Republika e Kinës: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
vNo edit summary
No edit summary
Rreshti 54:
== Ekonomia ==
<!--Ekonomia e shtetit-->
Industrializimi i shpejtë dhe rritja e shpejtë e Tajvanit gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 20 eshte quajtur "mrekullia e Tajvanit". Tajvani është një nga "Katër tigrat e Azise" së bashku me Hong Kongun, Korene e Jugut dhe Singaporin.
 
Drejtimi japonez para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore solli ndryshime në sektorët publik dhe privat, veçanërisht në fushën e punëve publike, të cilat bënë të mundur nje komunikim të shpejtë dhe ndihmuan transportin në të gjithë ishullin . Japonezet gjithashtu përmirësuan arsimimin e publikut dhe e bëne ate të detyrueshem për të gjithë banorët e Tajvanit .
 
Deri në vitin 1945 , hiperinflacioni ishte në zhvillim e sipër në territorin e Kinës dhe Tajvanit , si rezultat i luftës me Japoninë . Për të izoluar Tajvan prej saj , qeveria Nacionaliste krijoi një fushë të re të monedhës për ishullin , dhe filloi një program stabilizimi të çmimeve . Këto përpjekje ngadalësuan ndjeshëm inflacionin .
 
Kur qeveria KMT iku në Tajvan ajo solli miliona sasi prej ari dhe rezerva në monedhë të huaj të Kinës kontinentale , e cila , sipas KMT , do te stabilizonte çmimet dhe do të reduktonte hiperinflacionin . Ndoshta më e rëndësishmja , si pjesë e tërheqjes të saj në Tajvan ,KMT solli elitat intelektuale dhe të biznesit nga Kina kontinentale . Qeveria KMT krijoi shumë ligje dhe reforma te tokës te cilat ajo kurrë nuk I kishte zbatuar në mënyrë efektive në Kinën kontinentale. Qeveria zbatoi edhe një politikë të zevendesimit te importit , duke u përpjekur të prodhonte mallrat e importuara në vend .
 
Në vitin 1950 , me shpërthimin e Luftës së Koresë , Shtetet e Bashkuara filluan një program ndihmës i cili rezultoi me çmime të stabilizuara plotësisht në 1952. Zhvillimi ekonomik është i inkurajuar nga ndihma amerikane ekonomike dhe programe të tilla si Komisioni i Përbashkët për Rindërtim Rural, e cila u kthye per sektorin e bujqësisë në nje bazë për rritje të mëvonshëm . Nën ndikimin e kombinuar të reformës së tokës dhe programet e zhvillimit bujqësor , prodhimi bujqësor u rrit me një normë mesatare vjetore prej 4% ne vitet 1952-1959 , e cila ishte më e madhe se rritja e popullsisë , prej 3.6% .
 
Në vitin 1962 , Tajvan kishte te ardhurat per fryme 170 $ , duke e vendosur ekonominë e saj në një nivel me ato të Zairese dhe Kongos . Te ardhurat e saj për frymë në fillim të viteve 1960 ishte $ 1353 (sipas vleres se vitit 1990) . Në vitin 2011 teardhurat për frymë ishte rritur në 37.000 $ , duke kontribuar në Indeksin e Zhvillimit Njerëzor, e barabarte me atë të vendeve të tjera të zhvilluara . IZhNj i Tajvanit në vitin 2012 është 0,890 , (I njezete e treti ne bote) , sipas metodes te llogaritjes se OKB-së.
 
Në vitin 1974 , Chiang Ching - Kuo zbatoi dhjetë projekte te medha te ndërtimit, duke filluar me fondet që ndihmuan Tajvanin te transformohet në nje ekonomi te drejtuar nga eksporti. Që nga vitet 1990 , një numër i firmave të teknologjisë me kapital ne Tajvan kanë zgjeruar shtrirjen e tyre në mbarë botën . Kompani të njohura të teknologjisë ndërkombëtare me qendër në Tajvan janë: prodhuesit e kompjuterit personal Acer Inc dhe Asus, krijues telefonit celular HTC, si dhe prodhuesi gjigand i elektronikës Foxconn , që prodhon produkte për Apple, Amazon, dhe Microsoft .
 
Sot Tajvani ka një ekonomi kapitaliste dinamike e drejtuar prej eksportit me rënie graduale te përfshirjes se shtetit në investime dhe ne tregtinë e jashtme . Në përputhje me këtë prirje , disa banka të mëdha qeveritare dhe firmat industriale janë duke u privatizuar . Rritja reale e prodhimit te brendshem bruto ka qenë mesatarisht rreth 8% gjatë tre dekadave të fundit . Eksportet kanë dhënë shtysë parësore për industrializimin . Suficiti tregtar është i konsiderueshëm , dhe rezervat valutore janë te pestat me te medha ne bote. Republika e Kinës ka monedhën e vet , Dollarin e ri tajvanez.
 
Që nga fillimi i viteve 1990 , lidhjet ekonomike midis Tajvan dhe Kina kontinentale kanë qenë shumë te medha . Duke qene se në 2008 , më shumë se US$ 150 miliardë janë investuar në PRC nga kompanitë Taivaneze , dhe rreth 10 % e fuqisë punëtore Taivaneze punon në PRC , shpesh për të drejtuar bizneset e tyre Edhe pse ekonomia e Tajvan përfiton nga kjo situatë , disa kanë shprehur pikëpamjen se ishulli është bërë gjithnjë e më shumë i varur ekonomikisht nga Kina Kontinentale . Ne një letër të bardhë te 2008-es nga Departamenti i Teknologjisë Industriale theksohet se: " Tajvani duhet të kërkojë të mbaje lidhje të qëndrueshme me Kinën duke vazhduar të mbrojë sigurinë kombëtare , duke iu shmangur ' Sinicization ' të ekonomisë Taiwanese". Të tjerë argumentojnë se lidhjet e ngushta ekonomike midis Tajvanit dhe Kines kontinentale do bëjnë çdo ndërhyrje ushtarake nga ana e Ushtrise kineze (PLA-People's Liberation Army) kundër Tajvanit shumë të kushtueshme , dhe për këtë arsye më pak të mundshme.
 
Tregtia totale Tajvanit në vitin 2010 arriti një nivel lartë prej 526,04 miliardë US $ , sipas Ministrisë së Financave . Të dy, eksportet dhe importet arritën nivele rekord , që arrijnë respektivisht 274,64 milion $ amerikan dhe 251.4 miliardë US $.
 
Në vitin 2001 , bujqësia përbënte vetëm 2 % të PBB-së , nga 35% në vitin 1952 . Industritë tradicionale te punës intensive janë duke lëvizur në mënyrë të qëndrueshme në det të hapur dhe industritë me shume kapitalit dhe teknologji intensive jane duke i zëvendësuar ato. Parqet industriale me teknologji te larte kanë arritur në çdo rajon në Tajvan. Tajvani është bërë investitori më i madh i huaj në PRC , Tajlandë , Indonezi, Filipine , Malajzi, dhe Vietnam. Është vlerësuar se rreth 50,000 biznese tajvaneze dhe 1.000.000 Biznesmenët dhe vartësit e tyre janë të vendosur në PRC.
 
Për shkak të qasjes së tij konservatore financiare dhe pikave e forta të tij sipërmarrëse , Tajvan vuajtur pak në krahasim me shumë nga fqinjët e saj nga kriza financiare aziatike e vitit 1997. Ndryshe nga fqinjët e saj , Koreja e Jugut dhe Japonia , ekonomia tajvaneze është e dominuar nga bizneset e vogla dhe të mesme , në vend të grupeve të madha të biznesit. Rënia ekonomike globale , e kombinuar me koordinimin e politikave të dobët nga ana e administratës së re, dhe rritjen e borxheve të këqija në sistemin bankar , e shtyu Tajvan në recesion në vitin 2001, viti i parë i recesionit që nga viti 1947. Për shkak të zhvendosjes së shumë ndustrive te prodhimit dhe te punës intensive në PRC , papunësia arriti gjithashtu një nivel të mos parë që nga kriza e naftës e vitit 1970 . Kjo u bë një çështje e rëndësishme në zgjedhjet presidenciale të vitit 2004 . Rritja ishte mesatarisht më shumë se 4% në periudhën 2002-2006 dhe niveli i papunësisë ra nën 4%.
 
ROC shpesh eshte bashkuar me organizat ndërkombëtare nën një emër politikisht neutral . ROC është anëtar i organizatave tregtare qeveritare të tilla si Organizata Botërore e Tregtisë nën emrin Territori I Vecuar Doganor i Tajvanit , Penghu-se , Kinmen-it dhe Matsu-së ( Taipei kinez ) që nga viti 2002 .
 
 
== Demografia ==