Versioni i datës 20 maj 2015 16:39 redakto 79.106.109.177 (diskuto) →‎Transporti Etiketa: Përpunim pamor ← Redaktim më i vjetër		Versioni i datës 20 maj 2015 16:39 redakto zhbëje Syum90 (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar 279 edits v U kthyen ndryshimet e 79.106.109.177 (diskutimet) në versionin e fundit nga Magioladitis. Ndryshimi më pas →
Rreshti 1: {{Kutia Shtet ~~'''<nowiki/>'''[[Kategoria:Francë\| ]]~~ \| EMRI NË SHQIP = Republika franceze \| EMRI NË GJUHËN VENDASE = République française \| EMRI: RASA DHANORE = Francës \| FIGURA: FLAMURI = Flag of France.svg \| FIGURA: EMBLEMA = Armoiries république française.svg \| FIGURA: MADHËSIA E EMBLEMËS = 90px \| FIGURA: HARTA = France in Europe.svg \| FIGURA: GJERËSIA E HARTËS = 280x280px \| MOTO_KOMBETARE = Liberté, Egalité, Fraternité<br />[[Gjuha shqipe\|shqip]]: Liri, Barazi, Vllazëri \| HIMNI_KOMBETARE = \| HIMNI_KOMBETARE_KENGA = La Marseillaise \| KRYEQYTETI = [[Parisi]] \| QYTETI MË I MADH = [[Parisi]] \| GJUHA ZYRTARE = [[Gjuha franceze]] \| QEVERIA = [[Sistemi shtetëror në Francë\|Republikë gjysmë-presidenciale]] \| UDHËHEQËSI 1: TITULLI = [[Kryetari i shtetit]] \| UDHËHEQËSI 1: EMRI = [[François Hollande]] \| UDHËHEQËSI 2: TITULLI = [[Kryeministri]] \| UDHËHEQËSI 2: EMRI = [[Jean Marc Ayrault]] \| PAVARËSIA = [[14 Korrik 1789]] \| FESTA KOMBËTARE = [[14 Korrik]] \| SIPËRFAQJA = 674.843 \| SIPËRFAQJA: VENDI = 40 \| SIPËRFAQJA: UJË = 0,26 % \| KUFIRI = \| ZEE = \| POPULLSIA = 62.370.800 \| POPULLSIA: VITI = \| POPULLSIA: VENDI = 20 \| POPULLSIA: DENDËSIA = 111 \| BPV = [[Dollari amerikan\|$]] \| BPV: VITI = 20 \| BPV: PËR BANOR = $ \| IZHNJ = 0. \| IZHNJ: VITI = 20 \| IZHNJ: VENDI = \| VALUTA = [[Euroja]] \| ZONA KOHORE = [[UTC+1]] \| ZONA KOHORE: VERA = [[UTC+2]] \| KODI I INTERNETIT = [[.fr]] \| TARGAT = [[Targat e automjeteve të Francës\|F]] \| PREFIKSI TELEFONIK = 0033 \| PREFIKSI RADIOFONIK = \| KODI ISO = \| ANËTARËSIA = <br /> }} '''Franca''' ([[Gjuha frënge\|frëngjisht]] ''France''), zyrtarisht '''Republika Franceze''' (frëngjisht ''République Française''), shtet i [[Evropa\|Evropës perëndimore]], është i përbërë nga Franca metropolitane dhe nga departamentet e përtejdetit (Departaments d'Otremer). [[Parisi]] është qyteti më i madh dhe kryeqytet i Francës. Franca është njëra nga themelueset e Bashkimit Evropian (BE). Franca kufizohet me [[Belgjikë]]n në veri, me [[Luksemburgu]]n ne veri-lindje, me [[Gjermani]]në, [[Zvicra\|Zvicrën]] dhe [[Italia\|Italinë]] në lindje dhe në jug me [[Spanja\|Spanjën]], [[Andorra\|Andorrën]] dhe [[Monako]]n. Ajo laget në jug-lindje nga deti [[Mesdhe]], në perëndim nga oqeani [[Atlantik]] dhe në veri-perëndim nga kanali i La Manshit (Manche), i cili nga frëngjishtja përkthehet (mënga) sepse si një hapësirë e ngushtë e një mënge ndan Britaninë e Madhe nga Franca si dhe ngushtica Pa dë Kale (Pas de Calais), që ndan Francën nga [[Angli]]a dhe bashkon La Manshin me [[Deti i Veriut\|Detin e Veriut]]. Franca është ndër themeleuesit e [[Bashkimi Evropian\|Bashkimit Evropian]], zonës së Euro-s dhe hapësirës Schengen. Si këshilltare e OSCE ështe anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të Orgaizatës së Kombeve të Bashkuara, ka ndikuar në afirmimin e "Deklaratës për të Drejtat e Njeriut dhe të Qytetarëve" të nxjerrë në vitin [[1789]]. Franca është anëtare e disa organizatave të njohura botërore ndër të cilat është edhe NATO prej të cilës ajo ishte tërhequr në vitin [[1966]]. == Gjeografia == {{Kryesor\|Gjeografia e Francës}} Sipërfaqja e përgjithshme e Francës është 547,030 km<sup>2</sup> pa përfshirë viset e tjera nën administrimin e saj, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 46 00 '''V''', 2 00 '''L''' dhe 545,630 km <sup>2</sup> të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 1,400 km <sup>2</sup> ujë. Vija bregdetare e Francës është 3,427 km e gjatë. Klima e Francës në përgjithësi është me dimër të ftohtë dhe verë të butë por kjo nuk vlen për viset e bregdetin e Mesdheut ku dimri është i butë dhe vera e nxehtë. Pjesën më të madhe të relievit në veri dhe perëndim e përbëjnë terrenet e rrafshta dhe malet e ulëta, pjesa tjetër jugore përshkohet nga Pirenejtë dhe ajo lindore nga Alpet e larta. Pika më e ulët e relievit gjendet nën nivelin përgjatë lumit Ronë (ang. Rhone) (-2m) dhe ajo më e larta në lartësinë e 4,807 metrave në qafën malore Mont Blank (fr. Mont Blanc). === Klima === Klima Tri lloje: oqeanike (në perëndim) mesdhetare (në jug) kontinentale (në qendër dhe lindje) == Historia == {{Kryesor\|Historia e Francës}} Emri “Francë” vjen nga latinishtja Francia, e cila fjalë për fjalë përkthehet “vend i frankëve” ose “Frankland”. Ka teori të ndryshme për origjinën e emrit të frankëve. Njëra thotë që ai rrjedh nga fjala proto - gjermanike frankon, e cila i referohet shigjetës dhe njihej midis frankëve me emrin francisca. Një etimologji tjetër e propozuar është ajo që në gjuhët e vjetra gjermanike emri frank nënkuptonte një njeri të lirë, e kundërta me skllav. Kjo fjalë vazhdon të ekzistojë në frëngjishten e sotme si franc, madje ajo emërtonte edhe monedhën franceze deri në zëvendësimin e saj me Euron. Në Gjermani Franca vazhdon të thirret me emrin Frankreich, e cila fjalë për fjalë do të thotë “Mbretëri e Frankëve”. Për ta dalluar nga perandoria e frankëve nën Karlin e Madh, Francën moderne gjermanët e quajnë Frankreich, kurse perandorinë e dikurshme të Karlit Frankenreich. == Popullsia == {{Kryesor\|Demografia e Francës}} [[Skeda:Pyramide france.PNG\|thumb\|300px\|right\|Piramida e popullsisë së Francës]] '''Franca''' sipas regjistrimit të popullsisë së vitit 2010 ka patur gjithësej 65.4 milion banorë, me dendësi mesatare për km2 110 banorë. Radhitet në vedin e 20 –të në botë. Ndërsa në vendin e 47 –të për nga sipërfaqja me 547.030 km² Tri e katërta e popullsisë së Francës jeton në qytete.. Pjesa dërmuese e popullsisë janë francezë. Por ekzistojnë edhe pakicat si: Flamanët,Bretanjët,Baskët,Katalonët,Korzakët . Nuk ka shënime për pakicat sepse ky term në Francë pothuajse është i panjohur. Pakicat me kalimin e kohës pothuajse krejtësisht janë asimiluar. Vonë nën presionin e [[Unionit Euroopian\|Unionit Europian]] [[Franaca]] iu ka kushtuar vemendje më të madhe pakicave kombëtare dhe etnike.. Gjuhë zyrtare është frengjishtja, por ekzistojnë disa gjuhë lokale si gjuha baske, bretonje,katalone,flamane,gjermane etj. Këto gjuhë vonë qeveria i ka leju të përdoren. Megjithëate gjuha frenge mbetet gjuhë e vetme zyrtare. [[Kisha Katolike Romake]] është religjioni kryesor në Francë. Mbi 80% e popullsisë deklarohen si katolikë. Sot rreth 6% e populsisë deklarohen se i përkasin religjonit islam. Proteant janë vetëm 2 % e popullsisë. Ndërsa hebrenj janë gjithësej 1% e popullsisë së Francës. === Qytetet e === {{Kryesor\|Lista e qyteteve të Francës}} === Përbërja etnike === === Gjuhët === === Besimet fetare === {{Kryesor\|Feja në Francë}} == Njësitë administrative == {{Kryesor\|Njësitë administrative të Francës}} [[Skeda:Départements et régions de France.svg\|thumb\|300px\|22 ''[[région në France\|régions]]'' dhe 96 ''[[département në France\|départements]]'' të [[Metropolitanti Francezë\|Metropolitantit Francezë]].]] Franca ka 26 [[Njësitë administrative\|njësi administrative]] të nivelit të lartë të quajtura "Région" nga të cilat 22 janë pjesë e [[Metropolitanti Francezë\|Francës Metropolitane]] (21 janë në pjesën kontinentale të Francës Metropolitane, një është "territori kolektiv" i [[Korsika\|Korsikës]] dhe katër njësi janë si njësi "territoriale detare". Këto njësi ndahen më tutje në njësi më të vogla të quajtura "département". Departamentet janë të shifruara (shumica sipas ABC-së) dhe shifrat përdoren në raste si p.sh.: kodi postar apo tabelat e automjeteve. Departamentet ndahen në 342 njësi më të vogla të quajtura arondisements (org.:arrondissements), mirëpo në këtë nivel nuk ka kuvende dhe shumica shërbejnë për kryerjen e punëve administrative. Arondisementet ndahen më tuje në 4,035 kantone (org.:Canton) njësi edhe më të vogla, por edhe këto nuk kanë kuvende por shërbejnë për organizimin administrativ si p.sh.: ofrimin e shërbimit gjatë zgjedhjeve të lira. Përfundimisht arondisementet ndahen në 36,682 komuna (org.:Commune), njësi që kanë kuvendin zgjedhor. ''Régiones'', ''départements'', dhe ''communes'' janë të njohura si "bashkësi territoriale" (org.:''collectivités territoriales'') që nënkuptojnë njësi me asamblenë lokale si dhe ekzekutivin përderisa në anën tjetër ''arrondissements'' dhe ''cantons'' kanë më tepër funksion administrativ. == Politika == {{Kryesor\|Sistemi shtetëror në Francë}} Republika Franceze ka sistem unitar gjysëm-presidencial me tradia të forta [[Demokracia\|demokratike]]. [[Kushtetuta e Francës]] e Republikës së pestë u aprovua me [[Referendum]] më [[28 shtator]] [[1958]]. Ajo forcoi mjaft autoritetin e ekzekutivit në relacion me Parlamentin. Dega ekzekutive ka dy kryetarë: [[Presidenti i Francës\|Presidentin e Republikës]], i cili zgjidhet me votë për një mandat 5 vjeçar dhe është [[Kreu i Shtetit]], dhe Qeveria, e drejtuar nga [[Kryeministri i Francës\|Kryeministri]] që caktohet nga Presidenti. Parlamenti i Francës është legjislaturë dy-dhomëshe e formuar nga ''Asambleja kombëtare'' (''Assemblée Nationale'') dhe [[Senati Francez\|Senati]]. Deputetët e Asamblesë Kombëtare zgjidhen me votë për një mandat 5 vjeçar. Asambleja ka fuqi që të shpërbëjë kabinetin, kështu që shumica në Asamble vendos zgjedhjen e Qeverisë. Senatorët zgjidhen nga një komision zgjedhor për një mandat 6 vjeçar, dhe gjysma e anëtarëve vendosen me zgjedhje çdo 3 vjet duke filluar nga shtatori [[2008]].<ref name="Senat">[[French Senate]] \|publisher= \|year=2006 \|url=http://www.senat.fr/role/index.html \|title=Rôle et fonctionnement du Sénat \|accessdate=2006-04-20</ref> Fuqitë legjislative të Senatit janë të kufizuara; në një mosmarrëveshje midis dy dhomave, Asambleja Kombëtare ka fjalën e fundit, përveç ligjeve kushtetuese dhe ''lois organiques'' (ligje që parashihen direkt në kushtetutë) në disa raste. Qeveria ka ndikim të madh në përcaktimin e programit të Parlamentit. Politika franceze karakterizohet me dy grupe rivale politike: [[Plotika e Majtë\|E Majta]], e përqendruar rreth ''Partisë Socialiste'', dhe [[Politika e Djathtë\|E Djathta]], e përqendruar rreth ''Rassemblement pour la République (RPR)'' dhe tani pasardhësin e saj ''Union pour un Mouvement Popolaire''. Dega ekzekutive kryesisht përbëhet nga UPM-ja. == Ekonomia == {{Kryesor\|Ekonomia e Francës}} Franca është ekonomia e dyte ne Europe pas Gjermanise dhe e pesta ne bote pas SHBA, Japonise, Kinës dhe Gjermanise.Ajo pothuajse është në pozita të përafërta me ekonominë britanike,ku në vite të ndryshme GDP ndermjet ketyre 2 vendeve leviz me një perqindje shume te vogël(në 2009 GDP e Francës ishte 2.6 trilion dollarë ndërsa ajo britanike 2.1) duke bërë që këto 2 shtete te zevendesojne njëra tjetrën për sa i përket fuqisë nr. 2 ne Europë.Megjithatë pozita e saj europiane për PIB për banor është vetëm e 9-ta nga 15 sipas Eurostat, organi zyrtar i statistikave europiane. Ajo është e 4-ta eksportuese në rang botëror, e dyta për shërbime dhe prodhime bujqësore. Eshtë e para adresë turistike botërore. Ekonomia franceze është kryesisht një ekonomi shërbimesh. Sektori i tretë permban 72% nga popullata aktive, kurse sektori i parë (bujqësi, peshkim) përfaqëson më shumë se 4% dhe sektori i dytë (industri) 24%.Energjia,vecanërisht ajo nukleare luan nje rol parësor ne ekonominë e Francës. Përvec një eksportuese e madhe e produkteve bujqësore Franca njihet dhe si nje konkurente e forte dhe per sa i perket eksporteve te prodhimeve industriale.Luan nje rol te vecante industria e makinave,anijeve apo dhe avioneve. Ne Toluze ka qendrën dhe finalizohet avioni i konsorciumit europian airbus.Parisi është qendra më e madhe ekonomike finaciare e Francës,nga ku është përqendruar dhe një pjese e industrisë vecanërisht ajo tekstile. Franca si nje vend mjaft i zhvilluar ekonomikisht por vecohet me prodhimin e madhe te venes , dhe eshte prodhuesi me i madh ne evrope sa i perket rakise (Lloj alkooli) == Kultura == {{Kryesor\|Kultura e Francës}} === Letërsia === [[Skeda:Molière - Nicolas Mignard (1658).jpg\|thumb\|[[Molière]]]] Letërsia Franceze ka origjinën e vet qysh nga [[Mesjeta]]. Frëngjishtja nuk ishte ende gjuhë e mirfilltë por ishte e ndarë në disa dialekte (kryesisht: veriore '''''oïl''''' dhe jugore '''''oc''''' ). Secili shkrimtar përdorte gramatikën dhe drejtshkrimin e vet. Shumë tekste mesjetare franceze nuk janë të nënshkruara- siç është rasti me veprat [[Tristan dhe Iseult]], ose me [[Lancelot and the Holy Grail]], mes të tjerash. Një pjesë e konsiderueshme e letërsisë mesjetare Franceze u inspirua nga [[Matter of France]], si p.sh. [[The Song of Roland]] dhe [[Chansons de geste]]. ''“Roman de Renart”'' u shkrua më 1175 nga [[Perrout de Saint Cloude]], dhe tregoi historinë e personazhit mesjetar [[Reynard]] ('dhelpra') ; kjo është gjithashtu një shembull i mirë i tregimeve të hershme Franceze. Duke marrë parasysh karakterin anonim të shumë shkrimeve franceze të [[Mesjeta\|Mesjetës]], disa shkrimtarë të asaj kohe u bënë shumë të famshëm : [[Chrétien de Troyes]], për shembull. Kultura ''''''Oc'''''' kishte gjithashtu shumë ndikim në [[Mesjeta\|Mesjetë]].''' == Infrastruktura == === Transporti === === Arsimi === === Shëndetësia === == Festat publike == == Lidhjet e jashtme == ; Shoqatat kulturore shqiptare në Francë * [http://www.kosova.com Shoqata kulturore: "Rugova"], ''(Lyon)'' * [http://www.iliriapesaro.com/ Shoqata kulturore: "Iliria"], ''(Lyon)'' * [http://www.vifarom.de Virtuelle Fachbibliothek Romanischer Kulturkreis - Vifarom] ; Fjalora * [http://www.dicovia.com/dico/francais-albanais Fjalor Frënge/Shqip] == Burimet == <references/> == Shih edhe == {{Commonskat\|France\|{{PAGENAME}}}} {{Commonsart\|France\|{{PAGENAME}}}} {{Shtetet në Evropë}} {{BE}} {{G8}} [[Kategoria:Francë\| ]] [[Kategoria:Shtete në Evropë]]

Franca: Dallime mes rishikimesh