Eskatologjia: Dallime mes rishikimesh

== Në Judaizëm ==

 

Eskatologjia është studimi i eshaton-it – periudës së fundit së histories së botës dhe i kulmit të qëllimeve të Perëndisë. Sidoqoftë, ka të bëjë jo vetëm me ngjarjet e fundit, por edhe me çështjet përfundimtare – ato të fatit të të shpëtuarve dhe të humburve. Një eskatologji e ekuilibruar kërkon

që të marrim parasysh jo vetëm mësimet e Dhiatës së re, por edhe ato të Dhiatës së vjetër. Mjerisht, filosofia greke ka ushtruar ndikim të keq në këtë studim.Gjithashtu është me rëndësi që ky mësim të jetë praktike, që të ndikojë në jetën e besimtarit. Lëndë eskatologjike mësohet për t’i dhënë zemër besimtarit të dekurajuar dhe për ta nxitur për t’i shërbyer Perëndisë dhe për jetë të përkushtuar. Dhiata e re përmban dy lloje eskatologji: eskatologjia e realizuar dhe ajo e parealizuar. Eskatologjia e realizuar është: ajo që është plotësuar me ardhjen e pare të Krishtit, ndërsa e parealizuar është ajo që duhet të plotësohet ende.

vendosjes së mbretërisë qiellore. Prandaj, nocioni «eshatologjia e realizuar»

ka të bëjë me të krishterët, por jo edhe me botën në përgjithësi.

 

== I. SHPREHJET E PËRDORURA NË LIDHJE ME ESKATOLOGJINË ==

Hebrenjve, vetëm nëpërmjet Krishtit mund të arrijmë atë që kemi humbur në Adamin dhe të arrijmë atë që Adami do të kishte mundur të arrinte. Qëllimi i Perëndisë me rastin e krijimit të njeriut ishte që në të pasqyronte madhështinë e vet (dmth. natyrën e tij, pamjen, karakterin). Në Rom 3,23 lexojmë se «të gjithë u bënë fajtorë dhe humbën madhështinë që u dha Perëndia»; sigurisht që ky pohim do të thotë se shëmbëllesa e Perëndisë në njeriun është më e vogël dhe më e dobët sesa që duhet të

jetë. Megjithëkëtë, kjo shëmbëllesë mund të përtërihet, por vetëm me anë të besimi te Jezusi, Mesia, dhe nëpërmjet veprimit të Shpirtit të shenjtë, i cili banon në ata që besojnë dhe i cili me atë veprim, i ndryshon në shëmbëlltyrën e Krishtit. Në ringjallje, trupat tanë ashtu do të ndryshojnë dhe prej atij momenti do të mund të shprehin plotësisht shëmbëllesën e Perëndisë.

 

== II. ÇËSHTJET ESKATOLOGJIKE ==

= A. Gjyqi =

 

Si shumë fjalë të tjera hebrenje në Bibël, edhe fjala, të cilën e përkthejmë me «gjyq» (heb. shafat) mund të shpreh një sërë kuptimesh të ngjashme, varësisht nga kërkesat e kontekstit. Kjo fjalë mund të ketë domethënien «vlerësoj», «shpall dikënd fajtor

(dënoj)», ose «ekzekuton dënimin (ndëshkoj)». Përkthimet e vjetra janë ngapak të ashpra dhe nuk pasqyrojnë plotësisht mendimin. Në periudhën e DhV/BV, gjykimet e Perëndisë vinin kryesisht drejtpërdrejt dhe në formë fizike. Kështu, Davidi i është lutur Perëndisë që t’i dënojë armiqtë e tij, duke menduar që Perëndia duhej t’i likuidonte ose të lë- shonte mbi ta ndonjë fatkeqësi tjetër. Por nuk ka menduar në Gjyqin e fundit. Në të vërtetë, Gjyqi i fundit ose dënimi i përjetshëm përmenden

c. Biri i Perëndisë do të gjykojë. Perëndia i ka dorëzuar gjyqin Birit të vet. Krishti vërtet ka të drejtë të gjykojë, sepse ai është edhe Biri i Perëndisë edhe Biri i Njeriut. Së pari, ai është Zot i gjithçkaje – Ligjdhënës i cili i di të gjitha. Së dyti, e di drejtpërdrejt dhe saktësisht se çdo të thotë të jesh njeri. Mandej, ai ka vuajtur (d.m.th. sa i përket intenzitetit) më tepër se çdokush tjetër. Askush nuk do të thotë se Perëndia nuk ka të drejtë të gjykojë për shkak se ai nuk ka vuajtur aq shumë. Krishti përfaqëson Ligjin, Shtetin, por edhe popullin.

 

a). Ky gjykim nuk do të jetë vetëm një proces i veçantë: do të jetë edhe ngjarje. Në disa fragmente në Bibël (sh. psh. Rom 1,18), gjyqi përshkruhet si proces i cili tashmë po zhvillohet në botë. Njeriu korr atë që ka mbjellur, edhe atë – në këtë botë. Në disa fragmente të tjera lexojmë se si Perëndia

e dënon botën në përgjithësi me katastrofa të ndryshme. Shembulli më i dukshëm është Përmbytja. Bibla gjithashtu thotë se Perëndia një ditë do ta dënojë botën me zjarr. Por kjo nuk mohon të vërtetën që secili njeri personalisht duhet të qëndrojë para Perëndisë, që të gjykohet në bazë të veprave të tij, ose, me fjalë të tjera, që të përgjigjet për sjelljet e tij.

përkundrazi, do t’i gjejë zemërimi i Perëndisë – d.m.th. ata që jetojnë vetëm për interesat e tyre egoiste, e kështu nuk veprojnë në anën e Perëndisë, por në anën e Djallit. Të gjithë atyre që veprojnë kështu, Perëndia do t’u japë dënimin që në fund do të sjellë vuajtje dhe ankth në zemër; më parë çifutëve dhe pastaj joçifutëve. Atij që, përkundrazi, bën mirë, më parë çifutit e pastaj joçifutit, Perëndia do t’i jape madhështinë e përjetshme, nderin dhe paqen (Rom 2,5-10).

 

 

 

a. Te DhR/BR mëson qartë se do të zhvillohet edhe gjykimi i besimtarëve. Disa fragmente flasin për fronin gjyqësor (hebr. bema), i cili shënon podiumin në sinagogë ose një vend i ngritur prej nga gjyqtari do të mund të ndiqte garën e atletëve dhe më vonë të ndajë shpërblimet.

ç. Do të vlerësohet jeta e besimtarit dhe do t’i jepet ose merret shpërblimi. Në bazë të Shkrimit të shenjtë, duket qartë se shpërblimet kanë të bëjnë me përgjegjësinë në qeverinë e Mesisë d.m.th. në kuadrin e shërbimit të ardhshëm. Shpërblimet do të ndahen në bazë të asaj sesa i kemi shfrytëzuar dhuntitë dhe aftësitë, të cilat na i ka dhënë Perëndia.

 

 

Në qoftë se jetojmë, jetojmë për Zotin, e në qoftë se vdesim, vdesim për Zotin. I takojmë Zotit në jetë ashtu edhe në vdekje. Në të vërtetë, Mesia vdiq dhe u ringjall nga të vdekurit që të bëhet Zot i të gjallëve edhe i të vdekurve. Përse, pra, e gjykon vëllanë tënd? Ose përse e përbuz? Ne të gjithë do të

 

 

Gjendja e ndërmjetme, në të cilën njeriu gjendet ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes. Gjendja përfundimtare është ajo, të cilën njeriu e merr pas ringjalljes dhe gjykimit. E para është pa trup dhe jo e plotë, ndërsa e dytë është me trup.

 

Në Shkrimin e shenjtë vdekja përmendet në tri kuptime. Ekziston vdekja fizike, shpirtërore dhe ajo e përjetshme. Të tri kuptimet shënojnë ndarje të përhershme. Vdekja fizike është pasojë e mëkatit. Ajo është pjesë e dënimit që Perëndia i jep mëkatit.

Përfundon me ndarjen e përkohshme të trupit dhe shpirtit (Koh 12,7; Fil 1,23. 24; Jak 2,26). Të gjithë i jemi të nënshtruar vdekjes fizike, e kjo dëshmon se të gjithë jemi mëkatarë. Kurse përsa i përket besimtarit, u shndërrua karakteri i vdekjes fizike; ajo e ka humbur «thimthin» e saj, d.m.th. karakterin e saj ndëshkimor. Vdekja shpirtërore shënon ndarjen nga Perëndia. Vdekja e përjetshme shënon ndarjen e përjetshme nga Perëndia.

 

Kjo fjalë hebre është përkthyer me shprehjet «gropë» ose «varr». Kuptimi i saj është i njëjtë me fjalën greke të Dhiatës së re haidos, e cila shpeshherë përkthehet gabimisht si «ferr». Kuptimi i saj i vërtetë është «bota e të vdekurve» ose «vendbanimi

i shpirtrave të vdekur». Në këtë vend jeta është e zhveshur nga trupi ose nga çdo element fizik. Kështu, thuhet për banorët e shëolit se janë refaim – hije (diçka ngjashëm me kopjen e dobët të asaj që ishin dikur). Megjithatë, ky vend është llogaritur gjithmonë si një vend i cili bie nën suverenitetin e Perëndisë. Me të vërtetë, besimtarët e DhV/BV nuk e dëshironin aq shumë gjendjen e patrupësisë në shëol, sa ringjalljen e trupit. Ndërsa jobesimtarët e prisnin me frikë ngjalljen e trupave që të mund të

edhe nga judaizmi apostat, të cilët nuk donin t’ia dinin për veprën e kryer të Krishtit dhe as për faljen e plotë dhe shpëtimin e përjetshëm.

 

Edhe doktrina për shpëtimin e gjithmbarshëm (universalizmin) dhe doktrina e asgjësimit u zhvilluan si reagim kundër doktrinës për ferrin (dënimin e përjetshëm), të cilën disa nuk mund ta «durojnë». Universalizmi është qëndrim sipas të cilit më në fund të gjithë njerëzit do të shpëtojnë. Ky paraqitet në shumë forma. Zakonisht përdoren argumentet vijuese me qëllim që të dëshmohet universalizmi:

 

univerzalizmit, sepse e njëjta fjalë (ainos) përdoret edhe në kontestet ose fragmentet në vazhdim: për Perëndinë (Rom 16, 26), për Birin e Perëndisë (Heb 9,14), për lavdinë, në të cilën janë ftuar të krishterët (2 Tim 2,10; 1 Pjt 5,10).

 

 

kryesor ndaj këtij qëndrimi është fakti se ky intepretim prish rrjedhën kronologjike të fragmentit nga vdekja e Krishtit për te ringjallja.

 

shpëtim. Mirëpo, përse atëherë ky rast i afrohet vetëm një grupi mëkatarësh? A thua se është posaçërisht në dritën e Lk 16,27-31 të supozohet se herën e dytë do të dëgjojnë? Përveç kësaj, fjala greke për «të predikojë» (kerouso) nuk duhet të nënkuptojë tjetër përveç «shpallje», jo medoemos predikim i Ungjillit.

 

sepse u kundërvihet pjesëve të tjera të Biblës.

 

Ky mësim njihet edhe me nëntitullin «pavdekshmëria e kushtëzuar». Sipas këtij mësimi, të këqijtë nuk do të dënohen përgjithmonë, por se pas gjyqit të fundit do të pushojnë së ekzistuari. Me fjalë të tjera, do të vuajnë ndërmjet vdekjes dhe paraqitjes në gjyqin e fundit. Përfaqësuesit e kësaj teorie zakonisht mbështeten si vijon:

 

dh. Thuhet se «fjala përjetshëm» (si në shprehjen «dënimi i përjetshëm») në të vërtetë do të thotë «t’i takosh botës ose kohës që do të vijë». Jeta e përjetshme domethënë periudha që vjen, prandaj edhe vdekja e përjetshme do të thotë dënim në kohën që vjen. Jeta e përjetshme është bërë e arritshme me ardhjen e Krishtit, kurse vdekja e përjetshme do të zbatohet kur Jezusi të shpallë gjykimin e fundit. Pra, thonë përfaqësuesit e asgjësimit, të dyja shprehjet kanë të bëjnë me përfundimin e asaj që

ndodh me rastin e fillimit të periudhës së re – përjetësisë. Megjithatë, argumenti mbështetet në logjikë të gabuar. Jeta e përjetshme nuk ka të bëjë vetëm me kohën që do të vijë, por edhe me jetën që zhvillohet në praninë e Perëndisë. Pyetja, pra, nuk është ose/ose, por edhe njëra edhe tjetra, ose kryesisht kjo, por jo eksklizivisht kjo. Përveç kësaj, pikërisht ashtu siç ndokush mund të ketë jetën e përjetshme qysh tani, njeriu ashtu mund të jetë i denuar përjetësisht këtu dhe qysh tani, qysh tani të dënohet me vdekje.

 

== III. NGJARJET ESKATOLOGJIKE ==

 

= A. Lidhja midis Izraelit dhe Kishës =

27).

 

Që nga fillimi i kësaj periudhe të fundit deri në rastin e kthimit të Mesisë (Jezusit), për të vendosur mbretërinë e tij, do të kalojnë shtatë vjet. Kjo periudhë në librin e Danielit quhet java e shtatëdhjetë, d.m.th. periudha e 70 x 7 vitesh (sh. Dan 9,20-27). Ajo i përgjigjet marrëveshjes prej shtatë

vitesh ndërmjet konfederatës perëndimore dhe Izraelit, sipas së cilës garantohet mbrojtja e Izraelit. Në këtë kuadër do të rindertohet tempulli. Por kjo marrëveshje do të shkelet pas 3,5 vitesh. Diktatori evropean (Egërsira e parë) do ta sulmojë Izraelin dhe do ta pushtojë me humbje të rënda nga ana e Izraelit (sh. Zb 12,4, krhs. Dan 8,10): do t’i japë fund kultit në Tempull e do t’i detyrojë të gjithë të bien në idhujtari në Izrael. Profeti i rremë (antikrishti ose Egërsira e dytë – sh. Zb 13,11-18; 2 Sel 2,3-12) do të hyjë në Tempull duke pretenduar se ai është vetë perëndi e do të kërkojë nderime hyjnore për vete ashtu si për Egërsirën e parë (Zb 13,1-10). Një shtatore e Egërsirës së parë (diktatorit evropian) do të ngrihet në vetë Tempull. Për 3,5 vjetët që mbeten, gjithkund në Izrael ashtu si në Evropë,

dhe presin në paraskenë. Ata pothuajse janë dalë në skenë. Ne presim që të hapet perdja dhe drama e fundit e historisë do të fillojë. Pas hapjes së perdes, ngjarjet e parafolura do të ndodhin njëra pas tjetrës me shpejtësi të madhe.

 

25; 2 Sel 2,1-12), Profeti mashtrues i lidhur me fuqitë djallëzore – kishte dy brirë si qengji, por fliste porsi kuçedër. Gjithashtu quhet Egërsira e dytë që po dilte prej tokës (së Izraelit). Logjikisht ky person duhet të jetë çifut, përndryshe kombi izraelit nuk do ta pranonte (Ap/Zb 13,11-18). Tanimë Izraeli është kthyer në vendin e tij, të paktën pjesërisht, për herën e parë që nga shekulli i parë i erës sonë. Tanimë ekziston një shoqatë çifute fanatike, e cila ka ndër mend të rindërtojë Tempullin. Pjesa e popullit që mbetet jashtë kufijve shtetërorë do të kthehet me rastin e kthimit të Mesisë (Is 16,14, Ezek 36,24, kap. 36-39).

 

lidhë një marrëveshje me Izraelin për një periudhë prej shtatë vitesh. Në një ëndërr që pa perandori babilonas Nabukadnecar për truporen prej metalesh të ndryshme, iu zbulua që do të paraqiten katër perandori në historinë e botës, dhe pastaj do të ngrihet mbretëria e Mesisë në botë (Dan 2). Periudha e katër perandorive (të zbuluara në formë truporësh) kalon nëpër 70 x 7 vjet (pa marrë parasysh periudhën kishtare), kur Izraeli do të jetë nën sundimin e huaj, sepse ishte pa mbret sipas dinastisë

së Davidit, por me tempullin e vet. Në vitin 445 para erës sonë perandori persian Artakserksi Longiman dha lejen për mbarimin e rindërtimit të mureve dhe të tempullit në Jerusalem pas kalimit të mërgimit në Babiloni, dhe kështu filloi periudha e 70 x 7 viteve. Perandoritë që Nabukadnecari i pa në ëndërr ishin, 1. babilonase, 2. medo-persiane, 3. greke, 4. romake. Në këtë ëndërr dhe në vegimet që iu dhanë Danielit, u dhanë hollësitë për perandorinë e katërt (Dan 7) që deri tani nuk u paraqitën në histori. Perandoritë e tjera u ngritën dhe u zhdukën, pas kalimit të perandorisë romake, por ato nuk përshkruhen në Bibël, sepse nuk kishin asnjë lidhje me Izraelin si shtet teokratik (me tempullin e vet).

mbi ujëra të mëdha, gjë që tregon se ajo moleps shumë popuj. Duket qartë se ajo është e lidhur ngushtë me perandorinë romake të rilindur dhe me Egërsirën, por në fund udhëheqësit politikë do të drejtohen kundër saj për ta shkatërruar tërë sistemin e saj.

 

që kanë ndër mend ta shkatërrojnë atë vend (Dan 11,40-45, Ezek 39). Qëllimi i betuar i islamit është ribashkim i Izraelit në perandorinë arabe të lashtësisë (d.m.th. në sferën e islamit – Dar el Islam).

 

(të përmendur te Zb 9,13-15,16,12) paraqitin hordhitë e pamatura që do të hidhen në betejën që do të bëjë kërdi në Lindjen e mesme. Duket qartë se Lindja e mesme do të bëhet si një vorbull që i tërheq ushtritë e botës në betejën e fundit ku do të shkatërrohen. Vendi i Izraelit do të vuajë tmerrësisht.

 

Kthimi i Mesisë përshkruhet në tri mënyra:

 

të ngjashme me mbarë botën (Is 60,65,18-26, Ezek kap. 4048, Zak 14, Vap 3,21, Ap/Zb 21,9. 22,5).

 

Sundimi mesianik mbaron me rebelimin e fundit të njerëzimit. Kjo shkakton shkatërrimin e rebelëve (Ezek 38, Ap/Zb 20). Pastaj, Mashtruesi i madh, Satani, do të hidhet në liqenin e zjarrtë përgjithmonë (Ap/Zb 20,10). Pastaj do të zhduken toka e qielli pa lënë gjurmë. Historia e botës së vjetër do të ketë marrë fund. Pastaj vjen Gjyqi i fundit. Para pranisë së tmerrshme së Perëndisë do të thirren të vdekurit, të vegjël e të mëdhenj, që të gjykohen sipas veprave të tyre (kjo do të ndodhë pas ringjalljes së dytë). Të gjithë ata, emrat e të cilëve nuk janë të shkruar në librin e jetës që i takon Qengjit (Jezusit), do

të hidhen në liqenin e zjarrit të përhershëm. Natyrisht, as Kisha e vërtetë, dhe as populli izraelit nuk do të dalin në këtë gjyq. Kështu mbaron e tërë historia e njerëzimit. Që atëherë, asgjë e papërsosur nuk lejohet të mbetet në prani të Perëndisë. Vdekja do të anulohet. Gjyqi i fundit është ngjarja që ndan botën e papërsosur nga gjithësia e re, krijimi i ri i Perëndisë.

 

Jezus Mesia do t’i dorëzojë Atit mbretërinë, që të sundojë që atëherë, jo si ndërmjetës, por si vetë Perëndia (1 Kor 15,24-28).

 

Mendimet më të rëndësishme janë në lidhje me mijëvjeçarin. Disa pohojnë se kthimi i Krishtit do të ndodhë para mijëvjeçarit, disa pas mijëvjeçarit, kurse për disa të tjerë që s‘do të ketë mijëvjeçar në kuptimin klasik të termës: mijëvjeçari do të jetë sinonimik me kohën e Kishës (ose qysh nga shërbesa e Krishtit ose nga mbretërimi i Kostandinit). Përveç kësaj teologët janë me mendime të ndryshe rreth ngushticës së madhe: disa pohojnë se Krishti do të kthehet për kishën e tij para ngushticës së

madhe, disa në gjysmë të mijëvjeçarit, kurse të tjerët pas ngushticës së madhe. Në kishën lindore të mëvonshme që ishte nën ndikimin e filozofisë greke me prirje për alegorizim, refuzohej ideja e mijëvjeçarit, kurse në kishën perëndimore kjo ide zgjaste më gjatë. Megjithatë shumica e historianëve