Xhihadi: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Xhihadi |
U kthye versioni 1352030 i bërë nga 212.50.219.48 (diskutimet) |
||
Rreshti 1:
{{islam}}
Termi '''xhihad''' ([[Gjuha arabe|arabisht]] جهاد = xhihād mundim, përpjekje, luftë, insistim ''(ngulmim)''; e shkruar ndonjëherë edhe në formën anglisht ''jihad'' ose ''djihad'') cilëson në kuptimin fetar një koncept të rëndësishëm të [[Feja islame|fesë islame]], përpjekjet ose luftën në rrugën e zotit (arabisht الجهاد في سبيل الله = xhihādu fī sabīl illāh).
[[Etimologjia|Etimologjikisht]] ai ka kuptimin e mundimit në një drejtim të caktuar.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 2, f. 538 („Djihad“). Edhe fjala shqipe ''[[Lufta|luftë]]'' rrjedh nga ajo latine ''lucta'' me kuptimin "mundim", "sforcim", "lodhje". Shih: Gustav Meyer, ''Etymologisches wörterbuch der albanesischen Sprache'' (Fjalor etimologjik i gjuhës shqipe), Strassburg 1891, f. 250.</ref> Në [[Kurani|kuran]] dhe [[Sunneti|sunna]] ky term nënkupton në radhë të parë luftën e armatosur.<ref>Bernard Lewis: ''The political language of islam''. 1988. f. 125. Shih edhe Albrecht Noth: ''Der Dschihad: sich mühen für Gott''. (Xhihadi, mundimi për zotin) Në: Gernot Rotter: ''Die Welten des Islam: neunundzwanzig Vorschläge, das Unvertraute zu verstehen'' (Botët e fesë islame, njëzetenëntë propozime për ta kuptuar të panjohurën). Fischer Taschenbuch Verlag, 1993. prej f. 23.</ref> Kurani nuk e përcakton qartë nëse për të bëhet fjalë për luftën universale ''(të gjithanshme)'' kundra besimeve të tjera apo nëse kjo luftë ndjek vetëm qëllime defensive ''(mbrojtjeje)''.<ref>Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishing Inc., 2005. f. 2. Shih: Fred M. Donner: ''The Sources of Islamic Conceptions of War''. Në: John Kelsay dhe James Turner Johnson: ''Just War and Jihad: Historical and Theoretical Perspectives on War and Peace in Western and Islamic Traditions''. Greenwood Press, 1991. f. 47</ref> Sipas [[Fikh|jurisprudencës klasike]], zhvillimi i të cilës datohet në shekujt e parë pas vdekjes së [[Muhamedi]]t,<ref>Albrecht Noth: ''Der Dschihad: sich mühen für Gott''. Në: Gernot Rotter: ''Die Welten des Islam: neunundzwanzig Vorschläge, das Unvertraute zu verstehen''. Fischer Taschenbuch Verlag, 1993. f. 27</ref> kjo luftë është në shërbim të zgjerimit dhe mbrojtjes së territorit deri sa feja islame të bëhet feja mbizotëruese.<ref name=KWH>Klaus Kreiser, Werner Diem, Hans Georg Majer: ''Lexikon der islamischen Welt'' (Leksik i botës islamike). Kohlhammer, 1974. Vëll. 2, prej f. 27, s.v. „Heiliger Krieg“ ''(lufta e shenjtë)''. Shih: ''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 2, f. 538 („Djihad“): „In law, according to general doctrine and in historical tradition, the ''djihād'' consists of military action with the object of the expansion of Islam and, if need be, of its defence.“</ref> Në zhvillimin e mëvonshëm dhe sidomos gjatë [[Koha e sotme|kohës së sotme]] teologët myslimanë kanë filluar të theksojnë aspektet jo-ushtarake të kësaj lufte (Shih më poshtë paragrafin: Interpretimi jo-ushtarak i termit xhihad). Shkrimtarët islamikë i shohin si të ligjshme vetëm ato luftëra, të cilat i shërbejnë mbrojtjes së shteteve islamike, lirisë së myslimanëve, shpalljes së fesë islame jashtë tyre dhe mbrojtjes së myslimanëve nën sundimin jo-islamik.<ref>Rudolph Peters: ''Jihad in Medieval and Modern Islam''. Brill, 1977. f. 5</ref> Kjo i përgjigjet interpretimit të tyre të vargjeve përkatëse të kuranit.<ref>Fred M. Donner: ''The Sources of Islamic Conceptions of War''. Në: John Kelsay dhe James Turner Johnson: ''Just War and Jihad: Historical and Theoretical Perspectives on War and Peace in Western and Islamic Traditions''. Greenwood Press, 1991. f. 65, shënimi 75</ref>
Xhihadi paraqet një nga urdhërimet themelore të besimit islam, një detyrim ndaj të gjithë myslimanëve dhe një parim të rëndësishëm të besimit. Disa teologë [[Sunnitët|sunnitë]] e cilësojnë xhihadin si „[[Feja islame|shtyllën]]“ e gjashtë, megjithëse kjo nuk vlen zyrtarisht.<ref name=johnesposito>John Esposito: ''Islam: The Straight Path''. Oxford University Press, 2005. f. 93</ref>
Për [[kharixhitët]] xhihadi është një ndër pesë shtyllat e fesë islame.<ref> Khoury, Raif Georges: "Der Islam - Religion, Kultur, Geschichte" ''(Besimi islam. Feja, kultura, historia)''. BI-Taschenbuchverlag, Mannheim 1993. f. 29 </ref>
Për [[imamitët]] xhihadi është një ndër dhjetë parimet themelore. Sipas konceptimit të tyre xhihadit, nuk do të ketë xhihad për zgjerimin e territorit të zotërimit islamik deri sa të shfaqet i ashtuquajturi ''[[imami]] i fshehur'', [[Muhammad ibn Hasan al-Mahdi]], ''(Mehdiu)'', pasi vetëm ky ka drejtën për ta zbatuar atë.<ref name=EI1>E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Brill, 1993. Vëll. II, f. 1042, s.v. „Djihād“</ref> Megjithatë mbrojtja e territorit të vet është e detyrueshme edhe në kuptimin imamit, gjë që veç nuk shihet si ''xhihad''.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 13</ref>
Në zonat e gjuhëve evropiane ky term përkthehet shpesh me shprehjen ''[[Lufta e shenjtë|luftë e shenjtë]]''.<ref>Shih për shembull reportazhin në Welt-Online të 5 janarit 2005: ''[http://www.welt.de/print-welt/article362087/70_000_Kaempfer_in_Al_Qaida_Camps_ausgebildet.html 70 mijë luftëtarë të stërvitur në kampet e Al-Kaida-s]'': „Nach Schilderung der Beamtin wurden die Männer in den Lagern auf den Dschihad (»Heiliger Krieg«) vorbereitet.“ ''(Sipas fjalëve të zyrtares ata u përgatitën për xhihadin (»luftën e shenjtë«) nëpër kampe)''. Shih edhe reportazhin në gazetën taz të 29 prillit 2008: ''[http://www.taz.de/1/politik/deutschland/artikel/1/bka-befuerchtet-anschlaege/?src=MT&cHash=7209bf8c67 Deutscher Islamist ruft zum Dschihad auf – BKA befürchtet Anschläge]'' (Islamisti gjerman bën thirrje për xhihad. BKA (Enti federal për kriminalistikën) përgatitet për atentate): „Auf Deutsch sagt der zum Islam übergetretene junge Mann: 'Kommt zum Dschihad (Heiliger Krieg), denn das ist der Weg zum Paradies. Wenn ihr nicht kommen könnt, dann helft uns mit eurem Vermögen.'“ (Në gjermanisht thotë i riu i konvertuar në fenë islame: ejani për në xhihad (luftën e shenjtë), se kjo është rruga për në parajsë. Në qoftë se nuk vini dot atëherë na ndihmoni me pasurinë tuaj)</ref> Kësaj i kundërshtojnë shkrimtarët myslimanë duke thënë se ''xhihadi'' në [[Semantika|semantikë]] nuk cilëson vetëm luftën, se ka kuptime jo-ushtarake të këtij termi prandaj e shohin si të gabuar një përkthim të tillë duke e hedhur atë poshtë.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 118</ref>
Në [[islamologjia|islamologji]] është i zakonshëm formulimi i ''xhihadit'' si ''luftë e shenjtë'' me kuptimin e luftës së urdhëruar nga zoti, të kryer për të dhe të shpërblyer prej tij.<ref>Marrë nga Patricia Crone: ''Medieval Islamic Political Thought''. Edinburgh University Press, 2005. f. 363</ref><ref>Shih për shembull: Francis E. Peters: ''The Monotheists: The peoples of God''. Princeton University Press, 2003. f. 269: „…the Muslim notion of holy war (jihad)…“; W. Montgomery Watt: ''Islam and the Integration of Society''. Routledge, 1998. f. 61: „The idea of the ''jihad'' or holy war seems to have developed gradually during the Medinan period.“ Shih më poshtë edhe titujt në paragrafin e literaturës.</ref> Megjithatë barazimi i këtyre dy termave has në mospranim nga ana e studiuesve.<ref>Patricia Crone: ''Medieval Islamic Political Thought''. Edinburgh University Press, 2005. f. 363; shih psh.: Albrecht Noth: ''Heiliger Krieg und Heiliger Kampf in Islam und Christentum''. Röhrscheid, 1966. f. 22 f.; Rudolph Peters: ''Jihad in Medieval and Modern Islam''. Brill, 1977. f. 3 f.</ref>
Termi ''xhihad'' është gjithashtu edhe emër arab për meshkuj, dhënia e të cilit është e lejuar nga ana ligjore.<ref>http://blog.beck.de/2009/07/17/dein-name-sei-djehad</ref>
== Xhihadi në kuran dhe në sunna ==
Teoria e xhihadit e ka origjinën në [[Kurani|kuran]] dhe në [[Sunneti|sunna-n]] e [[Muhamedi]]t. Në këto [[Burimi historik|burime]] ky term përdoret në kuptimin ushtarak si luftë kundra armikut. [[Vargu i kuranit|Vargjet]] përkatëse të kuranit janë zbuluar në kuadër të konflikteve të profetit dhe ndjekësve të tij me kundërshtarët e tyre [[Politeizmi|politeistë]] [[arabët|arabë]] si dhe [[Judaizmi|çifutë]] dhe [[Kristianizmi|kristianë]]. Këto vargje si dhe shprehjet dhe veprat të autorizuara Muhamedit, ''sunna'' e tij, përbëjnë bazën kryesore të zhvillimit të mëvonshëm të teorisë së xhihadit në [[Sheriati|ligjet islamike]].<ref>Shih: Muhammad Hamidullah: ''The Muslim Conduct of State''. Ashraf Printing Press, 1987. f. 18 ff.</ref>
[[Emri]] ''xhihad'' figuron në kuran katër herë.<ref>Në 25:52, 22:78, 9:24 dhe 60:1. Shih Reuven Firestone: ''Jihād''. Në: Andrew Rippin: ''The Blackwell Companion to the Qur'an''. Wiley-Blackwell, 2006. f. 311</ref> I shoqëruar nga format e ndryshme të [[Folja|foljeve]] ai gjendet aty tridhjet e pesë herë.<ref>Ursula Spuler-Stegemann: ''Die 101 wichtigsten Fragen zum Islam''. München, 2007. f. 125</ref> Ai pasohet zakonisht nga shprehja „në rrugën e zotit“<ref>Shih psh. 2:190: „''Dhe të luftoni në rrugën e zotit…''“</ref>, „me gjënë dhe gjakun“<ref>Shih psh. 9:20: „''Ata që (…) ngulmojnë në rrugën e zotit me gjë dhe gjak…''“</ref> ose të kombinuara bashkë:<ref name=integration66>W. Montgomery Watt: ''Islam and the Integration of Society''. Routledge, 1998. f. 66</ref>
: „''Ata që besonin dhe kanë mërguar dhe janë angazhuar me pasurinë dhe jetën e vet<ref>Ose: „''…me gjënë dhe gjakun…''“</ref> në rrugën e zotit, janë shokë mes tyre. (…)''“ 8:72
Në to është gjithmonë fjala për luftën me armë.<ref name=wmw143>W. Montgomery Watt: ''Islamic Conceptions of the Holy War''. Në: Thomas P. Murphy: ''The Holy War''. Ohio State University Press, 1974. f. 143</ref>
Në fillim të karrierës së Muhamedit si profet, ndjekësit e tij përbëheshin nga pak persona kryesisht me influencë të pakët. Kur Muhamedi filloi të kritikonte kultin e [[Idhulli|idhujve]] të [[kuraish-itët|kuraish-itëve]], çoi kjo në përqeshjen e mesazhit hyjnor të profetit madje deri në dhunë të hapur ndaj pjesëtarëve të bashkësisë së re fetare nga ana e mekkanasve paganë.<ref>Rudi Paret: ''Mohammed und der Koran. Geschichte und Verkündung des arabischen Propheten''. Kohlhammer, 2001. prej f. 106</ref> Përpara se Muhamedi të mërgonte ''([[hixhra]])'' për në [[Medina|Medinë]], nuk ekzistonte asnjë urdhërim për t'i luftuar këta. Për shkak të dobësisë, bashkësisë së Muhamedit në atë kohë nuk i mbeti gjë tjetër veçse ta duronte shtypjen nga ana e kuraish-itëve pa iu kundërvënë duke e injoruar mundësisht atë:<ref>Reuven Firestone: ''Jihād''. Në: Andrew Rippin: ''The Blackwell Companion to the Qur'an''. Wiley-Blackwell, 2006. f. 316</ref>
:''„Dhe shpalle me zë të lartë çka të urdhërohet e kthehu shpinën politeistëve. Ne do të të mbrojmë nga ata që të përqeshin e i vënë zotit perëndi të tjera përbri. Ata kanë për ta mësuar këtë.“'' 15:94-96
Edhe në kohën fill pas ardhjes së ''[[Muhaxhirun-ët|muhaxhirun-ëve]]'' (të „mërgimtarëve“ myslimanë të arratisur nga [[Mekka]]) në [[Yathrib]] ([[Medina|Medinën]] e mëvonshme), trupave të Muhamedit iu ndalua të ballafaqoheshin ushtarakisht me mekkanasit. Provë për këtë është vargu i më poshtëm i kuranit ku kjo përmendet në mënyrë retrospektive:<ref>Rudi Paret: ''Mohammed und der Koran. Geschichte und Verkündung des arabischen Propheten''. Kohlhammer, 2001. f. 129</ref>
:''„A nuk i ke parë ata të cilëve iu tha'' (në fillim)'': 'Hiqni dorë'' (nga lufta), ''bëni faljen dhe jepni taksën e lëmoshës'? Kur atyre (pastaj) iu dha urdhëri të luftojnë, një pjesë e tyre pati papritur frikë nga njerëzit ashtu siç frikësohesh nga zoti ose edhe më tepër. (…)“'' 4:77
Vetëm pas disa muajsh u zbulua vargu, të cilin ekzegjeza e kuranit e sheh kryesisht si thirrjen e parë për luftë:<ref>Shih: Reuven Firestone: ''Jihād. The Origin of Holy War in Islam''. Oxford University Press, 1999. prej f. 53 dhe burimet e përmendura aty</ref>
:''„Leje'' (për luftë) ''u është dhënë atyre, të cilët i luftojnë sepse iu është bërë padrejtësi dhe zoti ka sigurisht forcën për t'iu ardhur në ndihmë,'' (atyre) ''të cilët janë dëbuar pa të drejtë nga vendet e tyre vetëm pse ata thonë: Perëndia jonë është zoti. (…)“'' 22:39-40
Lufta e myslimanëve në [[Gadishulli Arabik|Gadishullin Arabik]] kaloi nëpër disa faza<ref>Adel Theodor Khoury: ''Was sagt der Koran zum Heiligen Krieg?'' (Ç'thotë kurani për luftën e shenjtë) Gütersloher Verlagshaus, 2007. pre f. 31.</ref> duke përfunduar së fundi në një luftë të përgjithshme kundra idhujtarëve politeistë arabë nga njëra anë…:<ref>Albrecht Noth: ''Der Dschihad: sich mühen für Gott''. Në: Gernot Rotter: ''Die Welten des Islam: neunundzwanzig Vorschläge, das Unvertraute zu verstehen''. Fischer Taschenbuch Verlag, 1993. f. 24</ref>
:''„Dhe kur të kenë kaluar muajt e shenjtë atëherë vritini politeistët kudo që t'i gjeni, kapini, rrethojini dhe zërini pritë. Nëse ata ndërrojnë, bëjnë faljen dhe paguajnë, atëherë lërini të shkojnë: zoti është plot ndjesë dhe i mëshirshëm“'' 9:5 sipas Khoury
…dhe [[Fetë e librave|besimtarëve të librave]], çifutët dhe të krishterët e gadishullit<ref name=Noth15>Albrecht Noth: ''Heiliger Krieg und Heiliger Kampf in Islam und Christentum''. Röhrscheid, 1966. f. 15</ref> nga ana tjetër:
:''„Luftoni kundra atyre që nuk besojnë tek zoti dhe [[Gjyqi i mbramë|gjyqin e mbramë]] dhe nuk ndalojnë'' (ose: nuk e shpallin si të ndaluar) ''çka zoti dhe i dërguari i tij e kanë ndaluar dhe nuk u përkasin fesë së vërtetë,'' (asaj) ''të atyre që e kanë marrë shkrimin'' (dmth. [[Zbulesa|zbulesën]]) (luftoni kundra tyre) ''deri sa ata të paguajnë tribut nga frika!“'' 9:29 (përkthyer sipas Paret)
Këto vargje të kuranit, të njohura edhe si [[vargjet e shpatës]], janë kuptuar nga [[Tafsir-i|ekzegjeza]] klasike e kuranit më së shumti si thirrje për luftë kundra botës jo-myslimane. Sipas disa ekzegjetëve madje ky varg i fundit (sure 9, vargu 29) u drejtohet vetëm besimtarëve të librave në gadishullin arabik.<ref name=Noth15/>
Të mërguarit, të cilët pas arratisjes nga Mekka nuk kishin më asnjë bazë financiare, ndoqën traditën e vjetër arabe të plaçkitjes duke filluar të sulmonin dhe grabitur karvanët e kuraish-itëve. Përvetësimi i këtij koncepti, të zakontë që në kohët paraislamike, të plaçkitjes së karvanëve që tashmë quhej ''xhihad'', nuk kufizohej vetëm në ndërrimin e emrit: ndërsa grabitje të tilla më parë ishin sulme të një fisi kundra një tjetri pavarësisht nga marrëdhëniet mes tyre, ''xhihadi'' ishte lufta e një bashkësie fetare kundra besimtarëve të tjerë. Në këtë mënyrë kjo bashkësi filloi të ekspandonte ''(zgjerohej)'' pasi një fis nuk sulmohej më sapo ta kishte pranuar fenë islame. „''Ishte ky karakter 'fetar' i ''xhihadit'' që i kanalizoi energjitë e arabëve në atë formë duke bërë që në më pak se një shekull ata të ngrenë një perandori, e cila shtrihej nga [[Oqeani atllantik|Atllantiku]] dhe [[Pirenejtë]] në perëndim, deri në [[Oksus-i|Oksus]] ''(Amudarja)'' dhe [[Panxhabi|Panxhab]] në lindje. Duket më se e sigurtë se ky [[Ekspansioni islamik|ekspansion]], pa konceptin e ''xhihadit'', nuk do të kishte ndodhur.''“<ref>Përkthyer nga anglishtja: W. Montgomery Watt: ''Muhammad. Prophet and Statesman''. Oxford University Press, 1961. prej f. 108. teksti origjinal: „''It was this 'religious' character of the ''jihād'' which channelled the energies of the Arabs in such a way that in less than a century they had created an empire which stretched from the Atlantic and the Pyrenees in the West to the Oxus and the Punjab in the east. It seems certain that without the conception of the ''jihād'' that expansion would not have happened.''“ Shih: W. Montgomery Watt: ''Islam and the Integration of Society''. Routledge, 1998. f. 158</ref>
Fakti që folja ''xhahada'' (shqip: „mundohet“, „lufton“) përdoret në disa vargje të kuranit pa shtesat e përmendura më lart, tregon që këto grabitje karvanësh në fillim nuk kanë pasur karakter fetar. Kështu psh. thuhet në suren 16, vargu 110:
:''„Më vonë zoti, atyre, të cilët pas sprovave mërguan e pastaj luftuan dhe qëndruan të fortë, dije se zoti do të jetë vërtetë me ndjesë dhe i mëshirshëm.“'' (përkthyer sipas Henning)
Ky tipar fetar, i karakterizuar zakonisht nëpërmjet një shtese të tillë, (sipas [[William Montgomery Watt]]) u është shtuar plaçkitjeve më vonë kur Muhamedi filloi të kërkonte nga myslimanët e Medinës, të ashtuquajturit ''[[Ansar-ët|ndihmësit]]'', të merrnin edhe ata pjesë në grabitjet duke bërë që të zbulohen këto vargje të kuranit:<ref name=integration66/>
:''„O ju që besoni, kini frikë prej zotit dhe gjeni rrugën për tek ai dhe mundohuni në rrugën e tij që t' keni punët mirë.“'' 5:35 (përkthyer sipas Khoury)
Deri atëherë ndihmësit ishin zotuar që t'u ndihmonin me armë myslimanëve nga Mekka në rast sulmi nga ana e kuraish-itëve.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 7, f. 360 („Muḥammad“): „The Helpers had pledged themselves to defend Muhammad only if he were attacked…“</ref> Gjithashtu edhe [[Burimi historik|burimet]] përkatëse, ndër to disa vargje të kuranit, <ref>Për shembull sure 8, prej vargut 72 dhe prej vargut 74, ku bëhet dallim ndërmjet të mërguarve, të cilët „''besuan dhe mërguan duke u munduar në rrugën e zotit me gjënë dhe jetën e vet''“ dhe ndihmësve „''që i strehuan dhe përkrahën'' (ata)“ (sipas përkthimit të Khoury).</ref> bëjnë të qartë se deri në [[Beteja e Badr-it|betejën e Badr-it]] në vitin 624 pas Kr., në grabitjen e karvanëve kanë marrë pjesë kryesisht vetëm emigrantët.<ref name=wmw143/>
Këto grabitje çuan në përpjekje të përmasave më të mëdhaja mes kuraish-itëve dhe trupave të Muhamedit, të cilat përkohësisht morrën fund me marrëveshjen për paqe, të ashtuquajturën „''marrëveshjen e al-Hudaibija''-s“. Pas shkeljes së kësaj marrëveshjeje nga ana e mekkanasve pasoi pushtimi i Mekkës më 630 pas Kr.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 6, f. 147 („Makka“): „A breach of the terms of this treaty by Meccan allies led to a great Muslim expedition against Mecca with some 10,000 men. The town was surrendered almost without a blow, and all the Meccans, except a handful who were guilty of specific offences against Muhammad or some Muslim, were assured their lives and property would be safe if they behaved honourably.“</ref> Kur më tetë qershor 632 Muhamedi vdiq territori i sundimit islamik shtrihej mbi të gjithë [[Gadishulli Arabik|Gadishullin Arabik]].<ref>Shih përmbledhjen e W. Montgomery Watt: ''Muhammad at Medina''. Oxford University Press, 1962. f. 78-151; Elias Shoufani: ''Al-Ridda and the Muslim Conquest of Arabia''. University of Toronto Press, 1973. f. 10-48</ref> (Shih edhe: [[Muhamedi]], (Aktivitetet ushtarake („ghazavât“-i) të Muhamedit dhe ndjekësve të tij)
Kurani i referohet disa herë luftës kundra [[Kafir-i|të pafeve]]. Shumë vargje të tij u bëjnë thirrje myslimanëve për luftë duke premtuar për të rënët shpërblim në [[Bota e përtejme|botën e përtejme]]…:
:''„Dhe mos thuaj se ata që janë vrarë për hir të zotit kanë vdekur'' (vërtetë). ''Jo,'' (ata janë) ''gjallë'' (në botën e përtejme), ''dhe atyre u dhuron zoti'' (ushqim hyjnor).“ 3:169 (përkthyer sipas Paret); shih edhe: 3:157-158 si dhe 170-172
…dhe duke i kërcënuar ata me ndëshkime atje që nuk marrin pjesë në luftë:
:''„Ata që kanë mbetur prapa'' (në vend që t'i marrin në fushën e betejës) ''gëzohen që kanë mbetur në shtëpi prapa të dërguarit të zotit'' (ose: ndryshe nga i dërguari i zotit) (i cili është nisur). ''Nuk e honepsin dot të bëjnë luftë'' (në tekst: të mundohen) ''me gjënë dhe jetën e vet për hir të zotit dhe thonë: 'Mos shkoni në vapë!' Thuaju: Zjarri i ferrit është më i nxehtë'' (se vapa ku bëhet lufta). ''Ah sikur t'u vijnë mendtë! Do të qeshin pak por'' (dikur) ''do të qajnë shumë.'' (Kjo do t'i gjejë) ''si shpagim për atë që kanë bërë.“'' 9:81-82 (përkthyer sipas Paret); shih edhe 48:16
Vargje të tjera trajtojnë çështje të ligjit të luftës si psh. trajtimin e robërve të luftës,<ref>Shih suren 47, vargun 4 (përkthim sipas Paret): „Kur të hasni'' (në luftë) ''të pafetë, bjerini zverkut'' (me shpatë)''! Kur t'i keni mposhtur krejtësisht, lidhini'' (për t'i liruar) ''më vonë ose për mëshirë ose për një shumë!“</ref> përjashtimin nga shërbimi ushtarak<ref>Shih suren 9, vargun 91 (përkthyer sipas Paret): „Të dobëtit e të sëmurët dhe ata që nuk kanë asgjë ç'të japin ''(për luftën kundra të pafeve), (ata)'' nuk kanë nevojë të ndjehen ''(për këtë)'' të shtypur ''(se nuk marrin pjesë në luftë)'' nëse janë sinqerisht të dhënë ''(vetëm)'' pas zotit dhe të dërguarit të tij. Ata që janë të urtë nuk kanë të meta ''(në tekst: nuk mund t'u bësh gjë)''. Zoti është i mëshirshëm dhe i gatshëm të falë.“ Shih: suren 48, vargun 17</ref> ose armëpushimet.<ref>Shih suren 8, vargun 61 (përkthyer sipas Paret): „Dhe kur ata ''(dmth. armiqtë)'' të anojnë nga paqja, anoju ''(edhe ti)'' ''(dhe lëre luftën)''! Dhe kini besim tek zoti! Ai është ai që dëgjon dhe sheh (gjithçka).“</ref>
Në dy pasazhe në tekstin e kuranit është fjala për „mundimin për hir të zotit“: Sure 29, vargu 69…:
:''„Ata veç që mundohen për të mirën tonë (…), do t'i prijmë në rrugën tonë. Zoti është me ata që janë të shtruar.“'' (përkthyer sipas Paret
…si dhe sure 22, vargu 77-78:
:''„O besimtarë, përuluni'' (gjatë shërbesës fetare), ''bini në tokë'' (duke u falur), ''shërbejini zotit tuaj dhe bëni mirë! Ndoshta'' (më vonë) ''do t'ju bëhet mirë. Dhe mundohuni për hir të zotit siç duhet! (…)“'' (përkthyer sipas Paret)
Këto vargje mund të interpretohen si thirrje për t'u përpjekur „që t'iu bëhet qëndresë epsheve dhe tundimeve të liga“<ref>Sipas: Ursula Spuler-Stegemann: ''Die 101 wichtigsten Fragen zum Islam'' (101 pyetjet kryesore ndaj fesë islame). München, 2007. f. 125</ref><ref>W. Montgomery Watt: ''Islam and the Integration of Society''. Routledge, 1998. prej f. 66.</ref> [[Tafsīr|Ekzegjeza]] klasike e kuranit veç, i ka lidhur ato me drejtimin e luftës.
Nëse kurani luftën e sanksionon ''(miraton)'' vetëm me qëllimin e mbrojtjes apo parashikon luftën kundra besimtarëve të tjerë në përgjithësi, kjo është e paqartë si dhe në dorën e gjykimit të [[Ekzegjeza|ekzegjezës]],<ref>Fred M. Donner: ''The Sources of Islamic Conceptions of War''. Në: John Kelsay dhe James Turner Johnson: ''Just War and Jihad: Historical and Theoretical Perspectives on War and Peace in Western and Islamic Traditions''. Greenwood Press, 1991. f. 47: "''...deciding whether the Qur'an actually condones offensive war for the faith, or only defensive war, is really left to the judgement of the exegete.''" Shih: Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishing Inc., 2005. f. 2</ref> pasi synimet dhe qëllimet e xhihadit nuk dalin qartë nga kurani. Rregulloret e luftës në të kanë më tepër karakterin e përpjekjeve për rekrutim trupash dhe nuk trajtojnë çështje etike.<ref>Albrecht Noth: ''Heiliger Krieg und Heiliger Kampf in Islam und Christentum''. Röhrscheid, 1966. f. 13. Noth vë në dukje këtu shembullin e sures 2, vargu 216 si dhe të sures 9, vargu 82-86</ref><ref>Shih përpjekjen për saktësimin e qëllimeve të luftës së synuara nga Muhamedi të Albrecht Noth me anë të të dhënave në kuran: ''Heiliger Krieg und Heiliger Kampf in Islam und Christentum''. Röhrscheid, 1966. f. 13-15 si dhe William Montgomery Watt: ''Islamic Conceptions of the Holy War''. Në: Th. P. Murphy: ''The Holy war''. Ohio State University Press, 1974. f. 144-146</ref>
Përveç kuranit xhihadin e trajtojnë edhe përmbledhjet e rëndësishme të [[hadith-i]]t, të cilat përmbajnë përkatësisht nga një kapitull të veçantë mbi këtë temë. Rrëfimet në to që i autorizohen Muhamedit trajtojnë ndër të tjera të mirat e luftës në rrugën e zotit, shpërblimin e atyre që marrin pjesë në këtë luftë dhe sidomos të atyre që vriten në këtë luftë.<ref>Shembuj të këtyre hadith-eve nga ''muvatta'' e [[Malik ibn Anas-i]]t gjenden të përkthyera në anglisht tek: Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishing Inc., 2005. f. 18-25</ref>
Kështu psh. në përmbledhjet [[Kanoni|kanonike]] të hadith-it të [[al-Buhari]]-t jepet thënia e mëposhtme e autorizuar profetit në kapitullin „''angazhimi për çështjen e zotit''“:<ref>''Ṣaḥīḥ al-Buḫārī. Nachrichten von Taten und Aussprüchen des Propheten Muhammad''. Ausgewählt, aus dem Arabischen übersetzt und herausgegeben von Dieter Ferchl. (Rrëfime mbi veprat dhe thëniet e profetit Muhamed. Përmbledhje e përkthyer nga arabishtja nga Dieter Ferchl). Reclam, 2006. Kap. XXVIII, f. 299; Shih: ''Sahih al-Buchari'': [http://www.usc.edu/schools/college/crcc/engagement/resources/texts/muslim/hadith/bukhari/052.sbt.html#004.052.044 vëll. 4, libri 52, Nr. 44]</ref>
:''„Dikush erdhi'' (një herë) ''tek i dërguari i zotit (…) dhe i tha: »Më thuaj një vepër që arrin të jetë aq sa angazhimi në rrugën e zotit, për nga shpërblimi, i cili do të na priste për të nga zoti!« Profeti (…) ia ktheu: »Unë nuk di asnjë vepër të tillë! Apo mos je ti në gjendje që kur besimtari luftëtar lufton për çështjen e zotit, të rrish duke u falur në xhami pa u lodhur dhe njëkohësisht duke agjëruar pa e prishur agjërimin?« Ai i tha: »Jo. Kush është në gjendje për këtë!«“''
E ngjashme për nga mesazhi përmbajtës me këtë hadith, i autorizohet profetit edhe kjo thënie<ref>''Ṣaḥīḥ al-Buḫārī. Nachrichten von Taten und Aussprüchen des Propheten Muhammad''. Ausgewählt, aus dem Arabischen übersetzt und herausgegeben von Dieter Ferchl. (Rrëfime mbi veprat dhe thëniet e profetit Muhamed. Përmbledhje e përkthyer nga arabishtja nga Dieter Ferchl). Reclam, 2006. Kap. XXVIII, f. 304; Shih: ''Sahih al-Buchari'': [http://www.usc.edu/schools/college/crcc/engagement/resources/texts/muslim/hadith/bukhari/052.sbt.html#004.052.044 vëll. 4, libri 52, Nr. 53]</ref>
:''„Askush nuk do që të kthehet nga parajsa, me përjashtim të [[martiri]]t që ka rënë në luftë për çështjen e zotit. Ai dëshiron që të kthehet në tokë për t'u vrarë edhe dhjetë herë të tjera, pas gjithë atyre nderimeve që i janë bërë në parajsë.“''
Këtu lidhet ideja e xhihadit si luftë me armë, me atë të martirizimit ''(të rënit therror)''. Shkrimet islamike brenda dhe jashtë [[Al-Kutub as-sitta|përmbledhjeve kanonike të hadith-eve]] të shekullit të 9-të janë të pasura me vepra mbi xhihadin dhe të mirat e tij si detyrim fetar.
Përkrah kësaj teme, kjo trashëgimi merret edhe me çështje të ligjeve të luftës si psh. trajtimin e robërve të luftës ose ndalimin e vrasjes së grave dhe fëmijëve.<ref>Shih: Bernard Lewis: ''The Crisis of Islam. Holy War and Unholy Terror''. Random House, 2004. f. 54. Për shembuj hadithesh të tillë nga ''sahih''-u i [[Muslim ibn al-Hadxhaxh-i]]t të përkthyer në anglisht shih: Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishers, 2005. f. 9-17</ref>
== Xhihadi në të drejtën klasike islame ==
Teologët juristë myslimanë e kanë zhvilluar [[Doktrina|doktrinën]] e xhihadit gjatë zhvillimit të [[Sheriati|të drejtës islame]] në shekujt e parë pas vdekjes së profetit. Përkufizimi gjuhësor i zakonshëm i termit xhihad në veprat përkatëse juridike është „''të mundohesh aq sa të kesh mundësi, (ose sa më tepër)''“, ndërsa detyrimi për xhihad konceptohej nga ana ligjore si luftë kundra [[Kafir-i|të pafeve]].<ref>Shih: Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 10 dhe burimet e dhëna aty</ref> Nga shumica dërmuese e [[Teologu|teologëve]], [[Juristi|juristëve]] dhe [[Ashāb al-hadīth|tradicionarëve]] termi xhihad është konceptuar në kuptimin ushtarak.<ref name=lewis125>Bernard Lewis: ''The political language of islam''. Rotbuch Verlag, 1988. f. 125</ref> Përjashtim bëjnë teologë të rrallë të sektit [[Shiitët|shiit]] të cilët bëjnë dallim ndërmjet një xhihadi të madh si luftë të brendshme shpirtërore dhe një xhihadi të vogël në kuptimin e përshkruar më lart. (Shih paragrafin [[Xhihad#Interpretimi jo-ushtarak i termit xhihad|Interpretimi jo-ushtarak i termit xhihad]])
Në [[Fikh|juridiksionin islamik]] xhihadi paraqet formën e vetme të lejueshme të luftës kundra jo-myslimanëve.<ref>Rudolph Peters: ''Jihad in Medieval and Modern Islam''. Brill, 1977. f. 3</ref> Përveç luftës kundra të pafeve, është legjitime ''(e ligjshme)'' lufta kundra [[Apostazia në fenë islame|braktisësve të fesë islame]], rebelëve dhe dezertorëve si dhe hajdutëve.<ref>Majid Khadduri: ''War and Peace in the Law of Islam''. The Johns Hopkinns Press, 1955. f. 74 ff.</ref> Si xhihad në kuptimin e detyrimit fetar vlen vetëm lufta kundra jo-myslimanëve dhe [[Apostazia në fenë islame|apostatëve]].<ref>Bernard Lewis: ''The Crisis of Islam. Holy War and Unholy Terror''. Random House, 2004. f. 52</ref> Me çështjet ligjore të drejtimit të luftës merret një degë e veçantë e juridiksionit islamik, literatura e [[sijar-i]]t, [[e drejta ndërkombëtare]] islamike.
Si synim kryesor i xhihadit ka qenë fuqizimi i fesë islame, mbrojtja e myslimanëve dhe spastrimi i botës nga [[Kufr-i|pafesia]] me qëllimin e hegjemonisë islamike mbi të gjithë rruzullin tokësor.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 10</ref> Si bazë për këtë kanë shërbyer vargje nga kurani si ky:
:''„Ai është ai që e ka çuar të dërguarin e tij që ta ndihmojë atë për të ngadhënjyer'' (fituar) ''mbi të gjitha fetë e tjera që ekzistojnë edhe pse këtë [[Pagani|paganët]] (dmth. ata që u vënë zotit'' (perëndi të tjera) ''përbri) s'e honepsin dot“''. 9:33 sipas Paret; shih edhe 2:193
Nga ana tjetër, nuk është parashikuar konvertimi ''(ndërrimi i fesë)'' me forcë ose asgjesimi i jo-myslimanëve.<ref name=Noth31>Albrecht Noth: ''Der Dschihad: sich mühen für Gott''. Në: Gernot Rotter: ''Die Welten des Islam: neunundzwanzig Vorschläge, das Unvertraute zu verstehen''. Fischer Taschenbuch Verlag, 1993. f. 31</ref>
Nga jo-myslimanët duhen luftuar [[Politeizmi|politeistët]] deri sa të pranojnë fenë islame ndërsa besimtarët e [[Fetë e librave|feve të librave]] kanë përveç mundësisë së konversionit ''(ndërrimit të fesë)'' edhe të drejtën të lidhin me sundimtarin islamik kontratë si [[dhimma-t|dhimma]]. Kjo ka qenë në fillim e përcaktuar vetëm për çifutët, të krishterët dhe [[sabeët]]. Gjatë [[Ekspansioni islamik|ekspansionit islamik]] oferta e ''dhimma''-s është zgjeruar edhe mbi bashkësi të tjera fetare si psh. [[Zoroastrizmi|zoroastristët]] ose [[Hinduizmi|hindut]], kështu që si përfundim të gjithë jo-myslimanët kishin mundësi të lidhnin kontratë si dhimma me pushtuesit myslimanë.<ref>Robert Hoyland: ''Muslims and Others in Early Islamic Society''. Ashgate, 2004. f. xiv.</ref>
Doktrina shiite e xhihadit ndryshon nga ajo e njohur sunnite kryesisht nëpërmjet asaj që sipas konceptit shiit është vetëm ''[[Muhammad ibn Hasan al-Mahdi|imami i fshehur]]'' i autorizuar të drejtojë xhihadin për zgjerimin e zonës së sundimit islamik ndërsa mbrojtja nga sulmet e armiqve është e lejueshme por nuk quhet si ''xhihad'' në kuptimin e mirëfilltë. Përndryshe nuk ka patur diferenca të mëdha në këtë drejtim.<ref>Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishing Inc., 2005. f. 4</ref>
Për shkak të larmisë së ideve nga ana e teologëve nuk mund të bëhet fjalë për një teori klasike unike të xhihadit.<ref>Albrecht Noth: ''Der Dschihad: sich mühen für Gott''. Në: Gernot Rotter: ''Die Welten des Islam: neunundzwanzig Vorschläge, das Unvertraute zu verstehen''. Fischer Taschenbuch Verlag, 1993. f. 27 f.</ref> Të dhënat përkatëse në këtë artikull paraqesin vetëm idetë kryesore të të drejtuarit të luftës që njihen nga të gjitha [[Madhab-i|sistemet ligjore]] si të tilla.
=== ''Dar al-islam''-i dhe ''dar al-harb''-i ===
Një rëndësi themelore për kuptimin e të drejtës ndërkombëtare islamike klasike ka ndarja e botës në një „shtëpi ''(ose vend)'' të fesë islame“ (''[[Dar al-islam-i|dar al-islam]]'') dhe një „shtëpi ''(ose vend)'' të luftës“ (''[[Dar al-harb-i|dar-al-harb]]'').<ref>Asnjë nga këto terma nuk gjenden as në kuran as në hadith-e por ato janë krijuar gjatë zhvillimit të të drejtës ndërkombëtare islamike në shekujt pas vdekjes së Muhamedit.</ref> Ndërsa ai i pari cilëson të gjitha zonat nën sundimin islamik, vendet jashtë zonës së sundimit islamik llogariten si „shtëpia e luftës“. Quhet si detyrë e bashkësisë islame që të aneksohen ushtarakisht pjesë sa më të mëdha të ''dar al-harb''-it.
Sistemi ligjor [[Shafiitët|shafiit]] ka edhe një kategori tjetër: „shtëpia e kontratës“ (''dar al-ahd''-i).<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 2, f. 116 („Dār al-ʿAhd“)</ref> Si të tilla llogariten vendet, popullsitë jo-myslimane të të cilave kanë bërë marrëveshje me myslimanët me kushtin që ato të mbajnë zonat e tyre dhe në të kundërt të paguajnë një shumë të caktuar vjetore ose të dorëzojnë një sasi të caktuar të mirash materiale.
Si i vetmi nga katër sistemet ligjore sunnite është ai [[Hanafitët|hanafit-i]] që përcakton në ç'kushte bëhet një shtëpi e luftës shtëpi e fesë islame dhe në të kundërt. Si „shtëpi e fesë islame“, sipas rregullave të pranuara në përgjithësi, bëhet një vend kur ai ndodhet nën sundimin islamik dhe ku zbatohet e drejta islamike [[Sheriati|sharia]]. Në lidhje me këtë, se kur një më parë „shtëpi i fesë islame“ vlen si pjesë e „shtëpisë së luftës“, teologu juridik [[Abu Hanifa]], tek i cili e ka origjinën sistemi i hanafitëve dhe koncepti i të cilit për këtë çështje mbizotëron aty, ka përcaktuar kushtet e mëposhtme:
# kur e drejta e [[Kafir-i|të pafeve]] zbatohet, ligjet islamike humbasin vlefshëmirë e tyre;
# kur vendi është në kufi të vendit të shtëpisë së luftës;
# garantia e mëparshme për mbrojtjen e jetës dhe pasurisë së myslimanëve dhe [[dhimmi]]-ve hiqet, pavarësisht nga fakti se sundimtari i ri i mbron ata apo jo.
Këto kushte mund të plotësohen në qoftë se një pjesë e shtëpisë së fesë islame ose një pjesë e dhimmi-ve e prish kontratën me myslimanët.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 12</ref>
=== Xhihadi si detyrim fetar ===
Ekspansioni ushtarak i ''dar al-islam''-it është detyrim kolektiv për bashkësinë myslimane dmth. në rast se një numër i mjaftueshëm trupash është në gatishmëri, atëherë për pjesën tjetër të myslimanëve nuk është më ky detyrim.<ref>Adel Th. Khoury, Ludwig Hagemann, Peter Heine: ''Lexikon des Islam. Geschichte – Ideen – Gestalten''. Directmedia, 2001. f. 665-667</ref> Në rast se në xhihad nuk merr pjesë askush, atëherë bën mëkat e gjithë bashkësia islame.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 12 f.</ref> Sundimtari mysliman përkatës e ka për detyrë të sulmojë e pakta një herë në vit ''dar al-harb''-in.<ref name=EI1/> Në rast se kjo është për ndonjë arsye e pamundur, atëherë atij i lejohet ta shtyjë atë. (Shih paragrafin: [[xhihadi#Hudna|Hudna]])
Xhihadi bëhet detyrim individual në rast mbrojteje, ku çdo personi të aftë për armë i duhet të luftojë në zonën e tij. Kur numri i trupave ushtarake të tyre nuk mjaftojnë, vlen ky detyrim edhe për zonat përkatëse fqinje.<ref>E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Brill, 1993. Vëll. II, f. 1042, s. v. „Djihād“. Shih: John Kelsay: ''Islam and war: a study in comparative ethics''. Westminster John Knox Press, 1993. f. 61: „If (...) the aim becomes the ''defense'' of Islamic territory against enemy attacks (...) It [sic] is no longer ''[[fard]] kifaya'', but ''fard ayn'', an "individual obligation", in which each person must do all that he (or she) can for the sake of Islam.“</ref> Gjithashtu lufta bëhet për një person detyrim individual kur [[kalifi]] i cakton atij që të kryejë shërbimin në luftë ose kur ai është betuar për të marrë pjesë në xhihad.<ref>Rudolph Peters: ''Jihad in Classical and Modern Islam''. Markus Wiener Publishing Inc., 2005. f. 3</ref>
Nga shërbimi në luftë përjashtohen ndër të tjerë gratë, fëmijët, skllevërit, invalidët, të metët mendorë si dhe personat që për arsye materiale nuk mund të marrin pjesë. Si përligje për këto kushte përjashtuese teologët juridikë citojnë vargje përkatëse nga kurani ose nga [[Hadith-i|trashëgimia]] e thënieve që i autorizohen profetit.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. prej f. 15.</ref>
=== Rregulat ligjore për drejtimin e luftës ===
E drejta ndërkombëtare islamike ka parashikuar që lufta kundra armiqve jo-myslimanë të vijë pas thirrjes ndaj tyre për të pranuar fenë islame ose (në rastin e feve të librave) që ata të qëndrojnë në vend duke paguar në të kundërt [[xhizja-ja|xhizja-në]] (shih [[dhimma]]-n).<ref>Adel Th. Khoury, Ludwig Hagemann, Peter Heine: ''Lexikon des Islam. Geschichte – Ideen – Gestalten''. Directmedia, 2001. prej f. 669</ref> Kjo bazohej në [[sure 17|suren 17]], vargun 15, ku thuhet:
:''„…Nuk do ta ndëshkonim kurrë'' (një popull) ''pa i çuar më parë atij një të dërguar'' (të zotit)“. (përkthyer sipas Paret)
E drejta ndërkombëtare klasike islamike ndalonte gjithashtu (po ashtu duke u bazuar në vargjet e kuranit ose në thëniet e profetit) veprime të caktuara gjatë luftimeve si psh. ndër të tjera vrasjen e [[Non-kombatanti|non-kombatantëve]] ''(trupave jo-luftuese)'', grave, fëmijëve ose murgjëve (në rast se këta nuk marrin pjesë në luftime), gjymtimi si i trupave të njerëzve ashtu si edhe i kafshëve, shkelja e marrëveshjes, shkatërrimi i panevojshëm i gjësë së huaj si dhe vrasja e pengjeve.<ref>Shih Muhammad Hamidullah: ''The Muslim Conduct of State''. Ashraf Printing Press, 1987. prej f. 205 dhe burimet e përmendura atje.</ref>
Në veprat ligjore përkatëse trajtohen përveç këtyre edhe çështje të tjera teknike lufte si psh. trajtimi i robërve të luftës dhe ndarja e plaçkës së luftës.
=== Lidhja e marrëveshjeve të paqes ===
Marrëveshjet historike ndërmjet pushtuesve myslimënë dhe popullsive të vendeve përkatëse janë trashëguar në veprat historike të [[at-Tabari]]-t dhe [[al-Baladhuri]]-t (për të përmendur këtu vetëm trajtesat më të hershme) dhe janë analizuar shpesh nga [[Islamologjia|studiuesit]].<ref>A. f. Tritton: ''The Caliphs and their non-muslim subjects''. London, 1930; F. Løkkegaard: ''Islamic taxation in the classical period''. Kopenhagen, 1950; D. C. Dennet: ''Conversion and poll tax in early Islam''. (Harvard Historical Monographs XXII.) Cambridge, 1950; A. Fattal: ''Le statut légal des non-musulmans en pays d'Islam''. Beirut, 1958</ref> Në mënyrë të përgjithshme këto marrëveshje përmbajnë garantimin e sigurisë së jetës dhe pronës, pranimin e largimit të lirë për ata që nuk duan të jetojnë nën sundimin islamik por edhe detyrimin për të mos shkatërruar kishat dhe fortesat.<ref>Albrecht Noth: ''Die literarisch überlieferten Verträge der Eroberungszeit als historische Quellen'' (Marrëveshjet e trashëguara me shkrim të kohës së pushtimeve si burime historike) në: ''Studien zum Minderheitenproblem im Islam 1'' (Studime mbi problemin e pakicave në fenë islame). Bonn, 1973. prej f. 282, f. 285 dhe 287.</ref> (Shih edhe [[dhimma]])
==== Hudna ====
Shih artikullin kryesor: [[hudna]]
E drejta klasike islamike e ka parë gjendjen e luftës si gjendje të zakonshme të marrëdhënieve ndërmjet ''[[Dar al-Islam|dar al-islam]]''-it dhe ''[[Dar al-Harb|dar al-harb]]-it''. dhe nuk ka parashikuar marrëveshje paqeje të pakufizuar në kohë me këtë të fundit.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 3, f. 546 („Hudna“); Shih: Majid Khadduri, Herbert J. Liebesny, Robert H. Jackson: ''Origin and Development of Islamic Law''. The Lawbook Exchange Ltd., 2008. f. 351</ref> Për një periudhë të caktuar kohe gjendja e luftës mund të pezullohej me anë të një armëpushimi të ashtuquajtur ''hudna''. Kohëzgjatja e këtyre marrëveshjeve nuk përcaktohet njëzëri nga drejtimet juridike. Sipas çdo [[Madhab-i|drejtimi juridik]], me përjashtim të atij [[Hanafitët|hanafit]], një marrëveshje e tillë lejohet të ketë vetëm vlefshmëri të përkohëshme.<ref>Për hollësira shih: Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. prej f. 33.</ref>
Bazë e konceptit të ''hudna''-s përbën ndër të tjera sure 9, vargu 1, ku përmendet „një detyrim“ ndaj paganëve…:<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 3, f. 546 („Hudna“)</ref>
:''„Anullimi (…) nga ana e zotit dhe e të dërguarit të tij'' (në drejtim të) ''atyre paganëve (…), ndaj të cilëve i keni hyrë një detyrimi (…).'' (përkthyer sipas Paret)
…si dhe sure 8, vargu 61:<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. f. 33</ref>
:''„Dhe kur ata'' (dmth. armiqtë) ''të anojnë nga paqja, anoju'' (edhe ti) (dhe lëre luftën)''! Dhe kini besim tek zoti! Ai është ai që dëgjon dhe sheh'' (gjithçka).“ (përkthyer sipas Paret)
Po ashtu ka patur rëndësi marrëveshja e Muhamedit me mekkanasit më 628 në al-Hudaibija, në të cilën ata janë marrë vesh për një armëpushim dyvjeçar (sipas burimesh të tjera, dhjetëvjeçar).
==== Aman-i ====
Shih artikullin kryesor: [[Musta'min-i]]
Një jo-myslimani të jashtë zonës së sundimit islamik i lejohet me anë të një të ashtuquajturi ''aman'', një deklarate mbrojtjeje nga ana e një myslimani, që të qëndrojë në territorin islamik pa patur detyrime tatimore në rast se ai nuk ngre vendbanim të përhershëm atje.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 1, f. 429 („Amān“)</ref> Si bazë ligjore shërbente për këtë sure 9, vargu 6:
:''„Dhe në rast se një nga paganët të lutet për mbrojtje, jepi ndihmë në mënyrë që ai të dëgjojë fjalën e zotit! Dhe pastaj lëre të shkojë'' (vetë) ''ku të jetë i sigurtë! Kjo'' (t'u jepet atyre) ''sepse ata janë njerëz që nuk dinë“''. (Përkthyer sipas Paret. Shih edhe 16:112)
=== Xhihadi dhe liria e besimit ===
Përpara sulmimit të armikut jo-mysliman bëhej oferta për të konvertuar ''(ndërruar fenë)'' në fenë islame ose për të lidhur një kontartë si [[dhimma]]. Teoria e xhihadit nuk e sheh ndërrimin me forcë të fesë në atë islame si qëllim lufte.<ref name=Noth31/> Parimi i formuluar në [[Jo detyrim në fe|suren 2, vargu 256]] „''Në fe nuk ka detyrim''“, i cili sipas disa komenteve klasike të kuranit është [[Abrogimi|abroguar]] ''(anulluar)'' nëpërmjet vargjeve të mëvonshme si psh. [[Vargu i shpatës|vargut të shpatës]],<ref>Shih Yohanan Friedmann: ''Tolerance and Coercion in Islam. Interfaith Relations in the Muslim Tradition''. Cambridge University Press, 2003. f. 102 dhe të dhënat aty për literaturë</ref> dhe teoria e xhihadit për luftën e armatosur kundra të pafeve nuk përjashtojnë detyrimisht njëra-tjetrën pasi jo-myslimanëve pas mposhtjes së tyre mund t'u jepej liria e besimit.<ref>''[http://omnibus.uni-freiburg.de/~mr5/dot2007/vortrag_crone_final.doc Islam and Religious Freedom]'' (Referat i [[Patricia Crone]]-s gjatë [http://www.dot2007.de/index3.php?ID=19 dreißigsten deutschen Orientalistentag] (simpoziumit të tridhjetë orientalist gjerman) mbi interpretimin e normës kuranike ''Në fe nuk ka detyrim'' nga ana e ekzegjezës islamike të kuranit: „''They'' [komentet klasike të kuranit] ''all had the merit of making the verse compatible with the use of force for the maintenance and expansion of the Muslim community. It did not clash (…) with the duty to wage jihad to bring all mankind under Muslim sovereignty, for it only granted freedom to infidels after they'd been subjected.''“ Shih: Yohanan Friedmann: ''Tolerance and Coercion in Islam. Interfaith Relations in the Muslim Tradition''. Cambridge University Press, 2003. prej f. 102.</ref> Komentuesit klasikë të kuranit që nuk e shihnin këtë varg si të abroguar janë përpjekur të argumentojnë se ky varg u referohet vetëm besimtarëve të [[Fetë e librave#Feja islame|feve të librave]], të cilët kishin të drejtë të jetonin si [[dhimmi]] nën sundimin islamik pa konvertuar në fenë islame.<ref name=Friedmann103>Yohanan Friedmann: ''Tolerance and Coercion in Islam. Interfaith relations in the Muslim Tradition''. Cambridge, 2003. f. 103</ref>
Xhihadi me qëllim konvertimin ka qenë i kufizuar vetëm brenda kohës së hershme islamike dhe të asaj të mposhtjes së fiseve arabe gjatë kohës së Muhamedit dhe pak pas vdekjes së tij. Në jurisprudencën klasike islamike ky mendim nuk ka qenë i padiskutueshëm por megjithatë në kohët moderne ai pranohet si normë e vlefshme.<ref>Yohanan Friedmann: ''Tolerance and Coercion in Islam. Interfaith relations in the Muslim Tradition''. Cambridge, 2003. prej f. 102.</ref>
Teologu dhe [[Ekzegjeza|ekzegjeti]] tunizian Tahir ibn Āshūr ([[1879]]-[[1970]]) e harmonizon përmbajtjen e sures 2:256 me detyrimin fetar të xhihadit kështu: Vargu është zbuluar pas kohës së pushtimit të Mekkës më 630 pas Kr. duke abroguar të gjitha vargjet dhe [[Hadith-i|thëniet e profetit]], sipas së cilave qëllimi i luftës është konvertimi i kundërshtarëve. Që prej zbulimit të këtij vargu qëllimi i luftës ka ndryshuar duke mos qenë më konvertimi por mposhtja e kundërshtarëve dhe pranimi nga ana e tyre i dominancës islamike. Një pikëpamje të ngjashme ka patur edhe teologu sirian al-Kāsimī (1866-1914).<ref name=Friedmann103/>
== Interpretimi jo-ushtarak i termit të xhihadit ==
Ndërsa si kurani ashtu edhe [[Sunneti|sunna]] si dhe shumica e teologëve klasikë me ''xhihad'' kuptojnë në radhë të parë ose vetëm aktivizimin ushtarak, gjatë zhvillimit të tij dhe sidomos gjatë [[kolonializimi]]t të pjesëve të mëdha të botës islamike dhe kohëve moderne kanë dalë edhe interpretime jo-ushtarake të teorisë së xhihadit.
Disa teologë shiitë të kohës klasike bëjnë dallim ndërmjet të ashtuquajturit xhihadit të madh, në kuptimin e luftës shpirtërore ''(spirituale)'' kundra lakmive të brendshme, dhe xhihadit të vogël, në kuptimin e ballafaqimit ushtarak kundra një armiku nga jashtë.<ref name=lewis125/> Kjo i përgjigjet theksimit të aspekteve jo-luftarake të shumë autorëve bashkëkohorë myslimanë si dhe [[Asketi#Feja islame|asketëve]] dhe [[Mistika#Mistika islame|mistikëve]] myslimanë.<ref>Reuven Firestone: ''Jihad: The Origin of Holy War in Islam''. Oxford University Press, 1999. f. 17</ref>
Juristët postklasikë ''(të kohës pas-klasike)'' e kanë ndarë këtë term në katër kategori:<ref>Shih Majid Khadduri: ''War and Peace in the Law of Islam''. The Johns Hopkins Press, 1955. prej f. 56. dhe të dhënat e burimeve aty</ref>
* Xhihadin e zemrës (''xhihad bi l-kalb'') si luftë të brendshme shpirtërore kundra veseve, tundimeve për vepra të ulta morale dhe [[Injoranca|injorancës]].
* Xhihadin verbal ''(me fjalë)'' (''xhihad bi l-lisan'') nëpërmjet thënies së vazhdueshme të së vërtetës dhe përhapjen e fesë islame në rrugë paqësore. Këtu bën pjesë edhe thënia publikisht e të vërtetës (hakk) nën sundimin e një sundimtari të padrejtë.<ref>Yohanan Friedmann: ''Tolerance and Coercion in Islam. Interfaith Relations in the Muslim Tradition''. Cambridge University Press, 2003. f. 150</ref>
* Xhihadin me vepra, dmth. nëpërmjet sjelljes së moralshme (''xhihad bi l-jad''): [[urdhëro të drejtën dhe ndalo të dënueshmen]].
* Xhihadin e shpatës, si luftën me armë në rrugën e zotit.
Me këtë mënyrë konceptimi i xhihadit drejtohet kundra egos, kundra „instinkteve të shpirtit“ (''an-nafs al-ammāra bi 'l-sūʾ''). Vënia në jetë e udhëzimit „urdhëro të drejtën dhe ndalo të dënueshmen“, ndodh „me gojë, me dorë dhe me shpatë, sipas asaj se sa je gjendje“.<ref>Josef van Ess: ''Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra. Eine Geschichte des religiösen Denkens im frühen Islam''. Walter de Gruyter, 1997. Vëll. 2, f. 92 dhe f. 390 sipas al-Ash'ari-t</ref> Asketët shohin idealin më të lartë në luftën kundra vetvetes (muxhahadat an-nafs).<ref>Josef van Ess: ''Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra. Eine Geschichte des religiösen Denkens im frühen Islam''. Walter de Gruyter, 1997. Vëll. 1, f. 143 dhe f. 147</ref>
Interpretimet jo-luftarake të këtij termi gjenden po ashtu edhe në kapitujt përkatës të përmbledhjeve të mëdha të hadith-it. Ndër të tjera shihet si xhihad edhe [[pelegrinazhi]] i një gruaje për në [[Mekka|Mekkë]] (''[[haxh-i]]'')<ref>''Sahih al-[[Buchari]]'', [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/052.sbt.html#004.052.043 Band 4, Buch 52, Nr. 43]</ref> si dhe përkujdesja ndaj prindërve.<ref>''Sahih al-Buchari'', [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/052.sbt.html#004.052.248 Band 4, Buch 52, Nr. 248] dhe [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/073.sbt.html#008.073.003 Band 8, Buch 73, Nr. 3]</ref>
Një shembull i njohur për interpretime të tilla në kohën e sotme ka qenë thënia e presidentit [[Habib Bourguiba]] që lufta kundra dekadencës ekonomike në [[Tunizia|Tunizi]] duhet parë si xhihad. Meqë një [[Muxhahid-i|muxhahid]], ai që merr pjesë në xhihad, është i liruar nga detyrimi për të agjëruar në [[Ramazani|ramazan]], arsyetonte Bourguiba, edhe agjërimi në ramazan as për punëtorët, (të cilët duheshin parë po ashtu si luftëtarë të besimit) nuk është i detyrueshëm. Në këtë mënyrë ai përpiqej të luftonte amullinë ekonomike të përvitshme në këtë muaj. Kjo ide e tij në lidhje me këtë çështje u përvetsua më pas edhe nga teologët islamikë.<ref>Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton Publishers, 1979. prej f. 118.</ref>
== Përligja e terrorit me anë të konceptit të xhihadit ==
Gjatë shumë atentateve terroriste të kohëve të fundit, shumë atentatorë i kanë përligjur veprat e tyre duke vënë në dukje konceptin e xhihadit. Disa organizata [[Islamizmi|islamiste]] e kanë fjalën ''xhihad'' në emrin e tyre si psh. [[xhihadi islamik]] dhe [[al-xhihad-i]]. Këto grupe mobilizojnë shumë ndjekës nëpërmjet aktiviteteve sociale në shkallë të gjerë. Ato e përligjin interpretimin e tyre luftarak të termit ''xhihad'' edhe duke u bazuar në vetë fenë islame.
[[Atentatori vetëvrasës|Atentatorët vetëvrasës]] të tyre cilësohen si ''shahīd'' "''([[Dëshmori|dëshmorë]])''", të cilët e kanë të sigurtë vendin në parajsë. Në të vërtetë [[vetëvrasja]] vlen në fenë islame si [[Mëkati|mëkat]], i cili ndëshkohet në botën e përtejme me përsëritjen e pafund të çastit të vdekjes.
Shih edhe: [[Islami dhe terrorizmi]]
== Weblinks ==
== Shih edhe ==
* [[Lufta e shenjtë]]
== Literaturë ==
=== Vepra të përgjithshme ===
* Emile Tyan në: ''[[The Encyclopaedia of Islam]]''. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 2, f. 538, („Djihad“)
* Albrecht Noth: ''Heiliger Krieg und Heiliger Kampf in Islam und Christentum'' (Lufta e shenjtë në fenë islame dhe në kristianizëm). Röhrscheid, 1966
* Majid Khadduri: ''War and Peace in the Law of Islam''. Lawbook Exchange, 2007. f. 51-140 ([http://books.google.de/books?id=UHWd6gLZsFIC&printsec=frontcover&dq=khadduri#v=onepage&q=&f=false Pamje në GoogleBooks])
* Muhammad Hamidullah: ''The Muslim Conduct of State''. Ashraf Printing Press, 1987. f. 159-280 ([http://muslim-canada.org/conductofstate.html Pjesë e zgjedhur në website-in e Canadian Society of Muslims])
=== Vepra të tjera ===
* Reuven Firestone: ''Jihād''. Në: Andrew Rippin: ''The Blackwell Companion to the Qur'an''. Wiley-Blackwell, 2006. f. 308-320
* Adel Theodor Khoury: ''Was sagt der Koran zum Heiligen Krieg?'' (Ç'thotë kurani mbi luftën e shenjtë?). Gütersloher Verlagshaus, 2007
* Fred M. Donner: ''The Sources of Islamic Conceptions of War''. Në: John Kelsay dhe James Turner Johnson: ''Just War and Jihad: Historical and Theoretical Perspectives on War and Peace in Western and Islamic Traditions''. Greenwood Press, 1991. f. 31-70
* William Montgomery Watt: ''Islamic Conceptions of the Holy War''. Në: Thomas P. Murphy: ''The Holy War''. Ohio State University Press, 1974. f. 141-156
* Reuven Firestone: ''Jihād. The Origin of Holy War in Islam''. Oxford University Press, 1999
* Albrecht Noth: ''Glaubenskriege des Islam im Mittelalter'' (Luftërat fetare islamike në mesjetë). Në: Herrmann: ''Glaubenskriege in Vergangenheit und Gegenwart'' (Luftërat fetare në histori dhe sot). Göttingen, 1996. f. 109-122
* Rudolph Peters: ''Islam and Colonialism. The Doctrine of Jihad in Modern History''. Mouton, 1980
== Shënime dhe referenca ==
<references/>
[[Kategoria:Feja islame]]
| |||