Wikipedia

Citologjia: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
v r2.7.3) (roboti ndryshoj: ro:Biologie celulară
No edit summary
Rreshti 1:
{{për përmirësim}}
 
'''Citologjia''' është shkenca që merret me studimin e [[qeliza|qelizës]]. Citologjia studion formën, funksionin dhe krijimin e qelizës. Pasi qelizaQeliza është njësia baze themelore morfofunksionalemorfo-funksionale e të gjitha qënieve të gjalla,. sotSot citologjia zë vend qëndror në [[biologji]].
 
Çdo qelizë, pa marrë parasysh formën, madhësin dhe karakterin e aktivitetit të saj, që të mbahet në jetë, duhet të ketë së paku tri sisteme strukturore - kimike, që janë:
# sistemi i membranave, i cili e përkufizon qelizënmaterialin qelizor dhe të gjitha organelet e saj, rregullon bartjenqarkullimin e materieve brenda dhe jashtë saj si dhe siguron funksionin mbrojtës.
# sistemi që e furnizon qelizën me energji dheche,
# sistemi që e siguron autoproduksioninrigjenerimin e qelizës.
 
== Organizmi themelor i qenieve të gjall gjalla==
 
Materia e gjallë është eshfaq organizuarnjë mirëorganizim padinamik marrëdhe parasyshtë nivelinndërlikuar pamvarsisht nga niveli e zhvillimit evolutiv të saj, praqë ajonga ështënjëqelizoret shumë e ndërlikuar p.sh sideri tek ameba ashtu edhe teqënia njeriunjerëzore. Qeliza është njësia ndërtuese themelore edhe funksionale e të gjitha qënieve të gjalla, pra forma më e vogël e organizuar ku realizohet jeta.
 
==Funksionimi dhe krijimi i qelizës==
Funksionin dhe krijimin e qelizes.
Qeliz është nje sistem dinamik, Ii hapur, Ii cili permbanpërmban tetë gjitha mekanizmat per ndarjen e barabarte tetë materialit trasheguestrashëgues. Qeliza është pesë herë njësi:
*Njesi themelore (morfologjike, anatomike ndertimore).
Qeliza është pes here njesi:1. Njesi themelore (morfologjike, anatomike ndertimore) 2. Njesi funksionale -pasi qdo proqes jetesor kryhet ne suaz te qelizes 3. Njesi e rritjes dhe e zhvillimit - pasi qe organizmat rriten dhe zhvillohen me shtimin e volumit te qelizave. 4. Njesi trashegimi – dhe e ndryshueshmeris se qenieve te gjala
*Njesi funksionale e pamvarur -pasi cdo proces jetsor kryhet ne suaz të qelizës.
5.Njesi regjenerimi.▼
*Njesi e rritjes dhe e zhvillimit - pasiqë organizmat rriten dhe zhvillohen me shtimin e volumit të qelizave.
Qdo qeliz qe te jete e gjalle duhet te kete se paku keto tre sisteme strukturore kimike:
*Njesi trashegimi – dhe e ndryshueshmërisë së qenieve të gjala.
1.Sistemi I Membranave – I cili rregullon bartjen e materjeve Brenda dhe jashte saj
▲ 5.*Njesi regjenerimi.
2.Sistemi qe e furnizon qelizen me energji dhe
3. Sistemi qe siguron autoreproduksionin e qelizes.
 
Me bashkimin e qelizave me funksion dhe prejardhje tetë njejtnjëjtë formohen indeindet.
Me bashkimin e dy apo ma shume indeve, përgjithsisht me tipare të njëjta, krijohen organeorganet.
Me bashkimin e disa organeve, përgjithësisht me fonsion të njëjte dhe jo domosdoshmërisht morfologjikisht të njëllojta, formohen sisteme tetë organeve.
Me bashkimin e ketyrekëtyre sistemeve formohet edhe vete organizimi Ii qdocdo gjallese.shkruar nga klara star
company.....by the way i love u jang geun suk
Materia e gjalle është e organizuar mire pa marre parasyshe nivelin e zhvillimit evolutiv te saj- pra ajo është njejte e zhvillume sit e njeriu ashtu edhe te ameba.
 
==Ndërtimi i materialit qelizor==
Qeliza paraqet nje kompleks te nderlikuar te shume substancave organike dhe joorganike.
Materiali qelizor ndërtohet nga lënde organike, joorganike. Në këtë material notojne organelet, një nga të cilat është edhe bërthama.
NderNdër materielëndët joorganike qeqë marrin pjesepjesë nenë perberjenpërbërjen e qelizesqelizës janejanë: Uji dhe elemente kimike qofteqoftë nenë formformë jonesh qofteqoftë nenë formeformë kriperashkripërash minerale.▼
 
===Elementet kimike===
▲Nder materie joorganike qe marrin pjese ne perberjen e qelizes jane: Uji dhe elemente kimike qofte ne form jonesh qofte ne forme kriperash minerale
Konkretishte prej 106 elementeve 70 elemente hyjnë në përbërje të organizmave. 40% të këtyre karakterizohen nga një veprimtari e larte biologjike dhe quhen elemente biogjene. Me sasi më të mëdha në organizmin gjenden : oksigjeni 70%, karboni 18% dhe hidrogjeni 10%. Me sasi ma të vogël janë [[hekuri]], [[azoti]], [[fosfori]], [[kalciumi]] etj. Elemente të permendura e perbëjnë 99.99% të peshës së gjallesës dhe quhen makro-elemente. Në sasi edhe ma të vogla se makroelementet gjenden: [[mangani]], [[bori]], [[bakri]], [[flori]], [[nikeli]], etj, dhe quhen microelemente. Po në sasi edhe ma të vogla se microelementen gjenden: [[radiumi]], [[ari]], [[merkuri]], etj, dhe quhen ultramicroelemente.
*'''UJI''' (H2O).▼
 
Si komponim me I thjështë joorganik qe hyne ne perberjen e qelizes me sasin me te madhe është uji. 66% te trupit te njeriut perbehen nga UJI.▼
ELEMENTET KIMIKE
 
Ne qeniet e gjalla gjenden po ato elemente kimike qe gjenden ne qeniet jo te gjalla
Dhe kjo e deshmon unitetin midis botes se gjalle dhe asaj jot e gjalle.
 
Konkretishte prej 106 elementeve 70 elemnte hyjne ne perberje te organizmave.
40% te ketyre jane kan veprim te larte biologjik dhe quhen elemente biogjene.
Me sasi me te medha ne organizmin gjenden : oksigjeni 70%, karboni 18%
dhe hidrogjeni 10% ,, me sasi ma te vogel jane hekuri azoti fosfori kalciumi etj.
Elemente te permendura e perbejne 99.99% te peshes se gjalleses dhe quhen makro elemente .
Ne sasi edhe ma te vogla se makroelementet gjenden :mangani , bori, bakri, flori, nikeli etj. Dhe quhen microelemente..
Po ne sasi edhee ma te vogla se microelementen gjenden: radiumi , ari merkuri etj.
Dhe quhen ultramicroelemente.
 
▲UJI (H2O)
▲ Si komponim me I thjështë joorganik qe hyne ne perberjen e qelizes me sasin me te madhe është uji. 66% te trupit te njeriut perbehen nga UJI.
UJI ne qeliz gjendet ne dy forma : I lidhur dhe I lire.
Rolet e ujit te lidhur jane shume te medha . Edhe pse merr pjes ne 4-5% ka rendesi shume te maddhe pasi e pengon funderimin e ekoloideve, nuk I tret kriperat dhe I ngrine ne temp 40shkall.
 
Uji I lire është I prezentuar me 95-96% , roli I tij është shume i madhe : si tretes , pastaj ka role ne menjanimin e materieve te demshme mbron qelizen nga temperature e larte
Dhe ka role ringjalles.
 
*'''Kriperat minerale'''.
KRIPERAT MINERALE
Perveq ujit rol te madhe ne jeten e qelizes luajne edhe kriperat minerale.
Mungesa apo sasia e teperte e tyre mund te ndikojne ne qrregullime te proqeseve te jetes poashtu mund te shkakton edhe vdekjen e qelizes.
Line 60 ⟶ 45:
P.sh ne guaskat ebutakeve ka shume kripera kalciume e ne kurrizin e njeriut ka shume kripera kalciumi natriumit etj.
 
*''Përbërësit Organikë.''
PERBERESIT ORGANIK
Perberesit organik te qelizes jane komponimet e karbonit: karbohidratet, yndirat dhe proteinat.▼
 
▲ Perberesit organik te qelizes jane komponimet e karbonit: karbohidratet, yndirat dhe proteinat.
 
KARBOHIDRATE
 
*'''Karbohidrate'''
Jane komponime te karbonite me hidrogjenin dhe oksigjenin qe gjenden ne raport 1:2:1.
Formula e tyre është cn ( H2O )n .
Line 83 ⟶ 66:
Laktoza apo sheqer I qumshtit krijohet me bashkimin e molekulave te glukozes ma ato te galaktozes.
 
POLISAKARIDET Polisakaridet( C6H10O5) paraqesin formen me te hapur te karbohidrateve ne qenie te gjalla dhe keto formohet me polimerizimin e shume molekulave monosakaride. Ketu bejne pjes : celuloza , glikogjeni, amidoni dhe kitini.
Amidoni paraqitet si ushqim ne forme te kokrizav ne citoplazmen e qelizes bimore ai munde te zberthehet ne maltoz e ne glukoz me ndikimin e enzimeve.
Glikogjeni është polisakarid qe gjendet ne citoplazmen e qelizave shtazore dhe është burim I energjis.
Line 89 ⟶ 72:
Kitini është material I cili gjendet ne mbështëjellesin e kembenyjetuarve.
 
*'''Lipidet.'''
 
 
 
 
 
 
LIPIDET
 
Lipidet si karbohidrate perbehen prej C H O dhe nuk treten ne uje por vetem ne tretesa organic.
Lipidet ndahen ne lipide te thjeshta dhe te perbera.
Line 104 ⟶ 80:
Organizmi jone me ngadal I tret lipidet sepse nga nje gram lipid( yndyre ) perfitohen 9.5 kilokalori.
 
*'''Proteinat.'''
 
PROTEINAT
Proteinat jane komponime te nderlikuara me peshe te madhe molekulare
Ne perberjen e tyre perveq C H O hyne edhe N, porn e shume raste hyjne edhe elemente te tjera si squfuri, hekuri etj.
Proteinat kan rol themelues ne organizimin e qelizes, edhe vete fjala protein rrjedh nga fjala greke qe do te thote: me I pari me I rendesishmi .
Eshte vertetuar se proteinat poashtu hyjne ne perberjen e antitrupave kunde helmimit nga gjarperi akrepi etj.
Molekulat e proteinave perbehen nga bashkimi I aminoacideve . Ne natyre jane te njohura mbi 200 aminoacide por vetem 20 hyjne ne perberjen e qelizes.
 
Molekulat e proteinave jane te ndertuara nga shume aminoacide.
Te cilat bashkohen midis vete ne menyr qe grupi karboksil bashkohet me grupin aminik dhe keshtu krijohet lidhja peptide –CO-NH- dhe lirohet nje molecule uji. Nga kjo del se qdo ind, organ I ka proteinat e veqanta.
P.sh muskujt I kan proteinat e miozines , ne eritrocite hemoglobines dhe ne kerc elastina.
 
Proteinat ndahen ne dy grupe
Proteinat e thjështë: perbehen vetem prej aminoacideve dhe treten ne uje .
Ne temperature me te larte ato koagulohen siq është shembulli me vezen e zier e pules
 
 
Proteinat e perbera perveq grupit proteinik permbajne edhe grupin joproteinik ety hyjn fosfoproteidet, lipproteidet.
 
==Klasifikimi qelizor==
 
Ekzistojnë dy lloje qelizash.
 
 
QELIZA PROKARIOTE DHE EUKARIOTE
 
“Te gjitha ato qeliza qe ne citoplazmen e tyre berthamen nuk e kan te diferencuar me membrane nga citoplazma I takojn tipit prokariot”
 
“Te gjitha qeliza qe kan berthamen dhe organele te tjera te diferencuara me membrane nga citoplazma e saj I takojne tipit eukariot.
 
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Citologjia"