Amerika Veriore: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v r2.7.3) (roboti shtoj: diq:Amerikaya Zımey
v Roboti: Duke korrigjuar ridrejtimet
Rreshti 25:
|-
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | Gjuhët
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | [[Gjuha angleze|Anglisht]], [[Gjuha spanjolle|Spanjisht]], [[Gjuha Frëngefrënge|Frëngjisht]], dhe shumë të tjera
|-
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | Zonat Kohore
Rreshti 31:
|-
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" |Qytetet<br />më të mëdha(2005)
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | [[Meksiko (qytet)|Mexico City]]<br />[[New York City]]<br />[[Los Angeles]]<br />[[Chicago|Çikago]]<br />[[Miami]]<ref>List based on 2005 figures in [http://www.un.org/esa/population/publications/WUP2005/2005WUP_DataTables12.pdf Table A.12], [http://www.un.org/esa/population/publications/WUP2005/2005wup.htm ''World Urbanization Prospects: The 2005 Revision''], Department of Economic and Social Affairs, Population Division, United Nations. Accessed on line [[January 1]], [[2008]].</ref>
|}
</div><!-- --> </div>
 
'''Amerika Veriore''' ([[anglishtjagjuha angleze|ang.]]: ''North America'', [[shqiptimi|lexo]]: ''Noëth Amerika'') është një [[kontinenti|kontinent]]<ref>http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#ftnb United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)</ref> në [[Hemisfera veriore|Hemisferën Veriore]] dhe [[Hemisfera perëndimore|Perëndimore]] të [[Bota|Tokës]]. Ajo kufizohet në veri nga [[Oqeani Arktik]], në lindje nga [[Oqeani Atlantik]], në juglindje nga [[Deti Karaib]], dhe në jug dhe perëndim nga [[Oqeani Paqësor]]; [[Amerika Jugore]] shtrihet në juglindje. Amerika veriore mbulon një [[sipërfaqja|sipërfaqe]] prej rreth 24,709,000 [[kilometra katrorë]], ose 4.8% të gjithë sipërfaqes së planetit ose 16.5% të sipërfaqes tokësore. Nga Korriku 2007, [[popullsia]] ishte vlerësur të ishte rreth 524&nbsp;milion banorë. Ajo është [[kontinenti]] i tretë për nga sipërfaqja, pas [[Azia|Azisë]] dhe [[AfrikëAfrika|Afrikës]]s, dhe është e katërta për nga popullsia pas [[Azia|Azisë]], [[AfrikëAfrika|Afrikës]]s, dhe [[EvropëEvropa|Evropës]]s. Amerika Veriore dhe [[Amerika Jugore]] njihen bashkarisht si [[Amerika]]t.
 
== Etimologjia ==
Në përgjithësi pranohet se Amerika Veriore dhe Jugore u emëruan sipas eksploruesit [[Italia]]n [[Amerigo Vespucci]] nga kartografi [[Gjermania|Gjerman]] [[Martin Waldseemüller]]. Vespucci, i cili kishte eksploruar [[Amerika Jugore|Amerikën Jugore]] mes viteve [[1497]] dhe [[1502]], ishte [[Evropa|Evropiani]] i parë që sugjeroi se [[Amerika (kontinent)|Amerikat]] nuk ishin [[Inditë]] (grupe ishujsh në [[Azia|Azi]]), por një tokë tjetër e panjohur më parë pë [[Evropa|Evropianët]]. Më [[1507]], Waldseemüller prodhoi një [[Harta e botës|hartë të botës]], në të cilën ai vendosi fjalën "America" në [[kontinenti]]n e [[Amerika Jugore|Amerikës Jugore]], në mes të [[Brazili]]t të sotëm. Ai shpjegoi logjikën për këtë emër në librin e tij ''Cosmographiae Introductio'',
 
:''ab Americo inventore ... quasi Americi terram sive Americam'' (nga zbuluesi Americus ... si të ishte toka e Americusit, pra Amerika).
Rreshti 48:
Janë propozuar edhe teori tjera mbi emërimin e kësaj toke, por asnjë nga to nuk ka arritur përkrahje të gjërë.
 
Disa sugjerojnë se tradita ishte që tokat e reja të mernin mbiemrin e zbuluesve, kështu që "Amerigo Vespucci" do të ishte problematik.<ref>The Book of General Ignorance - New countries or continents were never named after a person’s first name, but always after the second… </ref> Ricardo Palma (1949) propozoi një rrjedhje nga Malet "Amerrique" të Amerikës Qendrore -- Vespucci ishte i pari që zbuloi Amerikën Jugore dhe malet ''Amerique'', të cilat lidhën zbulimet e tij me ato të eksploruesit [[Cristoforo Colombo|Christopher Columbus]].
 
Alfred E. Hudd propozoi një teori në vitin [[1910]] sipas të cilës kontinenti u emërua pas një tregtar mbretëror [[Uellsi]]an i quajtur [[Richard Amerike]] nga [[Bristol]]i, i cili besohet se ka financuar udhëtimin e [[John Cabot]]it nga [[Anglia]] tek [[Newfoundland]] më [[1497]]. Një teori ende më pak e përkrahur thotë se Amerika u emërua sipas një detari [[Spanja|Spanjoll]] që mbante emrin e lashtë [[Visigothik]] 'Amairick'. Një tjetër sugjeron se emri rrjedh gjuha e vendasëve të Amerikës.<ref name="Cohen"/>
Rreshti 54:
== Historia ==
[[Skeda:Chichen-Itza El Castillo.jpg|parapamje|majtas|180px|[[Chichen Itza]]]]
Shkenctarët kanë disa teori në lidhje me prejardhjen e popujve të parë në Amerikën Veriore. [[Popujt vendasë të Amerikës]] kanë shumë [[mitmiti|mite]]e, me anë të të cilave ata pretendojnë të kenë qenë të pranishëm në Amerikën Veriore qysh nga krijimi i saj.
 
Para kontakteve me [[Evropa|Evropianët]], vendasit e Amerikës Veriore ndaheshin në sisteme të atëhershme politike, nga bandat e vogla të përbëra prej disa familjeve e deri tek perandoritë e mëdha. Ata jetonin në disa "[[Klasifikimi i popujve vendas të Amerikës|zona kulturore]]", që relativisht i përshtaten zonave gjeografike dhe japin një indikim të mirë për gjallesat që banonin aty ose me çka mirreshin njerëzit (p.sh. gjahtarët e [[Bizon]]ve e fushave të mëdha, ose fshatarët e [[Mezoamerikë]]s). Grupet vendase mund të klasifikohen gjithashtu nga familjet gjuhësore (p.sh. [[Gjuhët Atabaskane]] ose [[Gjuhët Uto-Aztekane]]). Është e rëndësishme të thuhet se popujt me gjuhë të ngjajshme nuk kishin gjithmonë kulturën e njëjtë materiale as nuk ishin gjithmonë aleatë.
Rreshti 80:
 
== Shih dhe këtë ==
* [[Amerika (kontinent)|Amerikat]]
* [[Amerika Jugore]]