Illyricum Sacrum: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v Robot: Changing Category:Histori:Dokumente
v Robot: Automated text replacement (-per +për )
Rreshti 1:
Illyricum Sacrum është nje vepervepër enciklopedike me 5500 faqe, e ndare ne nente vellime. Ne te flitet perpër historine e ilireve, domethene perpër historine e shqiptareve qe kane jetuar ne faqen perendimore te Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. Illyricum Sacrum permban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime te shumta perpër te paret tane, te cilat nuk gjenden askund vec ne kete vepervepër te madhe. Sipas prof. [[Aleksander Stipcevic]], vepra Illyricum Sacrum është nje arritje kapitale e historise evropiane. Ajo ka rendesi te dores se pare si burim te dhenash perpër historine mesjetare te Ballkanit Perendimor. Vellimi i pare ka dale ne vitin 1751, kurse i fundit ne vitin 1909. Shtate vellimet e para jane pergatitur nga [[Daniele Farlati]], kurse dy vellimet e fundit nga [[Jakobo Coleti]].
 
 
Treqind e dy vjet me pare, ne vitin 1702, [[Papa]] [[Klementi XI]] i drejtohet ipeshkevit te Tivarit, imzot Vincenc Zvajevikut: "Deshiroj te permbushesh nje vizite pastorale ne trojet e Arbnise. Te shkosh atje dhe te shikosh nga afer kryeipeshkevite, ipeshkvite, dioqezat dhe famullite. Pasi te keni bere kete pune dua nga ju nje raport te hollesishem perpër gjendjen e kishave te Arbnise dhe te besimtareve¦ dhe me ne fund dua te di, a e perdor ai popull gjuhen e vet, te folmen arbneshe?" Duke i shkruar ipeshkevit te Tivarit, Papa Klementi XI, qe quhej ndryshe edhe [[Papa Albani]], perpër shkak te origjines shqiptare, kerkonte gjallerimin e jetes katolike ne Shqiperi, si dhe ruajtjen e gjuhes se ketij vendi. Sipas Klementit XI, shqiptaret ishin te vendosur ne ruajtjen e traditave te tyre. Si shqiptar, Papa Klementi XI ishte i pari qe kishte kuptuar se shqiptarizimi i kishes katolike ishte mjeti me i mire perpër te ruajtur fene dhe kombin ne kete vend qe kercenohej gjithnje e me shume nga dyndjet osmane.
 
 
Duke iu pergjigjur letres se Atit te shenjte, kryeipeshkevi i Tivarit Vincec Zmajevik, kalon qytet me qytet e katund me katund duke plotesuar me perkushtim te thelle urdhrin e shenjte te Papes. Pas ekspedites ne Arbni, ai i shkruan Papes: "¦ iu solla dheut rreth e rreth, gjithembare e pashe vuajtje shume o Ate i shenjte. Qytetet e lulezuara ishin vene nen harac, pashe kala te rrenuara, forcen tone te prishur, e kisha te perlyera. Pashe pleq te vuajtur, meshtare duke qare, barinj te travajur, murtajen qe bente kerdine. Zemra ime, bashkuar me mjerimin e popullit tim, donte te me ndahej copa." Ne fund, ipeshkevi i Tivarit e mbyll keshtu letren e tij: "Konstatimet e mia do te ishin te pavlera sikur te mos ndermerreshin hapa te menjehershem perpër t'i ardhur ne ndihme popullit te Arbnise qe është, ne te njejten kohe, edhe populli juaj o Ate i Shenjte!"
 
 
Pas ketij leterkembimi Papa Klementi XI vendosi qe ne Merci te Lezhes me 14 e 15 janar 1703 te mbahej kuvendi i Arbnit. Me vendim te Papa Klementit XI u themelua kolegji perpër arbereshet e Italise ne Shen Miter Korone. Ai dha 4000 skude perpër nje vend te perhershem ne Kolegjin Urban te Propagandes Fide ne Rome, vend i cili do te mbahej nga nje shqiptar. Me iniciativen e tij u hap katedra e gjuhes shqipe ne Rome. Sipas Papa Klementit XI, rimekembja e Arbnise, domethene ringritja e ndergjegjes kombetare mund te vinte duke ruajtur gjuhen, fene dhe historine e te pareve. Sipas Papes, keto ishin simbole te unitetit kombetar. Ashtu si ne vitin 1702, dhjete vjet me vone, Papa Klementi XI i drejtohet perpër bashkepunim nje intelektuali, studiuesi dhe historiani, z. Daniele Farlati, perpër te ndermarre nje ekspedite te gjere nepernepër dheun e te pareve te tij, nepernepër Iliri. Keshtu nisi puna perpër korpusin "Illyricum Sacrum", te cilit Daniele Farlati do t'i kushtonte gjithe jeten e tij.
 
 
Me kete vepervepër Farlati behet nje nga personalitetet me te medha te ilirologjise. Ai është me i madhi, perfaqesuesi me dinjitoz qe njohim deri me sot. Nuk ka ilirolog tjeter qe mund te konkurroje me te perpër periudhen antike, deri ne Mesjete. Me dokumente dhe fakte ai argumenton prejardhjen tone shume e shume kohe para se te vinin sllavet ne Ballkan. Ai davarit mjegullat shekullore e sakteson kohen ilire, helene, romake dhe bizantine. Ai dhe vetem ai, paraqet themelet e nderlikuara mbi te cilat u ngrit shteti ilir dhe jeta e paraardhesve tane. Per te kryer studime te tilla nuk është e lehte. Duhet shume kohe, shume dije, dokumente e deshmi qe mund t'i gjesh pas nje hulumtimi te gjate e ne vende te ndryshme. Burimet e informacionit jane gati te paarritshme. Por edhe kur i gjen, nuk është e lehte t'i deshifrosh. Mendoni se c'pune kolosale i është dashur Farlatit perpër te ndertuar pa asnje te mete mozaikun e ilireve qe jetonin ne faqen perendimore te Ballkanit. Nese historiografise sone i heqim Farlatin, atehere prejardhja jone do te ishte e dyshimte, e manget, e cunguar. Te dhena perpër kete periudhe kane paraqitur edhe studiues te tjere, por roli dhe saktesia e Farlatit jane te padiskutueshme. Te gjithe ata qe duan te flasin perpër iliret dhe historine e shqiptareve, patjeter duhet te mbështëten e te citojne Daniele Farlatin. Ai është institucion. Ai perfaqeson banken me te madhe te te dhenave perpër Ilirine.
 
 
Sot perpër sot, ne Shqiperi gjenden tri vellime te Daniele Farlatit, nje vellim qe ndodhet ne AQSH, nje vellim ne Biblioteken Kombetare dhe nje vellim qe gjendet ne Shkoder. Vellimet e tjera nuk i kemi. Ato gjenden ne Vatikan, ne Venedik, ne Kroaci, ne Muzeun e Vjenes etj. Edhe ne keto vende, kopjet e Illyricum Sacrum jane te rralla. Me nje nisme te marre nga shtepia botuese ARBI ne Prishtine, ashtu sic u veprua me "Acta et Diplomata res Albanie mediae a etatis ilustrantia" te Shuflait, pritet te veprohet edhe me nente vellimet e Farlatit e Coletit perpër "Illyricum Sacrum". Per kete korpus qe i kalon te 5500 faqet do te ndihmoje Ministria e Kultures se Kroacise dhe Ministria e Kultures se Kosoves. Natyrisht, Ministria e Kultures se Unionit Serbi - Mali i Zi as qe mendohet te ndihmojje. Po keshtu, edhe Ministria e Kultures se Maqedonise pasi ne kete vepervepër flitet perpër Shkupin ilirik te banuar nga shqiptaret. Ndihme nuk mund te jape as Ministria e Kultures se Greqise, sepse ne Illyricum Sacrum flitet perpër nje te treten e Greqise te banuar nga iliro-shqiptaret.
 
Rreshti 47:
 
Nga Volumi i pare deri tek i nenti jane dashur 150 vjet pune e palodhur perpër te krijuar kete korpus, qe flet jo vetem perpër prejardhjen e shqiptareve, por edhe perpër historine e ilireve qe jetonin ne pjesen perendimore te Ballkanit. Autor i vetem perpër shtate volumet e para te ketij korpusi është Daniele Farlati. Pas vdekjes se tij, Jakobo Koleti, perfundoi volumin e tete e te nente te "Illyricum Sacrum". Formati i faqeve te ketij korpusi është sa ai i revistave te sotme, 38 X 25 cm. Per botimin e ri nga Arbi Ltd, Prishtine, nje ndihmese te madhe ka dhene Drejtoria e Pergjithsme e Arkivave te Shqiperise. Sipas drejtorit Sinani, DPA ka krijuar te gjitha lehtesite e komunikimit me te gjitha institucionet qe ka marreveshje dypaleshe e qe zoterojne te nente vellimet origjinale te Illyricum Sacrum. Pikerisht keto kopje do te sherbejne si matrice e paster perpër botimin fototipik. Drejtoria e Pergjithshme e Arkivave te Shqiperise ka ndihmuar gjithashtu ne perpunimin e lendes, duke shfrytezuar ne menyre te frytshme marreveshjet dypaleshe. Ajo ka afruar dhe ka nxitur bashkepunetoret e saj me te ngushte jashte Shqiperise perpër kerkime ne bibliotekat dhe arkivat e Vatikanit, Venedikut, Firences, Zagrebit, Dubrovnikut, Cetinjes etj., etj. Tani Drejtoria e Pergjithshme e Arkivave te Shqiperise po nxit institucionet shqiptare perpër t'u bere pale ne botimin e kesaj vepre monumentale.
 
 
Te paret dhe te fundit qe duhet te ndihmonin perpër botimin luksoz e voluminoz te Illyricum Sacrum është Ministria e Kultures se Shqiperise. Botimi luksoz me format origjinal dhe lidhje speciale, me harta, skica e ilustrime origjinale ka nje kosto te larte. Per te qene bashkebotues duhet te japesh. Pas ketij financimi Shqiperia ka te drejte te marre edhe kopjet e domosdoshme, jo nje e dy, por aq sa do te derdhe buxhet. Ne te kundert, shtepia botuese, duke ruajtur etiken dhe protokollin, do t'i dergoje Tiranes zyrtare, ndoshta nje ose dy kopje, e shumta tri, asnje me shume. Tri kopje jane fare pak edhe perpër nje institucion te vetem, sic është Biblioteka Kombetare. Asnje historian shqiptar, nuk i ka pare deri me sot te nente vellimet e "Illyricum Sacrum". Ata mund te kene pare e mund te kene lexuar nje vellim, ate qe gjendet ne Biblioteken Kombetare, por asnjehere nuk i kane pare te nente vellimet e Farlatit. Ky është rasti me i mire qe jo vetem historianet, por edhe studiuesit, shkollaret, akademiket e te tjere t'i kene me ne fund te nente vellimet e Farlatit.
 
 
Ne menyre solemne, ne prani te perfaqesuesve te arkivit slloven, kroat, turk, maqedonas e boshnjak, u nenshkrua ne Prishtine marreveshja midis arkivit shqiptar dhe Arkivit te Kosoves. Kjo është marreveshja e dyte midis dy arkivave. AQSH-ja ka qene i pranishem ne Kosove menjehere pas hyrjes se trupave te NATO-s ne kete vend. Arkivi i Shtetit Shqiptar ka qene nder institucionet e para qe ka nenshkruar nje marreveshje bashkepunimi midis dy institucioneve. Dokumentet e arkivit shteterot Shqiptar fillojne qe nga shekulli VI kurse dokumentet e Arkivit te Kosoves jane grabitur qysh ne vitn 1989. Ato jane cuar te gjitha ne Beograd. Nje gje e tille ka ndodhur edhe me arkivat e Sllovenise, Kroacise e Bosnjes. Ju s'keni si ta dini, por nga Arkivi i Kosoves jane grabitur edhe regjistrat e gjendjes civile, regjistrat demografike, regjistrat e pronave etj., etj. Mendoni se c'telash i madh i hapet shoqerise dhe ekonomise se atij vendi. Arkivat e ish-federates jugosllave jane ne proces gjyqesor perpër ndarjen e pasurise arkivore. Arkivi i Kosoves nuk mund te hape ende nje proces gjyqesor perpër kete qellim, pasi nuk jane percaktuar raportet midis Prishtines dhe Beogradit. Per te gjitha keto arsye, si dhe perpër faktin qe arkivistet e Prishtines jane ne hapat e para, ndihma ndaj ketij arkivi do te mbetet perparesia jone.
 
Burimi: http://www.forumi.zeriyt.com/index.php/topic,314.0.html