Lumi i Amazonës: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v r2.7.2+) (Roboti: Duke redaktuar uk:Амазонка (річка)uk:Амазонка
v Roboti: Duke korrigjuar ridrejtimet
Rreshti 1:
[[Skeda:Amazon river basin.png|parapamje|300px|right|Ujëmbledhësi i Lumit Amazon]]
[[Skeda:Amazon 57.53278W 2.71207S.jpg|parapamje|right|300px| Rrjedha e Amazonit nëpër Pyjet e pashkelura ]]
'''Amazoni''' (Rio Amazonas) është lum në [[Amerika Jugore|Amerikën Jugore]] i cili ka ndërtuar sistemin më të madh ujor në [[bota|botë]]. Amazoni rrjedh nëpër [[Peruja|Peru]], [[Brazili|Brazil]] dhe pjesërisht si lum kufitar nëpër [[Kolumbia|Kolumbi]]. Burimi i Amazonit gjindet në [[Andet|malet Ande]], prej nga lumi rrjedh në drejtim perendimor. Amazoni i ka disa lumenj burimor, më së shpeshti merret si lum burimor [[Ukajali]], rrallë [[Mranon]]. Amazoni bashk me Ujakalin dhe lumin [[Apurimak]] ka gjatësi rreth 7100 km, ndërsa gjatësia e Amazonit me Maronin arrinë rreth 6400 km. Në rrjedhjen e mesme, nga grykderdhja [[Javari]] e deri te grykderdhja Rio Negro, Amazoni bartë emrin [[Solimôes]]. Në këtë pjesë gjerësia e lumit arrinë edhe deri në 20 km, derisa në rrjedhën e poshtme edhe deri në 100 km. [[Prurja]] maksimale në grykëderdhje arrinë 300 000 m kub në second (prurja mesatare arrinë rreth 120 m³/s), përkatësisht sasia më e madhe e ujit se e të gjith lumejve të Evropks sëbashku. <ref>R.Çavolli, Gjeografia Regjiopnale e Amerikës, Austarlisë dhe Oqeanisë, ETMM , Prishtinë 1983 </ref> Kjo sasi e madhe e ujit të ëmbël shkakton fenomenin se uji në [[Oqeani Atlantik|Oqeanin Atlantik]] edhe 400 km nga grykëderdhja edhe më tutje është i ëmbël. Lumin Amazon e zbuloi në vitin [[1541]] dhe e kaloi hulumtusi spanjol [[Fransisko de Orelana]] në vitin [[1542]].