Oliver Cromwell: Dallime mes rishikimesh
(Pa ndryshime)
|
Versioni i datës 18 dhjetor 2014 23:13
Oliver Cromwell (sq:Oliver Kromveli) ka lindur më 25 Prill 1599 - vdiq më 3 Shtator 1658 ishte udheheqes i lartë ushtarak,politikan,ideolog dhe Lord Protektori i shteteve te Commonwealth dhe udhehqes i Revolucionit Anglez po ashtu dhe hartues i Kushtetutes se pare Angleze e cilia nuk zbatua dhe nuk hyri në fuqi asnjehere[1].
Kishte lindur ne nje familje te shtreses se mesme feudale ne angli si i ri ishte involvuar ne politik po i pa njohur per publikun deri ne vitin 1628 kur ne moshen 29 vjeqare hyri ne Parlamentin Anglez ne vitin 1630 u konvertua nga Katolike ne protestan dhe ju bashkuka grupit te protrstanteve qe quheshin Puritan ai u zgjodhe deputet ne parlamenitin Anglez duke perfqesuar fillimisht Cambrige dhe Hutingdonn-nit ku ne kete detyre qendro vetem nje vite dhe me vone ne Parlamentin e Madhe ne Angli ku qendroi nga viti 1640-1642 kur vendi ishte ne prage te luftes civile angleze[2]
Ai hyri ne Luften Civile Angleze duke qene ne anen e parlametaristeve qe quheshin ndryshe Roundhead (sq:Kokë rrumbullakët) ai u njoh me nofkë Korraca e Vjetër ai u be shpejt komandanti kryesore i kalorsise se trupava te pralametaristev kundra monakisteve (rojalist) ai modeloi beri nje model te ri ushtrie sa ishte Komandant dhe Gjeneral suprem i ushtrise britanike[3]
Ai udhehoqi forcat parlamentariste drej fitores se luftes civile dhe ishte nje nenshkruesit e udherit per vdekjen (ekzekutimit) të mbretiti Charles I Ai morri komanden e gjithë ushtrise britanike duke udhehequr nje fushate kunder forcave rojaliste irlandeze dhe katolike duke ri marru nen kontroll Irlandën dhe ne kete periudhe Oliveri morri shume kompetenca dhe shkroi disa ligje te cilat disa zbatohen edhe sote.Pa disa komploteve ne Irlande ai mirato edhe nje se ligjes penale kundra fisnikris katolike dhe ne disa raste ju'a konfiskoi pasurine dhe tokat po ashtu ne vitet 1650-1651 udhehoqi nje fushate kunder ushtrise jakobine Skoceze[4].
Me 20 Prill 1653 pas disa meritave te medha ai morri kompetenca dhe pushtet si Lord Suprem dhe hodhi poshte Paralmetin Rump duke themelur nje tjeter parlament ne Angli por i cili ishte jete-shkurter qe quhej Barebone Parliament,Ai me vone ne 25 Dhjetor 1653 u emroi veten Lord Protector ky titull kishte kuptimin Zoti mbrojtes i Anglisë,Skocisë,Uellsit,Irlandës Ai udhehiqte nje politike agresive te jashtme dhe efikase ai deshi qe Angline ta bente Republike pur nuk ja arriti dhe me pas me daten 3 Shtator 1658 vdiq nga natyra në moshen 59 vjeçare dhe u varros në Westminster Abbey të Londrës, Por ne vitin 1660 pasi Rojalistet u rikthyen ne pushtet trupin e vdekur te Oliverit e nxorren nga varri dhe i a prene koken ne shenje hakmarrje sepse duke qene gjalle ata nuk kishin mundur ta mposhtinin dhe ti a prsinin koken.
Oliver Cromwell eshte nje nga figuart me diskutueshme te Britanis së Madhe i konsideruar si nje diktator agresiv per disa popuj keshtu eshte vlersuar nga historiani David Sharp,nje diktator ushtarak i konsideruar nga Wisnton Churchil disa autore si Thomas Carlyle e konsiderojn si hero dhe revolucionar dhe krahsohn me Leon Trockin,Ne vitin 2002 ishte i zgjedhur si nje nga dhjete personalitet me te shquara te gjitha kohrave ne Britani por sipas katolikeve irlandez,skocez dhe disave autorve kishtar eshte konsideruar si diktor gjenocidal duke u kritikuar ashper duke dhe se keto shtete vuajten shume ne kohen kur sundoi Oliveri[5].
Femijeria,edukimi dhe vitet e hershme
Oliveri ka lindur më 25 Prill te vitit 1599 në Hutingdon,Huntingdonshire,Angli nje qytet ne lindje te Anglisë babai i tij ishte Robert Cromwell ndersa nena e tij ishte Elizabeth Sweard ai kishte nje moter dhe nje vella me te madh vellau i tij Thomas Cromwell kishte qene minister ne kabinetin e mbretit Hanri VIII ku familja e tij kishte fituar nje pasuri te konsiderueshme pasi familja e Oliverit ushtronte dhe administronte disa toka te feudalesh dhe ketu ata u bene aristorkate feudal te shtreses se mesme. Gjyshi i Oliver Cromwellit Sir Henry William ishte pronar i nje nga tokave me te pasura ne Huntingdonshire por pasuri e gjyshit te tij u nda ne shume familjar te Oliverit dhe ai nga pasuria e familjes trashigoi vetem nje shtepi ne Huntingdon e cila kishte nje toke qe sillte ta ardhuara vetem 300 funta per vit kjo i takoi pasi ai ishte djali dhe antari me i ri i familjes por Cromwell kishte deklaruar ne vitin 1654 duke thene se isha nje njeri i cili nuk jetonte as si pasur por as nuk isha ne erresiren e varferise. Ai filloi te shkollohej ne Hinchingbrooke School dhe me vone vazhdoi studimet në kolegjin Sidney Sussex College në Cambridge ky kolegj ishte dominuar nga kisha puritane nje lloje kishe protestante dhe Oliver ishte i frymzuar nga idete e kesaj kishe por ai ishte pagezuar nga kisha Anglikane ne vitin 1599, Me 17 Qershor 1617 u diplomua nga ky kolegj dhe morri nje diplome menjeher pas vdekjes se babait te tij. Nuk dihet sakte se çfar beri Oliver Cromwelli pas vdekjes se babait te tij dhe pas diplomit disa biograf pretendojne se ai morri pjese ne gjykaten Inn Linkoln por edhe ne disa arkiva nuk eshte gjetur ndonje fakt se Cromwelli punoi ne kete gjykate por ne vitin 1973 jane gjetur disa te dhena ne arkiva qe figuron djali i tij Richardi qe ka punuar ne kete gjykate ne vitin 1647 pasi i ati e kishte derguar dhe familja e Cromwell kishte pasur nje pervoj ne kete gjykate Disa mendojn se Oliveri ndoshta u kthye ne vendlinje pra ne Huntingdon per te ndihmuar familjen pasi qe kishte 7 antare te familjes qe ishtin te pa martuar dhe ne kete menyre ti ndihmonte antareve te familjes pas gjendja e familjes pas vdekjes se atit te tij nuk ishte e mire Oliveri ishte dallur si nxenes i zgjuar ne fjalimet e tij ne shkolle imprsionte mesusit dhe pofersoret dhe kjo gje e influencoi qe ti bashkohej Parlamentit Anglez.
Martesat dhe familja
Oliveri u martua me Elizabeth Bourchier 20 Gusht 1620 në kishën St Giles-pa-Cripplegate në lagjen Fore të Londrës dhe çifti kishte 9 femij:
- Roberti (1621-1639)
- Oliveri (1622-1644)
- Bridget (1624-1662)
- Richardi (1626-1712)
- Hanri (1628-1658)
- Elizabeta (1629-1658)
- James (1632-1632) vdiq pas lindjes nga infarti
- Mary (1637-1713)
- Frances (1638-1720)
Njerku i Oliverit ishte tregtari Sir James Bourchier i cili posedonte disa toka te gjera në Essex dhe kishte lidhje te forta me disa familje te fuqishme Puhritane kjo lidhje Oliver Cromwellit i solli llidhje te forta me njerez te rendesihem te asj kohe si Oliver St John dhe ne kete menyre Cromwelli hyri ne ushtri dhe politike dhe ai zgjeroi lidhjet me disa nga antaret dhe tregtaret e pasur te cilet e perkrahen dhe i dhane mbeshteje ne kariern e tij, Oliveri filloi te lidhte aleanca edhe ne Hollandë ku u ifluencua nga sistemi ushtarak hollandez.
Problemet shendesore,krizat gjate jetes dhe sherimi
Deputet i Parlamentit Anglez 1628-1629 dhe 1640-1942
Karriara në Ushtri
Lufta Civlie Angleze
Beteja Marston Moore 1644
New Model Army (Modeli i Ri i Ushtrisë)
Beteja e Naseby 1645
Stili i udheheqjes se Ushtrisë
Politikat 1647-1649
Lufta e Dyte Angleze
Gjykimi dhe ekzekutimi i mbretit Anglez
Themelimi i Commonwealth 1649
Fushata kundër Irlandës 1649
Fushata kundër burokracise Skoceze 1650-1651
Kthimi ne Angli dhe shprendarja e Parlamentit
Themelimi i Parlamentit barebone-së 1653
Potektorati 1653-1658
Vdekja dhe ekzekutim pas vdekjes
Vdekja
Nxerrja nga varri dhe preja e kokes
Abuzimi i kufomes dhe kokes se Oliver Cromwellit nga Rojalistet
Reputacioni Politik
Monumentet dhe nderimi pas vdekjes
Referencat dhe fusnotat
- ^ http://www.history.com/topics/british-history/oliver-cromwell
- ^ http://www.britannia.com/history/monarchs/mon48.html
- ^ http://www.historyonthenet.com/civil_war/oliver_cromwell.htm
- ^ http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/cromwell_oliver.shtml
- ^ http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/cromwell_oliver.shtml