|
'''Hugo Rafael Chávez Frías''' ({{IPA-es|ˈuɣo rafaˈel ˈtʃaβes ˈfɾi.as}}; [[28 korrik]] [[1954]] – [[5 mars]] [[2013]]) ishte [[Presidenti i Venezuelës|President]] i [[Venezuela|Venezuelës]] nga viti 1999 e deri në vdekejn e tij në 2013. Më herët ai ishte udhëheqës i partisë politike [[Lëvizja e Republikës së pestë]] nga themelimi i saj më 1997 e deri në vitin 2007, kur u bë udhëheqës i [[Partia e bashkuar socialiste e Venezuelës|Partisë së bashkuar socialiste të Venezuelës]] (PSUV). Ai ndoqi ideologjinë e tij politike të njohur si [[Bolivarianizëm]] dhe "socializëm i shekullit XXI", u përqëndrua në zbatimin e reformave socialiste në vend, si pjesë e një projekti social të njohur si [[Revolucioni Bolivarian]] që shtetëzoi industritë kryesore, rriti fondet qeveritare të kujdesit shëndetësor dhe arsimit, si dhe sipas shifrave të qeverisë, uli në mënyrë të konsiderueshme nivelin e varfërisë në vend.<ref>{{cite web|author=Ian James|url=http://news.yahoo.com/venezuela-vote-puts-chavismo-critical-test-172039207.html|title=Venezuela vote puts 'Chavismo' to critical test|publisher=Yahoo |date=4 October 2012|accessdate=2 February 2013}}</ref>
[[Skeda:HugoChavez1824.jpeg|thumb|Hugo Chavez]]
U lind nga një familje e klasës punëtore në [[Sabaneta (Barinas)|Sabaneta]]. Çavez u bë oficer karriere dhe pasi u zhgënjye prej sistemit politik venezuelian, në fillim të viteeve 1980 themeloi lëvizjen e fshehtë [[Lëvizja revolucionare bolivariane-200]] (MBR-200) dhe punoi për rrëzimin e qeverisë. Çavez në vitin 1992 udhëhoqi MBR-200 në grushtin e shtetit kundër partisë qeveritare [[Aksioni demokratik]] të presidentit [[Carlos Andrés Pérez]]. Grushti dështoi dhe Çavez u burgos. Dy vite më pas doli nga burgu dhe themeloi partinë politike social-demokrate, Lëvizja e Republikës së Pestë,dhe në zgjedhjet e vitit 1998 u zgjodh president i [[Venezuela|Venezuelës]]. Menjëherë miratoi një kushtetutë të re e cila u njihte më shumë të drejta për grupet e margjinalizuara dhe ndryshoi strukturën e qeverisë venezuelane. Në vitin 2000 u rizgjodh president. Gjatë madatit të dytë presidencial, ai implementoi sistemin e "misioneve bolivare", këshillave komunale dhe kooperativat e vetëqeverisura nga punëtorë, reformën e tokës agrare si dhe shtetëzimin e industive kryesore. Më [[7 tetor]] [[2012]], Çavez me fitimin e zgjedhjeve presidenciale për herë të katërt, kundër [[Henrique Capriles]] ,garantoi një mandat të ardhshëm gjashtë-vjeçar.<ref name="Reuters">{{cite web|title=Venezuela's Çavez re-elected to extend socialist rule|url=http://www.reuters.com/article/2012/10/08/venezuela-election-idUSL1E8L70WK20121008|publisher=Reuters|accessdate=8 October 2012}}</ref>
'''Hugo Rafael Chávez Frías''' (lind. [[28 korrik]] [[1954]], vdiq më [[5 mars]] [[2013]]), ka qenë president i [[Venezuela|Venezuelës]].
Çavez i përshkruante politikat e tij si [[anti-imperializmi|anti-imperialiste]], ishte kritik aktiv i [[neoliberalizmi|neoliberalizmit]] dhe ''kapitalizmit laissez-faire''. Përgjithësisht, Çavez ishte një kundërshtar i shquar i politikës së jashtme të [[SHBA|Shteteve të Bashkuara]].<ref>[[#Ell02|Ellner 2002]].</ref> U bë aleat i fortë i qeverisë komuniste të [[Fidel Kastro|Fidel Kastros]] dhe më pas [[Raul Kastro|Raul Kastors]] në [[Kuba|Kubë]] dhe i qeverive socialiste të [[Evo Morales]] në [[Bolivi]], [[Rafael Correa]] në [[Ekuador]] e [[Daniel Ortega]] në Nikaragua. Presidenca e tij shihesj si pjesë e socializmit "[[vala rozë]]" të përhapur në [[Amerika latine|Amerikën Latine]]. Mbështeti bashkëpunimin mes vendeve të Amerikës Latine dhe Karaibeve, luajti rol kyç në themelimin e [[Unioni i Kombeve të Amerikës Jugore|Unionit të Kombeve të Amerikës Jugore]], [[Aleanca bolivariane për Amerikën|Aleancën bolivariane për Amerikën]], [[Banka e jugut|Bankën e jugut]] si dhe rrjetin rajonal televiziv [[TeleSur]].
Në zgjedhjet e vitit [[1998]] me 56 % të votave totale është zgjedhur kryetar. Me vendimet radikale politike ka krijuar një alternativë kundër [[Neo-Liberalizmit]]. Gjatë administrimit gjashtëvjetor të tij në çdo zgjedhje ka përfituar më shumë vota. Sipas Chavez'it zgjidhja e problemeve themelore të [[Venezuela|Venezuelës]], varfëria, injoranca, puna, dhe të drejtat e gruas nuk do të mund të përfundonin me sistemin e [[Kapitalizmi]]t, dhe kërkon revulucion. Vetëm me anë të [[Socializmi]]t [[Venezuela]] do të arrinte një sistem më të drejtë, më paqësor, më barabartë ishte mendimi i Chavez'it. Me qëndrimin armiqësor kundër [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|SHBA'së]] ka krijuar marëdhënie të ngushta me armiqtë të SHBA'së, si [[Kuba]], [[Irani]], [[Korea Veriore]], [[Rusia]], [[Siria]].
Më [[30 qershor]] [[2011]], Çavez deklaroi se u shërua pas një operacioni për heqjen e qelizave tumoriale.<ref>[http://english.eluniversal.com/2011/07/01/president-chavezs-address-to-the-nation.shtml "President Çavez's address to the Nation"].</ref> Në dhjetor 2012, iu nënshtua një operacioni të dytë.<ref>{{cite web|author=Virginia Lopez in Caracas |url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/dec/09/hugo-chavez-names-successor-cancer-surgery |title=Hugo Çavez names successor after confirming need for cancer surgery |publisher=Guardian |date= |accessdate=2013-02-02}}</ref> Ai duhet të bënte betimin e mandatit të katërt presidencal më 10 janar2013, por Asambleja Kombëtare e Venezuelës ra dakord ta shtyjë për më vonë, pasi Çavez të merrte veten nga trajtimi i tretë mjekësor në [[Kubë]].<ref>
Me grushtet është rrëzuar nga posti i tij,por kjo zgjati vetëm 48 orë, pasi që Barrios'ët bërën protesta kundër grushtetasve, dhe arriti prap të fitojë postin e tij.
[http://world.myjoyonline.com/pages/news/201301/99679.php ]{{dead link|date=February 2013}}</ref> Çavez vdiq më 5 mars 2013, në moshën 58 vjeçare.<ref name=died>{{cite news|last=Castillo|first=Mariano|title=Venezuelan leader Hugo Çavez dies|url=http://www.cnn.com/2013/03/05/world/americas/obit-venezuela-chavez/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=5 March 2013|newspaper=CNN|date=5 March 2013}}</ref><ref name=reutersdeath>{{cite news|last=Cawthorne|first=Andrew|title=Venezuela's Hugo Çavez dies from cancer: VP|url=http://www.reuters.com/article/2013/03/05/us-venezuela-chavez-idUSBRE92405420130305|accessdate=5 March 2013|newspaper=Reuters|date=5 March 2013}}</ref>
==Referenca==
Venezuela është prodhuesi i pestë i naftës në botë<ref>[http://www.venezueladayanisma.org/ Venezueladayanisma | Vacation Packages | Travel Services | Travel Information | Road Trip<!-- Roboti gjeneroi titull për referencën -->]</ref>. Eksporton 3,2 milion galon naftë në ditë, ku 1,5 milion galon eksportohet "[[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|SHBA'së]].
<references/>
Ka përdorur shprehjen "Gomar" për ish-Presidentin amerikan [[George W. Bush]].<ref>http://video.google.com/videoplay?docid=-3392652783578267863#</ref>
'''"Zotëri Bush ju jeni një gomar, këtë do të them edhe me anglishten e mi të dobët - Mr. Bush, you are a donkey !"'''
==Jetëshkrimi==
Hugo Rafael Chavez Frias lindi më 28 korrik të vitit 1954 në shtetin e Barinasit në Venezuelë. Ishte një nga shtatë fëmijët e një familje mësuesish të varfër. Arsimin fillor dhe atë të mesëm e kreu në vendlindje, ndërsa më pas u hodh në Akademinë Shkencore Ushtarake në Karakas.
Aty Chavez do të shndërrohej në një njohës të mirë të politikave të majta dhe me figurat revolucionare amerikano-latine si Simon Bolivar apo Che Guevara. U diplomua me rezultate të shkëlqyera në vitin 1975. Përfundimi i akademisë kishte formuar në idetë e tij të majta, përfshirë këtu edhe atë që ushtria kishte të drejtë të rrëzonte cdo qeveri politike që nuk punonte për shtresën e varfër të popullit.
Në vitin 1981 u caktua pedagog në të njëjtën akademi ku kishte përfunduar edhe vetë studimet, pozicion që e shfrytëzoi për të doktrinuar studentët me idetë te tij të majta. Shpejt u shndërrua në problematik për udhëheqësit e këtij institucioni, të cilët vendosën ta transferojnë në shtetin e Apures ku nuk mund të “shkaktonte dëm për ushtrinë”.
Në këtë shtet u miqësua me fiset lokale dhe nje eksperiencë e tillë do të ndikonte në politikat e Chavez-it karshi fiseve indigjene pas marrjes së pushtetit.
Në vitin 1992 Chavez udhëhoqi një përpjekje për grusht shtetit për të rrëzuar presidentin Carlos Andres Perez që e akuzonte për gjendjen e vështirë ekonomike të vendit që shkaktuan protesta të mëdha në vend.
Grushti i shtetit dështoi dhe Chavez shpejt u gjend nën pranga dhe kaloi 2 vite në një burg ushtarak. Ai përfitoi nga amnistia e dhënë nga presidenti i ri i vendit nga radhët e së majtës që mundi Perezin në zgjedhjet e atij viti. Chavez u lirua me kushtin që të qendronte larg politikës sepse udhëheqja venezueliane kishte frikë nga popullariteti i tij.
Por pas lirimit Chavez formoi Partinë e Republikës së Pestë duke nisur tranzicionin e shndërrimit nga një ushtarak karriere në një politikan karriere. Lëvizjet e tij të para ishin takimet me liderët e tjerë të majtë në Amerikën Latine prej të cilëve siguroi mbështetje, vecanërisht nga presidenti kubanez, Fidel Kastro.
Mendohet se plani fillestar i Chavez ishte rrëzimi me forcë i qeverisë, por më vonë ndryshoi mendim dhe vendosi të kandidojë në zgjedhjet e vitit 1998. Në fushatë ai premtoi politika sociale revolucionare. Në një fjalim të tij ai akuzoi udhëheqësit e kompanive të nxjerrjes së naftës se jetojnë në rezidenca luksoze ku organizojnë orgji, ndërsa populli mezi siguron ushqimin e përditshëm.
Por pavarësisht fjalimeve të ashpra kundër kapitalizmit të huaj, pas fitores në zgjedhje ai emëroi në qeverinë e tij disa figura kyçe konservatore në vend të cilët e ndihmuan në ndërmarrjen e reformave të moderuara për të shmangur kaosin.
Ekonomia e Venezuelës nisi rimëkëmbjen dy vite pas ardhjes në pushtet të Chavez, kjo mbështetur edhe tek të dhënat e Fondit Monetar Ndërkombëtar. Pavarësisht retorikës së fortë të majtë, Chavez mbështeti investimet e koorporatave dhe kompanive ndërkombëtare në vendin e tij, por me kufizime, sidomos në sektorin naftënxjerrës.
Ai ka meritën e ndërmarrjes së një reforme sociale ku siguroi shërbim mjekësor falas si dhe programe ushqimi për të gjithë shtresën e varfër që nuk mund të siguronte bukën e gojës. Shumë shpejt ngriti rrjetin e infrastrukturës në pjesën më të madhe të vendit, ndërsa rritja ekonomike vjetore vazhdonte me shifra të kënaqëshme.
Në përpjekje për të qenë sa më afër njerëzve ai drejtoi prej vitesh një program radio-televiziv ku u shpjegonte njerëzve politikat e tij dhe i ftonte ata ta telefononin drejtpërdrejtë gjatë transmetimit të emisionit.
Në vitin 1999 Chavez propozoi një sërë ndryshimet në sistemin e udhëheqjes. Ndër to ishte zgjatja e mandatit të presidentit nga 4 në 6 vjet, zgjerimin e kompetencave të tij si dhe ndryshime të tjera në Asamblenë Kombëtare, organi tjetër ligjvënës në Venezuelë.
Ndryshimet u miratuan falë një referendumi të mbështetur gjërësisht nga votuesit, ndërsa në zgjedhjet që pasuan për Asamblenë Kombëtare, partia e Chavez fitoi 95 përqind të vendeve. Po sipas këtyre ndryshimeve në vitin 2000 duhej të zhvilloheshin zgjedhjet e reja presidenciale, të cilat Chavez i fitoi me 59 përqind të votave.
Politikat e tij nisën të krijojnë armiqësi brenda dhe jashtë vendit. Pas sulmeve të 11 Shtatorit në Shtetet e Bashkuara ai akuzoi këto të fundit se po luftojnë terrorin me terror. Marrëdhëniet me Uashingtonin ishin në pikën më të ulët të tyre, ndërsa në vend klasa e mesme dhe ajo e pasur e shoqërisë nisën presionin për të rifituar influencën që po humbnin vazhdimisht.
Në 12 prill 2002 Chavez la pallatin presidencial pas një greve të përgjithshme në vend, por dalja në rrugë e mbështetësve të tij, kryesisht nga shtresat e varfëra të shoqërisë e rikthyen në pushtet.
Në zgjedhjet presidenciale të vitit 2006 mori 63 përqind të votave me premtimin se politikat e tij revolucionare në mandatin pasardhës do të zgjeroheshin. Propozimi i parë i tij pas kësaj fitoreje ishte mbajtja e një referendumi që do t’i lejonte të kandidonte pakufizim për president. 54 përqind e votuesve mbështetën propozimin e Chavez.
Në tetor të vitit të kaluar, Chavez fitoi mandatin e katërt si president i vendit, mandat që nuk do ta ushtronte kurrë pasi sëmundja e rëndë që e kishte kapur që prej 2011-ës, nuk e lejoi të kryente as betimin.
Chavez vdiq më 5 mars 2013.
=== Referencat ===
{{ref}}
[[Kategoria:Kryetarë]]
[[Kategoria:Lindje 1954]]
[[Kategoria:Vdekje 2013]]
[[Kategoria:Venezuelë]]
[[am:ሁጎ ቻቬዝ]]
| 