janar, 2007]]
Dega ekzekutive përfshin 25 ministri. Qeveritarët dhe këshilltarët provinciale (kryetarët e komunave, Aldermen, dhe bordet famullitare) janë të zgjedhur direkt. [[Kuvendi i Kombëtar Ekuador]] mblidhet gjatë gjithë vitit, përveç skutat në korrik dhe dhjetor. Nuk janë komisione të përhershme trembëdhjetë. Anëtarët e Gjykatës Kombëtare të Drejtësisë janë të emëruar nga Këshilli Kombëtar Gjyqësor për nëntë terma vit.
Dega ekzekutive === ===
[[File: Carondelet - Quito.JPG | thumb | right | [[de Palacio Carondelet]], dega ekzekutive e qeverisë ekuadoriane]]
[[Ekzekutiv (qeveria) | Funksion Ekzekutiv]] është deleguar Presidentit, ushtrohet aktualisht nga [[Rafael Correa]]. Ai është i shoqëruar nga kryetari i tij zv, aktualisht [[Lenin Moreno | Lenin Moreno]], zgjidhet për katër vjet (me aftësinë për të ri-zgjedhur vetëm një herë). Si kreu i shtetit dhe kreu i qeverisë, ai përgjegjës për administratën publike. Emërimin e koordinatorëve kombëtarë, ministrat, ministrat e shtetit dhe nëpunësve publikë. Ekzekutiv përcakton politikën e jashtme, emëron Kancelarin e Republikës, si dhe ambasadorët dhe konsujt. Duke qenë autoriteti përfundimtar mbi [[: Ushtarake e Ekuadorit | Forcat e Armatosura Ekuador]] dhe [[Kombëtar i Policisë Ekuador]], autoritetet emërimit. Gruaja e presidentit të detyrës së marrë titullin e [[Zonja e Parë]] e Ekuadorit.
=== Dega legjislative ===
Funksioni legjislativ ushtrohet nga [[Kuvendi i Ekuadorit Kombëtare | National Kuvendi]], e cila e ka selinë në qytetin e [[Quito]]'' në'' Legjislativ Palace, dhe përbëhet nga 130 Assemblyman, të ndarë në dhjetë komisione , zgjidhet për një periudhë katër vjeçare. Pesëmbëdhjetë konstituencë kombëtare zgjidhet kuvendi, dy deputetëve të zgjedhur nga çdo krahinë dhe një për çdo njëqind mijë banorë ose fraksion i tejkalon 150,000, sipas regjistrimit të fundit të popullsisë kombëtare. Në dijeni të kësaj, ligji do të përcaktojë zgjedhjen e kuvendit të rajoneve, rretheve metropolitane.
=== Dega Gjyqësor ===
Sistemi gjyqësor i vendit është bërë nga Këshilli Gjyqësor, si trupin e saj kryesor, dhe Gjykatës Kombëtare të Drejtësisë, Gjykatat, Provinciale dhe tribuna. Përfaqësimi ligjor është bërë nga Këshilli Gjyqësor.
Gjykata Kombëtar i Drejtësisë përbëhet nga 21 gjyqtarë të zgjedhur për një afat prej nëntë vitesh. Gjyqtarët janë të ripërtërihet nga tretat çdo tre vjet, siç përcaktohet në Kodin Organike e Sistemit Gjyqësor. Këto janë të zgjedhur nga Këshilli Gjyqësor në pajtim me procedurat të opozitës dhe meritat.
Si organizma të pavarur të sistemit gjyqësor janë Prokurori i Përgjithshëm dhe mbrojtës publik. Organizatat si ndihmëse janë: shërbimit noterial, kasneci gjyqësor, dhe marrës. Edhe atje është një regjim të veçantë të drejtësisë vendase.
=== Dega Zgjedhor ===
Funksionet e sistemit zgjedhor nga ana e autoriteteve të cilat hyjnë vetëm çdo katër vjet ose kur [[Zgjedhjet në Ekuador | Zgjedhjet apo referendumet]] të ndodhë. Funksionet e tij kryesore janë për të organizuar, zgjedhjet e kontrollit, të dënojë shkeljen e rregullave zgjedhore. Trupi i saj kryesor është [[Këshilli Kombëtar Zgjedhor (Ekuador) | National Zgjedhor Këshillit]], e cila është e bazuar në qytetin e Quito, dhe përbëhet nga shtatë anëtarë të partive [[Politike në Ekuador | partive politike]] më të votuar, gëzojnë autonomi të plotë financiare dhe administrative. Ky organ tjetër për [[Gjykata Zgjedhore]], formon Zgjedhor'''' funksion i cili është një nga pesë [[Ndarja e pushteteve | degët e pushtetit]] Ekuador.
=== Transparenca dhe kontrolli social dega ===
Transparenca dhe Kontrolli Social përbëhet nga Këshilli i Pjesëmarrjes Qytetare dhe Kontrollit Sociale, një [[ombudsmanit]], Kontrollorin i Përgjithshëm i Shtetit, dhe mbikqyrësit. Autoritetet e saj do të ushtrojnë funksionet e tyre për pesë vjet. Kjo fuqi është përgjegjës për promovimin e transparencës dhe të kontrollit planet publikisht, si dhe planet për të hartuar mekanizma për të luftuar korrupsionin, si edhe të caktojë autoritetet të caktuara, dhe të jetë mekanizëm rregullator i përgjegjshmërisë në vend.
=== Jashtëm punët ===
{{Kryesor | Marrëdhëniet e jashtme e Ekuadorit}}
Objektivat kryesore Ekuador politikës së jashtme kanë përfshirë tradicionalisht mbrojtjen e territorit të saj nga agresioni i jashtëm dhe mbështetje për objektivat e [[Kombeve të Bashkuara]] dhe të OAS. Anëtarësimi në Ekuador të OPEC-ut në vitet 1970 dhe 1980 lejuan udhëheqësit ekuadoras të ushtrojë disi autonomi më të madhe të politikës së jashtme. Në Antarktidë, Ekuadori ka ruajtur një stacion kërkimor paqësore për studimin shkencor si një komb anëtar i [[Antarctica Traktati]]. Ekuador ka vendosur shpesh theks të madh në qasjet multilaterale ndaj çështjeve ndërkombëtare. Ekuadori është një anëtar i Kombeve të Bashkuara (dhe shumica e agjencive të saj të specializuara) dhe një anëtar i shumë grupe rajonale, duke përfshirë [[Rio Group]], [[Latin American sistemin ekonomik]], [të Organizatës [Latine amerikan të Energjisë ]], [[Latin American Association Integrimi]], [[Aleanca Bolivarian për Amerikat | Aleanca Bolivarian për popujt e Amerikës Tonë]], [[Andeve Komuniteti i Kombeve]], Bashkimi i Kombeve të Amerikës së Jugut ( [[UNASUR]]), dhe Banka i jugut (Spanjisht: Banco del Sur ose BancoSur).
== Njësitë administrative ==
Ekuadori është e ndarë në 24 krahina të [[Ekuador | provincat]] ({{lang-es | | provincias links = jo}}), secili me kapital të vet administrativ.
== Gjeografia ==
Ekuadori ka një sipërfaqe totale është {{konvertohet | 283560 | km2 | sqmi | 0 | Abbr =}} në, duke përfshirë [[Galapagos Islands]]. Të kësaj, {{konvertohet | 276840 | km2 | sqmi | 0 | Abbr = on}} është {{tokës dhe konvertohet | 6720 | km2 | sqmi | 0 | Abbr =}} në ujë. Ekuadori është një nga vendet më të vogla në [[Amerika e Jugut]].
== Ekonomia ==
Ecuador's economy is the eighth largest in Latin America and experienced an average growth of 4.6% between 2000 and 2006.<ref>[http://es.noticias.yahoo.com/ Yahoo! Noticias España – Los titulares de hoy]. Es.noticias.yahoo.com (2011-04-20). Retrieved on 2012-07-26.</ref> In January 2009, the Central Bank of Ecuador (BCE) put the 2010 growth forecast at 6.88%.<ref>[http://www.soitu.es/soitu/2009/01/16/info/1232133437_646823.html El Banco Central de Ecuador sitúa el crecimiento del 2008 en más del 6%]. soitu.es (2009-01-16). Retrieved on 2012-07-26.</ref> GDP doubled between 1999 and 2007, reaching 65,490 million dollars according to BCE.<ref>[http://www.bce.fin.ec/indicador.php?tbl=pib Banco Central del Ecuador – Resumen de pib]. Bce.fin.ec (2012-07-11). Retrieved on 2012-07-26.</ref>
Inflation rate up to January 2008 was located about 1.14%, the highest recorded in the last year, according to Government.<ref>[http://www.indexmundi.com/ecuador/inflation_rate_%28consumer_prices%29.html Ecuador Inflation rate (consumer prices) – Economy]. Indexmundi.com (2012-07-26). Retrieved on 2012-08-21.</ref><ref>Gill, Nathan. (2012-01-06) [http://www.bloomberg.com/news/2012-01-06/ecuadorian-inflation-accelerated-to-three-year-high-in-2011-1-.html Ecuadorian Inflation Accelerated to Three-Year High in 2011]. Bloomberg. Retrieved on 2012-08-21.</ref> The monthly unemployment rate remained at about 6 and 8 percent from December 2007 until September 2008, however, it went up to about 9 percent in October and dropped again in November 2008 to 8 percent.<ref>[http://www.ecuadorencifras.com/cifras-inec/desempleo2.html Ecuador en Cifras]. Ecuador en Cifras. Retrieved on 2012-07-26.</ref> An estimated 9 million Ecuadorians have an economic occupation and about 1.01 million inhabitants are in unemployment condition.<ref>[http://www.ecuadorencifras.com/cifras-inec/ecvGeneral.html#tpi=11 Ecuador en Cifras]. Ecuador en Cifras. Retrieved on 2012-07-26.</ref>
The rates of poverty were higher for populations of indigenous, afro-descendents, and rural sectors.<ref>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/BANCOMUNDIAL/EXTSPPAISES/LACINSPANISHEXT/0,,contentMDK:20505827~menuPK:508626~pagePK:146736~piPK:226340~theSitePK:489669,00.html Banco Mundial Bajo Pobreza] Index of Poverty {{ES}}</ref> During the same year, 7.6% of health spending went to the 20% of the poor, while 20% of the rich population received 38.1% of this expenditure. The extreme poverty rate has declined significantly between 1999 and 2010.<ref>[http://www.cepr.net/index.php/press-releases/press-releases/new-paper-examines-ecuadors-success-in-emerging-from-economic-recession-reducing-poverty-and-unemployment New Paper Examines Ecuador's Success in Emerging from Economic Recession; Reducing Poverty and Unemployment | Press Releases]. Cepr.net (2012-05-02). Retrieved on 2012-08-21.</ref> In 2001 it was estimated at 40% of the population, while by 2011 the figure dropped to 17.4% of the total population.<ref name=economy>Rebeca, Ray and Sara, Kozameh. (May 2012) [http://www.scribd.com/doc/92086279/Ecuador%E2%80%99s-Economy-Since-2007 Ecuador’s Economy Since 2007]. p. 15.</ref> This is explained largely by emigration and economic stability achieved after adopting the U.S dollar as official means of transaction .<ref>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/BANCOMUNDIAL/EXTSPPAISES/LACINSPANISHEXT/ECUADORINSPANISHEXT/0,,contentMDK:20830521~menuPK:500565~pagePK:1497618~piPK:217854~theSitePK:500558,00.html Ecuador]. Web.worldbank.org (2012-05-11). Retrieved on 2012-07-26.</ref>
Oil accounts for 40% of exports and contributes to maintaining a positive trade balance.<ref>[http://af.reuters.com/article/energyOilNews/idAFL2E8JDF2K20120813 Ecuador first-half trade surplus rises to $390 mln | Energy & Oil | Reuters]. Af.reuters.com (2012-08-13). Retrieved on 2012-09-14.</ref> Since the late '60s, the exploitation of oil increased production and reserves are estimated at 4.036 million barrels <ref>[http://expreso.ec/expreso/default.aspx?idcat=19308&tipo=8 Expreso]. Expreso.ec. Retrieved on 2012-07-26.</ref>
The overall trade balance for August 2012 was a surplus of almost 390 million dollars for the first six months of 2012, a huge figure compared with that of 2007, which reached only $ 5.7 million; the surplus had risen by about 425 million compared to 2006.{{citation needed|date=August 2012}} This circumstance was due to the fact that imports grew faster than exports.<ref name=economy/> The oil trade balance positive had revenues of $ 3.295 million in 2008, while non-oil was negative amounting to 2.842 million dollars.{{citation needed|date=August 2012}} The trade balance with the United States, Chile, the European Union, Bolivia, Peru, Brazil and Mexico is positive.{{citation needed|date=August 2012}} The trade balance with Argentina, Colombia and Asia is negative.<ref>[http://www.bce.fin.ec/documentos/Estadisticas/SectorExterno/BalanzaPagos/balanzaComercial/ebc200802.pdf Ecuador: Evolucion de la Balanza Comercial]. Banco Central del Ecuador (January–February 2008).</ref>
In the agricultural sector, Ecuador is a major exporter of bananas (first place worldwide in production and export), flowers, and the eighth largest producer of cocoa.<ref>[http://www.icco.org/about-us/international-cocoa-agreements/cat_view/30-related-documents/46-statistics-production.html Downloads | Statistics – Production | Related Documents]. Icco.org. Retrieved on 2012-09-14.</ref> It is also significant the shrimp production, sugar cane, rice, cotton, corn, palm and coffee.{{citation needed|date=August 2012}} The country´s vast resources include large amounts of timber across the country, like eucalyptus and mangroves.<ref name="Resources Maps World Banks">[http://maps.worldbank.org/lac/ecuador Mapping for Results – Ecuador, Latin America & Caribbean]. maps.worldbank.org
</ref> Pines and cedars are planted in the region of the Sierra, walnuts and rosemary, and balsa wood, on Guayas River Basin.<ref>[http://www.encyclopedia.com/topic/Ecuador.aspx Ecuador Facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Ecuador]. Encyclopedia.com. Retrieved on 2012-09-14.</ref>
The industry is concentrated mainly in Guayaquil, the largest industrial center, and in Quito where in recent years the industry has grown considerably, this city is also the largest business center of the country.<ref>[http://rankings.americaeconomia.com/2010/mejoresciudades/ranking.php Ranking 2010 – Ranking completo]. Rankings.americaeconomia.com. Retrieved on 2012-07-26.</ref> Industrial production is directed primarily to domestic market.{{citation needed|date=August 2012}} Despite this, there is limited export of products produced or processed industrially.{{citation needed|date=August 2012}} These include canned foods, liquor, jewelry, furniture and more.{{citation needed|date=August 2012}} A minor industrial activity is also concentrated in Cuenca.<ref name="Industrias en Cuenca">[http://guia-cuenca.guiaespana.com.es/industrias/cuenca/empresas-guia.html Industrias en CUENCA]. Guia-cuenca.guiaespana.com.es. Retrieved on 2012-08-21.</ref>
Ecuador has negotiated bilateral treaties with other countries, besides belonging to the Andean Community of Nations,<ref>[http://www.comunidadandina.org/ingles/sudamerican.htm South American Community Nations – Andean Community -CAN]. Comunidadandina.org. Retrieved on 2012-08-21.</ref> and an associate member of Mercosur.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5195834.stm Profile: Mercosur – Common Market of the South]. BBC News (2012-02-15). Retrieved on 2012-08-21.</ref> It also serves on the World Trade Organization (WTO), in addition to the Interamerican Development Bank (IDB), World Bank, International Monetary Fund (IMF), Corporacion Andina de Fomento (CAF) and other multilateral agencies.<ref>[http://www.aladi.org/nsfaladi/preguntasfrecuentes.nsf/5094e65262960d6d03256ebe00601b70/5d03f704298b453e03256edf006df804?OpenDocument Which are its member countries?] aladi.org</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1496583/UNASUR UNASUR (South American organization) – Britannica Online Encyclopedia]. Britannica.com (2008-05-23). Retrieved on 2012-08-21.</ref><ref>[http://www.internationaldemocracywatch.org/index.php/union-of-south-american-nations Union of South American Nations]. Internationaldemocracywatch.org. Retrieved on 2012-08-21.</ref> In April 2007, Ecuador paid off its debt to the IMF thus ending an era of interventionism of the Agency in the country.{{citation needed|date=August 2012}}
The public finance of Ecuador consists of the Central Bank of Ecuador (BCE), the National Development Bank (BNF), the State Bank, the National Finance Corporation, the Ecuadorian Housing Bank (BEV) and the Ecuadorian Educational Loans and Grants.<ref name="Student Loans and Grants">[https://www.bmimedia.net/bmi/news.php?cod=15 Ecuador student loan program increases funding for overseas study]. Bmimedia.net (1990-01-06). Retrieved on 2012-08-21.</ref>
Between 2006 and 2009, the government increased social spending, on social welfare, and education from 2.6% to 5.2% of its GDP.<ref name="Economy Overview Since 2006">[http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/ecuadors-economy-since-2007 Ecuador’s Economy Since 2007 | Reports]. Cepr.net. Retrieved on 2012-08-21.</ref>
Starting in 2007 with an economy surpassed by the economic crisis, Ecuador was subject to a number of economic policy reforms by Government that have helped steer the Ecuadorian economy to a sustained, substantial, and focused to achieve financial stability and social policy.<ref name="Economy Overview Since 2006"/> {{vague|date=August 2012}} Such policies were expansionary fiscal policies, of access to housing finance, stimulus packs, and limiting the amount of money reserves banks could keep abroad.<ref name="Economy Overview Since 2006"/> Ecuadorian government has made huge investments in education and infrastructure throughout the nation, which have improved the lives of the poor.<ref>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/BANCOMUNDIAL/EXTSPPAISES/LACINSPANISHEXT/0,,contentMDK:20505827~menuPK:508626~pagePK:146736~piPK:226340~theSitePK:489669,00.html América Latina y el Caribe – Ecuador – Datos destacados]. Web.worldbank.org (2005-05-17). Retrieved on 2012-07-26.</ref>
In 2000 Ecuador changed its currency from the [[Ecuadorian sucre|sucre]] to the [[US dollar]] following a [[banking crisis]].<ref name=FT081213/>
On 12 December 2008 president Correa announced that Ecuador would not pay $30.6m in interest to lenders of a $510m [[loan]], claiming that they were monsters.<ref name=FT081213>Mapstone, (2008-12-13). [http://www.ft.com/cms/s/0/7170e224-c897-11dd-b86f-000077b07658.html Ecuador defaults on sovereign bonds]. [[Financial Times]]</ref>
In addition it claimed that $3.8bn in foreign debt negotiated by previous administrations was illegitimate because it was authorised without executive decree.<ref name=FT081213/> At the time of the announcement, the country had $5.65bn in cash reserves.<ref name=FT081213/>
== Demografia ==
2011 vlerësimet vënë popullatën Ekuador së në 15.007.343. Popullsisë <ref name=CIA/> Ekuador është etnikisht të ndryshme.Grupi më i madh etnik (si të 2010) është'' [[Mestizo]] s'', pasardhësit e kolonizatorëve spanjollë dhe popujve indigjenë, të cilët përbëjnë 71.9% të popullsisë. [[Njerëzit Vendës e Amerikave | Amerindians]] llogari për 7% të popullsisë aktuale. [[Afro-ekuadoras populli | Afro-Ecuadorians]], duke përfshirë [[bronztë]] s dhe'' [[Zambo]] s'', janë gjithashtu një pakicë, bazuar kryesisht në provincat Esmeraldas dhe Imbabura, dhe përbëjnë rreth 7 % e popullatës. <ref Población del Pais es Joven y mestiza, zare censo del INEC]. eluniverso.com. Të dhënat nga regjistrimi kombëtar 2010 (2011/09/02) </ ref>
[[File: bazilikën del Voto Nacional.jpg | thumb | [[bazilikën del Voto Nacional]] në qendër të qytetit të vjetër Quito]]
== Kultura ==
Kultura rrjedhë Ekuador është përcaktuar nga hispanike tij'' [[mestizo]]'' shumica, dhe si prejardhjen e tyre, kjo është tradicionalisht e trashëgimisë spanjolle, ndikoi në shkallë të ndryshme nga tradita Amerindian, dhe në disa raste nga të Afrikës elements.The parë dhe Vala më e madhe e emigracionit modern në Ekuador përbëhej nga kolonistët spanjolle, pas ardhjes së evropianëve në 1499. Një numër më i ulët i evropianëve të tjera dhe Veriut amerikanët emigruar në vend në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të XX, dhe në numër më të vogël, polakët, lituanezëve, anglisht, irlandez, dhe kroatët gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Që nga skllavëria e Afrikës nuk ishte fuqia punëtore e kolonive spanjolle në "'' Terra Firme''" (Amerika e Jugut), duke pasur parasysh nënshtrimi i njerëzve indigjene nëpërmjet ungjillizimit dhe'' [[encomiendas]]'', popullata pakicë e prejardhje afrikane është gjetur kryesisht në krahinat veriore të Esmeraldas dhe Imbabura. Kjo është kryesisht për shkak të anijembytje shekullit të 17-të të një galion robi-tregtare në brigjet veriore të Ekuadorit. Të mbijetuarit pak zezë afrikane swam në breg dhe të depërtuar në xhungël pas-trasha nën udhëheqjen e Anton, shefi i grupit, ku ka mbetur si njerëz të lirë ruajtur kulturën e tyre origjinale, jo ndikuar nga elementet tipike të gjetura në provincat e tjera të Bregdeti ose në rajonin e Andeve.
Komunitetet indigjene Ekuador janë të integruara në kulturën e zakonshme në shkallë të ndryshme, <ref> [http://www.south-images.com/photos-andes-ecuador.htm Jug-images.com]'' Fotot njerëzit indigjene të Ekuadorit < / ref>, por disa mund të praktikojnë kulturat e tyre autoktone, veçanërisht komunitetet më të largëta indigjene të [[Amazon pellgut]]. Spanjisht flitet si gjuhë e parë nga më shumë se 90% të popullsisë, dhe si gjuhë e parë ose të dytë nga më shumë se 98%. Pjesë e popullsisë Ekuador mund të flasë [[]] Amerindian gjuhë, në disa raste, si gjuhë e dytë. Dy për qind e popullatës flasin gjuhë Amerindian vetëm.
Gjuha === ===
Ecuadorians Shumica flasin spanjisht, edhe pse shumë flasin gjuhë Amerindian të tilla si [[Kichwa]]. Gjuhë të tjera Amerindian fliten në Ekuador përfshijnë Awapit (e folur nga AWA), A'ingae (e folur nga Cofan), Shuar Chicham (e folur nga Shuar), Achuar-Shiwiar (e folur nga Achuar dhe Shiwiar), Cha'palaachi (folur nga Chachi), Tsa'fiki (folur nga Tsáchila), Paicoca (folur nga Siona dhe Secoya), dhe Wao Tededeo (folur nga Waorani). Edhe pse shumica e tiparet ekuadoriane spanjisht janë ato universale të botës spanjisht-folëse, ka idiosyncrasies disa.
=== Muzika ===
[[File:. Julio Jaramillo laurido2.jpg | thumb | right | 200px | [[Julio Jaramillo]] është një ikonë e muzikës]]
Muzikë e Ekuadorit ka një histori të gjatë. [[Pasillo]] është një zhanër të muzikës vendase latine. Në Ekuador është "zhanër të muzikës kombëtare." Përmes viteve, shumë kultura kanë ndikuar për të krijuar lloje të reja të muzikës. Ka edhe lloje të ndryshme të muzikës tradicionale si albazo, pasacalle, dhelpra, incaico Tonada, capishca, [[Bomba]] themeluar shumë në afro-ekuadoriane shoqërisë si [[Esmeraldas, Ekuadori | Esmeraldas]], dhe kështu me radhë.
[[Tecnocumbia]] dhe Rockola janë shembuj të qartë të ndikimit të huaj kulturave. Një nga format më tradicionale të kërceni në Ekuador është [[Sanjuanito]]. Është me origjinë nga veriu i Ekuadorit ([[Otavalo]]-Imbabura). Sanjuanito është një muzikë danceable përdorur në festimet e mestizo dhe kulturës indigjene. Sipas Segundo muzikolog ekuadoriane Luis Moreno, Sanjuanito u kërcenin nga njerëzit indigjenë gjatë ditëlindjes së San Juan Bautista. Kjo datë e rëndësishme është themeluar nga spanjollet më June 24, coincidentally njëjtën datë kur njerëzit indigjene festoi ritualet e tyre të [[Inti Raymi]].
Kuzhina === ===
[[File: Ceviche ecuador.JPG | thumb | la | ekuadoras'' [[ceviche]]'', bëri të karkaleca dhe limon, qepë dhe disa bimëve. Salcë domate dhe portokalli janë përdorur në disa vende, por nuk formojnë një pjesë të recetë bazë]]
[[Ekuadoras kuzhina]] është e ndryshme, që ndryshojnë me lartësi dhe kushtet lidhur bujqësore. Rajonet më në Ekuador ndiqni vakt tre kurs tradicional të supë, një kurs të dytë i cili përfshin oriz dhe një proteinë të tilla si mish ose peshk, dhe pastaj ëmbëlsirë dhe kafe për të përfunduar. Darka është zakonisht më të lehta, dhe nganjëherë të përbëhet vetëm nga kafe ose çaj bimor me bukë.
Në rajonin malor, derri, pule, viçi, dhe'''' cuy (gini derr) janë të njohura dhe janë shërbyer me një shumëllojshmëri të drithërave (veçanërisht orizi dhe misri) apo patate.
Në rajonin bregdetar, deti është shumë popullor, me, karkaleca peshk dhe'' [[ceviche]]'' qenit pjesë kryesore të dietës. Në përgjithësi, ceviches janë shërbyer me gjethe delli skuqur ([[]] chifle patacones Sy), kokoshka ose [[tostada | tostado]] {{kthjellim nevojshme | date =}} gusht 2012. [[Delli]] - Enët dhe badiava bazë janë baza e ngrënies më bregdetare. Encocados (enët që përmbajnë një salcë kokosit) janë gjithashtu shumë të popullarizuara. '' [[Churrasco]]'' është një ushqim kryesor i rajonit bregdetar, sidomos [[Guayaquil]]. '' Arroz con carne y menestra asada'' (oriz me fasule viçi i pjekur në skarë dhe) është një prej pjatave tradicionale e Guayaquil, siç është [[Tostones | delli i skuqur]] e cila është shërbyer shpesh me atë. Ky rajon është një prodhuesi kryesor i banane, fasule kakao (për të bërë çokollatë), karkaleca, tilapia, Mangos dhe fruta pasion, midis produkteve të tjera.
Në rajon Amazon, një element kryesor dietetike është'''' juka, i quajtur diku tjetër [[Cassava]]. Shumë fruta janë në dispozicion në këtë rajon, duke përfshirë edhe banane, rrush, pemë pjeshke dhe shuplakat.
Letërsia === ===
[[File: Luis Costales Discurso Riobamba2.jpg | thumb | right | [[Luis Costales | Luis Alberto Costales]], [[Riobamba]]]]
Letërsia në fillim kolonial Ekuador, si në pjesën tjetër të Amerikës spanjoll, u ndikua nga [[Spanish Mosha e Artë]]. Një nga shembujt më të hershme është [[Jacinto Collahuazo]], <ref =Boceto> emri Borja, Piedad. [Http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI7272110053A.PDF Boceto de Poesia Ecuatoriana, "Journal de la Academia de Veprat Veprat Hispanoamericana ', 1972] </ ref> një shef indigjen i një fshat verior në e sotme Ibarra, i lindur në 1600 në fund. Pavarësisht shtypjes dhe diskriminimit të hershme të popullit vendas nga spanjisht, Collahuazo mësuar të lexojnë dhe shkruajnë në gjuhën [[Spanish | Kastilianisht]], por puna e tij është shkruar në [[Gjuha Quechua | Quechua]]. Përdorimi i [[Quipu]] u ndalua nga, Robertson spanjolle <ref>, WS, Historia'' e latino-amerikane Kombeve'', 1952 </ ref> dhe në mënyrë që të ruajnë punën e tyre, poetë shumë Inca duhej të mbështeten në përdorimin e alfabetit latin për të shkruar në gjuhën amtare të tyre Quechua. Historia prapa drama Inca "Ollantay", pjesë e vjetër letrare në ekzistencë për çdo gjuhë indigjene në Amerikë, Karnis <ref>,'' Mbijetuar Pre-kolumbian'' Drama, Johns Hopkins University Press, 1952 </ ref> aksionet disa ngjashmëri me punën e Collahuazo. Collahuazo u burgos, dhe të gjithë punën e tij djegur. Ekzistenca e punës së tij letrare doli në dritë shumë shekuj më vonë, kur një ekip i masonëve ishte rikthimin muret e një kishe koloniale në Quito, dhe gjeti një dorëshkrim fshehur. Fragmenti salvaged është një përkthim spanjisht nga Quechua e "Elegji për të vdekur i Atahualpa", <ref Emri =Boceto/> një poemë e shkruar nga Collahuazo, e cila përshkruan trishtim dhe impotencë e popullit Inca e ka humbur Atahualpa mbretin e tyre.
Shkrimtarë të tjerë e hershme ekuadoras përfshijnë Jezuitëve [[Juan Bautista Aguirre]], lindur në [[Kantoni Daule | Daule]] në 1725, dhe Ati [[Juan de Velasco]], lindur në Riobamba në 1727. De Velasco shkruan për kombet dhe chiefdoms që kishin ekzistuar në Mbretërinë e'''' Quito (Ekuador sot) para ardhjes së spanjoll. Llogaritë e tij janë historike nacionaliste, duke shfaqur një perspektivë romantike të historisë precolonial.
Autorët e famshme nga periudha koloniale në fund të republikës dhe në fillim të përfshijnë: [[Eugenio Espejo]] një printer dhe autor kryesor i gazetës së parë në ekuadoriane kohërat kolonialiste, [[Jose Joaquin de Olmedo]] (lindur në Guayaquil), i famshëm për ode e tij të [[Simón Bolívar]] titulluar'' Victoria de Junin''; [[Juan Montalvo]], një eseist i shquar dhe romancieri; [[Juan Leon Mera]], i famshëm për punën e tij "Cumanda" ose "Tragjedi në mesin e egër" dhe ekuadoras Kombëtare Himni; Juan A. Martinez me'' A'' la Costa, Dolores Veintimilla, Veintimilla <ref> Dolores Biografia e shkurtër] </ ref> dhe të tjerët.
Shkrimtarët bashkëkohorë ekuadoras përfshijnë romancierin [[Jorge Enrique Adoum]]; poeti [[Jorge Andrade Carrera]]; eseist [[Benjamín Carrion]]; poetët Medardo Angel Silva, Jorge Andrade Carrera, romancieri Enrique Gil Gilbert; e Romancieri [[Jorge Icaza]] (autor i romanit'' Huasipungo'', përkthyer në shumë gjuhë); shkurtër autori histori Pablo Palacio, romancieri Alicia Yanez Cossio.
=== Art ===
Stilet më të mira të njohur të artit nga Ekuador përkiste'' [[Escuela Quiteña]]'', e cila zhvillohet nga 16 në 18 shekuj, shembuj prej të cilave janë në shfaqje në kisha të ndryshme të vjetra në Quito. [[Ekuadoras piktorë]] përfshijnë: [[Eduardo Kingman]], [[Oswaldo Guayasamín]] dhe [[Camilo Egas]] nga Lëvizja Indiginist; [[Manuel Rendon]], Jaime Zapata, [[Enrique Tábara]], [[Aníbal Villacís]], [[Theo Constanté]], [[León Ricaurte]] dhe [[Estuardo Maldonado]] nga Lëvizja Informalist dhe [[Luis Burgos Flor]] me stilin e tij abstrakte, Futuristic. Populli autoktonë të Tigua, Ekuador janë edhe të njohur botërisht për të tyre [[Kulturës e artit Ekuador # indigjene të Tigua | piktura tradicionale]].
=== Sport ===
{{Qendrori | Sport në Ekuador}}
[[Image:. Perez-flag.jpg | thumb | la | 240px | [[Jefferson Pérez]], Gold madhështor medalisti]]
[[File:. Estadio Monumental 6.JPG | thumb | Estadio Monumental i Guayaquil]]
[[Image: N Lapentti 2009 Davis Cup 1.jpg | thumb | 100px | la | Nicolás Lapentti]]
Më të popullarizuara [[sport në Ekuador]], si në shumicën e vendeve Amerikës së Jugut, është football (soccer). Ekipet më të mira të saj të njohur profesionale përfshijnë [[Barcelona Sporting Club Barcelona |]] dhe [[Club Sport | Emelec Emelec]] nga [[Guayaquil]], [[Liga Deportiva Universitaria de Quito | LDU Quito]], [[Sociedad Deportivo Quito | Deportivo Quito]] dhe [[Club Deportivo El Nacional | El Nacional]] nga Quito, [[Centro Deportivo Olmedo | Olmedo]] nga [[Riobamba]] dhe [[Club Deportivo Cuenca | Deportivo Cuenca]] nga Cuenca . Aktualisht klubi më i suksesshëm i futbollit në Ekuador është [[LDU Quito]], dhe kjo është vetëm klubi ekuadoras që kanë fituar'' [[Copa Libertadores]]'','' [[Copa Sudamericana]]'' dhe '' [[Recopa Sudamericana]]'', ata ishin edhe vrapues-up në [[2008 FIFA Club World Cup]]. Ndeshjet e [[Ekuador ekipit kombëtar të futbollit | ekuadoras ekipit kombëtar]] janë më të shikuar ngjarje sportive në vend. Ekuador kualifikuar për raundet finale të të dy [[2002 FIFA World Cup | 2002]] dhe [[2006 FIFA World Cup | 2006]] [[FIFA World Cup]] s. 2002 FIFA World Cup Fushata kualifikuese u konsiderua një sukses i madh për vendin dhe banorët e saj. Ekuador përfundoi në vendin e 2 në eliminatoret pas {{NFT |}} Argjentina dhe mbi të ekipit që do të bëhet World Champion, {{NFT | Brazil}}. Në 2006 FIFA World Cup, Ekuador përfunduar përpara {{NFT | Polonia}} dhe {{NFT | Kosta Rika}} për të ardhur në vendin e dytë për {{NFT | Gjermani}} në Grupin A në Kupën e Botës 2006. [[Futsal]], shpesh të referuara si'' INDOR'', është veçanërisht popullor për pjesëmarrje masive.
Nuk është interes i konsiderueshëm në tenis në klasat e mesme dhe të sipërme të shoqërisë ekuadoriane, dhe disa lojtarë ekuadoras profesionale kanë arritur famë ndërkombëtare. Basketball ka një profil të lartë, ndërsa specialitete përfshijnë Ekuadori [[Volejboll variacione # ekuadoras volejboll (Ecuavolley) |'''' Ecuavolley]], një tre-njeri variant i volejbollit. Bullfighting është praktikuar në një nivel profesional në Quito, gjatë festimeve vjetore që përkujtojnë themelimin spanjoll të qytetit, dhe ajo gjithashtu përmban në festivale në shumë qytete të vogla. [[Rugby union]] është gjetur në një farë mase në Ekuador, me ekipe në Guayaquil, Quito dhe Cuenca.
Ekuadori ka fituar vetëm dy medalje në Lojërat Olimpike, si e fituar nga 20 km racewalker [[Jefferson Pérez]], i cili mori medaljen e artë në [[1996 Olimpiada Verore | 1996]] lojrave, dhe argjendi [[2008 Summer Olympics | 12 vjet më vonë.]] Pérez vendosur edhe një botë më të mirë në Kampionatin Botëror të 2003 1:17:21 për distancë 20 km <ref> {{cite web |. Url = http://www.synergos.org/voices/s_e/perez. html | title = krenaria e Ekuador | publisher = Synergos.org | date = 1996/08/14 | accessdate = 2010-12-22}} </ ref>
* [[Telekomunikacioni ({{PAGENAME}})|Telekomunikacioni]]
| |||