Wikipedia

Dallime mes rishikimeve të "Plutoni (planet)"

Artikulli Diskutim

Plutoni (planet) (redakto)

Versioni i datës 13 korrik 2015 00:44

1.190 bytes removed ,  8 vjet më parë
Gjuhe teresisht joshkencore e perdorur. Dhe informacion jo lehtesisht i kuptueshem nga nje mase e madhe njerezish me nivele te ndryshme intelektuale.
(View all pending changes)
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
PamorTekst wiki
v (All info is kept in Wikidata, removed: {{Link FA|ru}} using AWB (10903))
(Gjuhe teresisht joshkencore e perdorur. Dhe informacion jo lehtesisht i kuptueshem nga nje mase e madhe njerezish me nivele te ndryshme intelektuale.)
<p>Nëse në Tokë peshon 68 kg në Pluto peshon 4,5 kg </p></b>
 
Në mitologjinë RomakëRomake, Pluto (greqisht: ferriHadi) është zotzoti i botës së krimitnendheshme (te vdekurve).
 
'''Plutoni''' (percaktimi planet i vogel: '''134340 Plutoni''') eshte planeti i dyte me masiv i njohur, pas Erisit, nje planet tjeter xhuxh, e me forme si nje disk i shformuar qe eshte gjithashtu edhe nje nga objektet me te medha te brezit te Keperit si dhe me shume mundesi trupi me i madh qiellor per nga volumi, pertej Neptunit. Plutoni eshte objekti i dhjete me masiv, i trupave qiellore qe orbitojne Diellin dhe ashtu si objektet e tjere te brezit Keper
Plutoni u zbulua në 1930 nga një aksident më fat. Llogaritja e cila më vonë doli të jetë në gabim, kishte parashikuar një planat përtej Neptunit, bazuar mbi mocionet e Uranit dhe Neptunit. Dukë mos e ditur gabimin, Clyde W. Tombaugh në Observatorin Lowell në Arizona bëri një studim shumë të kujdesshëm në qiell, nëpërmjet të cilit u gjend Plutoni.
 
eshte i perbere nga shkembinj dhe akuj dhe eshte relativisht i vogel. Gati sa nje e gjashta e mases se henes dhe nje e treta e volumit te saj. Ka nje orbite paksa te cuditshme nga ajo qe jemi mesuar te shohim tek planetet e tjere (me orbitat e tyre planore) sepse orbita e Plutonit rreth diellit eshte e pjerret dhe joqendrore, ndersa largesia nga dielli varion 30 deri ne 49 njesi astronomike ose 4.4 deri ne 7.4 miliarde km. Kjo do te thote qe Plutoni periodikisht vjen me afer diellit se Neptuni, megjithate nje rezonance orbitale me Neptunin e pengon nga nje perplasje me te. Drites se diellit i duhen perafersisht 5.5 ore per te arritur ne Pluton.
Pas zbulimit të Plutonit, ishte e vendosur shpejt së Plutoni është shumë i vogël për të qënë planat, dhe se orbita e tij ishte komplet ndryshe nga ajo e planetëve tjerë. Kërkimi për Planetin X ka vazhduar, por asgjë nuk u gjet. Nuk ka asnjë Planet X por kjo nuk do të thotë së atje nuk ka objekte të tjera, vetëm së nuk janë relativisht të mëdha, siç është supozuar të jetë Planeti X. Në tani e dimë së ka një numër shumë të madh të objekteve të vogla në Brezit Kuiper përtej orbitës Neptunit, disa objekte janë afërsisht të njëjtën madhësi si Plutoni.
 
Plutoni u zbulua ne vitin 1930 dhe fillimisht u konsiderua si planeti i nente i sistemit tone Diellor. Pas vitit 1992, klasifikimi i tij si "planet" u be serish i diskutueshem, kjo edhe pas zbulimit te brezit Keper, (nje unaze masive trupash qiellore), pertej orbites se Neptunit. Tashme mendimi se Plutoni ishte vetem nje nga trupat e shumte qiellore te pjeses se jashtme te sistemit Diellor, solli shume pjesetare te komunitetit te astronomeve ne perfundimin se ky trup duhej te riklasifikohej si nje prej ketyre objekteve. Ne 2005-en u zbulua edhe nje trup qiellor, nje disk thuajse i ndare, i quajtur Eris, i cili eshte 27% me masiv se Plutoni. Ky zbulim solli edhe percaktimin formal te termit "planet" nga Unioni Nderkombetar i Astronomeve, per here te pare ne vitin ne vazhdim. Ky riklasifikim i termit "planet" e perjashtoi Pluton nga kjo kategori por e vendosi ate ne nje klas tjeter, "planet xhuxh" ose planetoid. Megjithate disa astronome ende besojne se Plutoni duhet te konsiderohet nje Planet.
Plutoni nuk është vizituar akoma nga një anije apo satelitë. Edhe teleskopi Hubble mund zgjidhë vetëm karakteristikat më të madha në sipërfaqen e tij. Anija e quajtur Nëw Horizons filloi udhëtimin e saj në Janar 2006për të shkuar tek Plutoni, nëse gjithçka shkon mirë, ajo duhet të arrijë tek Plutoni në 2015.
 
Plutoni ka pese hena te njohura: Karoni (hena me e madhe, me nje diameter pak me te madh se gjysma e Plutonit), Stiks, Niks, Kerberos dhe Hidra. Plutoni dhe Karoni jane nganjehere te konsideruar si nje sistem dual, (koncept thuajse i njejte me sistemet duale yjore) sepse qendra e mases se tyre nuk shtrihet ne asnje prej ketyre trupave. Megjithate Unioni Nderkombetar i Astronomeve ende nuk e ka formalizuar nje perkufizim te qarte per sistemet duale te planeteve xhuxhe, keshtu qe karoni eshte zyrtarisht i klasifikuar si nje nje hene e Plutonit.
Për fat të mirë, Plutoni ka një satelit, Charon. Charon u zbulua (në 1978), pak para së pjesa e saj u zhvendos buzë syrit drejt sistemit të brendshëm diellor. Astronomët arritën të ndërtonin një skicë ose hartë të Plutonit për ti dhënë një kuptim më të plotë, nëse Plutoni ka përbërje të veçanta në sipërfaqe.
 
Me date 14 qershor 2015, sonda "New Horizons" nga NASA do te fluturoje prane Plutonit dhe do te beje matje te detajuara si dhe marre imazhe teper cilesore, me pas sonda do te vezhgoje nga afer henat e planetit xhuxh per te vijuar me tej rrugen per ne rripin Keper, ne dalje te sistemit diellor, (objekti tjeter qe mendohet te vezhgohet atje, nuk eshte percaktuar ende).
Në fund të vitit 2005, një ekip astronomësh përdorën teleskopin Hubble dhe zbuluan dy hënat e vogla, të cilat rrotulloheshin rreth Plutonit. Emëruar përkohësisht P1 S/2005 dhe P2 S/2005, ata janë të njohur tashmë si Nix dhe Hydra. Ato mendohen të jenë midis 50 dhe 60 kilometra në diametër.
 
Rrezja e Plutonit nuk është e njohur mirë. Vlera e JPL 1137 është dhënë më një gabim +/-8, pothuajse 1 %.
 
Ka pasur polemika të konsiderueshme kohët e fundit në lidhje më klasifikimin e Plutonit si planat. Ai ishte klasifikuar si planeti i 9-të menjëherë pas zbulimit dhe mbeti kështu për 75 vjet. Por më 24 gusht 2006 NJAB vendosi në një përkufizim të ri të planetit. Plutoni është klasifikuar tashmë si një "planet xhuxh", Dwarf Planet.
 
Orbita e Plutonit është shumë e çuditshme. Disa herë është më afër Diellit së sa Neptuni (siç ishte nga janari 1979 deri 11 shkurt 1999). Plutoni rrotullohet në drejtim të kundërt nga shumica e planetëve të tjerë.
Plutoni është mbyllur në një rezonancë 03:02 më Neptunin.
 
Ashtu si Urani, edhe Plutoni është në kënd pothuajse të drejtë më planin e orbitës së tij. Temperatura në sipërfaqen në Plutonit varion midis rreth -235 -210&nbsp;°C.
 
Përbërja e Plutonit është e panjohur, por dendësia e tij (rreth 2 gm/cm³) tregon së ai është ndoshta një përzierje e shkëmbit 70 % dhe 30 % ujë akullit. Zona të shndritshme të sipërfaqes janë të mbuluar më shërbime të azotit - i ngurtë më sasi të vogël gjithashtu dhe metanit + monoksidit të karbonit ose siç njihet ndryshe CO. Përbërja e zonave të errëta në sipërfaqen e Plutonit është e panjohur.
 
Ka shumë pak informacion rreth atmosferës së Plutonit, por ndoshta përbëhet kryesisht nga azoti më disa monoksidit të karbonit dhe metan. Gjithashtu dihet që shumica e gazrave tek Plutoni janë të ngrira. Misioni i NASA është planifikuar për një arritje të shpejtë tek Plutoni, në 2015 përpara së Plutoni të kalojë në stinën e dimrit dhe të ngrijë çdo gjë rreth tij, përfshirë edhe sipërfaqen.
 
Dikur ishte menduar së Plutoni mund të këtë qënë një satelit i Neptunit, por kjo tani dukët e pamundur. Një ide më popullorë është së, si Tritoni ashtu edhe Plutoni, dikur lëvizën në një orbitë të pavarur rreth Diellit dhe u kapën më vonë nga Neptuni. Ashtu si Hëna më Tokën, Charon mund të jetë rezultat i një përplasje mes Plutonit dhe një trupi tjetër.
 
Plutoni mund të shihet më një teleskop amator, por kjo nuk është e lehtë.
 
 
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Speciale:MobileDiff/1543479"