[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Rejected the last 5 text changes and restored revision 1069790 by Resnjari
Rreshti 1:
{{Infobox MNE fshat| height="200"
| foto=[[Figura:noimage.png|140px]]
| emri= RrzhanicëZhanicë
| komuna= [[Plavë]]
| banor=269
Rreshti 11:
| web=
}},
'''RrzhanicëZhanicë''', ''([[gjuha malazeze|malazezisht]]: Горња Рженица/Gornja Rženica)'' është vendbanim në Komunën e [[Plavë]]s në [[Mali i Zi|Mal të Zi]].
 
==Gjeografi==
 
'''RrzhanicëZhanicë''' shtrihet krahut të djathtë të lumit [[Limi|Lim]], i cili buron nga [[Liqeni i Plavës]] dhe e përshkon atë Ultinë, për ta lënë fshatin Pepaj në të majtë. Të dy fshatrat ndodhen në mes të [[Plavë]]s, qendër komunale (7 km), dhe Murinës, qendër zyrtare (3-4 km).
 
Në pjesën lindore me fshatin malazez - Velikën dhe me një varg kodrash e majesh : Sekiricën e [[Shejtani|Shejtan]] tepen. Kjo Ultinë, ku gravitojnë këto fshatra, ishte gjithnjë pjesë e pandarë e qëndresës [[Gucia|Guci]], deri në vitin [[1954]]. Më pas, [[Plava]] u bë qendër komunale. Për mua, nuk është befasi kur lexoj shkrimin e udhë - përshkruesit rus, A. Boshmakov : "Gucia është zemër e [[Shqipëri]]së".
 
'''RrzhanicaZhanica''' e ka burimin më të lashtë se Pepaj, të cilin, me emrin RRrzhanicëRzhanicë, e hasim në Defterin e Sanxhakut të [[Shkodra|Shkodrës]], që në vitin [[1485]], kur kishte 92 shtëpi, pesë beqarë, dy veja dhe tre mullinj. Sa ishte ky fshat i banueshëm dhe udhëkryq, mund të bëhet krahasimi që, në atë kohë, kryeqendra Guci kishte 121 shtëpi dhe tre mullinj. Kur edhe fshati Nokshiq kishte 23 shtëpi, meqë në këtë regjistër nuk figuron fshati Pepaj, atëherë mund të merret se ishte marrë si pjesë e pandarë Ultina e Sipërme e Limit, që kishte 80 shtëpi dhe dy mullinj, kjo mund të besohet se edhe në disa regjistratime të pastajme është i bashkangjitur me Murinë.
 
Për emërtim RrzhanicaZhanica është vështirë të përcaktohet rrënja 1. dhe formimi i këtij toponimi, edhe pse është përmendur shumë më herët, prapëseprapë nëpër rrugën historike, pas pushtimeve të vazhdueshme, ka përjetuar edhe ndryshime si të gjitha toponimet e tjera nëpër këto vise, qoftë me emërtime të reja, termin të shkurtër, të plotësuar, të deformuar etj. Por, si pikënisje duhet marrë mendimin e këtyre pasardhësve se quhej Nikë Fara.
 
Madje duke u nisur nga pozita që ka sot ky fshat, mund t'u besohet informatorëve nga këto troje se është formuar nga vërshimi - ortekët. Kjo ka njëfarë logjike, sepse nga të tri anët rrethohet me shpatie, që vazhdojnë drejt lumit Lim.
 
Andej vendi i formuar nga shembjet, quhet zharginë, p, sh. Zharget e Nikës. Pra, nga dy përbërje, zhar dhe Nikë (Nicë). Tingulli R e vështirëson përcaktimin dhe i huton informatorët, sepse pjesa më e madhe e tyre nuk e shqipton tingullin R, duke theksuar qartë vetëm RrzhanicëZhanicë, që është më e besueshme për ta.
 
Këto mendime japin shkas të gjykohet se fshati RrzhanicëZhanicë është formuar nga zhargitja e dheut. Pasi edhe në ditët tona përdoren terminet : "I tërhoqa drutë zharg prej Pllateve", "Rrëshqiti barra e fierit prej në Fierishtë e zharg e ra në She", ku ortekët kishte pru shumë zhakra. Hasa edhe në emërtimin ARrzhanicëAzhanicë. Mendimi tjetër mund të rrjedhë nga përkëdhelja e Nikës, pra, baza e toponimit është Nika, që nga përkëdhelja del Nica, si e hasim në shumë vendbanime të trevës së Plavës dhe të Gucisë. P. sh në Vuthaj, në krah të lumit Gërla, balla - ballë me Bjeshkën Rakopeç, gjendet shkëmbi me emrin Rrathi i Bak'niks. Fjala Bakë ka të bëjë me shkurtesën e emrit babë, kështuqë bashkimi i tri pjesëve përbën një toponim - Rrethi - Bakë - Nikës. Gjithashtu, në Vuthaj është lagja Zaronica (thuhet edhe Zharonicë), që kjo pjesë e tokës kishte banorë të parë Nikën, si e shqiptojnë këtu edhe me shkurtesën Nicë. Në këto vise, duke dashur ta përkëdhelë dikënd mund ta deformojë thënien e vërtetë, si p. sh : Babush, Bakë, Nanëloke, Nanë - cicë, Hysko, Hasko, etj. Shprehje të tilla i gjejmë edhe në vise të tjera shqiptare, p. sh. në Bjeshkët e Burimit (ish- Istogut) në [[Kosovë]], ku është një emërtim i ngjashëm - Bjeshka Korenik, në të cilën kultivohej thekra, tërshëra dhe elbi. Të moshuarit thonë : "A e more koren (frytin)" dhe "Nuk gjeti as një kore bukë". Meqë bjeshka ishte e Nikës, del edhe bashkimi i dy termeve kore dhe Nikë, në Korenikë.
 
Duke u mbështetur në bindjen dhe dëshirën e informatorëve me perardhje nga ky fshat, vendosa të përdor shprehjen si ata që këmbëngulin për shprehjen RrzhanicëZhanicë.
 
Kur jemi te zbërthimi i emrave të ndryshëm të toponimeve dhe të antroponimeve, duhet të ndalemi edhe në patronimin Novaj dhe Novoviq, që është për analizë edhe në ditët tona për këtë llagap, një pjesë e të cilës ende jeton në RrzhanicëZhanicë. Duke u përpjekur për mësimin e kësaj domethënie, hasa në befasi edhe te ata që e mbajnë këtë mbiemër. Meqenëse në këtë fshat jeton edhe një bark Novoviq, me fe ortodokse dhe me kombësi malazeze, enden mendimet se cila e mban burimin më të largët dhe nga cili trung rrjedh. Pjesa më e madhe pohojnë burimin më të largët - Berishë, pasi i pari i tyre quhej Nue Berisha. Kjo është fare e mundur, sepse nëpër këto faza mund t'i jetë hequr edhe tingulli d (Nue). Thuhej edhe Nikë Berisha. Mund të konstatohet se këta emra kanë të bëjnë me trungun shqiptar të besimit të mëparshëm, të emrit Ndue, Nue, Nou, Noci, Emri i më i shpeshtë në këto vise është Nueci. Nëse thellohemi në burimin e emrit Ndue mund të Konstatohet se kjo rrënjë ka mbetur pasi i janë hequr emrit Andue tingull i parë A dhe i fundit N. (Kroatet e kanë Antun, kurse Italianët Antonio). Këtë më së miri e reflekton bija e këtij gjiri familjar (1985), Hajrie Nuecaj - Mehaj, 90 vjeçe, e cila thekson : "Ne, nga bashkëfshatarët, jemi quajtur Nuecaj, p. sh : Erdhën Nuecajt. Më pas kem dëgjaur edhe llagapet Nuajajt dhe Nocajt. Pas vitit 1919, dëgjova për herë të parë llagapin Novoviq".
 
Të njëjtin mendim e jep edhe Fazë (Balidemaj), e cila kishte kaluar të 75 vjetët si grua me kétë mbiemër në ketë fshat : "U martova te Nuecajt", "Erdhën me më marrë trimat e Nuecejva", "Do të shkojmë për Bajram te Nuecejt", etj. "Kam dëgjuar edhe për Nocajt edhe Ndocajt". Një dëshmi jep edhe e dhëna se ekziston toponimi Jazi i Nout, që kalon afër trojeve më të parë të këtij barku. Gjithashtu, hasim edhe në toponimin Lugu i Ocit. Në këtë rast, mungon tingulli i parë N. Në tërë krahinën e Plavës Gucisë pas vitit 1912 dhe 1913, si dhe në vazhdim të kohës malazezët ua ndërronin shqiptarët jo vetëm emrin dhe fenë, por edhe mbiemrin familjar. Ata ia shtonin ose ia mungonin atij (mbiemrint) së paku një tingull, gjë që ia humbte edhe rrënjën. Ky emër është shumë i përshtatshëm për ta kthye Nuecin ose Nocin, ose Nduen në Novo. Nuecajt, siç i quajnë në ketë anë, theksonin se i pari i tyre kishte qenë Lazri. Ngjashmeri e Lazrit me Llazarin lehtë mund të shkrihet njëri në tjetrin, mandje, te afrohen këto barqe si të janë të një trungu. E aq më lehtë të keqëprdoret. Me një dozë trimërie, shtojnë se janë nga Bukmiri i berishës. Kur ra edhe ky mendim, atëherë më është dashur të gjurmoj edhe më thellë. Duke lexuar Defterin e Sanxhakut të Shkodrës (1485) hasim në dy Buk - mira, njëri në Nahijen e Piperit, që kishte 40 shtëpi dhe ishte nën Timarin e Vukut, të birit të Gjorgjit, Sanxhaku i Shkodrës, të cilit ishin të ardhur nga vetreniku, vend në mes të Vasoviqit dhe matishevés (aty), që në këtë regjistër nuk hasim në Lazar, as Llazer. Fshati tjetër, Bukmir, ishte në Timaren e Hamzait Ihasanit, të birit të Kolës. Në këtë regjistër takojmë emrin Gjergj Bukmiri, edhe pse vështirë mund të dallohen emrat e shqipes të besimit katolik dhe ata të besimit ortodoks, por të afërt për deformim si Lazer - Llazar, Gjergj - Gjorgje, etj. Fshatrat e krahinave të Piperit dhe të Kelmendit ishin shqipatrë, si Bukmiri, etj. Prapëseprapë ndeshem në antroponime sllave, p. sh. Radiqi, i biri i Lazarit, etj. Kur bëhen fjalë për Bukmir, mendohet se kanë prejardhje nga fshati RrzhanicëZhanicë. Ishin barinj dhe trima. Patën grindje, gjakderdhje dhe pastaj gjakmarrje me fshatrat fqinje. Madje, për ta larguar këtë "farë" nga këto troje, ose për ta shfarosur përgjithmonë, i bashkuen forcat Vojvoda i fshatit Konjuhë, vasoviqasit me Gjyl Begun, udhëheqësin e kazasë së Gucisë, për shkak se para vitit 1826 Gjylit ia kishin vrarë të vëllain. Për këtë vazhdonte gjakmarrja, duke i detyruar që të shpërnguleshin. Këta Bukumirë marrin drejtimin nëpër Bjeshkën Vetrnik për matishevë, në drejtim të Podgoricës.
 
=== Kultivimi bujqësor dhe renta feudale ===
RrzhanicaZhanica i takonte vilajetit të Plavés, në Hasin e Sanxhakbeut të Shkodrës, si edhe në viste tjera të pushtura nga osmanët, ku ishte i parqitur sistemi Timar. Në këtë fshat, në mbarim të shekullit XV, kultivonin prodhime bujqësore, madje, edhe jepnin secila familje nga 10 okë për një kulturë ;
 
* Grurë-okë : 600
Rreshti 43:
* Elb-okë : 320
Ky sistem tatimor nuk zgjati shumë, sepse paraqitet një shprehje tjetër, pagesa në 50 ak$e. Pra, secila shtëpi duhej te jepte në një vlerë te një dukati. Kështuqë, sipas Kanunamanës se Malit te Zi (1523), pagesa e 55 florinjve përmblidhte tri detyrimet kryesore : taksen e harac-it te 33 akgeve : 20 akge në te mire te Sanxhakut, kur-se mbledhësve te akgeve u mbeteshin 2 ak§e. Sipas shënimeve te cekura, RrzhanicaZhanica jepte në rente 60 okë grurë, 42 okë thekër, 32 okë elb dhe 35 okë tërshërë. Për mei, edhe pse përmendet, nuk për-caktohet sasia.
 
Nëse këto sasi i kthejmë në akge, atëherë mund te konstatohet se pas çmimit te vitit 1485, 1529 dhe 1570 del kjo shifër :
Rreshti 62:
 
Meqenëse kishin kullota te përshtatshme, u mundësohej te merreshin me blegtori. Rritnin dele te rasës syka, me te qëndrueshme ndaj klimës, dhe dhi që i përshtateshin dimrit te gjatë e shtresës se trashë te borës, sepse, nga mungesa e ushqimit, lëshoheshin në kullota edhe dimrit. Rritnin lopë te rasës se gurit, si thuhej këtu, te vogla dhe lidhake. Nga qumështi i tyre përgatitnin djathë dhe mazë. Prej mazës përpunonin tëlyenin edhe dranë, kosin dhe hirrën (kjumshtin), gjizën etj.
Krahinën e Plavës dhe te Gucisë, në fushë-luginën e saj te rrethuar me maje dhe shkrepa te Alpeve Shqiptare, ku e zë bora-bo-rën, e përshkojnë edhe një pasuri e tere rrjedhash ujore, duke filluar nga burimi i ujit te Synit në Vuthaj, rrëzë Majës se Vajzës dhe karshi Cetës Harapit, që, pasi te kërcejë Ujëvarën. me rrjedhat e tjera e formojnë Lu9ën (Lumi - H.GJ.), i cili derdhet në Liqenin e Plavës, nga gryka e te cilit nis rrugën Limi, duke lënë në te dy kra-hët tokat e fshatrave Nokshiq, Velikë, RrzhanicëZhanicë, Pepaj etj., me pas trupon Murinën dhe gjarpëron nëpër Ultinë te Poshtme te Limit.
 
==Demografi==
Rreshti 84:
 
Fshati Shqiptar Malazez Serb Mysliman
RrzhanicëZhanicë 18 347 - 2
Pepaj-Murinë 13 554 - 22
Nokshiq 1 190 - 3
Rreshti 95:
Sipas këtyre shënimeve mund te kuptohet se gjuha shqipe flitet, ku me shumë e ku me pak, në një pjesë te gjerë te këtyre viseve. Fatkeqësisht, nga (1980) vdekja e Ujkan Colit "Vllaka" në Nokshiqin e dhembjes dhe krenarisë shqiptarë, shqip frymojnë ve tëm varret, kujtesa dhe malli.
 
E folmja e shqipes, tash per tash, me e rrudhura është në fshatrat RrzhanicëZhanicë dhe Pepaj, ku ka me se paku shqiptarë. Kurse e shuar krejt është në Nokshiq.
 
Banorët shqiptarë në krahinën e Plavës dhe te Gucisë e quajnë veten malësorë. Duke u mburrur per te kaluarën e tyre, nuk harronë te thonë : " Malsori nuk e ka qit lokja prej barkut, por huta prej ?arkut".
Rreshti 114:
 
===Pushtuesi dhe feja===
Si çdo pushtues edhe osmanlinjtë përdomin metoda "pak sa me te buta", për t'ua ndërruar fenë, Krenaria e kthyer në rezistencë te malësoreve bëri që te luflohej pushtuesi edhe me organizirne komitè'sh e kacakesh. Për këtë edhe ndërrimi i fesë nga ajo katolike në atë islame. shkoi mjaft ngadalë. Pjesa e Ultinës se Limit, pasi e ki-shïn pranuar fenë islame dhe kishin marre thirrjet agë dhe beg. përjetuan ndryshime feje në atë sllavo-ortodokse. Kështuqë gjatë gjysmës se dytë te shek. XVIII ishin rreth 25 barqe te cilat kishin marre fenë islame. Madje, pas një shekulli u delyruan ta pranojnë fenë sllavo-ortodokse ("pravo-sllave")- Pra, pas vitit 1826, u bë procesi i kthimit në fenë sllavoorlodokse. Aktivitetin me te fiakët per kthimin e rnyslimanëve në fenë "pravo-sllave'\ e mori vojvoda i Matishevës. Milan Vuku. i cili vojvodëllëkun e kishle marre nga Sanxhakbeu i Shkodrës. Me dirigjimin e Cetinës kishte zbritur në Ultinën e Limit me detyrë te caktuar: ndërrimin e fesë, te emrit dhe te llagapit te vendësve në atë sllave. Këtë e bënin nën qiellin e ha-pur. Këtë akt e bënte vojvoda ose popi ortodoks-sllav dhe e shpallte veten kumbar te tyre. Si mësohet edhe nga te dhënat e një udhë-përshkruesi: "...Pashë vetëm në fshatin RRrzhanicëRzhanicë, kur ua ndërruan fenë 250 vetave".
 
Sipas informatorëve, mora dije se fshatrat në fjalë kishën kato-like e kishin pasur në Brezare (Brezovicë), ku pastaj u ngrit kisha sllave-ortodokse.
Rreshti 120:
Me paraqitjen e osmanlinjve zuri fill edhe ndërtimi i xhamive, si pikënisje xhamitë nëpër postëroje per shërbime te ushtarëve, p.sh. Xhami - Turija në Kodër te Nokshiqit, Xhamia e Nizamit, rrëzë Vizitoreve te Ulta te Pepajt, ku edhe tash ruhet emërtimi Qafa e Xhamisë.
 
Si mësohet nga informatorët që tregonin breznitë, mund te kuptohet se deri në fund te shek. XVIII përfundoi konvertimi në fenë islame. Pastaj filloi ndërtimi i xhamive nëpër vendbanime, p. sh., per Ultinë te Sirme te Limit, rreth viteve 1830, u ndërtua Xha mia në Nokshiq, e cila, në vitin 1912, përjetoi flakën nga malaze-zët. U rindërtua në vitin 1939 prej vendasve. Imamë te saj ishin mulla Halil Banderi dhe Smajl Mekuli. Jeta e kësaj xhamie ishte jetëshkurtër, sepse, në vitin 1941, nga i njëjti mendim, u gjet në fla-kë per te mos u ngritur me, meqë shpërngulja e bëri te veten dhe "Vllaka", shqiptari i fundit në këtë fshat, deri në vdekje (1980), per me shumë se dy dekada jetë në vetmi te vet dhe në prani te mala-zezve, sikur e vuri vulën e harresës. Xhamia në RrzhanicëZhanicë u ndërtua me kontributin e fshatarëve (1939), e cila ishte jetëshkurtër deri në vitin 1944. Nga ai vit mbeti kujtim themeli me disa shenja muri.
 
Ngjarjet pas vitit 1820 kishin te bëjnë me plotësimin e dë-shirës se rusëve per pushtimin e tere Ultinës se Limit, që zgjati me tepër se dy vjet, deri sa Cetina e mori me seriozisht dhe e dërgoi Iguman Zeceviqin, i cili edhe solli "Ligjin e Vasojeviqit me 12 pika", i cili fillon dhelpërisht kthimin në f ene sllavo-ortodokse dhe zgjati tri decenie me radhë.
Rreshti 134:
Pas këtyre betejave te dështuara, vasojeviqasit aktivizuan gru-pet ka§ake, te udhëhequra nga kisha "Gjurgjevi Stupovi", në balie te se cilës qëndronte igumen Ze9eviqi, i cili ndërmori sulm pas sulmi në popullatën, që qendër kishte Gucinë.
 
Toponimi dhe antroponimi Vasoviq është shumë i vonë, diku pas shpërndarjes se kelmendasve nga Hydaverdi pasha. Një lidhshmëri te ngjarjeve te banorëve te këtyre viseve e dëshmojnë edhe shumë shkrime nga vet malazezët, si dr. Dashiqi, Mark Milani etj., te cilët e vënë këtë renditje te emrave në rreshtin e fiseve : Ozri, Pipri, Hoti, Krasi, Vasi, Bakeqi, Kelmendi, Ku§i etj. Kështuqë si-pas tyre, del se në këto vise luftonin kushërinjtë mes vete, p.sh., pasardhësit e Vasit -Vasoviqët dhe te Krasit - Krasniqes etj. Edhe në bisedat që kam pasur gjatë viteve 1975-80 me disa banorë te fshatit Velikë, me fe ortodokse dhe kombësi malazeze, që kufizo-het me fshatin RrzhanicëZhanicë, Nokshiq, Meteh dhe Rugovë, nuk ngurro-nin ta thoshin te vërtetën se rrjedhin nga shqiptarët, nga fiset: Gash, Shalë, Kelmend, Berishë, Kastratetj. Kur e bëjmë këtë analizë del se e tere treva e Vasojeviqit tel sotëm ka prejardhjen iliro-shqiptare, por, tash per tash, në kushte te këtilla, pa dyshim se shumica e mohojnë atë cka kishin pohuar dikur. Këto te dhëna dhe shënime te tjera flasin se Vasoviqasit arrijten te ngulitën në këto vise pas shekullit XVIII, që zbritën nga viset j e Kugit, te Kelmendit, te Lijeva Rjekës, etj. D.m.th., nga j Pashallëku i Shkodrës. Këtë e dëshmon djali i bajraktarit te Vaso jeviqit, Gavro Vuku, në memorialet e veta, se babai i tij e mori emërtimin Bajraktar nga Sanxhakbeu i Shkodrës, te cilën thirrje nuk ia pranonte "vlladika" i Cetinës, per pa ia sjellë një kokë te trimit te njohur nga kazaja e Gucisë. Pasi ia plotësoi edhe këtë kusht Milan Vuku, Cetina ia dha edhe thirrjen Vojvodë. Aty e tutje ky prijës i vasojeviqit kishte dy emërtime (thirrje) parie nga te dy qendrat. Me veprime te tilla prishi marrëdhëniet me kazanë e Gucisë. Me këto emërtime me pas i erdhi në ndihmë igumenit, per ndërrimin e fesë në atë sllavo-ortodokse. Aty e tutje rreshtoheshin ndeshjet frontale, betejë pas beteje, që sillnin befasira shqetësuese te përditshme, duke u përplasur nëpër këto fshatra te Ultinës se Limit, per ta pushtuar krahinën e Plavës dhe te Gucisë.
 
Pas Luftës në Murinë, vasojeviqasit kërkuan nga Knjaz Danilli që kjo trevë t'i bashkohet Cetinës, meqë marrëdhëniet me Guci ish-in te acaruara dhe mund te pranohej ky pëlqim. Politika e Cetinës asnjëherë nuk hoqi dorë nga viset në këtë Ultinë. Edhe në vitin 1859, në Ultinë te Limit, njëanshëm, kishte formuar tri kapedani. Kryetar te pare vunë Gjol Llabanin. Kapedania e Velikës, e udhë-hequr nga Milet Paunoviqi, shpesh e përdorte per mollë sherri. Në mes te Murinës dhe Velikës ishte RrzhanicaZhanica. Edhe këtu provuan ta organizojnë kapedaninë, në krye te se cilës e vunë Tahir Shabanin e RrzhanicësZhanicës.8
 
Tahir Shabani nuk e pranoi një detyrë te tillë. Por as vendësit. Pas këtyre luftërave dhe planeve, në këtë udhëkryq, u ndërpre rrugëtimi nëpër Ultinën e Limit, per në Peshter, Jeni Pazar, Bjello-pojë etj., gjë që iu dha një grusht i fortë tregtarëve dhe blegtorëve te viseve te krahinës se Gucisë.
Rreshti 164:
Ai mik asht, more lam vasha,
Tjetërkush vegAlipasha "
Trimëria e dhënë nga Zoti dhe pozita gjeografïke u be'në roja per trevat e tjera shqiptare. RrzhanicënZhanicën. Pepajn. Nokshiqin. Metehin. Martinajt. Gërncarin. Vermoshin, Rugovën e tere Plavën e Gucinë -i fali Zoti si baza te luftërave te para. e me pas edhe te luftè'rave te zhvilluara në pë'rputhje te vendimeve te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Nga te gjitha luftërat që u zhvilluan në këtë kohë, vlen te veg-ohet ajo në fshatin Nokshiq, me 4 dhjetor 1879. Kjo luftë falë sakri-ficës, guximit, trimërisë dhe vendosmërisë se madhe te shqiptarëve, u përmbyll me fitore dhe sukses te madh. Pa dyshim se këtu pësuan me shumë fshatrat e kësaj Ultinë, meqë lufta u zhvillua në to. Bes-nikë mbetën edhe trimat nga viset e tjera shqiptare, te cilët kishin zënë pritat nga te gjitha anët, per mbrojtjen e këtyre vatrave shqip-tare.12
Me plot krenari anonimi popullor shpreh vendosmërinë e tyre në këto vargje :
 
Rreshti 177:
Nuk e japim pa dalëfare ".
 
Meqë besnikërisht është përcjellë kujtesa, pra, edhe ndodhitë mbesin me te freskëta. Prandaj, shkrimet dhe raportet e joshqiptarëve qëllimkëqij nuk hutonin shumë njerëzit e ndershëm, sepse pra-pëseprapë e vërteta qëndronte në sipërfaqe se krahina e Plavës dhe e Gucisë u mbrojt nga vendasit dhe bashkëkombësit e tyre. Kujtesa nga shqiptarët dhe miqtë e sinqertë te një kombi te vuajtur është kultivuar në mënyra te ndershme, me shkrim dhe në mënyrë verbale, nëpërmes këngëve, deri edhe në shkrimet e te madhit Gje-rgj Fishta, i cili, një pjesë te madhe te kryeveprës se tij, "Lahuta e Maleis", ua kushtoi këtyre vatrave, që mizorisht i sulmoi ushtria e udhëhequr nga Cetina, e ndihmuar nga Rusia cariste dhe disa fuqi te tjera evropiane. Kjo mësohet edhe nga vargjet:
"Me sy t' vranët kundron Alia,
Sa e bukur Shqiptaria ".
Rreshti 230:
Çi prej shkëmbi doli vuthjani
Hoti, Marünaj edhe Gucjani
Nokshiq, Pepaj dhe RrzhanicëZhanicë
Me Plaviantë 'desin në p rite
..............................
Rreshti 256:
Sa ta kam ket' grusht Shqipni,
I m 'roj tokat nga shtat krali...
Cetina, edhe pse shkroi marrëveshjen e pajtimit te kësaj vije ku-firi, nisi t'ia japë përkrahjen fshatit Velikë, që kishte marre fenë sllavo-ortodokse dhe kombësinë malazeze. Fshati Velikë, që kufi-zohej me fshatrat shqiptare: RrzhanicëZhanicë, Pepaj, Nokshiq, Meteh dhe krahinën e Rugovës, ishte i përshtatshëm per mollë sherri. Ky që-llim ishte hartim politik, gjë që u pa shumë shpejt, kur veliganët moren arme nga Cetina dhe Rusia per te vazhduar acarimin me kë-to fshatra deri në plasje te konfliktit te përgjithshëm. Në ndihmë velikasve u shkonin vasojeviqasit, por edhe viset e tjera malazeze. Politika e tillë shpeshtoi sulmet dhe e futi Velikën ta pranojë ndarjen nga qendra Guci. Qëndrimi i tillë bëri që te ndeshen edhe armiqësisht me fshatrat fqinjë te tyre. Duke humbur edhe traditën, kaloi në krimet §njerëzore, si9 ngjau ditën kur e dogjën Xhaminë e Pepajve dhe në te prenë koken e mulla Osman Celë RrzhanicësZhanicës, mad-je edhe në tëbanë dogjën vajzën Kune Drejaj te Pepajve. Gjatë asaj kohe, ata grabitën kater vajza nga RrzhanicaZhanica, te cilave ua nxorën shpirtin duke ua prerë gjinjtë. Ato u gjetën te hedhura në She. (do-sja e autorit Princ Danilo, me përkrahjen e valiut te Shkupit dhe te Abdi Pashës nga Shkodra, arriti te fusë politikën dhe agjen-tët e vet në Ultinën e Limit. Ky që nga viti 1858 vepronte nëpërmjet kape-danive te shpallura në këtë rajon. Per ta dobësuar Turqinë, u bash-kuan forcat evropiane dhe Rusia cariste në luftë kundër saj. Në këtë rjedhë, Rusia ndikoi që shqiptarëve t'u merreshin trojet e tyre, duke ua dhënë si shpërblim këto vise Cetinës, që pasuan pas Kon-gresit famëkeq te Berlinit. Pra, trojet tona u bene si monedhë e pare kusuri mes fuqive evropiane.
RrzhanicaZhanica, udhëkryqi i kalimit te pashallarëve per dorëzimin e këtyre viseve Cetinës, ishte edhe ndër pritat e para te sulmeve per pushtimin e krahinës se Plavës dhe te Gucisë. Gjatë gjithë këtyre lëvizjeve dhe ndeshjeve gjoks per gjoks me sulmuesit, ishin edhe trimat e fshatrave RrzhanicëZhanicë, Nokshiq dhe Pepaj.
Per t'iu kundërvënë kësaj te keqeje, sipas parimeve te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, u lëshua kushtrimi prej shtatë e gjer në shtatëdhjetë vjef, nga Shtabi Ushtarak i Mbrojtjes, në balie te te ci-lit qëndronte njëri ndër themeluesit e kësaj Lidhjeje, Ali Pashë Gucia. Nga qendra "Kërshllahet" e Gucisë, udhëhiqej e tere lufta. Një organizim i mire solli me tepër se 4000 vullnetarë te zotët e pushkës gati nga te gjitha viset shqiptare, te cilët iu bashkuan vull-netarëve vendës, pra me tepër se 8000 vullnetarë civilë iu kundër-vunë ushtrisë se rregullt te Cetinës, mbi te cilën edhe ngadhënjyen. Duhet ve9uar mbizotërimin në luftërat e vjeshtës 1879. Madje, be-tejë pas beteje, deri në fitoren e madhe në fund te dekadës se pare te janarit 1880. Si argument per ndihmën që rusët ia dhanë ushtrisë malazeze, tregon fakti që forcat shqiptare zunë rob dy flamuj rusë në Murinë17. Këtë e pashë te arsyeshme ta theksoj edhe një herë. per t'i bërë me te kapshme dhe me te afërta veprat e trimave te RrzhanicësZhanicës, te Pepajve, te Nokshiqit dhe trimave te tjerë. Nga pjesë-marrja masive e shqiptarëve, forcohet bindja se ishte një mbrojtje gjithëkombëtare. Me punën shumëvjecare, arrita te bashkqj shëni-me per RrzhanicëZhanicë, Pepaj dhe Nokshiq, që i trajtoj në këtë monografi. Nuk pretendoj se unë jam shteruesi i gjurmimeve në to, sepse ka hapësirë që edhe te tjerët te merren me trajtimin e tyre, duke plotë-suar monografinë time. Po ashtu, nuk e përjashtoj mundësinë që te me këtë rrëshqitur ndonjë lëshim i paqëllimtë. Gjatë gjurmimeve dhe punës në terren, gjurmova edhe per trimat e tjerë në këto dylu-ftime, qofshin ata shqiptare ose malazeze, te cilat materiale do ta shohin dritën herëve te tjera. Këto luftëra i konsideroj te padrejta dhe te gabuara, kështuqë vetëm sa realizoheshin projektet dhe u kënaqeshin apetitet te tjerëve. I shtrënguar nga mungesa e mjeteve financiare, u detyrova te bëj një ndarje komplete nga monografia, ku ishin përfshirë edhe fshatrat e tjera te këtij rajoni, te cilat e përjetuan te njëjtin fat. Dhashtë Zoti që në kushte me te mira te me me realizohet dëshira! Dhashtë Zoti te mos na përsëritet kurrë me historia e hidhur!
Krahina e Plavës dhe Gucisë gjithnjë ishte e sulmuar, si pasojë e politikës ruso-sllave etj, që solli edhe përgarje ndër farefisni. Në atë kohë, malazeztë nuk e mohonin trungut e përbashkët iliro-shqiptar e as lidhjet farefisnore me ne. Këtë e pranojnë edhe sot e kësaj dite banorët e këtyre viseve, te cilët e humbën gjuhën dhe ndërruan kombin në atë malazez, si Vasi (Vasojeviqët) dhe Krasi (Krasniqët), Gashi (Gashiq), Kastrati (Kastratoviq) etj. etj. Push-tuesi turk, per ta pasur me te lehtë sundimin, bënte propagandë fe-tare, ashtu si vepronte edhe Cetina, vetëm e vetëm per t'i konfron-tuar mes vete shqiptarët. Madje edhe armiqësitë ishin me hidhë-rake, sepse nuk paraqitej trim i dorës se dytë te gjithë dëshironin te ishin te parët. Mu per këtë, edhe nuk kishte te zënë rob lufte, sepse ishin te përgatitur vetëm per vdekje. Atëherë jetonte shprehja se "trimi nuk lidhet", gjë që edhe i shtynte shqiptarët ta linin "pe^en" (flokë te gjata, në qendër te kokës, sa një grykë filxhani), në më-nyrë që nëse vjen deri te prerja e kokës, t'i mbahet koka per per9e, per t'i lëshuar hapësirë qafës per t'ia prerë koken ose hundë e buzë me lehtë trimit kundërshtar kur vinte rasti trup per trup.
Nuk e kam me dëshirë te shkruaj vetëm per shqiptarët e tashëm, por mungojnë shënimet, meqë inatet që i takova, fatkeqësisht, janë ende te gjalla tek joshqiptarët, që pengonin mirëkuptimin tim per te mos e ndarë një vrazhdësi te përbashkët. Inatet e ndryshkura nuk i lejonin informatorët që te jenë te afërt e aq me pak te sinqertë, per t'i pasur shënimet me komplete te popullatës nëpër tere këto vise. Vizita ime me e lire ishte gjatë viteve 1970-1978, kur edhe përje-toja mirëseardhjen jo vetëm nga shqiptarët, por edhe nga ata që e kishin marre kombësinë malazeze ose myslimane etj. (tash serbe ose boshnjake). Mbeti dëshira ime ngjitur me mirëkuptimin e tyre per t'i plotësuar shënimet.
Në këtë rast, po jap shënime te shqiptarëve nga fshatrat në fjalë, te cilët edhe në ditët tona §mohen dëshmorë, meqë vuajtën shumë dhe e dhanë jetën per mbrojtjen e vatrave te veta autoktone, duke mos mënjanuar as dëshmorët nga fshatrat e tjera te kësaj krahine dhe viset e tjera shqiptare. Gjaku i tyre shndrit historinë e këtyre viseve autoktone shqiptare. Duke u krenuar me trimëritë e tyre dhe gjakun e derdhur per mbrojtjen e vatanit, prezantoj një numër sish, në bazë shënimeve te sakta nëpër terren. U kërkoj ndjesë te tjerëve, per te cilët nuk kam pasur shënime - dëshmi, e te cilët kanë vuajtur dhe kanë derdhur gjakun. Ata, megjithatë, janë në zemrat dhe në ndjenjën tonë kombëtare. Shpresoj se në te ardhmen do te plotë-sohen shënimet ose nga unë, ose nga studiuesit e tjerë, per peri-udhën kohore 1879 - 1945. Atyre u jemi borxh, sepse mbrojtën to-kat stërgjyshore.
NGA RRZHANICAZHANICA:
Mëhalla Gjekaj- Ramë Shabani, me te vëllain Arifïn, Kurt Mirashi, me dy djem, Kolë Gjeka, me djem, Zhuji dhe Muji e Tafil Isufi, me te vëllain Myftarin.
Nga Mëhalla Shabaj - Asllan Shabani me vëllezërit Misinin, Halilin me djemtë Ramen dhe Idrizin, Ali Uka, Daut Misini, Muzli £ela me dy djem, gruan dhe me te vëllain Demën;
Rreshti 282:
Popullata e këtyre anëve mirëpriti fitoren e "turqve te rinj". duke ëndërruar ndryshime sa do te vogla. Por ndodhi e kundërta. Jo vetëm se ua shtuan terrin, por edhe ua mblodhën armët. Vitet 1908 - 1912 mund te quhen edhe vitet e garmatimit te malësorëve te këtyre viseve. Një veprim i tillë ishte i mirëseardhur per sulmet e forcave ushtarake te dirigjuara nga Cetina, sepse i printe sulmeve me tragjike ndaj popullatës duarthatë dhe te pambrojtur.
Banorët e një fshati ose te një lagjeje ndodhte te mos ishin te një fisi, pra përbëheshin nga disa fise. Megjithatë, respektohej pari-mi i parisë në Guci, ku kishin përfaqësuesit e vet, me shprehjen: "Bashkoju bajraktarit me te afërt, në rast kushtrimi".
Kështu ndodhi edhe me bashkimin e banorëve te fshatrave Zha-nicë, Pepaj dhe Nokshiq, që ishin te disa fiseve, por kushtrimi i bashkonte pas bajraktarit, nga barku Gjekë Martini, me seli në RrzhanicëZhanicë.
Banorët e këtyre fshatrave, edhe ashtu te dërrmuara nga sulmet e shpeshta, nga varfëria dhe rrethi i kurorës se majave që i rreth-ojnë, mund te thuhet se ndanin vitin vetëm në dy stinë. Ngarkesë tjetër per këto fshatra, paraqiste politika shovene sllave, e cila, përmes torturave te ndryshme, ua bëri jetën shqiptarëve edhe me te rende, per §ka e ngritën fuqishëm zërin per te shprehur pakënaqë-sinë e tyre. Trimat e këtyre fshatrave iu bashkuan kryengritjeve shqiptare në përmasa te gjera. Per fat te keq, as në ato kushte nuk u ndalën sulmet e kacakëve malazezë. Banorët e fshatrave në fjalë jetonin me shpresën se një ditë do ta ndalte Cetina dhunën ndaj tyre. Dhe se e vërteta do te kuptohej.
DITËT E KIAMETIT NË TOKË
Rreshti 296:
:Ka mbledhë Vuthajt 200 shpi,
:Martnoviqin 60 shtpi,
:RrzhanicëZhanicë, Pepaj dhe Nokshiq,
:Që i ka n' kufi..."
 
Rreshti 334:
shtia dhe tragjedia e saj . Me shumë thënie te tilla mund te kuptohet realiteti se sa janë te lidhur dhe te përmallshëm per këto troje, per qiellin që e mbajnë majëmalet që u rritën te ujitura nga djersa dhe gjaku. Nëpër kthetra ruajtën zakonet që ua mësuan nënat bimë qiellore, me fuqi legjen-dare, që u shndërruan në Zana mali, tamblin e te cilave e thithnin kreshnikët e këtyre vatrave, andaj ishin te fortë që t'i përballonin Harapit te Zi, te dalë nga deti dhe atyre nga Karpatet etj.
Duke përkujtuar te keqën e kaluar, nëpër faza te historisë jeto-hej me një frikë te kujdesshme, sepse qetësia mungonte, andaj organizimi në grupe ishte i domosdoshëm. Me këtë parim ishin te frymëzuar shumë djem nga këto vise.
Në fshatrat RrzhanicëZhanicë, Nokshiq dhe Pepaj, popullata gjithnjë ishte e përgatitur, por duhet kuptuar se rrethanat nuk lejonin që e tere familja te rreshtohej në ceta, prandaj rreshti i tyre nuk ishte i gjatë sa kishte trima ndër ta.
Vitet me te ve^uara per kagakë ishin vitet 1908-1912, pastaj 1913 - 1916, per te vazhduar edhe pas vitit 1920-1940. Sipas indor-matorëve, në grupe kagakësh ishin përfshirë një pjesë e madhe e trimave nga këto fshatra. Në vazhdim do japim shënimet e një pje-se te tyre, edhe pse te gjithë ishin te pargatitur per ta dhënë kontri-butin e vet deri në vdekje per atdhe.
LIRIA E PËRHIMTË MASHTRUESE
Rreshti 345:
Sipas shënimeve nga terreni, parashtroj këto te dhëna per ceta dhe ka9akë. Jam i vetëdijshëm se ka edhe te tjerë, por per ta nuk kam te dhëna.
 
Ngafshati RrzhanicëZhanicë:
Gjekaj - Tafil Isufi, Bajram Isufi dhe Shaban Tafili; Gjekaj me mbiemrin Tahiraj: Arif Tahiri me djem- Zhujin, Mustafën dhe Xhemën. Xhemë Arifi u vra në Mokna.
Shabaj - Hasan Kurti me djemtë Smajlin, Halilin, Ukën dhe Shabanin me djalin Idrizin, Demë Shabani me djemtë Mu9ën dhe Zenelin, Celë Shabani me djalin Delinë dhe nipin Rrustemin, Sadik Halili dhe Vesel Halili;
Rreshti 351:
 
Ujkaj - Demë Hasani me te vëllain Sadrinë; Hasanlukajt: Rexhë Asllani me te vëllain Haradinin dhe me djalin Hajrudinin, Kadri Murseli me te birin Sadriun;
I pandarë me trimat e RrzhanicësZhanicës ishte edhe nipi i tyre, djali i Shake Ukës, i motrës se Idriz Ukës, prijës i 9etës, trimi plavian Adem Kolashinci, te cilin vasoviqasit e quanin " crni"( i ziu), i cili u vra në pritë në Lybeniq te Pejës. Nip bije i familjes Gjelaj ishte edhe trimi i njohur Ujkan Ahmeti i Nokshiqit, i cili me vajzën e vet, Rabien, e kishte §etën e vet. Gjithashtu nip bije i Shabajve ishte edhe Azem Bajraktari i Martinajve, i printe getës kaçake, pastaj e takojmë anëtar Komiteti te Kosovës në Shkodër. Çelë Neziri me djemtë Ibishin dhe Idrizin, me nipat Sylën, Ramë Ibishin dhe Mujë Idrizin, Ali Feriz Fekun me djemtë Sokolin dhe Ujkanin, Avdi Ferizin me djalin Rexhën dhe Abaz Fekun;
Lekaj - Vëllezërit Zenel dhe Arif Hysi dhe Tafil Zeneli; Shalunajt - Elez Sokoli me djemtë Alinë dhe Rucin dhe nipat Bektesh Alinë dhe Sokol Sylën me djalin Cafin;
Nuecaj - Nuec Spahija me djalë Sylën dhe nipat Haxhinë, Bajramin dhe Nimanin, Osman Nueci, Selim Lushi, Mustafë Muji, Avdyl Sejdia me djemtë Ferizin dhe Ramen, si dhe Nuri me djalë Zeken.
Rreshti 380:
MASAKRAT NË VAZHDIM
 
Rrethanat u sollen në atë mënyrë sa që forcat austro-hungareze u ndoqën me dhunë, e prej 20 shkurti 1919 filloi te sulmohet e tere krahina. Në shënjestrën e pare te sulmuesve përsëri ishin RrzhanicaZhanica, Pepajt dhe Nokshiqi, duke ua djegur edhe ato pak kasolle që arritën t'i ndërtojnë per t'u strehuar në një kohë shumë te shkurtër. Masa-kra e pare ishte bërë mbi trimin Halil Shabaj. Rezistenca e vullnet-tarëve që i mbronin këto vise, ishte e pamundshme per ta përballuar një ushtri te rregullt, si ishte ajo e Mbretërisë Jugosllave. Ashpërsia në vepër kishte bazen, si deklaronte gjenerali i ushtrisë Jugosllave, me 13 II 1919. "Arnautët nga krahina e Plavës dhe Gucisë, 600 veta mbroheshin nga sulmet malazeze në Polimle (Ultinë e Limit-H. Gj.)", thoshte ai. "Këto raste ua kalonin viteve 1912-1913". Gjithashtu edhe togeri malazez i raportonte komandës supreme te tij se "3000 veta u detyruan te ikin per në Shkodër...", duke mos cekur se vetëm në qendër te Plavës i lanë te vrarë 450 veta. E te mos flasim per fshatrat që ishin djegur me pare.24
 
MBRETËRIA TRE THUMBUESE
Rreshti 387:
Shumica e te vrarëve kanë përfunduar nëpër përrenj dhe shena, madje edhe sot shihen gjurmët e gjakut nëpër mure te xhamisë... Te ta ngrihej me shumë ndërgjegjja dhe vetëdija kombëtare, dhe i forconte per dhunën e dytë, kurse durimet dhe përjetimet shndërro-heshin gjithnjë e me shumë në urrejtje kundër pushtuesit". Me te drejtë shkroi edhe Franjo Jukiqi: "Gucjanët dhe malësorët e tjerë te Pashallakut te Shkodrës dinë vetëm per emrin e pashait te Shko-drës, ndërsa e sundojnë vetveten".25
Meqenëse i bënin rezistencë §do dhune, pushtuesit turq e qua-nin këtë krahinë " Krahinë e mallkuar". Por, P.A. Rovinski shpre-het me termin tjetër: " Zone shijuese e dragonjve". Bukuritë e këty-re viseve e shtynë edhe udhëpërshkruesin Zuko Xhumbur te shpre-het: "...Xheneti i kësaj bote fillon në Guci". Një bukuri mahnitëse e shtyn edhe Cvijiqin te shkruajë: "...kjo krahinë bie ndër viset me te bukura te Gadishullit Ballkanik..." ,26
Patriotët e lëvizjes shqiptare në Plavë dhe Guci kishin vënë lidhje me viset e tjera shqiptare. Ky bashkim forcon lëvizjen e <jetave, ku bënin pjesë edhe shumë trirna te fshatrave te RrzhanicësZhanicës, Nokshiqit dhe te Pepajve e te viseve te tjera te kësaj treve. Forca e tillë e shtyri Aleksadrin per te urdhëruar: "...Nëse ben rezistencë Plava dhe Gucia, te bëhen rrafsh me flakë topash, duke mos kur-syer as gra dhe fëmijë". (Shkurt, 1919)27
Sa me te forta që bëheshin cetat, aq me tepër shtohej edhe dhuna ndaj popullatës se pafajshme shqiptare. Ka§akë dhe grupe cetash shqiptare ishin te orientuara per clirimin e trojeve etnike shqiptare, duke u mbështetur në parimet e Lidhjes Shqiptare te Pri-zrenit, pastaj asaj te Pejës dhe qëndrimeve në vazhdim 1908-1912. Fshati Velikë keqpërdorej si mollë sherri nga Cetina, meqë ishte në mesin e fshatrave shqiptare - Rugovë, Meteh, RrzhanicëZhanicë dhe Nokshiq, andaj vrasjet me parim kombëtar dhe fetar në mes te këtyre fqinjëve ishin shumë te shpeshta. Cetina, per t'i larguar Zha-nicën dhe Nokshiqin, ua mori një pjesë toke nga mesi i tyre, në mënyrë që Velika te lidhet edhe me lumin Lim.
 
Ndeshjet e grupeve te gjakësuara ishin te shpeshta, në ve9anti per mezhda, ku nokshiqanët e dinin si tokë te veten. Një ditë, nok-shiqanët, duke u kthyer nga RrzhanicaZhanica, që kishin lidhë një fejesë, te Rrasa e Mulës, ranë në pritë te grupit veÜ9an, te cilët edhe shtinë në fejarë. Në atë dyluftim mbetën te vdekur: Deli Maliqi dhe Ibish Asllani, kurse u plagosën Man Dishi dhe Avdyl Shabani.
Nga krahu velican mbetën te vdekur: Simon Knezheviqi dhe Millosav Knjezheviqi, te plagosur, Bek Millosavi dhe Millovani i Vogel, që ishte kagak i njohur në këtë anë. Pas këtij rasti Millovani i Vogel thirri në pajtim nokshiqanët, te cilët edhe u pajtuan me besën që ua dha Millovani i Vogel se " Nuk do te përdori plumb per nokshiqanë". Informatorët shpreheshin se nuk e mbajti besën. Pas këtyre ngjarjeve, Zymer Maliqi ra në pritën e organizuar nga veli§anët në Skiq.
Jeta nën mbretërinë jugosllave ishte e dhunshme. Kagakët shqi ptare shpeshtonin sulmet e herëpashershme ndaj pushtuesit. Cdo sulm, sado i butë që ishte, pushtuesit e dhjetëfishonin me dhunë de-ri në tragjedi kundër banorëve josllavë, që jetonin në brendi te këtyre viseve. Metodat per likuidimin e djemve me te njohur në këto vise i vinin në shprehje edhe ditën e tregut në Guci dhe Plavë, kur malazezia drejtonte gishtin: " Ja, ai ma bani me sy!", ose "Ai ma ka vra babën!" etj. Arresti përfundonte me vdekje. Madje, shp-esh, paraqiteshin edhe si "miq" dhe u thoshin: "Ikni se jeni në rre-zik". Me pas, ua vinin pritat dhe i vritnin.
 
Nga viti 1920-1940 në Plavë ekzistonte "Këshilli i Zi" ( përbëhej prej 14 anëtarëve). Nëkëshillat e kishin në Guci (5) dhe në Murinë. Në këtë te fundit, ishin: Vaso Zeljov, Laban, Radisav Peshov. Vuksan Gojkoviq. Leko Popoviq. Punisha Drakuloviq, Ognjen Garçeviq, Vujo Bozhov Zogoviq, Dushan Popoviq dhe Rajko Saviq. Me urdhrin ose dijen e tyre u likuiduan me shumë se 200 veta, nëpër viset e këtij rajoni. Vetëm nga këto tri fshatra u likuiduan'.
1. Vesel Bacaj (14), nxënës medreze, 2. Hasan Bacaj (në Bun te Dulit), 3. Galo Bacaj (në Llaze), 4. Mustafë Bacaj (në Pepaj), 5. Brahim Drejaj (në Pepaj), 6. Hajdar Drejaj (në Pepaj), 7. Tahir Drejaj (në Pepaj), 8. Gjon Leka ( në Bun te Dulit), 9. Niman Drejaj (në RrzhanicëZhanicë), 10. Kater vëllazëritë Dakaj (në Mis-Bjeshkë te Pepajve), 14. Azem Miei ( në Nokshiq), 15. Sokol Shabani (në Nokshiq), 16. Dervish Asllani (në RrzhanicëZhanicë), 17. Tafil Leka (në RrzhanicëZhanicë), 18. Shek Bu§aj (në Vra§evë), 19. Elez Bu§aj, 20. Meh-met Bucaj, 21. Sinan Ibishi (në Velikë), 22. Vesel Gima (15) ( në Murinë), 23. Idriz Drejaj (13) (në She te Pepajve), 24. Niman Bugaj (në Bun te Dulit). 25. Islam Bu§aj (në Shalë), 26. Brahim Shalunaj (në Shalë), etj.28
 
Në lidhje me plagosjen per vdekje te nxënësit Vesel Bacaj mësova se atë e "e plagosi i Xhudoviqësi". Veseli kishte hyrë pas plagosjes në shtëpinë e Milet Perit, e fjalën e pare dhe te fundit e kishte pasë thënë: "Me vranë Xhudoviqtë". Mileta e obligoi veten te hakmerret, duke i dalë dorasit përpara me shkrepje fjalësh: " Kështu vriten burrat e jo fërnija dhe e lë per se vdekuri ".
Rreshti 418:
"...A ashtfajtbr Shqiptaripse sytëflakë i vetojnë Tue shikue se si tjetri nga plaga e shtëpisë e dëbon ? A asht fajtor pse asht dhe kur te mos jetë dishirojmë, P se per vatër derdhë gjak dhe gjallë nuk e l'shon?"
 
Rrethanat e tilla bene që në RrzhanicëZhanicë te grumbullohen 4500 vullnetarë, që vinin nga vise te tjera shqiptare, per t'i dalë zot kësaj treve. Vullnetarët nga viset me te largëta i udhëhiqnin prijësit e ty-re: Sali Mani, Mehmet Bajrami dhe Adem Bajrami (te fisit Kras-niqe), Kadri Smajli i Dragobisë, Isuf Alia i Gashit, Muharem Baj-raktari i Lumës etj. Këta erdhën me 1800 vullnetarë.
Paria e rajonit emëroi komandant te policisë në RrzhanicëZhanicë Idriz Omeragajn.31
Radovan Lekiq, Andrijevifki srez, Cetinje, 2954, f. 340, 318
Historia e letërsisë shqipe, Pnshtinë, r. 449
Rreshti 426:
Paraqitjet e para te italianëve jepnin një liri "përkëdheljeje" në krahasim me te kaluarën me te afërt. Gjestet e tilla nisën ta bindin edhe parinë. Deklaratat bindëse te italianëve që potenco-nin faktin se ndarja nga Rrethi i Andrijevicës do te sjellë risi pozitive per këtë popullatë, sepse këto vise tash e tutje do te udhëhiqen nga Tirana e kurrë me nga Cetina ose Beogradi, shtonin shpresën e popullatës shqiptare te kësaj ane. Me shpresëdhënëse ishin kur e paraqitën edhe përmbajtjen e Marrëveshjes në mes te Italisë dhe Gjermanisë te 23 prillit 1941. Sipas saj, duhej te bëhej bashkimi i trojeve etnike shqiptare. Kjo u bë opium per t'i mashtruar me lehtë shqiptarët.
Per t'i vërtetuar këto thënie, Paria e Vendit dërgoi një dele-gacion në Tiranë, i cili solli sihariqin se kryeqendër e Gucisë do te mbetet Tirana, që me këtë do te bashkohen trojet etnike shqiptare. Pas këtyre rrjedhave, Paria e Vendit formoi njësitë vullnetare-civile nga vendësit. Ashtu që këto forca jo vetëm se ngritën Flamurin Kombëtar në Guci dhe PI ave, por e shpalosën edhe në Qafë te Pre-visë, mu në vendin ku në mars 1913 ishin ekzekutuar 700 banorë te kësaj krahine, nga dora e zgjatur gjakatare.
Në këtë kohë nëpër Vasojeviq vepronin dy ideologji, ruse -komuniste dhe ajo cetnike. Krahas kësaj edhe në krahinën e Plavës dhe te Gucisë paraqitën ajo ruse-komuniste dhe fashiste. Njëkohësisht frymonte edhe ajo cetnike. Serbo - malazeztë, si bar-tës te këtyre ideologjive, pajtoheshin mes vete kur binte cështja e krahinës se Plavës dhe Gucisë, per cka edhe i bashkonin forcat per t'i realizuar qëllimet cetnike. Si ilustrim per këtë, po japim faktin se me 27 korrik ua vunë zjarrin tri fshatrave: RrzhanicëZhanicë, Pepaj dhe Nokshiq. duke i bërë rrafsh me tokë, madje duke mos e lënë në këmbë as xhaminë. Te gabueshme e di, por edhe e urrej hak-maiTJen, kur vullnetarët shqiptare dogjën shumë shtëpi malazezë në Ultinë te Limit. Nuk u kalua edhe pa vrarë edhe njerëz te pafaj-shëm. Gjatë kësaj kohe Plava mori cilësinë e nënprefekturës se Peje> kryetar u zgjodh Riza Feri, në gjirin e se cilës themeloi edhe tn komuna. Në Guci, per një kohë te shkurtër u emëruar Halim Prushi. i cili u zëvëndësua shumë shpejt nga Sali Niko9i, në Plavë Shems: Feri dhe në RrzhanicëZhanicë kryetar komune u emërua Avdiu i Avdiqe. Komuna e RrzhanicësZhanicës përfshinte fshatrat RrzhanicëZhanicë, Nokshiq, Pepaj. Murinë, Mashnicë e Velikë, d.m.th., përgjatë tere Ultinës se Epër-me te Limit.
Acarimet nëpër vijë te kufirit ishin tragjike, madje edhe vriteshin njerëz te pafajshëm në te dy anët. Krahina kishte forcat e veta civile - vullnetare vendase, por si edhe u tha, kishin arritur edhe shumë vullnetare nga viset e tjera shqiptare. Njësiteve vullnet-tare u prinin njerëzit me me autoritei, te cilët kishin per qëllim bashkimin e trojeve etnike shqiptare. Në radhët e këtyre prijësve ishin edhe disa nga këto fshatra.
Pushtuesit italiano-gjermanë, njëri edhe tjetri, kishin politikë te errët. Atyre u interesonte te vriteshin fqinjët ndërmjet veti, në mënyrë që te sundonin me lehtë.
Në radhët e forcave civile vullnetare te fshatrave RrzhanicëZhanicë. Nokshiq dhe Pepaj ishin te rreshtuar te gjithë meshkujt e moshës madhore, duke bërë ndërrime te herëpashershme. Ndër ta me te thirrurit ishin: Imer Maliqi, Bajrush Haziri, Ukë Dema, Xhemë Ta-hiraj, Halil Huli, Azem Gjelaj, Sokol Shabaj, Imer Mu9a, Dervish Asllani, Malush Bajrami, Haxhi Syla, Arnaut Rama, Ibish Sadiku. Hasan Salihi, Dan Zeqi, Celë Mani, Niman Du§i, Cenë Gjelaj. Hysë Selimi, Reko Meti,
Smajl Halili, Azem Mehmeti, Halil Hyseni, Shaban Shabaj, Latif Mu§a, Lekë Prela, Ali Ferizi, Hysen Keka(Bacaj) etj.
"Me lejo te te tregoj gjithë jetën time prej shtatë e deri në njëqind vjet, sepse që te gjithë ishim në llogore", e pushoi bisedën e tij Hoxhë Pepa (90), per ta mundur ofshamën që ia dridhi edhe trupin. "Jetën e kalova në mjerim dhe vuajtje, por frika kurrë nuk me preokupoi, gjithë isha ngadhënjimtar. Në fëmijëri u frikësova nga një qen i fqinjit dhe kukata. Drejt e te unë arriti gjyshi im. Sa e kishte lodhur vrapi, nuk foli, por, per fat te keq, me atë shpullë si kthetra orli, ma ngjiti per qafe, jo vetëm se ma ndali britmën, por edhe frymën. Në atë heshtje dëgjova lëvizjen e rrënjëve nëpër balie, duke dalë sytë duq. M'i fali disa shuplaka. Per moshë që ki-sha, ishin te padurueshme. Ec e bërtit, i thosha vetes. "Heren tjetër, kur ta ndiej britmën, do ta hiqi kryet!", me tha pasi me shaplakosi. Britmën e dytë, e përjetova në burgun komunist (1946), kur me tha udbisti, fqinji malazez: " Prej me sot, bashkë me Ballin Kombëtar, te vdes "§allma" dhe emri hoxhë". "Mirëpo, a mbetem tash e mbra-pa Halil Drejaj?", e pyeta. "Halil po, por edhe Drejeviq", m'u për-gjigj ai. Heren e tretë do te pëlcas, sikur ta dija se nuk do te me pushojnë eshtrat në Pepaj".
Pas dy dekadash (1985) e takova tetëdhjetë vje9arin Reko Metë RrzhanicënZhanicën, i cili me rrëfeu disa përjetime nga fëmijëria në vend-lindje. "Kur ma vranë axhën, nga sa isha hidhëruar, lotin ma kishte pjekur inati dhe mendoja pa lot do te hakmerrem. I mbusha te gjashtëmbëdhjetat, ma blenë armen, pastaj e dita se kishte qenë para kohe, por nevoja fliste vet. Në këto fshatra kufitare ishim te detyruar te jemi gjithherë te përgatitur, per t'iu përgjigjur kush-trimit. Nuk kishim gjumë te ëmbël, as ushqim te rehatshëm. Kurrë nuk mbetshim pa roje, te mos sulmohemi në befasi. Edhe kur va-rrosnim dëshmorin, bënim roje përreth varreve. Te me varrosin në tokën shqiptare ku te donë fëmija, por unë e di ku do te me push-onte shpirti me mire", me pati thënë ai. Rrëfimin e përfundoi me plot ze, sikur te ishte atje.
Cenë Asllanin (80) e takova te dhëndri i tij (Ali Rexhepi) në Vuthaj, 1968. Në fjalët e para u shpreh: " Sikur te mos isha pranë kësaj familjeje, nuk do te flisja as edhe një fjalë per kohën kaluese. Qysh se u tradhtova nga besa që na e dhanë partizanët shqiptare, dyshoj në cdo rast. "Ajo besë" me qiti para OZN-ës jugosllave, kur edhe në prani te atyne që ma afruen besën, m'i thyen tanë dhambët e pare, te cilët në ato «jaste i kisha te vetmen arme t' i shtrëngoj per mospajtim. E dija se nuk qitnin gaca, por atyre u bahej ashtu. Pa ia nda bashkë me shamje i rreshtuan grushtet në mua gjysmë i vdekur.sepse m'i kishin lidhë duart me tel pas shpine. Nana me pati thanë "Ke Ie prej grykëhollës". Si fëmijë nuk e kisha te qartë domethë-nien, por e mësova gjatë kushtrimeve te shpeshta. Grykëholla vete fliste, sa isha gjallë, deri sa i lindi dyshimi se unë e tradhtova. Ishte me udhës me u besue te parëve te mi, kur thoshin:" Nuk ka besë i keqi". Gjatë pyetjeve që ia afroja Cenës, me gjykonin me gjeste axhallarët e mi, pse e qita njeriun t'i kthejë vuajtjet edhe kujtimei me dekada prapa, atëherë kur ishte me arme në dorë. Te mos flasim per vuajtjet nëpër burgje. Kur iu kujtonin takimet e para me OZN-ën, donte ta përpijë mjekrën e vet. Kur ngrihej në gjunjë, i dukej vetja se ishte moshatar me arme, por i ri dhe i fortë per kushtrim. Nuk me pushkatuan, si ngjau me vëllaznit Nuacaj".
Isa Selimin (75) e takova në Raushiq te Pejës, burrë te res-pektuar nga bashkëfshatarët edhe si bajraktar. Kur e lëshova thirr-jen mysafire, përgjigja ishte me ze te lartë, sikur te kishte per që-llim ta zbërthejë mbulojën e shtëpisë njëkatëshe. Kur e vërejti befa-sinë time, u shpreh: "Mirëserdhët, mikpritjen e kam marre me ve te!". Posa dëgjoi se Isa ka mysafire, arritën te gjithë ata Tahirajt, te prirë nga kacaku Hys Selimi. E tere ajo, sikur ta kthente në kujtesë mikpritjen malësore në atë rreth ku jetonin. Mendova se me e lehtë do te ishte biseda rreth toponimeve se sa te zhvillojmë atë per luftën. Kur i filluan per emërtimet, nuk di kush kishte kujtesë me taze dhe me te përpiktë. Sikur te përgatitur flisnin. Njëri i thoshte emërtimet me ngjarje... tjetri shpatet ku i kishte ruajtur delet. Nuk i mbeti në hak bisedës edhe Fatimja, kur tregoi edhe ku merrnin ujë. U përmendën edhe Logu i Lojës dhe Vendkushtrimi etj.
Posa rendisja lisin familjar te Nuacajve, Zekë Haxhi Sylës. gjaku i fytyrës nga një herë i shndërrohej në te murrmë. Shpesh shprehej: "E përkujtoj babanë nga i cili nuk pata përkëdhelje, meqë me shumë raste ishte në roje te vatanit, por edhe në përgatitje per kushtrim". Nëna e Zekës, Suta, 93- vjecare, në moshë te thellë, por e qetë dhe me kujtesë te ruajtur, shpesh ndërhynte në bisedë, te cilën pastaj edhe e shfrytëzova. "Nana me lindi në kohën kur na ndiqnin shkiet nga trojet e fshatit Martinaj. Në atë kohë i kishin vra në Qafë Previ 700 veta, e te mos flasim nëpër Lugun e Plavës dhe te Gucisë. Nuk u kishte pas ra ndërmend per mua, dhe pas pesë vjetëve ma dhanë emrin Sutë, vetëm se i kisha shpëtua "kiametit". Ma qiti Zoti nafakë edhe te burri i mire, ku pak përjetova gëzime. Përjetova kallen e shtë-pisë, me pas i vranë tre kunetër edhe burrin tim. Nuk u gëzova me respektin e kunetërve as dashurinë e burrit, ashtu e mjerë i rrita fëmijët rrugëve e per gazep", thotë ajo.
Po sa i thashë puna e mbarë Mushak Idrizit, që ishte duke ujitur livadhin në Raushiq te Ri te Pejës, gjuajti shatin dhe u fillua në drejtim timin. Ai, duke e lënë punën, u shpreh: " E kam lanë tokën e babasë dhe te stërgjyshave per gjithmonë në RrzhanicëZhanicë, e jo s' pe la punën disa ore". Per te qenë me i shlirë në bisedë, i propozova te rrimë nën hije te një peme. " Nuk na sheh kush nga familja per te na gostit. Te afrohem me afër", vazhdoi. Pasi pranoi dëshirën time, lëshoi një ze te thekshëm: "O Brege! Jam mësua në Shpatet e RrzhanicësZhanicës, e tash janë mësue me mua edhe tanë kojshia edhe katuni. Duhet me dijt se erdh mysafiri. Në RrzhanicëZhanicë ishim disa barqesh, por nji komplet vëllaznie. Cdo ndodhi e kishim te përbashkët, edhe mysafirin, te mos flitet per armik. Gëzoheshim se bashku. Për-njëherë edhe hidhëroheshim. Në dasmë thirreshim sipas traditës. Nëse ftohej vetëm farefisi i ngushtë i dhëndrit, aty binte edhe ve tëm daja i tij, nëse ftesa kalonte këtë traditë qoftë nji jashtë barkut te tij, atëherë ftohej bajraktari nga familja Gjekaj si shej i vecantë, që kuptohej edhe prijës i dasmorëve. Me pas ftoheshin nji nga barku i Shaban Gjekës e një nga i Mirash Gjekës; Nga barku Sha-baj: nga nji Kurtajt, Ukajt, Zenelajt, Mucajt dhe Deliceltë; Nga bar ku Gjekaj: nga nji Dakajt, Veselajt dhe Ukajt; Nga barku Nuacaj: nga nji Spahiajt dhe Sejdiajt; Nga barku Lekaj: nga nji Nezirajt dhe (^elajt; Nga barku Shalunaj: nga nji Elezajt dhe Shabanajt: Nga barku Hasanlukaj: nga një Sejdiajt dhe Haradinajt; Nga Pepajt i ftojshim: nga nji per bark: nga nji Drejajt, Bacajt dhe Lekajt. Por, nëse ishte dasma ma e madhe, atëherë ftoheshin edhe dy e tre per bark, nga te dy fshatrat. Pasi te thirreshin katundi RrzhanicëZhanicë dhe Pepaj, thirreshin nga një per bark Nokshiqanët e pastaj renditeshin miqësia.
Per përcjellje te vajzës ishte thirrje në formë kushtrimi, pa caktua emna, dihej obligim me ba me dije e ata e kanë domosdonë me shkua me ndesh dhe përcjell dasmorët me bijë. Përcjellja e vajzës, në lidhje me ftesë i ngjante rastit te vdekjes, sepse thoshin: "vajzën nuse dhe mejtin duhet me i përcjellë sa ma shumë njerëz".
Atje kishim rendet e ujit per ujitje, secili e dinte fillimin dhe mbarimin e ujitjes. Nuk mbahej mend ndonjë mosmarrëveshje. Ja si ishin këto rende, per tokën e bukës dhe livadhe, sepse mund te lëvizte, meqë ara mbetej livadh dhe e kundërta. Nji rend ujitje ishte 24 ore. Kur ara kishte nevojë per ujitje, nuk ujitej livadhi. Por, si shembull, jap rendet: Mirashajt dhe Tahirajt kishin kater rende ujitjeje; Gjelajt dy; Gjekajt një; Shabajt gjashtë rende te ndarë në: Mu9ajt, Metajt, Rrustemajt dhe Shabanajt; Barqet e tjera nuk i mbaj mend, por e di se nuk kishte njeri te pakënaqur per ujitje te tokës. Marrëveshja e tillë nuk kishte nevojë per përcaktime te tjera. përve9 shndërrimit te arës në livadh dhe e kundërta", shtoi me plot mundim dhe zbërthim malli plaku Mushak, per ta përmbyllur rrë-fimin e tij se "jo vetëm se i rame "nalet" RrzhanicësZhanicës, por edhe fëmi-jët tanë e shkretuan edhe Kosovën, qysh se u 96! rruga per Ame-rikë".
Ngjajshëm këtij rrëfimi shprehet edhe Hysen Seku (75). "Nuk mbahet mend se ka ...", thotë ai. " Në vitin 1938 u bë një dasmë e madhe në Nokshiq. Edhe tash përfunduar dasmë pa kushtrim dhe ndër-prerje i kam te freskëta kujtimet. Kënduan këngë malësor9e "Per krye krahu" Xhemajl Ibishi dhe Shaban Balia, edhe Halil Reku këndonte. Sa këndshëm këndonin në lahutë Xhemajl Ibishi dhe Brah Zhuji. Aq ma ëmbël dëgjoja tonin muzikor fituar nga rro-tullimi i tepsisë nga dora e nënave tona: Sute Rekja, Rude Ramja dhe Zojë Xhemja dhe kënga per rreth saj nga motrat tona: Cake Kasemja, Rabë Danja, Male Demja etj". Ne Pejë e takova Brahim Beken Nuacaj. Ai posa i kishte plotësuar te 70-at. Mbante mend te kaluarën te përcjellë brez pas brezi. Andaj, pati mirësinë te me ofrojë sinqeritet dhe njohuri per fshatin e vendlindjes se tij, RrzhanicënZhanicën. Malli thuaja kishte arritur t'ia bëjë lotin gur. Nuk lëshonte ofshamë, sepse e ndalte me shtrëngim te dhëmbëve. Vdekja e dhunshme nga serbët në vitin 1999 bëri që me vete ta marre atë pasuri kujtese.
Avdi Shalunajn (70) e takova në Pejë me 1981. I habitur në pyetjen time, ofshani dhe u shpreh: "Nuk i di se ku i kanë pas te parët e mi trojet, por kam dëgjuar se edhe tash një pjesë e tokës quhet Pllatet e Shaluna. Te parët e mi lëshuan ato troje, sepse i vra-në dy Jokiq te Velikës. Atëherë e dij a se gjaku nuk plaket, në atë mallëngjim te me digjet shpirti im".
Në moshë rreth te nëntëdhjetat, në Raushiq te Pejës, e takova Qake Sadikën, bijë Zhanice dhe grua e Dan Zeqit nga Nokshiqi. Nuk me lejoi t'ia paraqes pyetjet, por në fjalët e para ia nisi: " Me ka marr malli per me i pa vorret e prindërve te mi. Babanë ma vra-në me gjithë mixhë dhe shumë te katundit para syve tanë. Ata (shkiet) nuk kishin besë dhe ashtu edhe kanë ba disa herë, hè mos e lasht Zoti pa i vra! Tri herë jam kthye në shtëpi te bame shkrumb e hi. Na zunë pritat tradhtare afër Plavës, na ngujuan në disa oda, ve§as nga mashkujt. Me ne ishte lokja Xhuxhe. Ne ishim fëmijë, nuk e kuptuem se 9ka po donë, vetëm kur nisi me na e prekë flokun përmbi balie. I kishte ngjye gishtat me m... ne ia shihnim njara-tjetrës atë bojë. Oda u ba e padurueshme nga era e keqe. Erdhën nji grup dhe e £elen deren me shkelma. Ishin nisë me na marre ftyrën. Kur e moren e eren e odes, u kthyen mbrapa me te shamet e zako-nta. Ajo, lokja, na e pshtoi ftyrën tanë asaj granie". Te njëjtën bise-dë ma tregoi edhe Rushe (Mekuli) Prelvukaj. Edhe ajo fliste përje-time te tilla.
Rreshti 447:
AKTIVETII PËRBASHKËT
Meqenëse në Plavë ishte formuar "Njësiti 51", bashkim i grupit te djemve, ndër me besnikë per dhënien e ndihmës se shpejtë në vijë te frontit dhe nëpër brendi te këtyre viseve, që delegoheshin nga fshatrat dhe qendrat Guci dhe Plavë. Në "Njësitin 51" nga këto fshatra ishin: Ukë Dema, Bajrush Haziri, Shaqir Zymeri, Halil Huli, Idriz Qelaj, Shaban Gjekaj, Cenë Asllani, Hysë Selimi,Tomë Bacani, Hasan Salihi, Brahim Delia, Niman dhe Gal Duqi. Në Guci ishte sefra-%:Këshillit te Pajtimit per krahinën e Plavës dhe te Gucisë, në te cilin hynin këshillat dhe përfaqësuesit e kësaj nën-prefekture. Këto tri fshatra kishin këshillin e përbashkët që pëbëhej nga: Selim Zhuji, Hoxhë Pepa, Imer Maliqi. Ukë Dema, Malush Bajrami. Sadri Ujkaj, Sokol Idrizi, Muzli Cela, Tomë Bacani.Haradin Keka, Zymer Istrefi. Në Këshillin kryesor në Guci ishin te deleguar Xhemë Bajraktari, Imer Maliqi, Cenë Gjelaj dhe Hoxhë Pepa.
Tri fshatrat RrzhanicaZhanica, Pepaj dhe Nokshiqi kishin bajraktarin e përbashkët, nga mëhalla Gjekaj e RrzhanicësZhanicës. Gjatë viteve 1941-1944 u printe Xhemë Tahiraj, i cili u vra në Mokna me 1944.
Këta bashkëfshatarë, edhe ashtu te shkapërderdhur nëpër botë, edhe tash mbajnë lidhshmëri te sinqertë, duke respektuar per bajraktar Isa Tahirajn te Gjekajve te RrzhanicësZhanicës.
Kapitullimi i Italisë nuk solli risi, përve9 që u shndërrua në një tjetër okupator. Forcat gjermane nisën me një taktikë per t'i për-këdhelur shqiptarët. Gjermanët dhanë edhe disa te drejta. Po ashtu, në RrzhanicëZhanicë hapën shkollën e pare në gjuhën shqipe, por, fatke-qësisht, ajo ishte edhe e fundit. Mësuesit e pare ishin Hysen Shehu dhe Sylejman Dula.
"Koha e Shqipnisë" ishin ditë te ringjalljes se ëndrrës per bash-kimin e trojeve etnike shqiptare. Madje ballistët ishin te gatshëm ta jepnin j eten per te.
Per fat te keq, me përhapjen e idesë helmuese ruso-komuniste nëpër vise te Shqipërisë dhe te Malit te Zi, u vu në shërbim një pjesë e kësaj popullate, me 9' rast edhe filloi ndasia, krahas me dobësimin e forcave gjermane. Partizanët dhe njësitet e tyre operonin nëpër këto vise te shoqëruar edhe me djem te kësaj treve. Bashkimi i forcave partizane solli edhe batalionin "Perlat Rexhe-pi", me pas Brigaden e 25-të Shqiptare. Vendësit shpresonin në besnikërinë e tyre, por ideologjia ishte e njëjtë me njësitë partizane malazeze-serbe. Në vjeshtën e vonë te vitit 1944 partizanët vunë sundimin në tere krahinën e PI aves dhe Guci se.
Kush mbeti me keq në këto ditë? Kuptohet, RrzhanicaZhanica, Pepaj dhe Nokshiqi, që se pari u dogjën e u bene rrafsh me tokë.
Vendosja e sundimit partizan në këto vise përcillej me dhunë te papërshkruar kundër kundërshtarëve me ideologji te kundërt. For cat shqiptare që kishin per parim bashkimin e trojeve shqiptare. ishin te detyruara te ngjiten Alpeve Shqiptare per rezistencë kagake. Por, besnikët e ideologjisë ruse-komuniste, shqiptarë dhe serbo-malazezë, u vunë pas tyre me metoda te ndryshme tradhtare, duke përdorur edhe propagandën: "Dorëzohuni se jeni te falur. Kjo është besa jonë per ju".
U shtuan edhe torturat ndaj familjeve te tyre. Kështuqë humbi shpresa e patriotëve shqiptarë. Politika e bëri te veten. Edhe Tirana lëshoi një amnisti per te gjithë komitët dhe 9etanikët, që te dorë-zohen në besë. Nuk i shihej fundi kësaj përgatitjeje, meqë besonin në besë te dhënë. Me pas u pa se ishte një rrjetë per te rënë me lehtë në kurth. Bllokimi i njëmendët nga te dy rrethet partizane shqiptarë malazeze-serbe solli edhe dorëzimin sipas amnistisë se Tiranës. Dorëzoheshin një nga një dhe në grupe nëpër qendra shqiptarë - Shkodër, Tropojë e gjetiu. Fatkeqësia me e madhe ndo-dhi me pas, kur autoritetet e atëhershme partizane - shqiptarë, patri-otët e dëshmuar i quanin tradhtare. Ata, duarlidhur, ua dorëzonin OZN-ës. Fati i tyre përfundonte rrugës. Vriteshin me gjyq e pa gjyq. Burgoseshin me gjyq e pa gjyq. Madje edhe pas gjykimit, pa vendim, ekzekutoheshin. Kështu me radhë, u zbrazën malet, te cilat nuk ishin mësuar pa ka§akë, komitë dhe 9etanikë malësorë.
Per periudhën e këtyre viteve japim një statistikë tragjike te vrasjeve nëpër llogore, pushkatimeve duarlidhur, te ekzekutimeve dhe te burgosjeve, per fshatrat RrzhanicëZhanicë dhe Pepaj. Per Nokshiqanët do bëhet fjalë kur flitet per Nokshiqin.
Nga RrzhanicaZhanica: Xhemë Tahiraj u vra në Mokna, Ymer Miuja Shabaj, u vra në Qafë te (^arshisë - Sekiricë. Azem Mehmet Gjelaj në Mokna, Dervish Asllan Gjelaj në (^akorr, Malush Bajram Nue-caj u ekzekutua në Bjellopojë, Haxhi Sylë Nuacaj, u ekzekutua në Bjellopojë, Sokol Idrizi u vra në Shtupe§ te Vogel te Rugovës, Arnaut Ramë Nuecaj u ekzekutua në Bjellopojë. Ibish Sadiku Shabaj u vra në Pejë.
Nga fshati Pepaj: Bejaze Salih Baca dhe Bjeshkë Lekaj u ekzekutuan dhe u dogjën në fshatit Pepaj, Hasan Sali Bacaj dhe Niman Duci u vranë në Vermosh Me burg u dënuan: Cenë Gjelaj (20), Halil Uli (Ujkani) (20), Selim Zhuji (20), Idriz Bajrami (20), Smajl Halili Shabaj (2), Idriz B. Gjelaj (15), Shaban Shabaj (10), Lekë P. Lekaj (10) dhe Ali Ferizi (20).
Duhet theksuar se mendimi i trimave te krahinës se Plavës dhe te Gucisë kurrë nuk u zbeh, as që u shua. Kudo që jetonin ata, kishin në shpirt trqjet etnike.
Tere këtë e dëshmojnë faktet që dolen në sipërfaqe edhe në aktivitetin ushtarak te viteve nëntëdhjeta, kur në radhët e lirida-shësve shqiptarë u gjenden edhe djemtë e këtyre fshatrave. Nuk i pengoi largësia as jeta luksoze nëpër botë. Kur ra kushtrimi në Kosovë per t'iu bashkuar U£K-së, arriti kolonel Rrustem Reko (Shabaj) Berisha, nënkoloneli Rrustem Vesel Gjelaj. (Ne UÇK kan marrë pjesë edhe Ibrahim, Adem, Sherif, Azem, Muhamet, Afrim, Besnik, Besim nga Gjelajt, Ramiz Mekuli, Isa, Arif, Bajram, Shaban, Agron nga tahirajt kjo i përket ofenzives së parë në vitin 1998). Madje shumë djem te tjerë besnikë u radhitën në vijën e pare te frontit. Sinan Zenel Lati (Shabaj), arriti nga Holanda dhe iu bashkua U£K-së. Mandej Edmand Ramë Shabaj dhe Idriz Brahim Shabaj. Nga Nokshiqi arritën: Milot Halil Bucaj, Arbër Ahmeti (Bugaj) dhe Elez Ahmeti (Bucaj), si dhe shumë te tjerë nga krahina e Plavës dhe e Gucisë, per te cilët do bëhet fjalë në një rast tjetër. Duhet përmendur edhe Shuqri-Bajram-Selimajn-Nokshiqin "Bruno", i cili vuri në shërbim per UCK-në tere pasurinë që kishte fituar dekada me radhë (me pesë vëllazërit e vet) në SHBA.
KUFIZIMII FSHATIT RRZHANICËZHANICË
Per ta kuptuar me mire shtrirjen e fshatit RrzhanicëZhanicë, se pari, mora toponimet që e kufizojnë fshatin, pastaj toponiminë e brendisë se tij. Kur bëhet fjalë per antroponime, dhe patronime duhet pas per bazë rrethanat e kohës nëpër te cilat kaluar kjo anë dhe ka pasur ndryshime te dhunshme deformimi. Në ve9anti nga viti 1912-1916, me pas nga viti 1919-1940, kur nga fillimi i administratës malazeze u mor vendim per t'u bërë edhe ndërrime te emrave personalë. gjithsesi edhe patronimet. Kur bëhet fjalë per toponime arrihej deri në deformimin me te skajshëm. Hovin e këtyre deformimeve e ndali "Koha e Shqipnisë" (1941-1945), kur qe krijuar një liri që shqiptarët haptaz ta shprehnin emrin dhe mbiemrin e vet. Kjo e drejtë u ruajt deri në vitin 1948, kur Rezoluta e Byros Informative, në bashkëveprim me UDB-në, ktheu historinë e vitit 1913. Regjistrimi me iqa dhe viqa ekziston edhe sot.
Per ta kuptuar me mire shtrirjen e fshatit RrzhanicëZhanicë, se pari, fïlloj me toponimet që e rrethojnë, pastaj toponimet brenda tij.
Kufizimi i fshatit:
Nga Shtiti: Livadhet e Ashtit (tokë e Gjelajve), Penezi (tokë e Gjekajve si dhe Livadhet e Halile, Kodra e Ultë dhe Kodra e Sirme, Gropa e Jaca (tokë e Shabajve), Livadhet e Drejajve (tokë e Pepajve), Lugu i Nocit (tokë e Tahirajve), Nëndiella (tokë e Luka-jve), Vjerrishta (tokë e Gjelajve), Gropa e Harushës (tokë e Sadik Halilit), kurse pjesa e djethtë Toka e Gjelajve, Gurra e Lalës (tokë e Ujkajve), Te Guri Kul (tokë e Shabajve, Plepishta (tokë e Hasa Lukajve), Livadhi i Pajës (tokë e Pepajve dhe e Gjelajve), Kodrat e Shalune dhe Pllatet e Shalune (tokë e Shalunajve).
Toponimet brenda fshatit:
Kolikut në Sinor me fshatin Velikë:
Nga Murina - Vorret e RrzhanicësZhanicës, që fillojnë nga Bregu i Limit; Bregu i Qarrit - tokë e Gjelajve me Pode tokë e Nuecajve; Kodra e Odave, Malet e Gjekajve; Qafa e Shalune - tokë e Nuecajve dhe Pllatet e Shalune - tokë e Shalunajve; Qafa e Surdullit - tokë e Lukajve dhe Lekajve: Qafa e Pllanës dhe Pllanat e Drejajve - tokë e Pepajve; Sekirica "Tehut te majeve "; deri te Kërshi i Zharit ose Kershi i Qershisë; Shpatet nga Kroni dhe Gurra e Halit, Nardiella; Gurra e Gurit - tokë e Nuecajve, në Livadh te Qeve; Gurra me Lugj - në tokë te Drejajve. Kroni i Lugut; Ahat e Lugut; Lugu Ndar Aha te Lugut; Elbishta ndar Aha te Lugut.
Pushimet per në bjeshkë Mokna: Te Gurra e Halit, Nardiella në Qafë te Moknave, Naraha,Te Gurra Lug, në Pllana dhe në Qafë te Shtitit, te Guri Kul, Te Shkalla e Madhe, Filli i Moknave, afër Bunit te Zharës.
RrzhanicaZhanica dhe Pepajt kishin bjeshkën e përbashkët, në pranverë Shtitin, kurse në verë Moknat. E pashë te nevojshme që vijën kufitare te RrzhanicësZhanicës te mos e përshkruajë sipas alfabetit, meqë humbet renditja e emërtimeve.
 
TOPONIMIA BRENDA FSHATIT
Rreshti 479:
Themelet e Shalunajve - në Pllate te Shalune.
Themelet e Celajve - Topraku.
Themelet e Lekajve - në Spikun e RrzhanicësZhanicës.
Arat:
Ara e Mucës, Nën Rrugë per në Cakorr dhe afër Rranzave te Tahirajve.
Rreshti 681:
Fshati Nokshiq shtrihet rrëzë shpateve te Qafës Diellit dhe Qafës Qakorrit dhe Tehut te Metehit, ndërsa duke u nisur nga Plava krahut djathtë te lumit Lim, nëpër Orrnicat e Skiqit me pas rrëzë shpateve per te vazhduar kah Mrizet-Otergu (Orteku) i Shaban agë- Ledina e Myftarit - Livadet Rrapsh - Pllana e Rexhës -Kulla e Nizamit (Merqes) - Kulla e Pandurëve - Llazi i Bucit -Kulla e Nizamit-Kodra e Nokshiqit -Turie Xhamia (e nizamit) -Rrapshi i Nokshiqit-Ivopola (Ivan Pali) -Ura e Limit, per tu kthyer në drejtim te Plavës krahut te djathtë te Limit e deri në pikënisjen e kufizimit Ornicat e Skiqit.
Noka, kishte kater djem: Bugi, Meku, Mehi dhe Selimi, te gjithë lanë gjurmë në Nokshiq, edhe pse tani te shpërndarë nëpër tere botë. (Noka kishte edhe kater vëllezër: Drei, Stani, Pepa dhe Nili, pasardhësit e te cilëve i gjejmë në fshatrat e Rugovës).
Si është cekur në tekstin ku bëhet fjalë per fshatrat RrzhanicëZhanicë dhe Pepaj, ashtu edhe Nokshiqin e ka përvëluar i njëjti zjarr, duke përjetuar te njëjtat vuajtje dhe tragjedi.
Emri Nokshiq u bë famëmadh në luftë, në kohën kur forcat e krahinës se Plavës dhe Gucisë me kushtrim gjithëkombëtar te udhëhequra nga Ali pashë Gucia, sipas parimeve te Lidhjes Shqip-tare te Prizrenit, thyen vendimet e "shtatë kralive", marr në Kon-gresin e Berlinit (1878). Me qenë se shqiptarët nuk pranuan copë-timin e trojeve te tyre etnike, atëherë nga Shtabi ushtarak, në krye me Ali pashë Gucinë, me qendër në Guci ishte hartuar plani i hollësishëm per rezistencë, i cili përmbante fazat e veta ushtarake, që nga Suqeska, nëpër fshatrat e Ultinës te Sipërme te Limit, nëpër Pepaj dhe RrzhanicëZhanicë, me 9'rast Nokshiqi ishte marre prita, ndër pikat me strategjike dhe me vendimtare e rrethimit te hekurt, me betimin "vdekje po - dorëzim jo". Ashtu edhe ndodhi. Me 4 dhjetor 1879, me luftë gjoks per gjoks, jo vetëm se iu thye sulmi ushtrisë se rre-gullt malazeze, te udhëhequr nga komandanti kucjan, Mark Milani, por shqiptarët dilnin fitues edhe në betejat e pastajme. Si mësohet nga vargjet:
 
:Po hip Marku në Previ
Rreshti 689:
:Haj medet vojnikët e mi...
 
Nga data e prurjes te vendimeve famëkëqij e tere krahina e Plavës dhe e Gucisë dhe forcat e tjera vullnetare nga viset shqiptare, ishte në përgatitje per t'u përballuar sulmeve. sepse krahina e Plavës dhe e Guicisë ishte tregtia e pare e kusurit me toka etnike shqiptare. Fsha-trave RrzhanicëZhanicë, Pepaj dhe Nokshiq u kishte ra fati gjeografik te jen ndër postërojat e para te përleshjeve gjatë vitit 1878 - 1879 deri në përfun-dim te fitores shqiptare kah mesi i dekadës dytë te janarit 1880. Duhet besuar se lufta gjoks per gjoks sjell vdekje me te shumta, si dhe mbrojtësi i vatanit është me besnik dhe me i fortë, andaj kuptohet se forcat sulmuese, pasi ranë në pritë, përjetuan humbje me te mëdha.
Pasi që kemi në rend te bëhet fjalë vetëm per këtë fshat, prezan-tojmë emrat Nokshiqanëve, te udhëhequr nga Nuro Kurti (Mehaj) dhe Kurt Asllani (Bucaj). te cilët e dhanë jetën edhe në teh te jataganit:
 
Rreshti 706:
NOKSHIQI Në VITET 1941-1945
Pjesëmarrja e nokshiqanëve në aktivitetin luftarak vullnetar në vitet 1941- 1945 ishte në nivel kombëtar, si edhe e tere malësorët e kësaj ane.
Ishin te inkuadruar në njësitet civilo-vullnetar, merrnin pjesë në kryesitë e nënprefekturës në Plavë dhe në Shtabin civilo-ushtarak. kishin prijësit e vet në vijën e frontit si është cekur me pare. Tere ky aktivitet ishte me i afërm dhe me i përbashkët me fshatrat RrzhanicëZhanicë dhe Pepaj, sig e kishin pasur edhe te kaluarën.
Sikur t'i ndiqte vdekja kudo që ishin, ashtu ndodhi edhe në vitin 1944, kur u pushkatuan dhjetë veta, e i kishin rreshtuar per vdekje pesë-mbëdhjetë nokshiqanë. Sipas informatorëve që i shpëtuan vdekjes, (vetëm se kishin qenë te mbuluar me te vdekur), jap këto shënime: "Na moren me dhunë te gjithë ata që i gjetën në fshat, pa mëshirë na lidhën dhe na urdhëruan te nisemi kah Velika. Kur arritëm në qendër te fshatit, ashtu në grumbull drejtuan armët duke zbrazur në ne. Fati na hodhi ne te treve te biem nën atë grumbull, por edhe kur nisën per te kontrolluar, a i rroku vdekja te gjithë. Ngase edhe ne na kishte përfshirë gjaku, nuk mund te dallonin shpirtin tonë te heshtur në ato §aste. Kur u larguan, ne morëm forcë dhe u strehuam në një zabel me te afërm, ku edhe pritme terrin e mbrëmjes per t'u larguar". shprehnin mllefin e atëhershëm Bajrush Haziri, Isa Zymeri dhe Gjykë Alija, te cilët shpëtuan nga ky pushkatim, në Velikë (1944).
Te vrarë mbetën:
Rreshti 836:
{{Stampa:Komuna e Plavës}}
[[category : Fshatra në Mal të Zi]]
 
[[fr:Gornja Rženica]]
[[sl:Gornja Rženica]]
[[sr:Горња Рженица]]
[[uk:Гірська Ржениця]]