Xhizja: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Addbot (diskuto | kontribute) v Bot: Migrating 29 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q461786 (translate me) |
AXRL (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
'''Xhizja''' (arabisht جزية = ǧizya = [[Taksa për frymë|taksë për frymë]], [[Tributi|tribut]]) quhet [[taksa]] e caktuar për të mbrojturit jo-myslimanë (''[[dhimmi]]''-t) nën sundimin [[Feja islame|islamik]].
== Xhizja në kuran dhe në ekzegjezën e kuranit ==
Vjelja e kësaj takse nga popullsia e nënshtruar jo-myslimane, kur për ta bëhej fjalë për pjesëtarë të feve të librave (''[[ahl al-kitab]]''),
▲Vjelja e kësaj takse nga popullsia e nënshtruar jo-myslimane, kur për ta bëhej fjalë për pjesëtarë të feve të librave (''[[ahl al-kitab]]''), dmth. [[Çifutët|çifutë]] dhe [[Të krishterët|të krishterë]], bazohet në [[Kirani|kuran]]:
: ''„Luftoni kundra atyre që nuk besojnë tek zoti dhe në ditën e gjyqit të mbramë, që nuk ndalojnë'' (ose: nuk e shpallin të ndaluar) ''çka ka ndaluar zoti dhe profeti i tij dhe që nuk i takojnë fesë së vërtetë si ata të cilëve u është dërguar shkrimi,'' (luftojini ata) ''deri sa të paguajnë me dorën e vet tribut'' (haraç) ''pa bërë fjalë!“'' [[Surja|sure]] 9, vargu 29. (Përkthyer sipas [[Rudi Paret]])
Line 10 ⟶ 9:
== Xhizja në të drejtën islamike ==
[[Fikh|Jurisprudenca islamike]] e trajton temën e ''xhizja''-s në kapitujt e ''[[xhihadi]]t'' dhe në shkrimet mbi [[Sijar-i|të drejtën e luftës]], ku të drejtat dhe detyrat e jo-myslimanëve përcaktohen hollësisht duke u nisur vetëm nga këndvështrimi islamik. Nëpërmjet pagimit të kësaj takse ata shndërroheshin në „të mbrojtur“, që gëzonin nën pushtetin mysliman mbrojtjen e jetës dhe të pronës (sasia e të cilës vendosej nga e drejta islamike) si dhe të drejtën e ushtrimit të lirë të riteve fetare, e cila gjithashtu u nënshtrohej kufizimeve të ligjeve islamike në fuqi.<ref>Mark R. Cohen: '' Under Crescent and Cross: The Jews in the Middle Ages.'' Princeton University Press, 1995. f. 71</ref>
Ligjet më të vjetra mbi tatimin e jo-myslimanëve, të cilat e kanë origjinën në kohën e [[Umajjadët|umajjadëve]] dhe janë të lidhura me emra autorësh si [[al-Auzāʿī]], [[Abu Hanifa]], [[Malik ibn Anas-i]] dhe [[ash-Shafii]], janë trashëguar në veprën e [[at-Tabari]]-t „Teoritë kontroverse (të diskutueshme) të teologëve juridikë“.<ref>Joseph Schacht: ''Das Konstantinopeler Fragment des Kitāb Iḫtilāf al-Fuqahāʾ des Abū Ǧaʿfar Muḥammad ibn Ǧarīr aṭ-Ṭabarī.'' Brill, Leiden 1933. f. 199-241</ref>
Të detyruar për pagimin e kësaj takse ishin meshkujt e rritur, të shëndoshë psiqikisht dhe fizikisht. Gratë, fëmijët dhe lypësit si dhe murgjit e manastireve të varfër ishin të liruar nga ''xhizja''. Taksa duhej paguar në të holla ose me ato prodhime në natyrë që janë të lejuara nga ligjet islamike. Vargu i mësipërm i kuranit është për shumë përfaqësues të drejtimeve juridike islamike (''[[Madhab-i|madhab]]''-it) një nga provat e shumta për sundimin dhe epërsinë e fesë islame mbi të nënshtruarit jo-myslimanë në perandorinë islamike. Niveli i kësaj takse ndryshonte sipas rajonit dhe epokës së perandorisë islamike. Lirimi i taksapaguesve nga ''xhizja'' ka qenë e mundur vetëm nëpërmjet konvertimit ''(ndërrimit të fesë)'' në fenë islame. Por meqenëse taksat për popullsinë jo-myslimane nën sundimin islamik përbënin për myslimanët pjesën më të madhe të të ardhurave tatimore, nuk ka
== Format e tatimeve për jo-myslimanët ==
Se ç'rëndësi të madhe ka
▲Se ç'rëndësi të madhe ka patur kjo formë tatimi për sistemin shtetëror islamik dhe për ''[[fikh]]''-in e tregojnë analizat e hollësishme të juristit Ibn Kayyim al-Xhauzija (1292-1350) në librin e tij të rëndësishëm me titullin ''أحكام أهل الذمة = ahkam ahl al-dhimma = Aḥkām ahl al-ḏimma = detyrime ligjore për të mbrojturit'', ku ai e përshkruan në mënyrë përmbledhëse çështjen e ''xhizja''-s në mbi 160 faqe.
Format e tatimit kanë qenë të ndryshme: a) taksa në rajonet e nënshtruara me anë të kontratës së paqes (''sulh'') si psh. kontrata e [[Muhamedi]]t me të krishterët e [[Naxhrani]]t përgjatë udhës në shkretëtirë ndërmjet [[Mekka|Mekkës]] dhe [[Jemeni]]t, b) taksa në rajonet e nënshtruara me forcë (ʿanva), popullsia e të cilave nuk u ishte dorëzuar vetë myslimanëve. Sasinë dhe nivelin e taksave të formës së përmendur së fundi e kanë pasur në dorën vetëm autoritetet myslimane. <ref>''al-mausuʿa al-fiqhiyya'', vëll. 15. f. 161 </ref>
== Legjitimiteti i tatimit ==
Legjitimiteti i vjeljes së këtyre taksave është diskutuar hollësisht dhe në mënyrë kontroverse ''(polemike)'' nga teologët juridikë islamikë. Mendimet e tyre përputhen në atë se legjitimiteti i taksës për frymë bazohet si në kuran (në suren 9, vargu 29 të përmendur më lart) ashtu edhe në [[sunna]]-n e Muhamedit dhe udhëzimet e tij. Teologët juridikë (si psh. ash-Shafii) kanë qenë të mendimit se forma e kësaj takse është një simbol i përulësisë së atyre që nuk e pranojnë doktrinën e fesë islame: ''„...deri sa të paguajnë me dorën e vet tribut pa bërë fjalë!“'' <ref>''al-mausuʿa al-fiqhiyya'', Vëll. 15. f. 158 duke u bazuar tek ekzegjeza e ash-Shafii-t dhe tek burime të tjera klasike. Në lidhje me komentimin e këtij vargu të kuranit shih: Meir J. Kister'': „'An yadin“ (Qur'ān, IX/29)''. Në: Arabica 11 (1964), f. 272-278. Ose edhe në: Rudi Paret: ''Der Koran''. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1975. f. 295-303</ref>
Line 30 ⟶ 26:
== Xhizja në Perandorinë Osmane ==
Sistemi i ''xhizja''-s ka ekzistuar në [[Perandoria Osmane|Perandorinë Osmane]] deri në kohën e [[Lufta e Krimesë|Luftës së Krimesë]] duke u zëvendësuar me anë të ''خط همايون = hatt-ı hümâyûn = dorëshkrimit kryezot'' të 18 shkurtit 1856 me taksën e lirimit ushtarak (arabisht بدل عسکری = bedel-i askerî).<ref>Halil İnalcık: ''Cizye. Osmanlılar’da Cizye.'' Në: ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.'' Vëll. 8, TDV Yayını, Istanbul 1993, f. 48.</ref> Pas revolucionit të [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk-ut]] ''xhizja'' u hoq përfundimisht; që atëherë kryejnë në Turqi edhe të krishterët shërbimin ushtarak.
| |||