[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Muhammedi, Muhammed
No edit summary
Rreshti 1:
[[file:Mohammed.jpg|thumb|upright|Profeti Muhamet; nga ''[[Miraxhnameh-u|Apokalipsi i Muhametit]]'', 1436, [[Herati|Herat]]. [[Bibliothèque nationale de France|Bibliothèque Nationale]] në [[Paris]].]]
[[File:تخطيط إسم محمد.png|thumb|Kaligrafia]]
'''Muhammedi''' ose [[Gjuha arabe|arabisht]] ''Muḥammad'' محمد [mu'hamːad] (* rreth 570 në [[Mekë]]; 8 qershor [[632]] në [[Medinë]]), me emrin e plotë محمد بن عبد الله بن عبد المطلب بن هاشم بن عبد مناف القرشي = '''Muhammed ibn Abdullah ibn Abdylmutalib ibn Hashim ibn 'Abd Menaf el-Kureshi''', është [[Themeluesi i fesë|themeluesi]] i [[Feja islame|fesë islame]].
 
'''MuhammediMuhameti''' ose [[Gjuha arabe|arabisht]] '''Muḥammad''' محمد [mu'hamːad] (* rreth 570 në [[MekëMekka|Mekkë]]; 8 qershor [[632]] në [[Medina|Medinë]]), me emrin e plotë محمد بن عبد الله بن عبد المطلب بن هاشم بن عبد مناف القرشي = '''MuhammedMohammad ibn Abdullah'Abd Allah ibn Abdylmutalib'Abd al-Muttalib ibn Hashim ibn 'Abd MenafManaf elal-Kureshi'''Kurashi, është [[Themeluesi i fesë|themeluesi]] i [[Feja islame|fesë islame]].
Muhammedi shihet nga besimtarët [[Myslimani|myslimanë]] në radhën e profetëve si historikisht i fundit, të cilit i është dërguar me anë të K[[kurani|urani]]t [[zbulesa]] e zotit (A''[[allahu|llahu]]t''). Si pasojë, ai është sipas kuptimit islamik „vula e profetëve“ (خاتم النبيين = ḫatam an-nabiyyīna, sure 33, vargu 40).
 
MuhammediMuhameti shihet nga besimtarët [[Myslimani|myslimanë]] në radhën e profetëve si historikisht i fundit, të cilit i është dërguar me anë të K[[kurani|urani]]t [[zbulesa]] e zotit (A''[[allahu|llahu]]t''). Si pasojë, ai është sipas kuptimit islamik „vula e profetëve“ (خاتم النبيين = ḫatam an-nabiyyīna, sure 33, vargu 40).
 
== Burimet historike ==
 
: „''Mbi asnjë themelues tjetër oriental feje nuk na kanë arritur në këtë masë kaq të madhe të dhëna biografike sa për MuhamedinMuhametin. Jo pak prej tyre duhet të përkojnë në thelbin e tyre, në tendencën e tyre, me ndodhitë e vërteta ose t'u afrohen shumë atyre.''“
:-R. Sellheim<ref>R. Sellheim: ''Muhammeds erstes Offenbarungserlebnis.'' (Përvoja e parë e Muhametit me zbulesën hyjnore). Në: ''Jerusalem Studies in Arabic and Islam'' 10 (1987). f. 3.</ref>
 
Por megjithatë nuk ka pothuajse fare burime të pavarura të kohës mbi jetën dhe veprat e MuhameditMuhametit; edhe K[[kurani|urani]] është mbledhur dhe fiksuar me shkrim vetëm rreth njëzetë vjet pas vdekjes së tij. Pothuaj çdo gjë që njoftohet për jetën e MuhameditMuhametit rrjedh nga burime të njëanshme, të cilat atij ose i thurin lavde si shpallës i të vërtetës hyjnore, ose (si psh. në [[Apologjetika|apologjetikën]] kristiane) e hedhin atë poshtë si „mashtrues“. Ky artikull mbështetet kryesisht në njohuritë e [[Islamologjia|islamologjisë]].
 
=== Kurani ===
 
[[file:Siyer-i Nebi 151b.jpg|thumb|Muhameti përpara [[kaaba]]-s (''[[Qabeja|Qabesë]]'') (miniaturë turke, shek. i 16-të), pa i paraqitur fytyrën.]]
 
Për studimin e biografisë së Muhametit si themelues feje dhe figurë historike e shekullit të 7-të, [[islamologjia]] e trajton kuranin gjithmonë si burim themelor.
Line 59 ⟶ 61:
Muhameti lindi në qytetin e [[Mekka|Mekkës]] si pjesëtar i degës së varfëruar të [[Hashemitët|hashemitëve]] nga fisi mbizotërues me rëndësi i [[kuraish-itët|kuraish-itëve]] pas vdekjes së të atit të tij [[Abdullahu (i ati i Muhametit)|Abdullahut]]. Data e lindjes nuk dihet; datimi i lindjes së Muhametit në të ashtuquajturin [[Viti i elefantit|vitin e elefantit]] është shumë i përhapur në botën islamike sot. Fakte të rëndësishme historike flasin kundra një datimi të tillë. Fushata e [[Abraha]]-s është bërë ndoshta më 552–554.<ref> Lawrence I. Conrad: ''Abraha and Muhammad.'' Some observations apropos of chronology and literary topoi in the early Arabic historical tradition. Në: Bulletin of the School of Oriental and African Studies (BSOAS), 50 (1987), f. 225–240; M. J. Kister: ''The Campaign of Ḥulubān''. Në: Le Museon 78 (1965), f. 425-436; Ella Landau-Tessaron: ''Sayf Ibn ʿUmar in Medieval and Modern Scholarship''. Në: Der Islam 67 (1990), f. 12 </ref>
 
[[file:Birthofmuhammed.jpg|thumb|300px|Lindja e profetit Muhamet.<small>Nga ''Jami' al-Tavarikh'' (''historia universale''), e shkruar nga [[Rashid ad-Din-i]], [[Irani|Iran]], ([[Tabriz]]), rreth 1314–15. Bojë shkrimi, pigmente me ngjyra dhe ar në letër. Edinburgh University Library (MS Arab 20, folio 42r), Cat. 6. ''Në ikonografinë përkatëse [[Tre gratë e shenjta|tre gratë]] majtas zënë vendin e [[Tre mbretërit magjë|tre të urtëve të lindjes]]. Gjyshi i profetit, [[Abd al-Muttalib-i]], djathtas është në vendin e [[Jozefi i Nazaretit|Jozefit]]''.</small>]]
 
Në moshën gjashtë vjeçare Muhametit i vdiq e ëma, [[Āmina bint Vahb|Āmina]]. Më pas ai jetoi tek gjyshi i tij, [[Abd al-Muttalib-i]], pas vdekjes së të cilit e morri nën mbrojtje xhaxhai i tij [[Abu Talib ibn ʿAbd al-Muttalib-i|Abu Talib-i]] (vëllai më i ri i të atit të tij) dhe kushërinjtë e tij (ndër të cilët [[Ali ibn Abi Talib-i]], i cili u bë më vonë kalif). E ëma Āmina vdiq si pagane. Në përmbledhjet më të vjetra të [[Hadithi|hadith-eve]]<ref>Shih edhe: adh-Dhahabi: ''Siyar aʿlām an-nubalāʾ'', (Bejrut 1983), vol. 17, f. 42</ref> shkruhet disa herë për vajtjen e Muhametit pranë varrit të nënës së tij, ku ai thuhet t'i jetë lutur zotit për faljen e Āmina. Kjo thuhet (sipas [[Tafsir-i|ekzegjezës së kuranit]]) të ketë qenë shkas për zbulesën e sures 9, vargu 113:
Line 95 ⟶ 98:
nga mund të nxirret si përfundim se Muhameti ishte që përpara fillimit të zbulesës në moshë të përparuar; fjala ''ʿumran'' („një jetë të tërë“) përfshin sipas kuptimit tradicional, rreth dyzetë vjet.
 
[[file:Maome.jpg|thumb|Pamje [[Irani|persiane]] me Muhametin (djathtas) përpara ndjekësve të tij të parë. Ilustrim nga përmbledhja e [[Al-Biruni]]-t ''Athar al-Bakija 'an al-kurun al-khalija''. Kjo vepër gjendet në koleksionin e [[Bibliothèque nationale de France|Bibliothèque Nationale]] [[Parisi|Paris]] (''manuscrits arabe'')]]
 
Në fillim, deri afërsisht më 614 (siç thuhet në rrëfimin e përmendur më lart të 'Urva-s drejtuar kalifit [[Abd al-Malik (umajjadët)|ʿAbd al-Malik ibn Marvān]]), përfaqësuesit me influencë të kuraish-itëve, nuk kishin kundërshtim për idetë e Muhametit, të cilat ai i përhapte si publikisht ashtu edhe fshehtas („sirran“). Vetëm kur ai filloi të luftonte [[Ikonolatria|ikonolatrinë]] (''adhurimin e ikonave, figurave të kultit [[Paganizmi|pagan]]'') dhe [[politeizmi]]n e të parëve, u krijua një opozitë e fortë kundra Muhametit dhe ndjekësve të tij. Kjo u shpreh në një sërë ndërhyrjesh me dhunë ndaj myslimanëve të parë në Mekkë si dhe ndaj Muhametit vetë. Shumë prej tyre, siç thuhet në këtë rrëfim të vjetër, u distancuan nga Muhameti dhe vetëm „pak“ prej tyre mbetën „të patundshëm“.
Line 222 ⟶ 226:
: „''Muhameti është i dërguari i zotit. Dhe ata që janë me të'' (besimtarë), ''janë të ashpër me të pafetë por mes tyre me ndjesë.''“ (48:29)
 
[[file:Mohammed kaaba 1315.jpg|thumb|Muhameti duke larë kaaba-n (''Qabenë'') dhe ia ndryshuar asaj kushtimin.<br />Kjo miniaturë e vitit 1315 gjendet në ''Jami' al-Tavarikh'' (''historia universale''), e shkruar nga [[Rashid ad-Din-i]] në [[Tabriz]], [[Irani|Persi]]. Ky ekzemplar i këtij dorëshkrimi nga ku është marrë kjo pamje ndodhet në bibliotekën e universitetit të [[Edinburgu]]t.]]
 
Bazat për pushtimin e Mekkës dy vjet më vonë u vendosën që në al-Hudaibija. Çifutëve të pasur të Khaibar-it dhe aleatëve të tyre arabë, Muhameti u kishte lejuar në fakt të vazhdonin të kultivonin oazin e marrë tashmë në dorë nga myslimanët por duke u vënë me kusht që gjysmën e të korrave t'ua dorëzonin rreth 1600 myslimanëve, të cilët kishin marrë pjesë në fushatë. Pjesa e Muhametit ishte 1/5 e gjithë plaçkës. Por meqë kushtet e vendosura nga Muhameti, të cilat do të thonin de facto shfuqizimin politik dhe ekonomik të grupeve çifute në Khaibar dhe zonat rreth tij, nuk u përmbushën, çoi kjo në dëbimin përfundimisht të tyre nga rajoni. Dëbimi i të gjithë çifutëve nga [[Hixhaz-i]] (''Higaz'') do të bëhej më vonë detyra kryesore e kalifit të dytë [[Umar ibn al-Hattab-i|Umar-it]].
Line 245 ⟶ 250:
Shih edhe: [[Xhihad-i]]
 
== Opozita në Medinë kundërMuhameditkundra Muhametit ==
 
Opozitë kundër Muhametit dhe ndjekësve të tij në Mekkë kishin formuar si çifutët e vendosur në Medinë dhe rreth saj ashtu edhe klane arabe me influencë si Banu Aus Allāh, të cilët, ndryshe nga anëtarët e tjerë të fisit, i bënë Muhametit për disa vite qëndresë.<ref>Moshe Gil: ''The Medinan opposition to the Prophet.'' Në: Jerusalem Studies in Arabic and Islam. Vol. 10 (1987), f. 65–96; 65–67</ref> Në fakt, nga studiuesit theksohet përhapja e shpejtë e fesë islame atje që përpara ardhjes së Muhametit në këtë qytet,<ref> Rudi Paret: ''Toleranz und Intoleranz im Islam''. (Toleranca dhe intoleranca në fenë islame). Në: Saeculum 21 (1970), f. 34: „Etwa die Hälfte der ortsansässigen Bevölkerung nahm innerhalb kurzer Zeit den Islam an, soweit sie sich nicht schon vor dem Eintreffen der mekkanischen Emigranten dazu entschlossen hatte. Es waren die sogenannten ''Anṣar'', die 'Helfer'“ („''Afër gjysma e popullsisë së atjeshme vendase morri brenda një kohe të shkurtër fenë islame, përderisa nuk e kishte bërë këtë përpara mbërritjes së emigrantëve nga Mekka. Këta ishin të ashtuquajturit ''anṣar'', 'përkrahësit''“) </ref> por pa injoruar edhe faktin se ka patur edhe grupe me influencë në rradhët e medinasve, konvertimi i të cilëve në fenë islame ndodhi vite më vonë.<ref>Theodor Nöldeke: ''Das Leben Muhammed's'' (Biografia e Muhametit). Hannover 1863. f. 55–56: konstaton saktë se „edhe shumë kohë pas ardhjes së tij (Muhametit), një pjesë e medinasve i qëndroi besnik adhurimit të idhujve paganë (si psh. siç thuhet për një klan me rëndësi, (Aus-allāh), të cilët nën ndikimin e poetit Abū Kais qëndruan vite të tëra të distancuar nga feja islame“</ref> Përveç informacioneve përkatëse të shkrimeve të sira-s dhe maghazi-t, dëshmojnë edhe [[Gjenealogjia|gjenealogët]] e hershëm islamikë kontaktet e ngushta të Aus Allāh me fiset çifute të Banu 'n-Nadir-ëve dhe Banu Kainuka'-ve, të cilët, me qëndrimin e tyre kundërshtues ndaj fesë islame, duhet të kenë ushtruar ndikim të fortë. Ata nuk e kanë pranuar fenë islame deri më 626–627.<ref>Michael Lecker: ''Muslims, Jews & Pagans''. Studies on Early Islamic Medina. Brill, 1995. f. 19–49 si dhe 21–26 dhe 48–49</ref>
Line 336 ⟶ 341:
=== Në Evropë ===
==== Në mesjetë ====
[[file:Mohameddemons2.jpg|thumb|[[Afresko]] [[Gotika|gotike]] (ose e [[Rilindja|renaissance]]-s) në [[Basilika San Petronio|basilikën e San Petronio-s]] në [[Bolonja|Bolonjë]] me Muhametin e torturuar në [[Ferri|ferr]].]]
 
Qarqet intelektuale evropiane të mesjetës dispononin një sasi të konsiderueshme të dhënash konkrete mbi jetën e Muhametit. Të dhënat nga koha e sundimit të perandorit bizantin [[Heraklios-i|Heraklios]] bënin të mundur përcaktimin e datave biografike të sakta të tij. Pema [[Gjenealogjia|gjenealogjike]] [[Miti|mitike]] e tij përcaktohej sipas linjës [[Hagari|Hagar]]-[[Ismaeli|Ismael]], gjë që përkonte me [[Gjenealogjia|gjenealogjinë]] islamike. Në lidhje me ambientin rreth Muhametit si dhe me kushtet në përgjithësi në Gadishullin Arabik ishin të disponueshme këto të dhëna: mungesa e strukturave politike (''shtetit''), luftëra dhe plaçkitje shiheshin si karakteristike për formën e jetesës, forma të ndryshme të [[Adhurimi i idhujve|adhurimit]] të [[Idhulli|idhujve]] si forma të shprehjes fetare (dmth. vetitë thelbësore të jetës fisnore arabe), si dhe vendosja e grupeve kristiane dhe çifute në Arabi. Mbi jetën e Muhametit para aktivitetit të tij profetik dihej se Mekka ishte vendlindja e tij, se ai ishte rritur si jetim i adoptuar nga prindër të tjerë, se familja e tij nuk bënte pjesë ndër familjet më me rëndësi në Mekkë, se në Mekkë bëhej tregti dhe se, duke pasur lidhje me këtë, gruaja e tij e parë ishte [[Hadixha]], gjë që e kishte çuar atë të bënte udhëtime të largëta. Mesjeta evropiane kishte informacione edhe për kontaktet e tij me persona të pasionuar fetarë që ishin mundësuar gjatë këtyre udhëtimeve, kështu për shembull mbi takimin legjendar të tij me [[Bahira]]-n dhe kontaktet e tij me [[Hanif-i|hanif-ët]]. Këto kontakte shiheshin si baza e lidhjeve që kishte zbulesa kuranike me temat biblike.
 
Line 347 ⟶ 354:
 
==== Në kohën e re ====
[[file:La.Vie.de.Mahomet.jpg|thumb|left|200px|Ilustrim i marrë nga ''La vie de Mahomet'' (Jeta e Muhametit) nga M. Prideaux, botuar në vitin 1699. Muhameti paraqitet këtu me një shpatë dhe një gjysmëhënë në dorë ndërsa i vë këmbën globit, një kryqi dhe [[Dhjetë urdhëresat|dhjetë urdhëresave]].]]
 
Në fillim të kohës së re u vazhduan pa ndryshim vlerësimet negative teologjike si dhe përshkrimet fantastike të mesjetës. Në komentin e përkthimit të tij të ''Confutatio alcorani'' (Hedhja poshtë e kuranit) të fratit [[Domenikanët|domenikan]] Rikardit, [[Martin Luther]]-i e cilëson Muhametin si pjellë demoni (''djalli''), megjithëse përçmimi i tij për të nuk ishte aq sa për Papën, meqënëse Muhameti i luftonte hapur të krishterët nga jashtë. Një vlerësim më pak i njëanshëm shfaqet për herë të parë tek [[Humanizmi|humanistët]] francezë [[Guillaume Postel-i]] dhe [[Jean Bodin-i]], në ''Heptaplomeres''-in e tij. Një shekull më vonë kjo tendencë vazhdohet në ''Historia orientalis'' të orientalistit zvicerian [[Johann Heinrich Hottinger (i vjetri)|Johann Heinrich Hottinger]], megjithëse edhe ai vazhdon të përdorë shumë paragjykime kristiane.