Republika Jugafrikane: Dallime mes rishikimesh

'''Republika e Afrikës së Jugut''' është shtet në jugun e [[Afrika|Afrikës]]. Ndodhet në koordinatat 22 - 35° Jug dhe 17 - 33° Lindje dhe rrethohet nga [[Oqeani Atlantik|Oqeani Atlantikë]] dhe [[Oqeani Indian|Oqeani Indianë]]. Afrika e Jugut kufizohet me [[Namibia|Namibinë]], [[Botsvana|Botsuanën]] , [[Zimbabvea|Zimbabvenë]], [[Mozambiku]]n dhe [[Suazilandia|Suazilandinë]] ndërsa [[Lesoto]] gjendet përbrendabrenda kufijve të Afrikës Jugore.

Republika e Afrikës së Jugut zë një sipërfaqe prej 1,219 milion km² në të cilën jetojnë diçka më shumë se 42,16 milion banorë. Për kryeqytet ka PretorinPretorinë dhe selinë e parlamentit e ka në qytetin Kapshtad, ndërsa ka disa gjuhë zyrtare e shtetërore ndër të cilat janë gjuhët e popujve vendas dhe [[anglishtja]].

Sipas kushtetutës, që nga 1961-tashi Republikë dhe nga 1994-ta me 9 krahina (provinca). Kushtetuta e ndryshuar më 1974 parashihte një parlament ngame dy dhoma (Kuvendin Nacional dhe Këshillin Nacional ëtë Krahinave). Kryetar shteti dhe i qeverisë është presidenti i shtetit, i zgjedhur nga Kuvendi me kohë zgjatje 5 vjeçare.

Rreth 77% të popullsisë e përbën populli i quajtur bantu, 12% të bardhët, 8,5% të përzierit dhe 2,5% aziatikët. Ka mbi 30 qytete të mëdha ndërsa feja dominuese është feja e të krishterëve me diku 70-80%, pastaj vijnë besimtarët e besimeve tradicionale afrikane, besimtarët [[Budizmi|budistë]] (hindi), myslimanët dhe jahuditë.

Fosilet e paraardhësve të njeriut, të gjetura në shpellat Sterkfontein, Kromdraai dhe Makapansgat tregojnë për jetesën e paraardhësve të njeriut, të llojit Australopithecus africanus, në këtë vend. Zbulimet arkeologjike tregojnë se fosilet më të vjetra që janë gjetur deri më tani janë 3,3 milion vjet të vjetra.

Banorët "autoktonë" të Afrikës së Jugut janë të ashtuquajturit Bushmen ose Hotentots. Pas vitit 1500, të gjendur midis dy grupeve migratore të etura për tokë e resurse natyrore, Zulutzulutë në veri e [[Evropa|Evropianëtevropianët]] në Jug, Bushmenbushmenët gradualisht u zhdukën. Sot atoata pothuajse nuk gjenden më.

Llogaritë që më së voni në vitet 1500 në këtë vend janë vendosur nga Afrika qendrore popuj të ndryshëm që flisnin Gjuhën [[Banaj|Banatu]] (tani degë të saja Zulu, Sotho, Tswana, Xhosa etj.). Siç duket kykjo nuk ka qenë ndonjë valë eose migrim porsepor më tepër një zgjerim ei vendbanimeve përshakepër shkak të thatësisë që zotëronte që nga viti 6000 p.e.s në [[Sahara|Saharë]]. Rreth 1600-ës jetonin më së paku 200 .000 Koisiankoisianë në jug dhe jug-perëndim të Afrikës Jugore të sotme.

Evropianët e parë që shkelen tokën e këtij vendi llogaritet të jenë [[Portugezë]]t. Ata kërkonin që nga shekulli XV një rrugë detare për në [[Indi]] përgjatë [[Bregdeti|bregdetit]] të [[Afrikë]]s për të t'iu shmangur tregtisë me [[arabët]], [[turqit]] dhe venerianët, të cilët mbanin një lloj monopoli në tregun e bebernaveerëzave.

Në vitin 1652, holandezi, Jan van Riebeeck themelon qendrën e parë (qytetin Kapstadt) [[Evropa|Evropiane]] në tokën e Afrikës së Jugut.

Në vitin 1910 [[Britania e Madhe]] e shpallëshpall këtë vend si “Dominion” i pavarur i Komunueltit. Në këtë union të “bardhët” gjithnjë e më shumë e ndienin vetën të rrezikuar nga popullsia vendase dhe për këtë filluan të ndjekin politikëpolitikat e Aparteidit (=të ndarë), politikëpolitika etë cilacilat juiu sigurontesiguronin dominimidominimin sipas ideologjisë së [[Hendrik Frensch Verwoerd]]. Në zgjedhjet mëe 26 maj 1948-ës, si kryeministër emërohet [[Daniel François Malan]] i cili punonte për instalimin e një sistemi ku do të dominonin të “bardhët”.

Si pasojë e këtij sistemi vijevjen edhe deri tek masakra në Sharpenville, pas së cilës vendi kritikohet nga vendet tjera afrikane e kritikojnë këtë vend për politikëpolitika raciste. Më 31 Maj 1961, Unioni Afrikan largohet nga Komunvelti [[Britania e Madhe|Britanik]] dhe thirret “Republika e Afrikës Jugore”. Që nga viti 1976 vendi përfshihet nga kryengritjet e popullsisë zezake, gjatë viteve 1985 – 1986 shpallet “qarkullimi i kufizuar” e më 1990 gjendja e jashtëzakonshme.

[[Frederik Willem de Klerk]] i cili ishte kryeministër gjatë viteve 1990 – 1994, vendos që tëta ndalojë politikën e aparteidit. Në bazë të kësajkëtij politikevendimi lirohet nga burgu 27 vjeçar prijësi i zezakëve [[Nelson Mandela]], i cili më vonë zgjidhet edhe si kryetar shteti.

Afrika Jugore është zyrtarisht që nga viti [[1961]] zyrtarisht republikë, mirëpo funksionimi i saj si sistem i vërtetvërtetë ka filluar që nga zhdukja e Aparteidit në prill të [[1994]]-ës. Një komision është duke punuar për prezantimin e të vërtetës së ndodhive gjatë kohës së Aparteidit.

JohanesburgJohanesburgu është qendra ekonomike dhe kryeqyteti i provincës Gauteng (shqiptohet "hau'teng"), që ndodhet në rrafshnaltën me lartësi 2000 m mbi nivelin e detit (High Veld). Në brendëisibrendësi e në rrethinat e tij janë disa Townshipskomuna - qendra banimi sidomos për shtresat e varfëra zezake, si p.sh. Soweto (popullësi reale pak më të madhe se të Shqipërisë), Alexandra, Hillbrow etj. Vitet pas Aparteidit kanë parë ndryshime të vrullshme të demografisë së lagjeve të qytetit. Kështu të bardhët janë larguar nga lagjet qendrore, si p.sh. CBD (Central Business District), drejt zonave suburbane si Sandton e Melville. Edhe se shumë masa janë marrë nga qeveria për bërjen e qendrës me të sigurt, të bardhët e shumica e turistëve evitojnë me çdo kusht qendrën, ku ironikisht gjenden edhe muzetë e godinat historike.

CapeKejp TownTauni është qendra kulturore e turistike. I shtrirë në Kepin e Jugut, rrotull malit madhështor të sheshtë që i ngjan një tavoline (Table Mountain/Taffelberg) e gjer në zonat e shquara për verërat afrikanojugore, si Sommerset e Stellenbosch)

Qytete të tjera me rëndësi ekonomike janë DurbanDurbani, PortPorti Elisabeth, BloemfonteinBloemfonteini (vendlindja e shkrimtarit të "Zotit të Unazave" Talking).

Vija bregdetare e Afrikës së Jugut është 2,798 km e gjatë ndërsa kufiri tokësorëtokësor 4,862 km i gjatë.

[[Klima]] e në Afrikën e Jugut është oqeanike e ndryshueshme. Përgjatë bregdeti mbretëron një klimë sub-tropikale me ditë të ngrohta dhe net të ftohta.

Rrafshnalta e gjerë e brendshme e Afrikës së Jugut përfundon në rrafshnaltën me male dhe tereneterrene shkëmbore, si dhe rrypinërripin e ngushtë bregdetarëbregdetar. Pika më e ultëulët e relievit gjendet përgjatë bregdetit të oqeanit Atlantik dhe ajo më e larta në lartësilartësinë mbidetare prej 3,408 metrave, në vendin e quajtur "Njesuthi" ([[Gjuha Angleze|ang.]]:Njesuthi) në pjesën lindore në kufi me [[Lesoto]]n.

Afrika e Jugut është vend me një ekonomi të zhvilluar në nivel të lartë sa që disa organizata ndërkombëtare e radhisin ndër vendet e para ([[OKB]], [[EU]]). Ka rezerva të mëdha të pasurive natyrore, si dimant e ar, një rrjet të mirë financiar dhe juridik, si dhe një rrjet në përgjithësi të mirë të infrastrukturës (komunikacionit, energjisë dhe transportit). Edhe pse dhjetë vitet e fundit janë të përshkruar nga një rritje tëe zhvillimit ekonomik, përqindja e papunësisë vazhdon të jetë e madhe rreth 42% ([[janar]] [[2005]]). Pasojat e aparteidit në mesin e të “zinjve” kanë lënë gjurmë të thella të cilat manifestohen me një varfëri në përmasave të gjëra. Ligji i futur nga [[Mandela]], ''Afirmative Action'', synon që të ndreqë strukturën e padrejtë të popullsisë, duke i dhënë përparësi punësimit të zezakëve e grave. Kështu çdo organizatë e firmë shtetërore apo private duhet të përmbushi kuotat e grupeve të ndryshme të popullsisë. Problem tjetër është dhe kriminaliteti dhe korrupsioni si dhe sëmundja [[HIV]]/AIDS. Në fillim të vitit [[2000]] qeveria ka paralajmëruar një lehtësim në ligjin e punësimit dhe të privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore me shpresë për joshjen e investuesve të huaj. Futja e ligjit për pagesat minimale ka shkaktuar që një numër shumë i madh i punëtorëve të përjashtohen nga punët bujqësore që me vete ka sjellë migrimin nga fshatrat në qytete.

Problem tjetër është mangësia e diturisë në lëmin e udhëheqjes administrative, në vitet e fundit poste administrative ju janë lënë kundërshtarëve të aparteidaparteidit, të cilët marrin paga të majme por fatkeqësisht juiu mungon dituria për udhëheqje administrative. Shembull tipik është Ministrja e Shëndetësisë, një ish-militante e ANC-së, që një herë publikisht deklaroi që nuk beson se HIV-i shkakton AIDS-in. Si rezultat HIV-i në Afrikën e Jugut vazhdon të shtohet me të njëjtën shpejtësi, kur p.sh. në [[Ugand|Ugandë]], një vend shumë më i varfër afrikan, rritja e përhapjes është ndalur.

Popullsia në këtë vend është e larmishme. Është vendlindja e shumë fiseve paraardhës të njeriut, e [[Holandë|holandezëve]], [[Gjermanë|gjermanëve]], [[Francezë|francezëve]], [[Azia|aziatikëve]] , [[Anglezë|anglezëve]] dhe e pasardhësve të tyre që vijënvijnë nga përziejapërzierja e këtyre popujve. Edhe për nga struktura sociale është e larmishme ku vlen të theksohet se edhe pas aparteidiaparteidit, grupet e ndryshme sociale jetojnë më shpesh të izoluar se së bashku.

Mese 58% e Afrikës Jugore deri në vitin [[2002]] ka qenë e urbanizuar dhe dendësia e popullsisë në [[janar]] të [[2003]]-së ishte 37 banorë për km². Përqindja e rritjes së popullsisë përbrenda vitit arrin shifrën 0.8% ndërsa vdekshmëria e fëmijëve 6,9%. Për 1523 banorë shërben një mjek ndërsa shkalla e analfabetizmit është diku 85%. Jeta mesatare është 46 vjet për femra dhe një vit më pakëpak për meshkuj (këtu shihet ndikimi i HIV-it).

Afrika e Jugut ka 11 gjuhë zyrtare. Edhe sepse pjesa më e madhe e popullsisë flet Zuluzulu, Anglishtjaanglishtja është bërë kohët e fundit gjuha "zyrtare jozyrtare". Gjatë regjimit të Aparteidit, një pjesë e madhe e popullsisë zezake u detyrua të fliste vetëm Afrikaansafrikans (pasardhëse e gjuhës Flamande). Për këtë arsye edhe sot mund të takosh afrikanojugorafrikanojugorë zezakë që nuk zotërjnëzotërojnë gjuhën e tyre (Zulu, Xhosa, Sutu etj), por vetëm Afrikaansafrikans.