Zhanica: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Rejected the last 5 text changes and restored revision 1069790 by Resnjari |
|||
Rreshti 1:
{{Infobox MNE fshat| height="200"
| foto=[[Figura:noimage.png|140px]]
| emri=
| komuna= [[Plavë]]
| banor=269
Rreshti 11:
| web=
}},
'''
==Gjeografi==
'''
Në pjesën lindore me fshatin malazez - Velikën dhe me një varg kodrash e majesh : Sekiricën e [[Shejtani|Shejtan]] tepen. Kjo Ultinë, ku gravitojnë këto fshatra, ishte gjithnjë pjesë e pandarë e qëndresës
'''
Për emërtim
Madje duke u nisur nga pozita që ka sot ky fshat, mund t'u besohet informatorëve nga këto troje se është formuar nga vërshimi - ortekët. Kjo ka njëfarë logjike, sepse nga të tri anët rrethohet me shpatie, që vazhdojnë drejt lumit Lim.
Andej vendi i formuar nga shembjet, quhet zharginë, p, sh. Zharget e Nikës. Pra, nga dy përbërje, zhar dhe Nikë (Nicë). Tingulli R e vështirëson përcaktimin dhe i huton informatorët, sepse pjesa më e madhe e tyre nuk e shqipton tingullin R, duke theksuar qartë vetëm
Këto mendime japin shkas të gjykohet se fshati
Duke u mbështetur në bindjen dhe dëshirën e informatorëve me perardhje nga ky fshat, vendosa të përdor shprehjen si ata që këmbëngulin për shprehjen
Kur jemi te zbërthimi i emrave të ndryshëm të toponimeve dhe të antroponimeve, duhet të ndalemi edhe në patronimin Novaj dhe Novoviq, që është për analizë edhe në ditët tona për këtë llagap, një pjesë e të cilës ende jeton në
Të njëjtin mendim e jep edhe Fazë (Balidemaj), e cila kishte kaluar të 75 vjetët si grua me kétë mbiemër në ketë fshat : "U martova te Nuecajt", "Erdhën me më marrë trimat e Nuecejva", "Do të shkojmë për Bajram te Nuecejt", etj. "Kam dëgjuar edhe për Nocajt edhe Ndocajt". Një dëshmi jep edhe e dhëna se ekziston toponimi Jazi i Nout, që kalon afër trojeve më të parë të këtij barku. Gjithashtu, hasim edhe në toponimin Lugu i Ocit. Në këtë rast, mungon tingulli i parë N. Në tërë krahinën e Plavës Gucisë pas vitit 1912 dhe 1913, si dhe në vazhdim të kohës malazezët ua ndërronin shqiptarët jo vetëm emrin dhe fenë, por edhe mbiemrin familjar. Ata ia shtonin ose ia mungonin atij (mbiemrint) së paku një tingull, gjë që ia humbte edhe rrënjën. Ky emër është shumë i përshtatshëm për ta kthye Nuecin ose Nocin, ose Nduen në Novo. Nuecajt, siç i quajnë në ketë anë, theksonin se i pari i tyre kishte qenë Lazri. Ngjashmeri e Lazrit me Llazarin lehtë mund të shkrihet njëri në tjetrin, mandje, te afrohen këto barqe si të janë të një trungu. E aq më lehtë të keqëprdoret. Me një dozë trimërie, shtojnë se janë nga Bukmiri i berishës. Kur ra edhe ky mendim, atëherë më është dashur të gjurmoj edhe më thellë. Duke lexuar Defterin e Sanxhakut të Shkodrës (1485) hasim në dy Buk - mira, njëri në Nahijen e Piperit, që kishte 40 shtëpi dhe ishte nën Timarin e Vukut, të birit të Gjorgjit, Sanxhaku i Shkodrës, të cilit ishin të ardhur nga vetreniku, vend në mes të Vasoviqit dhe matishevés (aty), që në këtë regjistër nuk hasim në Lazar, as Llazer. Fshati tjetër, Bukmir, ishte në Timaren e Hamzait Ihasanit, të birit të Kolës. Në këtë regjistër takojmë emrin Gjergj Bukmiri, edhe pse vështirë mund të dallohen emrat e shqipes të besimit katolik dhe ata të besimit ortodoks, por të afërt për deformim si Lazer - Llazar, Gjergj - Gjorgje, etj. Fshatrat e krahinave të Piperit dhe të Kelmendit ishin shqipatrë, si Bukmiri, etj. Prapëseprapë ndeshem në antroponime sllave, p. sh. Radiqi, i biri i Lazarit, etj. Kur bëhen fjalë për Bukmir, mendohet se kanë prejardhje nga fshati
=== Kultivimi bujqësor dhe renta feudale ===
* Grurë-okë : 600
Rreshti 43:
* Elb-okë : 320
Ky sistem tatimor nuk zgjati shumë, sepse paraqitet një shprehje tjetër, pagesa në 50 ak$e. Pra, secila shtëpi duhej te jepte në një vlerë te një dukati. Kështuqë, sipas Kanunamanës se Malit te Zi (1523), pagesa e 55 florinjve përmblidhte tri detyrimet kryesore : taksen e harac-it te 33 akgeve : 20 akge në te mire te Sanxhakut, kur-se mbledhësve te akgeve u mbeteshin 2 ak§e. Sipas shënimeve te cekura,
Nëse këto sasi i kthejmë në akge, atëherë mund te konstatohet se pas çmimit te vitit 1485, 1529 dhe 1570 del kjo shifër :
Rreshti 62:
Meqenëse kishin kullota te përshtatshme, u mundësohej te merreshin me blegtori. Rritnin dele te rasës syka, me te qëndrueshme ndaj klimës, dhe dhi që i përshtateshin dimrit te gjatë e shtresës se trashë te borës, sepse, nga mungesa e ushqimit, lëshoheshin në kullota edhe dimrit. Rritnin lopë te rasës se gurit, si thuhej këtu, te vogla dhe lidhake. Nga qumështi i tyre përgatitnin djathë dhe mazë. Prej mazës përpunonin tëlyenin edhe dranë, kosin dhe hirrën (kjumshtin), gjizën etj.
Krahinën e Plavës dhe te Gucisë, në fushë-luginën e saj te rrethuar me maje dhe shkrepa te Alpeve Shqiptare, ku e zë bora-bo-rën, e përshkojnë edhe një pasuri e tere rrjedhash ujore, duke filluar nga burimi i ujit te Synit në Vuthaj, rrëzë Majës se Vajzës dhe karshi Cetës Harapit, që, pasi te kërcejë Ujëvarën. me rrjedhat e tjera e formojnë Lu9ën (Lumi - H.GJ.), i cili derdhet në Liqenin e Plavës, nga gryka e te cilit nis rrugën Limi, duke lënë në te dy kra-hët tokat e fshatrave Nokshiq, Velikë,
==Demografi==
Rreshti 84:
Fshati Shqiptar Malazez Serb Mysliman
Pepaj-Murinë 13 554 - 22
Nokshiq 1 190 - 3
Rreshti 95:
Sipas këtyre shënimeve mund te kuptohet se gjuha shqipe flitet, ku me shumë e ku me pak, në një pjesë te gjerë te këtyre viseve. Fatkeqësisht, nga (1980) vdekja e Ujkan Colit "Vllaka" në Nokshiqin e dhembjes dhe krenarisë shqiptarë, shqip frymojnë ve tëm varret, kujtesa dhe malli.
E folmja e shqipes, tash per tash, me e rrudhura është në fshatrat
Banorët shqiptarë në krahinën e Plavës dhe te Gucisë e quajnë veten malësorë. Duke u mburrur per te kaluarën e tyre, nuk harronë te thonë : " Malsori nuk e ka qit lokja prej barkut, por huta prej ?arkut".
Rreshti 114:
===Pushtuesi dhe feja===
Si çdo pushtues edhe osmanlinjtë përdomin metoda "pak sa me te buta", për t'ua ndërruar fenë, Krenaria e kthyer në rezistencë te malësoreve bëri që te luflohej pushtuesi edhe me organizirne komitè'sh e kacakesh. Për këtë edhe ndërrimi i fesë nga ajo katolike në atë islame. shkoi mjaft ngadalë. Pjesa e Ultinës se Limit, pasi e ki-shïn pranuar fenë islame dhe kishin marre thirrjet agë dhe beg. përjetuan ndryshime feje në atë sllavo-ortodokse. Kështuqë gjatë gjysmës se dytë te shek. XVIII ishin rreth 25 barqe te cilat kishin marre fenë islame. Madje, pas një shekulli u delyruan ta pranojnë fenë sllavo-ortodokse ("pravo-sllave")- Pra, pas vitit 1826, u bë procesi i kthimit në fenë sllavoorlodokse. Aktivitetin me te fiakët per kthimin e rnyslimanëve në fenë "pravo-sllave'\ e mori vojvoda i Matishevës. Milan Vuku. i cili vojvodëllëkun e kishle marre nga Sanxhakbeu i Shkodrës. Me dirigjimin e Cetinës kishte zbritur në Ultinën e Limit me detyrë te caktuar: ndërrimin e fesë, te emrit dhe te llagapit te vendësve në atë sllave. Këtë e bënin nën qiellin e ha-pur. Këtë akt e bënte vojvoda ose popi ortodoks-sllav dhe e shpallte veten kumbar te tyre. Si mësohet edhe nga te dhënat e një udhë-përshkruesi: "...Pashë vetëm në fshatin
Sipas informatorëve, mora dije se fshatrat në fjalë kishën kato-like e kishin pasur në Brezare (Brezovicë), ku pastaj u ngrit kisha sllave-ortodokse.
Rreshti 120:
Me paraqitjen e osmanlinjve zuri fill edhe ndërtimi i xhamive, si pikënisje xhamitë nëpër postëroje per shërbime te ushtarëve, p.sh. Xhami - Turija në Kodër te Nokshiqit, Xhamia e Nizamit, rrëzë Vizitoreve te Ulta te Pepajt, ku edhe tash ruhet emërtimi Qafa e Xhamisë.
Si mësohet nga informatorët që tregonin breznitë, mund te kuptohet se deri në fund te shek. XVIII përfundoi konvertimi në fenë islame. Pastaj filloi ndërtimi i xhamive nëpër vendbanime, p. sh., per Ultinë te Sirme te Limit, rreth viteve 1830, u ndërtua Xha mia në Nokshiq, e cila, në vitin 1912, përjetoi flakën nga malaze-zët. U rindërtua në vitin 1939 prej vendasve. Imamë te saj ishin mulla Halil Banderi dhe Smajl Mekuli. Jeta e kësaj xhamie ishte jetëshkurtër, sepse, në vitin 1941, nga i njëjti mendim, u gjet në fla-kë per te mos u ngritur me, meqë shpërngulja e bëri te veten dhe "Vllaka", shqiptari i fundit në këtë fshat, deri në vdekje (1980), per me shumë se dy dekada jetë në vetmi te vet dhe në prani te mala-zezve, sikur e vuri vulën e harresës. Xhamia në
Ngjarjet pas vitit 1820 kishin te bëjnë me plotësimin e dë-shirës se rusëve per pushtimin e tere Ultinës se Limit, që zgjati me tepër se dy vjet, deri sa Cetina e mori me seriozisht dhe e dërgoi Iguman Zeceviqin, i cili edhe solli "Ligjin e Vasojeviqit me 12 pika", i cili fillon dhelpërisht kthimin në f ene sllavo-ortodokse dhe zgjati tri decenie me radhë.
Rreshti 134:
Pas këtyre betejave te dështuara, vasojeviqasit aktivizuan gru-pet ka§ake, te udhëhequra nga kisha "Gjurgjevi Stupovi", në balie te se cilës qëndronte igumen Ze9eviqi, i cili ndërmori sulm pas sulmi në popullatën, që qendër kishte Gucinë.
Toponimi dhe antroponimi Vasoviq është shumë i vonë, diku pas shpërndarjes se kelmendasve nga Hydaverdi pasha. Një lidhshmëri te ngjarjeve te banorëve te këtyre viseve e dëshmojnë edhe shumë shkrime nga vet malazezët, si dr. Dashiqi, Mark Milani etj., te cilët e vënë këtë renditje te emrave në rreshtin e fiseve : Ozri, Pipri, Hoti, Krasi, Vasi, Bakeqi, Kelmendi, Ku§i etj. Kështuqë si-pas tyre, del se në këto vise luftonin kushërinjtë mes vete, p.sh., pasardhësit e Vasit -Vasoviqët dhe te Krasit - Krasniqes etj. Edhe në bisedat që kam pasur gjatë viteve 1975-80 me disa banorë te fshatit Velikë, me fe ortodokse dhe kombësi malazeze, që kufizo-het me fshatin
Pas Luftës në Murinë, vasojeviqasit kërkuan nga Knjaz Danilli që kjo trevë t'i bashkohet Cetinës, meqë marrëdhëniet me Guci ish-in te acaruara dhe mund te pranohej ky pëlqim. Politika e Cetinës asnjëherë nuk hoqi dorë nga viset në këtë Ultinë. Edhe në vitin 1859, në Ultinë te Limit, njëanshëm, kishte formuar tri kapedani. Kryetar te pare vunë Gjol Llabanin. Kapedania e Velikës, e udhë-hequr nga Milet Paunoviqi, shpesh e përdorte per mollë sherri. Në mes te Murinës dhe Velikës ishte
Tahir Shabani nuk e pranoi një detyrë te tillë. Por as vendësit. Pas këtyre luftërave dhe planeve, në këtë udhëkryq, u ndërpre rrugëtimi nëpër Ultinën e Limit, per në Peshter, Jeni Pazar, Bjello-pojë etj., gjë që iu dha një grusht i fortë tregtarëve dhe blegtorëve te viseve te krahinës se Gucisë.
Rreshti 164:
Ai mik asht, more lam vasha,
Tjetërkush vegAlipasha "
Trimëria e dhënë nga Zoti dhe pozita gjeografïke u be'në roja per trevat e tjera shqiptare.
Me plot krenari anonimi popullor shpreh vendosmërinë e tyre në këto vargje :
Rreshti 177:
Nuk e japim pa dalëfare ".
Meqë besnikërisht është përcjellë kujtesa, pra, edhe ndodhitë mbesin me te freskëta. Prandaj, shkrimet dhe raportet e joshqiptarëve qëllimkëqij nuk hutonin shumë njerëzit e ndershëm, sepse pra-pëseprapë e vërteta qëndronte në sipërfaqe se krahina e Plavës dhe e Gucisë u mbrojt nga vendasit dhe bashkëkombësit e tyre. Kujtesa nga shqiptarët dhe miqtë e sinqertë te një kombi te vuajtur është kultivuar në mënyra te ndershme, me shkrim dhe në mënyrë verbale, nëpërmes këngëve, deri edhe në shkrimet e te madhit Gje-rgj Fishta, i cili, një pjesë te madhe te kryeveprës se tij, "Lahuta e Maleis", ua kushtoi këtyre vatrave, që mizorisht i sulmoi ushtria e udhëhequr nga Cetina, e ndihmuar nga Rusia cariste dhe disa fuqi te tjera evropiane. Kjo mësohet edhe nga vargjet:
"Me sy t' vranët kundron Alia,
Sa e bukur Shqiptaria ".
Rreshti 230:
Çi prej shkëmbi doli vuthjani
Hoti, Marünaj edhe Gucjani
Nokshiq, Pepaj dhe
Me Plaviantë 'desin në p rite
..............................
Rreshti 256:
Sa ta kam ket' grusht Shqipni,
I m 'roj tokat nga shtat krali...
Cetina, edhe pse shkroi marrëveshjen e pajtimit te kësaj vije ku-firi, nisi t'ia japë përkrahjen fshatit Velikë, që kishte marre fenë sllavo-ortodokse dhe kombësinë malazeze. Fshati Velikë, që kufi-zohej me fshatrat shqiptare:
Per t'iu kundërvënë kësaj te keqeje, sipas parimeve te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, u lëshua kushtrimi prej shtatë e gjer në shtatëdhjetë vjef, nga Shtabi Ushtarak i Mbrojtjes, në balie te te ci-lit qëndronte njëri ndër themeluesit e kësaj Lidhjeje, Ali Pashë Gucia. Nga qendra "Kërshllahet" e Gucisë, udhëhiqej e tere lufta. Një organizim i mire solli me tepër se 4000 vullnetarë te zotët e pushkës gati nga te gjitha viset shqiptare, te cilët iu bashkuan vull-netarëve vendës, pra me tepër se 8000 vullnetarë civilë iu kundër-vunë ushtrisë se rregullt te Cetinës, mbi te cilën edhe ngadhënjyen. Duhet ve9uar mbizotërimin në luftërat e vjeshtës 1879. Madje, be-tejë pas beteje, deri në fitoren e madhe në fund te dekadës se pare te janarit 1880. Si argument per ndihmën që rusët ia dhanë ushtrisë malazeze, tregon fakti që forcat shqiptare zunë rob dy flamuj rusë në Murinë17. Këtë e pashë te arsyeshme ta theksoj edhe një herë. per t'i bërë me te kapshme dhe me te afërta veprat e trimave te
Krahina e Plavës dhe Gucisë gjithnjë ishte e sulmuar, si pasojë e politikës ruso-sllave etj, që solli edhe përgarje ndër farefisni. Në atë kohë, malazeztë nuk e mohonin trungut e përbashkët iliro-shqiptar e as lidhjet farefisnore me ne. Këtë e pranojnë edhe sot e kësaj dite banorët e këtyre viseve, te cilët e humbën gjuhën dhe ndërruan kombin në atë malazez, si Vasi (Vasojeviqët) dhe Krasi (Krasniqët), Gashi (Gashiq), Kastrati (Kastratoviq) etj. etj. Push-tuesi turk, per ta pasur me te lehtë sundimin, bënte propagandë fe-tare, ashtu si vepronte edhe Cetina, vetëm e vetëm per t'i konfron-tuar mes vete shqiptarët. Madje edhe armiqësitë ishin me hidhë-rake, sepse nuk paraqitej trim i dorës se dytë te gjithë dëshironin te ishin te parët. Mu per këtë, edhe nuk kishte te zënë rob lufte, sepse ishin te përgatitur vetëm per vdekje. Atëherë jetonte shprehja se "trimi nuk lidhet", gjë që edhe i shtynte shqiptarët ta linin "pe^en" (flokë te gjata, në qendër te kokës, sa një grykë filxhani), në më-nyrë që nëse vjen deri te prerja e kokës, t'i mbahet koka per per9e, per t'i lëshuar hapësirë qafës per t'ia prerë koken ose hundë e buzë me lehtë trimit kundërshtar kur vinte rasti trup per trup.
Nuk e kam me dëshirë te shkruaj vetëm per shqiptarët e tashëm, por mungojnë shënimet, meqë inatet që i takova, fatkeqësisht, janë ende te gjalla tek joshqiptarët, që pengonin mirëkuptimin tim per te mos e ndarë një vrazhdësi te përbashkët. Inatet e ndryshkura nuk i lejonin informatorët që te jenë te afërt e aq me pak te sinqertë, per t'i pasur shënimet me komplete te popullatës nëpër tere këto vise. Vizita ime me e lire ishte gjatë viteve 1970-1978, kur edhe përje-toja mirëseardhjen jo vetëm nga shqiptarët, por edhe nga ata që e kishin marre kombësinë malazeze ose myslimane etj. (tash serbe ose boshnjake). Mbeti dëshira ime ngjitur me mirëkuptimin e tyre per t'i plotësuar shënimet.
Në këtë rast, po jap shënime te shqiptarëve nga fshatrat në fjalë, te cilët edhe në ditët tona §mohen dëshmorë, meqë vuajtën shumë dhe e dhanë jetën per mbrojtjen e vatrave te veta autoktone, duke mos mënjanuar as dëshmorët nga fshatrat e tjera te kësaj krahine dhe viset e tjera shqiptare. Gjaku i tyre shndrit historinë e këtyre viseve autoktone shqiptare. Duke u krenuar me trimëritë e tyre dhe gjakun e derdhur per mbrojtjen e vatanit, prezantoj një numër sish, në bazë shënimeve te sakta nëpër terren. U kërkoj ndjesë te tjerëve, per te cilët nuk kam pasur shënime - dëshmi, e te cilët kanë vuajtur dhe kanë derdhur gjakun. Ata, megjithatë, janë në zemrat dhe në ndjenjën tonë kombëtare. Shpresoj se në te ardhmen do te plotë-sohen shënimet ose nga unë, ose nga studiuesit e tjerë, per peri-udhën kohore 1879 - 1945. Atyre u jemi borxh, sepse mbrojtën to-kat stërgjyshore.
NGA
Mëhalla Gjekaj- Ramë Shabani, me te vëllain Arifïn, Kurt Mirashi, me dy djem, Kolë Gjeka, me djem, Zhuji dhe Muji e Tafil Isufi, me te vëllain Myftarin.
Nga Mëhalla Shabaj - Asllan Shabani me vëllezërit Misinin, Halilin me djemtë Ramen dhe Idrizin, Ali Uka, Daut Misini, Muzli £ela me dy djem, gruan dhe me te vëllain Demën;
Rreshti 282:
Popullata e këtyre anëve mirëpriti fitoren e "turqve te rinj". duke ëndërruar ndryshime sa do te vogla. Por ndodhi e kundërta. Jo vetëm se ua shtuan terrin, por edhe ua mblodhën armët. Vitet 1908 - 1912 mund te quhen edhe vitet e garmatimit te malësorëve te këtyre viseve. Një veprim i tillë ishte i mirëseardhur per sulmet e forcave ushtarake te dirigjuara nga Cetina, sepse i printe sulmeve me tragjike ndaj popullatës duarthatë dhe te pambrojtur.
Banorët e një fshati ose te një lagjeje ndodhte te mos ishin te një fisi, pra përbëheshin nga disa fise. Megjithatë, respektohej pari-mi i parisë në Guci, ku kishin përfaqësuesit e vet, me shprehjen: "Bashkoju bajraktarit me te afërt, në rast kushtrimi".
Kështu ndodhi edhe me bashkimin e banorëve te fshatrave Zha-nicë, Pepaj dhe Nokshiq, që ishin te disa fiseve, por kushtrimi i bashkonte pas bajraktarit, nga barku Gjekë Martini, me seli në
Banorët e këtyre fshatrave, edhe ashtu te dërrmuara nga sulmet e shpeshta, nga varfëria dhe rrethi i kurorës se majave që i rreth-ojnë, mund te thuhet se ndanin vitin vetëm në dy stinë. Ngarkesë tjetër per këto fshatra, paraqiste politika shovene sllave, e cila, përmes torturave te ndryshme, ua bëri jetën shqiptarëve edhe me te rende, per §ka e ngritën fuqishëm zërin per te shprehur pakënaqë-sinë e tyre. Trimat e këtyre fshatrave iu bashkuan kryengritjeve shqiptare në përmasa te gjera. Per fat te keq, as në ato kushte nuk u ndalën sulmet e kacakëve malazezë. Banorët e fshatrave në fjalë jetonin me shpresën se një ditë do ta ndalte Cetina dhunën ndaj tyre. Dhe se e vërteta do te kuptohej.
DITËT E KIAMETIT NË TOKË
Rreshti 296:
:Ka mbledhë Vuthajt 200 shpi,
:Martnoviqin 60 shtpi,
:
:Që i ka n' kufi..."
Rreshti 334:
shtia dhe tragjedia e saj . Me shumë thënie te tilla mund te kuptohet realiteti se sa janë te lidhur dhe te përmallshëm per këto troje, per qiellin që e mbajnë majëmalet që u rritën te ujitura nga djersa dhe gjaku. Nëpër kthetra ruajtën zakonet që ua mësuan nënat bimë qiellore, me fuqi legjen-dare, që u shndërruan në Zana mali, tamblin e te cilave e thithnin kreshnikët e këtyre vatrave, andaj ishin te fortë që t'i përballonin Harapit te Zi, te dalë nga deti dhe atyre nga Karpatet etj.
Duke përkujtuar te keqën e kaluar, nëpër faza te historisë jeto-hej me një frikë te kujdesshme, sepse qetësia mungonte, andaj organizimi në grupe ishte i domosdoshëm. Me këtë parim ishin te frymëzuar shumë djem nga këto vise.
Në fshatrat
Vitet me te ve^uara per kagakë ishin vitet 1908-1912, pastaj 1913 - 1916, per te vazhduar edhe pas vitit 1920-1940. Sipas indor-matorëve, në grupe kagakësh ishin përfshirë një pjesë e madhe e trimave nga këto fshatra. Në vazhdim do japim shënimet e një pje-se te tyre, edhe pse te gjithë ishin te pargatitur per ta dhënë kontri-butin e vet deri në vdekje per atdhe.
LIRIA E PËRHIMTË MASHTRUESE
Rreshti 345:
Sipas shënimeve nga terreni, parashtroj këto te dhëna per ceta dhe ka9akë. Jam i vetëdijshëm se ka edhe te tjerë, por per ta nuk kam te dhëna.
Ngafshati
Gjekaj - Tafil Isufi, Bajram Isufi dhe Shaban Tafili; Gjekaj me mbiemrin Tahiraj: Arif Tahiri me djem- Zhujin, Mustafën dhe Xhemën. Xhemë Arifi u vra në Mokna.
Shabaj - Hasan Kurti me djemtë Smajlin, Halilin, Ukën dhe Shabanin me djalin Idrizin, Demë Shabani me djemtë Mu9ën dhe Zenelin, Celë Shabani me djalin Delinë dhe nipin Rrustemin, Sadik Halili dhe Vesel Halili;
Rreshti 351:
Ujkaj - Demë Hasani me te vëllain Sadrinë; Hasanlukajt: Rexhë Asllani me te vëllain Haradinin dhe me djalin Hajrudinin, Kadri Murseli me te birin Sadriun;
I pandarë me trimat e
Lekaj - Vëllezërit Zenel dhe Arif Hysi dhe Tafil Zeneli; Shalunajt - Elez Sokoli me djemtë Alinë dhe Rucin dhe nipat Bektesh Alinë dhe Sokol Sylën me djalin Cafin;
Nuecaj - Nuec Spahija me djalë Sylën dhe nipat Haxhinë, Bajramin dhe Nimanin, Osman Nueci, Selim Lushi, Mustafë Muji, Avdyl Sejdia me djemtë Ferizin dhe Ramen, si dhe Nuri me djalë Zeken.
Rreshti 380:
MASAKRAT NË VAZHDIM
Rrethanat u sollen në atë mënyrë sa që forcat austro-hungareze u ndoqën me dhunë, e prej 20 shkurti 1919 filloi te sulmohet e tere krahina. Në shënjestrën e pare te sulmuesve përsëri ishin
MBRETËRIA TRE THUMBUESE
Rreshti 387:
Shumica e te vrarëve kanë përfunduar nëpër përrenj dhe shena, madje edhe sot shihen gjurmët e gjakut nëpër mure te xhamisë... Te ta ngrihej me shumë ndërgjegjja dhe vetëdija kombëtare, dhe i forconte per dhunën e dytë, kurse durimet dhe përjetimet shndërro-heshin gjithnjë e me shumë në urrejtje kundër pushtuesit". Me te drejtë shkroi edhe Franjo Jukiqi: "Gucjanët dhe malësorët e tjerë te Pashallakut te Shkodrës dinë vetëm per emrin e pashait te Shko-drës, ndërsa e sundojnë vetveten".25
Meqenëse i bënin rezistencë §do dhune, pushtuesit turq e qua-nin këtë krahinë " Krahinë e mallkuar". Por, P.A. Rovinski shpre-het me termin tjetër: " Zone shijuese e dragonjve". Bukuritë e këty-re viseve e shtynë edhe udhëpërshkruesin Zuko Xhumbur te shpre-het: "...Xheneti i kësaj bote fillon në Guci". Një bukuri mahnitëse e shtyn edhe Cvijiqin te shkruajë: "...kjo krahinë bie ndër viset me te bukura te Gadishullit Ballkanik..." ,26
Patriotët e lëvizjes shqiptare në Plavë dhe Guci kishin vënë lidhje me viset e tjera shqiptare. Ky bashkim forcon lëvizjen e <jetave, ku bënin pjesë edhe shumë trirna te fshatrave te
Sa me te forta që bëheshin cetat, aq me tepër shtohej edhe dhuna ndaj popullatës se pafajshme shqiptare. Ka§akë dhe grupe cetash shqiptare ishin te orientuara per clirimin e trojeve etnike shqiptare, duke u mbështetur në parimet e Lidhjes Shqiptare te Pri-zrenit, pastaj asaj te Pejës dhe qëndrimeve në vazhdim 1908-1912. Fshati Velikë keqpërdorej si mollë sherri nga Cetina, meqë ishte në mesin e fshatrave shqiptare - Rugovë, Meteh,
Ndeshjet e grupeve te gjakësuara ishin te shpeshta, në ve9anti per mezhda, ku nokshiqanët e dinin si tokë te veten. Një ditë, nok-shiqanët, duke u kthyer nga
Nga krahu velican mbetën te vdekur: Simon Knezheviqi dhe Millosav Knjezheviqi, te plagosur, Bek Millosavi dhe Millovani i Vogel, që ishte kagak i njohur në këtë anë. Pas këtij rasti Millovani i Vogel thirri në pajtim nokshiqanët, te cilët edhe u pajtuan me besën që ua dha Millovani i Vogel se " Nuk do te përdori plumb per nokshiqanë". Informatorët shpreheshin se nuk e mbajti besën. Pas këtyre ngjarjeve, Zymer Maliqi ra në pritën e organizuar nga veli§anët në Skiq.
Jeta nën mbretërinë jugosllave ishte e dhunshme. Kagakët shqi ptare shpeshtonin sulmet e herëpashershme ndaj pushtuesit. Cdo sulm, sado i butë që ishte, pushtuesit e dhjetëfishonin me dhunë de-ri në tragjedi kundër banorëve josllavë, që jetonin në brendi te këtyre viseve. Metodat per likuidimin e djemve me te njohur në këto vise i vinin në shprehje edhe ditën e tregut në Guci dhe Plavë, kur malazezia drejtonte gishtin: " Ja, ai ma bani me sy!", ose "Ai ma ka vra babën!" etj. Arresti përfundonte me vdekje. Madje, shp-esh, paraqiteshin edhe si "miq" dhe u thoshin: "Ikni se jeni në rre-zik". Me pas, ua vinin pritat dhe i vritnin.
Nga viti 1920-1940 në Plavë ekzistonte "Këshilli i Zi" ( përbëhej prej 14 anëtarëve). Nëkëshillat e kishin në Guci (5) dhe në Murinë. Në këtë te fundit, ishin: Vaso Zeljov, Laban, Radisav Peshov. Vuksan Gojkoviq. Leko Popoviq. Punisha Drakuloviq, Ognjen Garçeviq, Vujo Bozhov Zogoviq, Dushan Popoviq dhe Rajko Saviq. Me urdhrin ose dijen e tyre u likuiduan me shumë se 200 veta, nëpër viset e këtij rajoni. Vetëm nga këto tri fshatra u likuiduan'.
1. Vesel Bacaj (14), nxënës medreze, 2. Hasan Bacaj (në Bun te Dulit), 3. Galo Bacaj (në Llaze), 4. Mustafë Bacaj (në Pepaj), 5. Brahim Drejaj (në Pepaj), 6. Hajdar Drejaj (në Pepaj), 7. Tahir Drejaj (në Pepaj), 8. Gjon Leka ( në Bun te Dulit), 9. Niman Drejaj (në
Në lidhje me plagosjen per vdekje te nxënësit Vesel Bacaj mësova se atë e "e plagosi i Xhudoviqësi". Veseli kishte hyrë pas plagosjes në shtëpinë e Milet Perit, e fjalën e pare dhe te fundit e kishte pasë thënë: "Me vranë Xhudoviqtë". Mileta e obligoi veten te hakmerret, duke i dalë dorasit përpara me shkrepje fjalësh: " Kështu vriten burrat e jo fërnija dhe e lë per se vdekuri ".
Rreshti 418:
"...A ashtfajtbr Shqiptaripse sytëflakë i vetojnë Tue shikue se si tjetri nga plaga e shtëpisë e dëbon ? A asht fajtor pse asht dhe kur te mos jetë dishirojmë, P se per vatër derdhë gjak dhe gjallë nuk e l'shon?"
Rrethanat e tilla bene që në
Paria e rajonit emëroi komandant te policisë në
Radovan Lekiq, Andrijevifki srez, Cetinje, 2954, f. 340, 318
Historia e letërsisë shqipe, Pnshtinë, r. 449
Rreshti 426:
Paraqitjet e para te italianëve jepnin një liri "përkëdheljeje" në krahasim me te kaluarën me te afërt. Gjestet e tilla nisën ta bindin edhe parinë. Deklaratat bindëse te italianëve që potenco-nin faktin se ndarja nga Rrethi i Andrijevicës do te sjellë risi pozitive per këtë popullatë, sepse këto vise tash e tutje do te udhëhiqen nga Tirana e kurrë me nga Cetina ose Beogradi, shtonin shpresën e popullatës shqiptare te kësaj ane. Me shpresëdhënëse ishin kur e paraqitën edhe përmbajtjen e Marrëveshjes në mes te Italisë dhe Gjermanisë te 23 prillit 1941. Sipas saj, duhej te bëhej bashkimi i trojeve etnike shqiptare. Kjo u bë opium per t'i mashtruar me lehtë shqiptarët.
Per t'i vërtetuar këto thënie, Paria e Vendit dërgoi një dele-gacion në Tiranë, i cili solli sihariqin se kryeqendër e Gucisë do te mbetet Tirana, që me këtë do te bashkohen trojet etnike shqiptare. Pas këtyre rrjedhave, Paria e Vendit formoi njësitë vullnetare-civile nga vendësit. Ashtu që këto forca jo vetëm se ngritën Flamurin Kombëtar në Guci dhe PI ave, por e shpalosën edhe në Qafë te Pre-visë, mu në vendin ku në mars 1913 ishin ekzekutuar 700 banorë te kësaj krahine, nga dora e zgjatur gjakatare.
Në këtë kohë nëpër Vasojeviq vepronin dy ideologji, ruse -komuniste dhe ajo cetnike. Krahas kësaj edhe në krahinën e Plavës dhe te Gucisë paraqitën ajo ruse-komuniste dhe fashiste. Njëkohësisht frymonte edhe ajo cetnike. Serbo - malazeztë, si bar-tës te këtyre ideologjive, pajtoheshin mes vete kur binte cështja e krahinës se Plavës dhe Gucisë, per cka edhe i bashkonin forcat per t'i realizuar qëllimet cetnike. Si ilustrim per këtë, po japim faktin se me 27 korrik ua vunë zjarrin tri fshatrave:
Acarimet nëpër vijë te kufirit ishin tragjike, madje edhe vriteshin njerëz te pafajshëm në te dy anët. Krahina kishte forcat e veta civile - vullnetare vendase, por si edhe u tha, kishin arritur edhe shumë vullnetare nga viset e tjera shqiptare. Njësiteve vullnet-tare u prinin njerëzit me me autoritei, te cilët kishin per qëllim bashkimin e trojeve etnike shqiptare. Në radhët e këtyre prijësve ishin edhe disa nga këto fshatra.
Pushtuesit italiano-gjermanë, njëri edhe tjetri, kishin politikë te errët. Atyre u interesonte te vriteshin fqinjët ndërmjet veti, në mënyrë që te sundonin me lehtë.
Në radhët e forcave civile vullnetare te fshatrave
Smajl Halili, Azem Mehmeti, Halil Hyseni, Shaban Shabaj, Latif Mu§a, Lekë Prela, Ali Ferizi, Hysen Keka(Bacaj) etj.
"Me lejo te te tregoj gjithë jetën time prej shtatë e deri në njëqind vjet, sepse që te gjithë ishim në llogore", e pushoi bisedën e tij Hoxhë Pepa (90), per ta mundur ofshamën që ia dridhi edhe trupin. "Jetën e kalova në mjerim dhe vuajtje, por frika kurrë nuk me preokupoi, gjithë isha ngadhënjimtar. Në fëmijëri u frikësova nga një qen i fqinjit dhe kukata. Drejt e te unë arriti gjyshi im. Sa e kishte lodhur vrapi, nuk foli, por, per fat te keq, me atë shpullë si kthetra orli, ma ngjiti per qafe, jo vetëm se ma ndali britmën, por edhe frymën. Në atë heshtje dëgjova lëvizjen e rrënjëve nëpër balie, duke dalë sytë duq. M'i fali disa shuplaka. Per moshë që ki-sha, ishin te padurueshme. Ec e bërtit, i thosha vetes. "Heren tjetër, kur ta ndiej britmën, do ta hiqi kryet!", me tha pasi me shaplakosi. Britmën e dytë, e përjetova në burgun komunist (1946), kur me tha udbisti, fqinji malazez: " Prej me sot, bashkë me Ballin Kombëtar, te vdes "§allma" dhe emri hoxhë". "Mirëpo, a mbetem tash e mbra-pa Halil Drejaj?", e pyeta. "Halil po, por edhe Drejeviq", m'u për-gjigj ai. Heren e tretë do te pëlcas, sikur ta dija se nuk do te me pushojnë eshtrat në Pepaj".
Pas dy dekadash (1985) e takova tetëdhjetë vje9arin Reko Metë
Cenë Asllanin (80) e takova te dhëndri i tij (Ali Rexhepi) në Vuthaj, 1968. Në fjalët e para u shpreh: " Sikur te mos isha pranë kësaj familjeje, nuk do te flisja as edhe një fjalë per kohën kaluese. Qysh se u tradhtova nga besa që na e dhanë partizanët shqiptare, dyshoj në cdo rast. "Ajo besë" me qiti para OZN-ës jugosllave, kur edhe në prani te atyne që ma afruen besën, m'i thyen tanë dhambët e pare, te cilët në ato «jaste i kisha te vetmen arme t' i shtrëngoj per mospajtim. E dija se nuk qitnin gaca, por atyre u bahej ashtu. Pa ia nda bashkë me shamje i rreshtuan grushtet në mua gjysmë i vdekur.sepse m'i kishin lidhë duart me tel pas shpine. Nana me pati thanë "Ke Ie prej grykëhollës". Si fëmijë nuk e kisha te qartë domethë-nien, por e mësova gjatë kushtrimeve te shpeshta. Grykëholla vete fliste, sa isha gjallë, deri sa i lindi dyshimi se unë e tradhtova. Ishte me udhës me u besue te parëve te mi, kur thoshin:" Nuk ka besë i keqi". Gjatë pyetjeve që ia afroja Cenës, me gjykonin me gjeste axhallarët e mi, pse e qita njeriun t'i kthejë vuajtjet edhe kujtimei me dekada prapa, atëherë kur ishte me arme në dorë. Te mos flasim per vuajtjet nëpër burgje. Kur iu kujtonin takimet e para me OZN-ën, donte ta përpijë mjekrën e vet. Kur ngrihej në gjunjë, i dukej vetja se ishte moshatar me arme, por i ri dhe i fortë per kushtrim. Nuk me pushkatuan, si ngjau me vëllaznit Nuacaj".
Isa Selimin (75) e takova në Raushiq te Pejës, burrë te res-pektuar nga bashkëfshatarët edhe si bajraktar. Kur e lëshova thirr-jen mysafire, përgjigja ishte me ze te lartë, sikur te kishte per që-llim ta zbërthejë mbulojën e shtëpisë njëkatëshe. Kur e vërejti befa-sinë time, u shpreh: "Mirëserdhët, mikpritjen e kam marre me ve te!". Posa dëgjoi se Isa ka mysafire, arritën te gjithë ata Tahirajt, te prirë nga kacaku Hys Selimi. E tere ajo, sikur ta kthente në kujtesë mikpritjen malësore në atë rreth ku jetonin. Mendova se me e lehtë do te ishte biseda rreth toponimeve se sa te zhvillojmë atë per luftën. Kur i filluan per emërtimet, nuk di kush kishte kujtesë me taze dhe me te përpiktë. Sikur te përgatitur flisnin. Njëri i thoshte emërtimet me ngjarje... tjetri shpatet ku i kishte ruajtur delet. Nuk i mbeti në hak bisedës edhe Fatimja, kur tregoi edhe ku merrnin ujë. U përmendën edhe Logu i Lojës dhe Vendkushtrimi etj.
Posa rendisja lisin familjar te Nuacajve, Zekë Haxhi Sylës. gjaku i fytyrës nga një herë i shndërrohej në te murrmë. Shpesh shprehej: "E përkujtoj babanë nga i cili nuk pata përkëdhelje, meqë me shumë raste ishte në roje te vatanit, por edhe në përgatitje per kushtrim". Nëna e Zekës, Suta, 93- vjecare, në moshë te thellë, por e qetë dhe me kujtesë te ruajtur, shpesh ndërhynte në bisedë, te cilën pastaj edhe e shfrytëzova. "Nana me lindi në kohën kur na ndiqnin shkiet nga trojet e fshatit Martinaj. Në atë kohë i kishin vra në Qafë Previ 700 veta, e te mos flasim nëpër Lugun e Plavës dhe te Gucisë. Nuk u kishte pas ra ndërmend per mua, dhe pas pesë vjetëve ma dhanë emrin Sutë, vetëm se i kisha shpëtua "kiametit". Ma qiti Zoti nafakë edhe te burri i mire, ku pak përjetova gëzime. Përjetova kallen e shtë-pisë, me pas i vranë tre kunetër edhe burrin tim. Nuk u gëzova me respektin e kunetërve as dashurinë e burrit, ashtu e mjerë i rrita fëmijët rrugëve e per gazep", thotë ajo.
Po sa i thashë puna e mbarë Mushak Idrizit, që ishte duke ujitur livadhin në Raushiq te Ri te Pejës, gjuajti shatin dhe u fillua në drejtim timin. Ai, duke e lënë punën, u shpreh: " E kam lanë tokën e babasë dhe te stërgjyshave per gjithmonë në
Per përcjellje te vajzës ishte thirrje në formë kushtrimi, pa caktua emna, dihej obligim me ba me dije e ata e kanë domosdonë me shkua me ndesh dhe përcjell dasmorët me bijë. Përcjellja e vajzës, në lidhje me ftesë i ngjante rastit te vdekjes, sepse thoshin: "vajzën nuse dhe mejtin duhet me i përcjellë sa ma shumë njerëz".
Atje kishim rendet e ujit per ujitje, secili e dinte fillimin dhe mbarimin e ujitjes. Nuk mbahej mend ndonjë mosmarrëveshje. Ja si ishin këto rende, per tokën e bukës dhe livadhe, sepse mund te lëvizte, meqë ara mbetej livadh dhe e kundërta. Nji rend ujitje ishte 24 ore. Kur ara kishte nevojë per ujitje, nuk ujitej livadhi. Por, si shembull, jap rendet: Mirashajt dhe Tahirajt kishin kater rende ujitjeje; Gjelajt dy; Gjekajt një; Shabajt gjashtë rende te ndarë në: Mu9ajt, Metajt, Rrustemajt dhe Shabanajt; Barqet e tjera nuk i mbaj mend, por e di se nuk kishte njeri te pakënaqur per ujitje te tokës. Marrëveshja e tillë nuk kishte nevojë per përcaktime te tjera. përve9 shndërrimit te arës në livadh dhe e kundërta", shtoi me plot mundim dhe zbërthim malli plaku Mushak, per ta përmbyllur rrë-fimin e tij se "jo vetëm se i rame "nalet"
Ngjajshëm këtij rrëfimi shprehet edhe Hysen Seku (75). "Nuk mbahet mend se ka ...", thotë ai. " Në vitin 1938 u bë një dasmë e madhe në Nokshiq. Edhe tash përfunduar dasmë pa kushtrim dhe ndër-prerje i kam te freskëta kujtimet. Kënduan këngë malësor9e "Per krye krahu" Xhemajl Ibishi dhe Shaban Balia, edhe Halil Reku këndonte. Sa këndshëm këndonin në lahutë Xhemajl Ibishi dhe Brah Zhuji. Aq ma ëmbël dëgjoja tonin muzikor fituar nga rro-tullimi i tepsisë nga dora e nënave tona: Sute Rekja, Rude Ramja dhe Zojë Xhemja dhe kënga per rreth saj nga motrat tona: Cake Kasemja, Rabë Danja, Male Demja etj". Ne Pejë e takova Brahim Beken Nuacaj. Ai posa i kishte plotësuar te 70-at. Mbante mend te kaluarën te përcjellë brez pas brezi. Andaj, pati mirësinë te me ofrojë sinqeritet dhe njohuri per fshatin e vendlindjes se tij,
Avdi Shalunajn (70) e takova në Pejë me 1981. I habitur në pyetjen time, ofshani dhe u shpreh: "Nuk i di se ku i kanë pas te parët e mi trojet, por kam dëgjuar se edhe tash një pjesë e tokës quhet Pllatet e Shaluna. Te parët e mi lëshuan ato troje, sepse i vra-në dy Jokiq te Velikës. Atëherë e dij a se gjaku nuk plaket, në atë mallëngjim te me digjet shpirti im".
Në moshë rreth te nëntëdhjetat, në Raushiq te Pejës, e takova Qake Sadikën, bijë Zhanice dhe grua e Dan Zeqit nga Nokshiqi. Nuk me lejoi t'ia paraqes pyetjet, por në fjalët e para ia nisi: " Me ka marr malli per me i pa vorret e prindërve te mi. Babanë ma vra-në me gjithë mixhë dhe shumë te katundit para syve tanë. Ata (shkiet) nuk kishin besë dhe ashtu edhe kanë ba disa herë, hè mos e lasht Zoti pa i vra! Tri herë jam kthye në shtëpi te bame shkrumb e hi. Na zunë pritat tradhtare afër Plavës, na ngujuan në disa oda, ve§as nga mashkujt. Me ne ishte lokja Xhuxhe. Ne ishim fëmijë, nuk e kuptuem se 9ka po donë, vetëm kur nisi me na e prekë flokun përmbi balie. I kishte ngjye gishtat me m... ne ia shihnim njara-tjetrës atë bojë. Oda u ba e padurueshme nga era e keqe. Erdhën nji grup dhe e £elen deren me shkelma. Ishin nisë me na marre ftyrën. Kur e moren e eren e odes, u kthyen mbrapa me te shamet e zako-nta. Ajo, lokja, na e pshtoi ftyrën tanë asaj granie". Te njëjtën bise-dë ma tregoi edhe Rushe (Mekuli) Prelvukaj. Edhe ajo fliste përje-time te tilla.
Rreshti 447:
AKTIVETII PËRBASHKËT
Meqenëse në Plavë ishte formuar "Njësiti 51", bashkim i grupit te djemve, ndër me besnikë per dhënien e ndihmës se shpejtë në vijë te frontit dhe nëpër brendi te këtyre viseve, që delegoheshin nga fshatrat dhe qendrat Guci dhe Plavë. Në "Njësitin 51" nga këto fshatra ishin: Ukë Dema, Bajrush Haziri, Shaqir Zymeri, Halil Huli, Idriz Qelaj, Shaban Gjekaj, Cenë Asllani, Hysë Selimi,Tomë Bacani, Hasan Salihi, Brahim Delia, Niman dhe Gal Duqi. Në Guci ishte sefra-%:Këshillit te Pajtimit per krahinën e Plavës dhe te Gucisë, në te cilin hynin këshillat dhe përfaqësuesit e kësaj nën-prefekture. Këto tri fshatra kishin këshillin e përbashkët që pëbëhej nga: Selim Zhuji, Hoxhë Pepa, Imer Maliqi. Ukë Dema, Malush Bajrami. Sadri Ujkaj, Sokol Idrizi, Muzli Cela, Tomë Bacani.Haradin Keka, Zymer Istrefi. Në Këshillin kryesor në Guci ishin te deleguar Xhemë Bajraktari, Imer Maliqi, Cenë Gjelaj dhe Hoxhë Pepa.
Tri fshatrat
Këta bashkëfshatarë, edhe ashtu te shkapërderdhur nëpër botë, edhe tash mbajnë lidhshmëri te sinqertë, duke respektuar per bajraktar Isa Tahirajn te Gjekajve te
Kapitullimi i Italisë nuk solli risi, përve9 që u shndërrua në një tjetër okupator. Forcat gjermane nisën me një taktikë per t'i për-këdhelur shqiptarët. Gjermanët dhanë edhe disa te drejta. Po ashtu, në
"Koha e Shqipnisë" ishin ditë te ringjalljes se ëndrrës per bash-kimin e trojeve etnike shqiptare. Madje ballistët ishin te gatshëm ta jepnin j eten per te.
Per fat te keq, me përhapjen e idesë helmuese ruso-komuniste nëpër vise te Shqipërisë dhe te Malit te Zi, u vu në shërbim një pjesë e kësaj popullate, me 9' rast edhe filloi ndasia, krahas me dobësimin e forcave gjermane. Partizanët dhe njësitet e tyre operonin nëpër këto vise te shoqëruar edhe me djem te kësaj treve. Bashkimi i forcave partizane solli edhe batalionin "Perlat Rexhe-pi", me pas Brigaden e 25-të Shqiptare. Vendësit shpresonin në besnikërinë e tyre, por ideologjia ishte e njëjtë me njësitë partizane malazeze-serbe. Në vjeshtën e vonë te vitit 1944 partizanët vunë sundimin në tere krahinën e PI aves dhe Guci se.
Kush mbeti me keq në këto ditë? Kuptohet,
Vendosja e sundimit partizan në këto vise përcillej me dhunë te papërshkruar kundër kundërshtarëve me ideologji te kundërt. For cat shqiptare që kishin per parim bashkimin e trojeve shqiptare. ishin te detyruara te ngjiten Alpeve Shqiptare per rezistencë kagake. Por, besnikët e ideologjisë ruse-komuniste, shqiptarë dhe serbo-malazezë, u vunë pas tyre me metoda te ndryshme tradhtare, duke përdorur edhe propagandën: "Dorëzohuni se jeni te falur. Kjo është besa jonë per ju".
U shtuan edhe torturat ndaj familjeve te tyre. Kështuqë humbi shpresa e patriotëve shqiptarë. Politika e bëri te veten. Edhe Tirana lëshoi një amnisti per te gjithë komitët dhe 9etanikët, që te dorë-zohen në besë. Nuk i shihej fundi kësaj përgatitjeje, meqë besonin në besë te dhënë. Me pas u pa se ishte një rrjetë per te rënë me lehtë në kurth. Bllokimi i njëmendët nga te dy rrethet partizane shqiptarë malazeze-serbe solli edhe dorëzimin sipas amnistisë se Tiranës. Dorëzoheshin një nga një dhe në grupe nëpër qendra shqiptarë - Shkodër, Tropojë e gjetiu. Fatkeqësia me e madhe ndo-dhi me pas, kur autoritetet e atëhershme partizane - shqiptarë, patri-otët e dëshmuar i quanin tradhtare. Ata, duarlidhur, ua dorëzonin OZN-ës. Fati i tyre përfundonte rrugës. Vriteshin me gjyq e pa gjyq. Burgoseshin me gjyq e pa gjyq. Madje edhe pas gjykimit, pa vendim, ekzekutoheshin. Kështu me radhë, u zbrazën malet, te cilat nuk ishin mësuar pa ka§akë, komitë dhe 9etanikë malësorë.
Per periudhën e këtyre viteve japim një statistikë tragjike te vrasjeve nëpër llogore, pushkatimeve duarlidhur, te ekzekutimeve dhe te burgosjeve, per fshatrat
Nga
Nga fshati Pepaj: Bejaze Salih Baca dhe Bjeshkë Lekaj u ekzekutuan dhe u dogjën në fshatit Pepaj, Hasan Sali Bacaj dhe Niman Duci u vranë në Vermosh Me burg u dënuan: Cenë Gjelaj (20), Halil Uli (Ujkani) (20), Selim Zhuji (20), Idriz Bajrami (20), Smajl Halili Shabaj (2), Idriz B. Gjelaj (15), Shaban Shabaj (10), Lekë P. Lekaj (10) dhe Ali Ferizi (20).
Duhet theksuar se mendimi i trimave te krahinës se Plavës dhe te Gucisë kurrë nuk u zbeh, as që u shua. Kudo që jetonin ata, kishin në shpirt trqjet etnike.
Tere këtë e dëshmojnë faktet që dolen në sipërfaqe edhe në aktivitetin ushtarak te viteve nëntëdhjeta, kur në radhët e lirida-shësve shqiptarë u gjenden edhe djemtë e këtyre fshatrave. Nuk i pengoi largësia as jeta luksoze nëpër botë. Kur ra kushtrimi në Kosovë per t'iu bashkuar U£K-së, arriti kolonel Rrustem Reko (Shabaj) Berisha, nënkoloneli Rrustem Vesel Gjelaj
KUFIZIMII FSHATIT
Per ta kuptuar me mire shtrirjen e fshatit
Per ta kuptuar me mire shtrirjen e fshatit
Kufizimi i fshatit:
Nga Shtiti: Livadhet e Ashtit (tokë e Gjelajve), Penezi (tokë e Gjekajve si dhe Livadhet e Halile, Kodra e Ultë dhe Kodra e Sirme, Gropa e Jaca (tokë e Shabajve), Livadhet e Drejajve (tokë e Pepajve), Lugu i Nocit (tokë e Tahirajve), Nëndiella (tokë e Luka-jve), Vjerrishta (tokë e Gjelajve), Gropa e Harushës (tokë e Sadik Halilit), kurse pjesa e djethtë Toka e Gjelajve, Gurra e Lalës (tokë e Ujkajve), Te Guri Kul (tokë e Shabajve, Plepishta (tokë e Hasa Lukajve), Livadhi i Pajës (tokë e Pepajve dhe e Gjelajve), Kodrat e Shalune dhe Pllatet e Shalune (tokë e Shalunajve).
Toponimet brenda fshatit:
Kolikut në Sinor me fshatin Velikë:
Nga Murina - Vorret e
Pushimet per në bjeshkë Mokna: Te Gurra e Halit, Nardiella në Qafë te Moknave, Naraha,Te Gurra Lug, në Pllana dhe në Qafë te Shtitit, te Guri Kul, Te Shkalla e Madhe, Filli i Moknave, afër Bunit te Zharës.
TOPONIMIA BRENDA FSHATIT
Rreshti 479:
Themelet e Shalunajve - në Pllate te Shalune.
Themelet e Celajve - Topraku.
Themelet e Lekajve - në Spikun e
Arat:
Ara e Mucës, Nën Rrugë per në Cakorr dhe afër Rranzave te Tahirajve.
Rreshti 681:
Fshati Nokshiq shtrihet rrëzë shpateve te Qafës Diellit dhe Qafës Qakorrit dhe Tehut te Metehit, ndërsa duke u nisur nga Plava krahut djathtë te lumit Lim, nëpër Orrnicat e Skiqit me pas rrëzë shpateve per te vazhduar kah Mrizet-Otergu (Orteku) i Shaban agë- Ledina e Myftarit - Livadet Rrapsh - Pllana e Rexhës -Kulla e Nizamit (Merqes) - Kulla e Pandurëve - Llazi i Bucit -Kulla e Nizamit-Kodra e Nokshiqit -Turie Xhamia (e nizamit) -Rrapshi i Nokshiqit-Ivopola (Ivan Pali) -Ura e Limit, per tu kthyer në drejtim te Plavës krahut te djathtë te Limit e deri në pikënisjen e kufizimit Ornicat e Skiqit.
Noka, kishte kater djem: Bugi, Meku, Mehi dhe Selimi, te gjithë lanë gjurmë në Nokshiq, edhe pse tani te shpërndarë nëpër tere botë. (Noka kishte edhe kater vëllezër: Drei, Stani, Pepa dhe Nili, pasardhësit e te cilëve i gjejmë në fshatrat e Rugovës).
Si është cekur në tekstin ku bëhet fjalë per fshatrat
Emri Nokshiq u bë famëmadh në luftë, në kohën kur forcat e krahinës se Plavës dhe Gucisë me kushtrim gjithëkombëtar te udhëhequra nga Ali pashë Gucia, sipas parimeve te Lidhjes Shqip-tare te Prizrenit, thyen vendimet e "shtatë kralive", marr në Kon-gresin e Berlinit (1878). Me qenë se shqiptarët nuk pranuan copë-timin e trojeve te tyre etnike, atëherë nga Shtabi ushtarak, në krye me Ali pashë Gucinë, me qendër në Guci ishte hartuar plani i hollësishëm per rezistencë, i cili përmbante fazat e veta ushtarake, që nga Suqeska, nëpër fshatrat e Ultinës te Sipërme te Limit, nëpër Pepaj dhe
:Po hip Marku në Previ
Rreshti 689:
:Haj medet vojnikët e mi...
Nga data e prurjes te vendimeve famëkëqij e tere krahina e Plavës dhe e Gucisë dhe forcat e tjera vullnetare nga viset shqiptare, ishte në përgatitje per t'u përballuar sulmeve. sepse krahina e Plavës dhe e Guicisë ishte tregtia e pare e kusurit me toka etnike shqiptare. Fsha-trave
Pasi që kemi në rend te bëhet fjalë vetëm per këtë fshat, prezan-tojmë emrat Nokshiqanëve, te udhëhequr nga Nuro Kurti (Mehaj) dhe Kurt Asllani (Bucaj). te cilët e dhanë jetën edhe në teh te jataganit:
Rreshti 706:
NOKSHIQI Në VITET 1941-1945
Pjesëmarrja e nokshiqanëve në aktivitetin luftarak vullnetar në vitet 1941- 1945 ishte në nivel kombëtar, si edhe e tere malësorët e kësaj ane.
Ishin te inkuadruar në njësitet civilo-vullnetar, merrnin pjesë në kryesitë e nënprefekturës në Plavë dhe në Shtabin civilo-ushtarak. kishin prijësit e vet në vijën e frontit si është cekur me pare. Tere ky aktivitet ishte me i afërm dhe me i përbashkët me fshatrat
Sikur t'i ndiqte vdekja kudo që ishin, ashtu ndodhi edhe në vitin 1944, kur u pushkatuan dhjetë veta, e i kishin rreshtuar per vdekje pesë-mbëdhjetë nokshiqanë. Sipas informatorëve që i shpëtuan vdekjes, (vetëm se kishin qenë te mbuluar me te vdekur), jap këto shënime: "Na moren me dhunë te gjithë ata që i gjetën në fshat, pa mëshirë na lidhën dhe na urdhëruan te nisemi kah Velika. Kur arritëm në qendër te fshatit, ashtu në grumbull drejtuan armët duke zbrazur në ne. Fati na hodhi ne te treve te biem nën atë grumbull, por edhe kur nisën per te kontrolluar, a i rroku vdekja te gjithë. Ngase edhe ne na kishte përfshirë gjaku, nuk mund te dallonin shpirtin tonë te heshtur në ato §aste. Kur u larguan, ne morëm forcë dhe u strehuam në një zabel me te afërm, ku edhe pritme terrin e mbrëmjes per t'u larguar". shprehnin mllefin e atëhershëm Bajrush Haziri, Isa Zymeri dhe Gjykë Alija, te cilët shpëtuan nga ky pushkatim, në Velikë (1944).
Te vrarë mbetën:
Rreshti 836:
{{Stampa:Komuna e Plavës}}
[[category : Fshatra në Mal të Zi]]
|