Burimi (qytet): Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v Liroi Istogu
U largua krejt përmbajtja e artikullit
Rreshti 1:
<!-- Fillimi i tabeles -->
{{Qytete
|qyteti = Istogu
|emblema = IstoguEmblema.PNG
|vendndodhja = Istog 2006.PNG
|sheshi = fotoqendra.xxx
|popullsia = 64,342 <sup>1</sup>
|dëndësia = 142
|sipërfaqja = 453
|cilishtet = [[Kosova]]
|cilirrethe = [[Peja]]
|adresaekuvendit = [[?]]
|numriipostes = 31000
|prefiksi = 0381 39
|faqezyrtareekuvendit = [http://www.istogu-komuna.org KK Istogu]
|kryetarimomental = [[Kryetarët e Istogut|Fadil Ferati]]
|partiaudheheqese = [[LDK]]
|shënim = 1. llogaritur në vitin [[2003]]
}}
<!-- fundi i tabeles -->
'''Istogu''' është qytet në ---- veriore dhe ndodhet...
 
== Pak histori ==
:'''''Artikulli kryesor [[Historia e Istogut]]'''''
'''Formimi i rrethit të Istogut'''
 
Rrethi i Istogut në kuptimin e sotëm administrativ është formuar më [[1913]], pas pushtimit të [[Kosovë]]s nga ana e ushtrive serbo-malazeze. Po atë vit pushteti i ri ka bërë regjistrimin e popullsisë së këtij rrethi dhe ka caktuar kufijtë. Atëherë ky rreth është organizuar në gjashtë komuna: Istog, Gjurakovc, Rakosh, Zllakuçan, Vrellë dhe Radavc (këto dy të fundit më vonë janë bashkuar në një komunë me qendër në Vrellë). Kufijtë e komunës së sotme të Istogut përafërsisht përputhen me ata të ish-Rrethit të Istogut me qendër në Istog, pos që komuna e Zllakuçanit tash i takon komunës së [[Klinë]]s, Radavci - [[Pejë]]s e Runiku - komunës së [[Skënderaj]]t.
 
Gjatë kohës së sundimit të [[Turqi]]së, Rrethi i Istogut i ka takuar Sanxhakut të Pejës, pos kazasë së Istogut, i kanë takuar edhe kazatë (komunat) e [[Gjakovë]]s, [[Beranë]]s (Ivangradi) dhe [[Guci]]së.
 
Deri sot nuk ekziston ndonjë dokument i shkruar që do të bënte fjalë për këtë vendbanim para shekullit XIV. Por, dihet saktësisht se ka qenë i banuar që nga kohët e parahistorisë e gjurmë të civilizimit janë të dukshme dhe janë gjetur se janë të kohës së dardanëve dhe të romakëve. Gjurmë të këtij civilizimi janë gjetur buzë rrugës së vjetër që në mesjetë dhe më herët ka lidhur Bregdetin Adriatik nëpër Plevle, nëpër Rozhajë-Kullë e Istog e që tutje ka kaluar nëpër [[Mitrovicë]] për në Nish. Gjurmë të trasesë së kësaj rruge janë të hetueshme edhe sot, së bashku me gjurmë vendbanimesh. Po ashtu është e ditur se të asaj kohe janë edhe shumë vendbanime të kësaj ane. Ndër to më të njohurat kanë qenë Banja, ujin e ngrohtë të cilës kanë ditur ta shfrytëzojnë për mjekim dhe freskim ilirët dhe romakët. Një lum i vogël që buron andej nga '''Syrigana''' (emërtim ilir për Suhogërllën e sotme) me emërtimin Kujafç, gjuhëtarët kanë dëshmuar se është po ashtu fjalë me prejardhje ilire. Ky lum kalon nga ana e Kërninës, Belicës dhe tutje te Zabllaçi derdhet në lumin e Istogut. Me hulumtime të tjera do të mund të dëshmoheshin edhe shumë toponime të tjera që i kanë shpëtuar sllavizimit.
 
Të kohës së romakëve janë edhe disa dëshmi arkeologjike që këndej janë hasur dhe që dëshmojnë se qysh atëherë është shfrytëzuar [[mermeri]] i njohur i Banjës, i quajtur [[Oniks]], me të cilin janë ndërtuar shtëpi të bukura. Të kohës bizantine janë edhe disa kisha në fshatrat buzë bjeshkëve të Istogut dhe kjo më së miri dëshmohet me faktin se janë ndërtuar sipas sistemit bizantin të ndërtimit të faltoreve dhe sipas arkitekturës së kohës e që më vonë janë përvetësuar nga ortodoksizmi sllav.
 
Rrethi i Istogut si gjithmonë ka qenë kryesisht i banuar me shumicë të popullsisë shqiptare. Këtë e dëshmojnë edhe dy regjistrimet e popullisë që i ka bërë Mbretëria Serbe Kroate Sllovene. Më [[1913]] Rrethi i Istogut ka pasur mbi 180.000 banorë dhe mbi 90 për qind e tyre kanë qenë shqiptarë. Në regjistrimin e popullsisë të vitit [[1921]] Rrethi i Istogut ka pasur vetëm 20.159 banorë. Prej tyre 14.501 janë deklaruar shqiptarë dhe vetëm 5.658 serbë.
 
Ndryshimet më të mëdha demografike kanë ndodhur pas këtij vit dhe gjithnjë ndërmjet dy luftërave të fundit botërore, kur ish-Jugosllavia mori masa dhe metoda të kombinuara të një terrori të organizuar shtetëror për ndryshimin e kësaj strukture të popullsisë në favortë popullsisë serbe dhe malazeze. Gjatë asaj periudhe në favor deri në 20 për qind është shtuar pjesëmarrja e popullsisë sllave në strukturën e përgjithshme të popullsisë së rrethit të Istogut.
 
== Gjeografia ==
:'''''Artikulli kryesor [[Gjeografia e Istogut]]'''''
 
Istogu zë pozitën më veriore të [[Rrafshi i Dukagjinit|Rrafshit të Dukagjinit]]. Merr frymë çlirshëm nga të gjitha anët. Nga veriu e ndajnë kreshtat e maleve të larta të Moknës, maja më e lartë e të cilave, [[Maja e zezë]], shtrihet në lartësi deri në 2.155 metra. Pjesa fushore është tokë e plleshme dhe përshkohet nga tre lumenj relativisht të mëdhenj për kushtet e Kosovës. Lumi më i madh që kalon nëpër këto anë është [[Drini i Bardhë]]. Burimi i këtij lumi krasik është ndër burimet më të mëdha në Kosovë, nga i cili rrjedhin 30 m<sub>3<sub> ujë në sekondë. Nga burimi i Lumit të Istogut, që ndodhet në afërsi të qytetit të Istogut, rrjedhin 3 m<sub>3<sub> në sekondë, sa gjyma e këtij uji buron edhe nga burimi i Lumit të Vrellës. Pos këtyre lumenjve, në kohë të shirave janë të pasur me ujë edhe lumenjtë më të vegjël, si [[Lumi Bujena|Bujena]], [[Lumi Kujafçi|Kujafçi]], [[Lumi Shushica|Shushica]], [[Përroni i Sudenicës]] e ndonjë përrua tjetër me burim krasik. Fusha e gjerë që shtrihet ndërmjet këtyre lumejve është mjaft pjellore dhe me florë e faunë të vrullshme dhe me klimë të kënaqshme, mezokontinentale që është e përshtatshme për kultivimin e drithrave, të perimeve dhe të pemëve. Fusha shtrihet në kuotat më të ulta të lartësisë mbidetare në Kosovë, vetëm afër 350-400 metra. Përmes luginës së Drinit të Bardhë edhe këndej rrahin rrymat e ngrohta të [[Klima mesdhetare|klimës mesdhetare]]. Ndeshja e këtyre rrymave të ajrit me kreshtat e maleve të larta të Moknës ndoshta ka kushtëzuar që në Istog të fryejë era më e fortë e veriut në Ballkan. Kjo erë di të fryejë ndonjëherë me rrëmbim edhe deri në 150 [[Kilometri|km]] në orë, me ç'rast rrëzon edhe kulme shtëpish. Karakteristikë e kësaj ere të fortë është se frynë vetëm përgjatë rrëzes së bjeshkëve dhe në thellësi të fushës nuk hyn më shumë se dhjetë kilometra. Frynë përgjatë gjithë bjeshkëve, të thuash prej [[Runiku]]t e deri në [[Radavc]], e më e fuqishmja është në Istog dhe në fshatrat e tija më të afërta. Ka pasur raste që ka rrëzuar edhe shtëpi të ndërtuara nga materiali i fortë prej guri dhe tullash. Ky është një fenomen i rrallë natyror që nuk është studjuar deri sot.
 
Me matjet e temperaturave prej vitit [[1925]] deri më [[1940]] është dëshmuar se në Istog muaji më i ftohtë, me temperaturë mesatare 0,1 ºC, ka qenë janari, ndërkaq muaji më i ngrohtë – qershori, me temperaturë mesatare 22,2 ºC.
 
== Ekonomia ==
:'''''Artikulli kryesor [[Ekonomia e Istogut]]'''''
 
== Demografia ==
:'''''Artikulli kryesor [[Demografia e Istogut]]''''' dhe '''''[[Lista e ardhacakëve - Istog]]'''''
 
{|border="2" cellspacing="0" cellpadding="4" rules="all" width="98%%" style="clear:all; margin:5px 0 1em 1em; border-style: solid; border-width: 1px; border-collapse:collapse; font-size:95%; empty-cells:show"
|colspan="15" align=center style="background:#778899; color:white"|'''Përbërja etnike'''
|-
|- bgcolor="#FFEBCD"
!Viti/Etnia
!Shqiptar
!&nbsp;%
!Serb
!&nbsp;%
!Bosnjak
!&nbsp;%
!Romë/Egjyptas
!&nbsp;%
!Të tjerë
!&nbsp;%
!Total
|- bgcolor="#f5f5f5"
|'''1991'''<small><sup>1</sup></small> || 46,151 || 79.7 || 6,033|| 10.4|| 2,620|| 4.5 || 1,681 || 2.9||1,443||2.5||57,928
|- bgcolor="#fffaf0"
|'''1998'''<small><sup>2</sup></small> || 51,000 || 80,1 || 7,270<small><sup>3</sup></small>|| 11.4|| N/A|| N/A|| N/A|| N/A||5,381||--||--
|- bgcolor="#f5f5f5"
|'''2005'''<small><sup>4</sup></small> || 41,000 || 92 || 540|| 1.2|| 1,330|| 2.9 || 1,740|| 3.9|| N/A ||N/A ||44,610
|-
|colspan="14" align=center style="background:#dcdcdc;"|<small>Burimi:
1.Për 1991 regjistrimi: Të dhëna nga regjistri i zyres federale të statistikave në Beograd<br>
2. Për 1998 :‘Kosovo/Kosova: As Seen/As Told’, OSCE Human Rights Report, 1999, Volume 1, p.208 dhe regjistri i UNHCR<br>
3. Së bashku me Malazezët</br>
4.Për 2000: Numri i shqiptarëve nuk është zyrtarisht sipas regjistrit të OSCE-së - Mars 2000, për këtë janë marrur numrat nga regjitri i UNHCR/OSCEpër etni<br>
Ref [[OSCE]] ( [http://www.osce.org/documents/mik/2005/02/1186_en.pdf PDF]/ [http://www.osce.org/documents/html/pdftohtml/1186_en.pdf.html HTML] )</small>'''
|}
 
==Kultura==
Para masave të dhunëshme serbe të viteve [[1990]]-[[1999]], komuna e Istogut ka pasur pesë [[biblioteka publike]] me një numrër prej gjithsejt 48.070 [[libra]]sh. Biblioteka kryesore ka pasur 29.440 libra, derisa degët në Vrellë, Banjë, Gurrakoc dhe Rakosh kanë pasur 18.630 libra. Gjatë pastrimit etnik të [[Lufta e Kosovës|luftës]] serbe, librat e kësaj komune, kanë përjetuar shumë dëmtime. "Dora e zezë" ka zhdukur dy biblioteka në Rakosh dhe Vrellë dhe ka dëmtuar librat dhe inventarin në bibliotekat e tjera. Në këtë komunë janë shkatërruar gjithësejt 26.990 libra.
 
==Të tjera==
 
* Telekomunikacioni
* Transporti
* Ushtria
* Pushime
..
 
== Shiko dhe këtë==
* [[:Category:Istog:Foto|Foto galeria]]
 
==Burim i të dhënave==
* <small>Dokumente të [[OSCE]]-së të gjetura në internet në vitin [[2006]], për profilet e komunave të Kosovës: [http://www.osce.org/documents/mik/2005/02/1186_en.pdf mik/2005/02/1186_en.pdf]</small>
* <small>Dokumente të [[Rrjeta Elektronike e Organizatave Mjedisore Kosovare|Rrjetës Elektronike të Organizatave Mjedisore Kosovare]] - Sharri.net [[2006]]: [http://www.sharri.net/admin/editor/downloads/komunat/burimi.pdf burimi.pdf]</small>
* <small>Dokumente të [[Posta dhe Telekomi i Kosovës|Postës dhe Telekomit Kosovës]] të gjetura në internet [[2006]]:[http://www.ptkonline.com/web/site/index.php?CatId=8&PageId=15&language=0 KodePostare.pdf]</small>
* <small>Dokumente të Misionit të Bibliotekës së Kosovës të gjetura në internet në vitin [[2006]]: Raporti i IFLA-s/FAIFE-së, prill 2000: [http://www.ifla.org/faife/faife/kosova/koan3alb.htm Anex 3]
</small>
*<small>'''Komuna e Istogut gjatë LNÇ''', versioni i parë, në dorëshkrim, hartuar nën përkujdesjen e dr.Ali Hadrit dhe Millorad Vaviqit; cituar sipas:Rrustem Rugova; "Varret e përbashkëta", [[Rilindja]], [[1997]], [[Prishtinë]])''</small>
== Lidhje të jashtme ==
*[http://www.istogu-komuna.org KK Istogu]
*[http://www.komunat-ks.net/eng/html/index.php Association of Kosovo Municipalities] - Asociacioni i Komunave të Kosovës
----
*[http://www.osce.org/documents/mik/2005/02/1186_en.pdf OSCE Profile of Istog pdf]
*[http://www.osce.org/documents/html/pdftohtml/1186_en.pdf.html OSCE Profile of Istog html]
*[http://www.sharri.net/admin/editor/downloads/komunat/burimi.pdf Rrjeta Elektronike e Organizatave Mjedisore Kosovare - Burimi] - sharri.net
*[http://www.iom.ipko.org/Projects/kdserhs/index.htm Organizata Internacionale e emigrimit]
*[http://www.ifla.org/faife/faife/kosova/kosorepo.htm#_Toc480784381 IFLA - International Federation of Library Associations and Institutions] - raport para dhe pas luftës - anglisht
----
*[http://www.istogu.com Istogu com faqe e qytetarve] / [http://www.istogu.com/images/bjeshkaKosharishte.jpg Bjeshka Kosharishte]/[http://www.istogu.com/images/Istogu_1935_O.jpg Pamje nga Istogu i vitit 1935]
{{KO-gjeo-cung}}
{{Kosova}}
{{Kosovë}}
<!-- Kategorizim dhe interwiki -->
[[Category:Istog|*]]
[[Category:Qytete në Kosovë]]
 
[[ca:Istok]]
[[en:Istok]]
[[sr:Исток (град)]]
[[sv:Istog]]