Ibn Shatiri: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
citation added |
Goelia (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Faqe e palidhur|data=shtator 2012}}
[[Skeda:Shatir500.jpg|parapamje|Modeli i Ibn al-Shatir për paraqitjet e Merkur, duke treguar shumëzimin e epicycles në një ndërmarrje të Ptolemeut]]
'''Ebu’l-Hasan Ala Al-Din Ali Ibn Ibrahim Ibn el-Shatir''', shkencar mysliman u lind në vitin [[1304]] në [[Damasku|Damask]] të [[Siria|Siris]]ë.(1)
Ai ishte një shkencëtar arab mysliman, astronom, matematikan, inxhinier, zbulues dhe inovator, i cili pjesën më të madhe të jetës së tij e kaloi duke punuar si muvakkit në xhaminë qendrore të Emevinjve në Damask.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/en/item/11360/ |title = Epistles, Gospels, and Popular Readings in the Tuscan Language |website = [[World Digital Library]] |date = 1495-06-27 |accessdate = 2013-09-04 }}</ref>
Ibn Shatiri qysh në rini tregoi zgjuarsi dhe interesim për nxënie të diturisë, prandaj kishte vendosur të vizitonte qendrat intelektuale si : Aleksandrinë dhe Egjiptin, ku në Kajro studioi astronominë dhe matematikën. Megjithatë, formimin intelektual dhe afirmimin i arriti në Damask, ku zhvilloi veprimtarinë e tij shkencore. Vdiq në vendlindjen e tij më 1375.(3)
== Kontributet shkencore ==
Që nga shekulli i dytë p.e.r. e deri në periudhën e mesjetës, mund të themi se autoriteti kryesor shkencor në fushën e astronomisë ishin teoritë e filozofit grek Klaud Ptoleme. Që të gjitha përpjekjet për hulumtimet shkencore dhe studime në fushën e astronomisë, bazoheshin në veprat e Ptolemeut, nga të cilat duhet veçuar punimi Almagest, në të cilin trajtohej edhe tema e lëvizjeve planetare, ku modeli i tij planetar (edhe pse me defekte të shumta), konsiderohet të jetë edhe kontributi i tij kryesor shkencor, i cili do të pasohej për shekuj me radhë. Mirëpo e tërë kjo do të ndryshonte me ardhjen në skenë të dijetarëve myslimanë, të cilët ruajtën veprat shkencore të grekëve, të cilave u kanosej rreziku për shkatërrim nga
▲Që nga shekulli i dytë p.e.r. e deri në periudhën e mesjetës, mund të themi se autoriteti kryesor shkencor në fushën e astronomisë ishin teoritë e filozofit grek Klaud Ptoleme. Që të gjitha përpjekjet për hulumtimet shkencore dhe studime në fushën e astronomisë, bazoheshin në veprat e Ptolemeut, nga të cilat duhet veçuar punimi Almagest, në të cilin trajtohej edhe tema e lëvizjeve planetare, ku modeli i tij planetar (edhe pse me defekte të shumta), konsiderohet të jetë edhe kontributi i tij kryesor shkencor, i cili do të pasohej për shekuj me radhë. Mirëpo e tërë kjo do të ndryshonte me ardhjen në skenë të dijetarëve myslimanë, të cilët ruajtën veprat shkencore të grekëve, të cilave u kanosej rreziku për shkatërrim nga fundamentalizmi religjioz i krishterë, meqë këto mësime binin ndesh me doktrinat e kishës katolike. Po, shkencëtarët myslimanë, përveç qëllimit për të ruajtur trashëgiminë shkencore të grekëve, gjatë interpretimit të tyre, ata korrigjuan dhe përplotësuan në masë të madhe ato punime. Shembull i kësaj është edhe dijetari Ibn el Shatir, i cili në veprën e tij të famshme Kitab nihajat el-sul fi tashih el-usul (Shtegtimi i fundit për sa i përket korrigjimit të parimeve), në mënyrë drastike reformoi modelet e Ptolemeut për Diellin, Hënën dhe planetët, duke bërë prezantimin e vet origjinal që e eliminoi epiciklin në modelin diellor, dhe kjo eliminoi ekscentrikën dhe kuantin(4) duke prezantuar epicikle shtesë në modelet planetare përmes Dyshes-Tusi, dhe kjo eliminoi të gjitha ekscentrikat, epiciklet dhe ekuantet në modelin hënor. Përderisa modelet e shkollës Maragha ishin po aq të sakta sa ishte edhe modeli i Ptolemeut, modeli planetar i Ibn Shatirit ishte i pari që doli të ishte superior ndaj modelit të Ptolemeut, për sa i përket përputhshmërisë më të madhe me faktet shkencore. Një e arritur tjetër e Ibn Shatirit është edhe ndarja e filozofisë natyrore nga astronomia, dhe refuzimi i modelit të Ptolemeut më tepër në baza shkencore sesa filozofike.
Veprimtaria e Ibn Shatirit shënoi kthesë në astronomi, dhe ajo mund të konsiderohet si revolucion shkencor para se të ndodhte renesanca Për dallim nga astronomët e tjerë të kohës së tij, Ibn Shatiri nuk mbështetej aq në parimet teorike të kozmologjisë, filozofisë natyrore apo fizikës së Aristotelit, por u angazhua në punimin e një modeli i cili përputhej më tepër me vrojtimet empirike, dhe kjo ishte esenca e konceptit të tij planetar. Veprimtaria e Ibn Shatirit shënoi kthesë në astronomi, dhe ajo mund të konsiderohet si revolucion shkencor para se të ndodhte renesanca.
| |||