Perandoria e Persisë: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
v r2.7.1) (roboti shtoj: oc:Empèri Pèrsa |
v Robot: ndryshime kozmetike |
||
Rreshti 1:
Perandorisë Achaemenid (550-330 pes), i njohur edhe si '''Perandori'''në '''persiane''', ishte shteti pasues i Perandorisë Mediana, pushtet mbi pjesë e rëndësishme e çfarë do të bëhet e Madhe Irani.
Në kulmin e pushtetit të saj, perandoria e përfshiu përafërsisht 8 milion km².[1][2]
Në histori universale rolin e perandorisë persiane të themeluar nga Kirit të Madh shtrihet në modelin e tyre shumë i suksesshëm për administrimin e centralizuar dhe e një qeverie të punojnë për të përfituar dhe fitim të gjitha.
== Historia ==
Dominimi Persian nga perandoria e Achaemenidëve mbi popullin iranian filloi nga një zgjerim i dinastisë Achaemenide që zgjerohet në pushtet në fillim të klanit të tyre mbi Persianët e sipër, ndoshta, prapa në shekullin e 9 pes. Eponym të kësaj dinastie ishte Achaemenes (Persishte e vjetër: Haxāmaniš, një kompleks bahuvrihi përkthyer me "ka mendjen e një shoku").[4]
Nuk ka argumente[7] në favor të parë të mbajtur më parë se mbretëria e Teispes mund të ketë qenë e ndarë në mes të Kirit dhe Ariaramnes vëllai i tij (Ariyāramna, "Duke iranianët në paqe"),[8] të cilët u doli nga e tyre përkatëse bijtë Cambyses I Anshan (Kambūjiya, "Plaku"), dhe Arsames (Aršāma "Një mund të Hero's") e Persis, duke krijuar kështu dy degët e shtëpisë mbretërore Achaemenid.
== Formimi dhe zgjerimi i perandorisë ==
Perandori mori formën e saj të unifikuar virgjër me një administratë qendrore rreth Pasargadae ngritur nga Kiri i Madh. Perandori përfundoi pushtues dhe zgjerimit perandorisë Mediana të përfshijë përveç Egjipt dhe Azi e Vogël. Gjatë mbretërimit të Darit I dhe Asuero djalin e tij unë ajo është përfshirë në konfliktin ushtarak me disa nga qytetshtetet e Greqisë së lashtë, dhe edhe pse ajo erdhi fare pranë fitores kundër ushtrisë greke, kjo luftë ishte shkaku përfundimtar i përmbysjes eventuale të Pernadorisë.
Në vitin 559 pes, Cambyses unë, Plaku u pasua si mbreti i Anšān nga Cyrus II djali i tij i Madh, i cili gjithashtu pasoi ende-gjallë Arsames si Mbreti i Persisë, duke ribashkimin e dy mbretërive.
Pasardhësit e tij të menjëhershme ishin më pak të suksesshme. Bir Cyrus 'Cambyses II pushtoi Egjiptin, por vdiq në korrik 522 pes, si rezultat i aksidentit ose ose vetëvrasje, gjatë një revolte të udhëhequr nga një fis i priftërinjve që kishte humbur pushtetin e vet pas pushtimit Kirit' e Mediave. Këto priftërinjtë, të cilët Herodoti quhet Magi, uzurpuar fronin e një prej tyre, Gaumata, i cili pastaj pretenduar të jenë më të rinj Cambyses II vëllai Smerdis (Pers. Bardiya), i cili kishte qenë vrarë rreth tre vite më parë. Për shkak të sundimit despotik të Cambyses dhe mungesa e tij të gjatë në Egjipt, "të gjithë njerëzit, Perses, Mediasve dhe të gjitha kombet e tjera", pranoi se uzurpator, veçanërisht pasi ai i dha një lirim nga taksat për tre vjet (Herodoti iii. 68).
Pretendojnë se Gaumata kishte impersonated Smerdis, rrjedh nga Darius. Historianët janë të ndarë në lidhje me mundësinë se ngjarja e mashtrues u shpik nga Darius si justifikim për grusht shteti e tij[2].
Sipas Regjistrohuni Behistun, pseudo-Smerdis sundoi për shtatë muaj para se të rrëzuar në 522 pes nga një anëtar i një degë anësore e familjes Achaemenid, Dari I (Old Persian Dāryavuš "Kush e mban të fortë të mirë", e njohur edhe si Darayarahush ose Dari Madh).
Herodoti shkruan[11] që udhëheqja amtare debatuar formën më të mirë të qeverisë për të Perandorisë.
Achaemenids zonat e pas kësaj të konsoliduar në mënyrë të vendosur nën kontrollin e tyre. Ishte Kirit, të Darit i Madh i Madh i cili, duke planifikuar të shëndoshë dhe largpamës administrativ, manovra të shkëlqyer ushtarake, dhe një pikëpamje humaniste botë, themeluar madhështia e Achaemenids dhe, në më pak se tridhjetë vite, ngriti ata nga një fis i panjohur në një fuqi botërore. Ishte gjatë mbretërimit të Darit I i cili ishte ndërtuar Persepolis (518-516 pes) dhe që do të shërbente si kapital për brezat e disa mbretërve Achaemenid.
Dari kam sulmuar territorin grek, i cili kishte mbështetur kolonitë rebele greke nën patronazhin e tij, por si rezultat i humbjes së tij në betejën e maratonën, ai u detyrua të tërhiqet në kufijtë e perandorisë së tij të kthehet në Azinë e Vogël.
== Luftërat greko-persiane ==
Megjithatë, nga shek 5 pes mbretërit e Persisë vendosi mbi territoret rreth përfshirë Iranin e sotem, Irak, Armenia, Pakistan, Afganistan, Taxhikistani, Usbekistan, Turqia, Bullgaria, Egjipti, Siria, Jordania, Izraeli, Libani, Kaukazit, pjesë shumë e Greqi, pjesë të Azisë Qendrore, Libi dhe pjesët veriore të Saudite.
Revolta Jon në 499 pes, dhe revolta të lidhura në Aeolis, Doris, Qipro dhe Caria, ishin kryengritjet ushtarake nga disa rajone të Azisë së Vogël kundër sundimit persian, që zgjat 499-493 BC. Në zemër të rebelimit ishte pakënaqësia e qyteteve greke të Azisë së Vogël me mizorisht emëruar nga Persia në sundimin e tyre, së bashku me veprimet individuale të dy tiranet milesian, Histiaeus dhe Aristagoras. Në 499 pes atëhere tiran e Mileti, Aristagoras, nisi një ekspeditë të përbashkët me Artaphernes satrap persian për të pushtuar Naxos, në një përpjekje për të forcuar pozitën e tij në Mileti (si financiare ashtu dhe në drejtim të prestigjit).
Persianët vazhdoi të reduktuar qytetet përgjatë bregdetit perëndimor që ende mbahen kundër tyre, para se në fund vendos një marrëveshje paqe në 493 pes në Ionia që ishte konsideruar përgjithësisht të dy vetëm dhe të ndershme. Revolta Jon përbënin konflikti i parë i madh midis Greqisë dhe Perandorisë Achaemenid, dhe si i tillë paraqet fazën e parë të luftërave greko-persiane.
Asuero I (485-465 pes, Old Persian Xšayārša "Hero Midis Mbretërve"), bir i Darit I, u zotua për të përfunduar këtë punë. Ai organizoi nje pushtim masiv me qëllim për të pushtuar Greqinë. Ushtria e tij hyri në Greqi nga veriu, duke u takuar pak ose aspak rezistencë nëpërmjet Maqedonisë dhe Thesalisë, por ishte shtyrë nga një forcë të vogël greke për tre ditë në Thermopylae. Një betejë detare në të njëjtën kohë Artemisium u tactically pavendosur si stuhitë e madhe e anijeve të shkatërruara nga të dyja palët. Beteja u ndalua para kohe kur grekët marrë lajmin e humbjes në Thermopylae dhe u terhoqen. Beteja ishte një fitore strategjike për Persianët, duke u dhënë atyre një kontroll pakontestueshme të Artemisium dhe Detit Egje.
|