[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
Kam ndryshuar strukturën e komplet faqes, ngase autori i mëhershëm më shumë ishte orientuar që të përshkruaj Budën sesa Budizmin. Për të do të duhet të hapet një faqe tjetër.
Rreshti 1:
[[File:River Buddha.png|thumb]]
'''Budizmi''' është [[Feja|fe]] botërore dhe filozofi jetësore e përhapur kryesisht në [[Azia|Azi]]. Budizmi mbështetet në mësimet e [[Buda|Gautama Budës]], i cili jetoi në shek. V p.K. mes [[Nepali]]t e [[India|Indisë]] Veriore.Budizmi lindi në Indi në kastën Kshatrije (kastë e luftëtarëve). Themelimi i budizmit lidhet me emrin e princit Gautama nga familja Sindarta, më vonë i quajturi Buda (i zgjuari, i arsimuar). Është injohur edhe me emrin Sakja Muni (murg, i urti nga fisi Sakja ). Emri i tij Gautama si zakonisht përmendet vetëm në burimet jo budiste, ndërsa burimet budiste përmendin vetëm emrin Buda.
'''Budizmi''' është [[Feja|fe]] botërore dhe filozofi jetësore e përhapur kryesisht në [[Azia|Azi]]. Në mbaë botën ka, nvernt prej burimit, 230 deri në 500 milion anëtarë - kjo e bënë fenë e katërt në botë (pas Krishterizmit, Islamir dhe Hinduizmit). Vendet me popullatë budiste janë kryesisht Azia jugore, juglindore dhe Azia lindore. Budizmi mbështetet në mësimet e [[Buda|Gautama Budës]], i cili jetoi në shek. 6 ose 5 p.K. mes [[Nepali]]t e [[India|Indisë]] Veriore (ky quhet Buda historik). Emri i tij Gautama si zakonisht përmendet vetëm në burimet jo budiste, ndërsa burimet budiste përmendin vetëm emrin Buda. Buda është një titull nderues i cili lidhet me një përjetim të quajtur Bodi (Zgjuarje, Ndriçim). Sipas mësimeve Budiste, me Bodi, kuptohet një njohje çliruese dhe fundamentale e një fakti për jetën, me të cilën vie edhe çlirimi prej vuajtjes. Pra, qëllimi i praktikave Budiste është të përjetosh këtë çlirim me anën e mësimeve të Budës. Prej Asketizmit dhe Hedonizmit extrem, por edhe prej radikalizmit preferohet të hiqet dorë, dhe duhet të ecet një rrugë e mesme.
Sipas të dhënave të sigurta, lindi në vitin 557 para Krishtit a.s. U rrit dhe u edukua në pallatin prindëror, sepse i ati ishte sundimtar indan. U martua dhe pati një djalë. Qysh në këtë kohë tregoi mosinteresim për jetën. Në moshën 23 vjeç ra në një krizë morale dhe kur ishte në një depresion të fortë në një shëtitje hasi në një plakë, një njeri të sëmurë, pas këtij në një njeri të vdekur dhe më në fund në një asket (murg-dervish, njeri i larguar nga kjo botë). Nga tri rastet e para përfundoi se “asgjë nuk vlen rinia për arsye se e shkatëron pleqëria” as “shëndeti për arsye se e shkatron sëmundja”, as “jeta për arsye se e shkatron ate vdekja “, por mbetet i vetmi dinjitet të cilin e hasi në fytyrën e murgut-të urtit.
 
=== Zhvillimi ===
Pas kësaj Gautama e pa se jeta është e vështyrë dhe e mundishme dhe kështu vendosi ta lëshojë pallatin. Me vjedhuri hyri në dhomë ku flenin gruaja dhe djali në mënyrë që t’i sheh për herë të fundit. Këtë ndarje nga bota dhe familja, budistët e quajnë “mohim madhështor”.
Budizmi u formua në sub-kontinentin Indian nga Siddhartha Guatama. Sipas shkrimeve, në moshën 35 vjeçare e arriti përjetimin e "ndriçimit" i cili i'a mundësoi që të formulojë mësimet budiste. Më pas vazhdoi me përhapjen e mësimit, rekrutojë nxënësit e parë dhe krijoi komunitetin Budist. Deri në vdekjen e tij në moshën 80 vjeçare bredhte nëpër Indi duke përhapur mësimin e tij.
Pas kësaj ai ia mësyti shkretëtirës “Gaja” me shpresë se atje do ta gjejë të vërtetën mbi jetën dhe gjithçka që ekziston. Pas gjashtë apo shtatë viteve vuajtjeve dhe mundimeve arriti t’i fusë nën sundimin e vet (djallëzit ) dhe një natë në lindje të indisë në vendin Bud’ha Gaja papritmas depërton në të “Vërtetën sekrete “. Pasiqë të bëhet Budë filloi predikimet e mësimeve të veta dhe së pari takohet me pesë asketikë të cilëve ua mëson mësimet e veta. Këto më vonë u quajtën pesë nxënësit e parë të Budës.
 
Prej vendlindjes së Siddharta Guatamas njëherë budizmi u përhap nëpër sub-kontinentin Indian, në Shri Lankë dhe në Azinë Qëndrore. Deri tani, 6 kuvende budiste janë mbajtur. Prej kanonizimit të budizmit napër këto kuvende ka rrjedhur përhapja e budizmit në Azinë lindore dhe juglindore, gjithashtu edhe të krijimit të traditave të ndryshme. Budizmi verior (Mahayana) mbërriu përgjatë rrugës së mëndafsht Azinë qëndrore dhe lindore ku u formuan traditat si Chan (Kinë), Zen (Japoni) dhe Amitabha (Azia Lindore). Në Himalajë budizmi arriti direkt prej Indisë veriore; aty u formua Vajrayana (Tibet, Butan, Nepal, Mongoli etj.). Aspekte të budizmin u përhapën edhe në tjera tradicione religjioze, ose edhe i shpinë në institutializim (p.sh. Bon dhe Shinto). Prej Indisë jugore dhe Shri Lankës, budizmi jugorë (Theravada), u përhap në vendet e Azisë juglindore, ku e mundi Mahayanën. Budizmi interagoj shumë me religjionet dhe filozofitë e vendeve ku u përhap, kështu që u kombinua edhe me tradita religjioze dhe filozofike me të cilat nuk kishte gati asgjë të përbashkët.
- Edhe pse budizmi u shfaq ne shek. VI p.e.s., libri nuk u shkrua deri në shek. II të e. s. Gjatë tetë shekujve të ekzistimit budizmi u përhap dhe u mësua me mësim gojor. Libri quhej Tipitaka ose Tripitaka që d.m.th. se është trepjesësh apo trilogji. Është e shkruar në gjuhën Pali dhe Sanskrite dhe është shkruar në Shri Lankë (ishull i Indisë, emri i tij i vjetër është Ceylon). Tipitaka është karakteristikë e theravada budizmit, ndërsa pos kësaj qenë edhe disa përmbledhje librash si: Sutra dhe Tantra. Sutrat janë karakteristikë e Mahayana budizmit, ndërsa Tantra është karakteristikë e Vajrayama budizmit.
 
=== Mësimi ===
- Shenjat mbinatyrore të Buddhës ishin gjithsej 32. Kishte një beng me qime në mes të vetullave (urna); kishte një gungë mbi kokë, si shenjë e urtësisë (ushnish); veshët e zgjatur sepse 29 vjet kishte bartur vathë t rëndë; kishte 40 dhëmbë. Pozita meditative e tij ishte: i ulur këmbëkryq me shputa përpjetë. Kishte pas kokës një Aureolë që simbolizon arritjen hyjnore (rrasmi), e cila ishte gjashtë ngjyrëshe (kishte diametër 6 m). Shputat e tij ishin të një gjatësie dhe të rrafshët, në to kishte nga një sfastikë si simbol i lumturisë. Ndërsa paraqitjet figurave të Buddhës fillojnë në shek. II p.e.s.
Baza e praktikës dhe teorisë budiste janë Katër të vërtetat fisnike:
 
Katër të Vërtetat Arjane (ose Fisnike) janë ndoshta formulimi më themelor i
mësimit të Budës. Ato janë të shprehura si me poshtë:
 
1. E gjithë ekzistenca është 'duka' (në gjuhën Pali, gjuhë e vjetër Indiane). Fjala 'duka' ka qenë përkthyer në mënyra të ndryshme si 'vuajtje', 'ankth', 'dhimbje', ose 'pa-kënaqësi'. Imazhi i Budës ishte se jetët tona janë një sforco e madhe, dhe ne nuk gjejmë lumturi apo kënaqësi në çdo gjë që ne të përjetojmë. Ky është problemi i ekzistencës.
 
2. Shkaku i duka-s është dëshira e madhe ose etja e shqisave. Tendenca e natyrshme e njeriut është për të vënë fajin e vështirësive tona tek gjërat jashtë vetes. Por Buda thotë se rrënja e tyre aktuale është në mendjen vetë. Në veçanti tendenca jonë për tu kapur tek gjërat (ose si alternativë për ti shtyrë ato larg vetes) na vë krejtësisht në kundërshtim me mënyrën se si jeta është në të vërtetë.
== Bazat e budizmit janë: ==
 
3. Pushimi i duka-s vjen me ndërprerjen e dëshirës së madhe apo etjes së shqisave. Përsa kohë që ne jemi shkaku përfundimtar i vështirësive tona, ne jemi gjithashtu edhe zgjidhja. Ne nuk mund të ndryshojmë gjërat që na ndodhin neve, por ne mund të ndryshojmë përgjigjet tona ndaj tyre.
* 1. hierarkia institucionale
 
4. Egziston një mënyrë që të ç'liron nga duka. Edhe pse Buda e hedh përgjegjësinë përsëri tek individi, ai ka dhënë mësim metodat përmes së cilave ne mund të ndryshojmë veten, për shembull Udhën Fisnike të Tetëfishtë.
* 2. [[klerikët]]
 
Udha Fisnike e Tetëfishtë e Budës, është një zhvillim i mëtejshëm i Mënyrës së Trefishtë (Etika, Meditimi, Urtësia) dhe është ndoshta mësimi më i njohur i Budës. Ajo është e lashtë, shkon mbrapa në diskursin e parë të Budës dhe është e vlerësuar shumë si një thesar i diturisë dhe udhëzimeve praktike se si të jetojmë jetën tonë. Tradicionalisht mësimi është parë të theksojë tetë fusha apo "gjymtyrë" të praktikës 'së drejtë' (Sangharakshita preferon 'së përkryer' në vënd të 'së drejtë'), të cilat ulen në marrëdhënie reciproke me njëri-tjetrin dhe janë secili elemente thelbësor në një qasje të integruar ndaj Darmës:
* 3. [[stupat]] (tempujt varror)
# Kuptim i Drejtë ose Vizion i Përkryer
# Zgjidhje e Drejtë ose Emocion i Përkryer
# Fjalim i Drejtë ose Fjalim i Përkryer
# Veprim i Drejtë ose Veprim i Përkryer
# Jetesë e Drejtë ose Jetesë e Përkryer
# Përpjekje e Drejtë ose Përpjekje e Përkryer
# Vëmendshëmëri e Drejtë ose Ndërgjegjësim i Përkryer
# Meditim i Drejtë ose 'Samadi' i Përkryer
Sipas mësimeve Budiste të gjitha qëniet të pandriçuara janë të nënshtraur ndaj Samsarës (cikli i lindjës dhe rilindjës). Qëllimi i praktikës budiste është që të dalë nga ky cikël infinit i vuajtjes. Ky qëllim, sipas budizmit, mund të arrihet me devijimin e vuajtjes duke u përmbajtur sjelljeve etike, duke i kultivuar pesë parimet (Abstenimi nga marrja e jetës; Abstenimi nga marrja e asaj që nuk më është dhënë; Abstenimi nga sjellja e pahijshme seksuale; Abstenimi nga fjalimi i rremë; Abstenimi nga marrja e substancave intoksikuese), duke medituar (samadi) dhe duke zhvilluar bashkëndjesinë me të gjithë qëniet dhe me diturinë e gjithmbashme (prajna); të gjitha këto si rezultat i udhës fisnike të tetëfisht. Në këtë shteg vuajtja dhe joplotësia mund të tejkalohen, dhe me anën e ndriçimit arrihet në gjëndjen e Nirvanës. Duke u strehuar te buda (gjëndjes), te darma (mësimi dhe udha deri në atë gjëndje) dhe te Sanga (komuniteti i praktikantëve, shprehet vullneti që të mirret me katër të vërtetat fisnike, dhe të jetë pjesë e rrethit të praktikuesve të darmës.
 
== Historia the përhapja e Budizimit ==
* 4. [[Tempujt.]]
 
== Nga Budizmi i hershëm u zhvilluan disa degë ose shkolla: ==
Line 41 ⟶ 54:
* 4. [[Budizmi tibetian]] – u përhap në mes shekujve VII-XIII. Këtu u zhvilluan shkolla të posaçme të vajrayama budizmit me specifikat e veta.
 
== Burime ==
# http://www.budizmishqiptar.org/
[[Kategoria:Budizëm]]