Wikipedia

Rrethi i Dibrës: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
v U kthyen ndryshimet e 109.69.163.71 (diskutimet) në versionin e fundit nga Komuniteti Dibran.
No edit summary
Rreshti 1:
{{Korniza|Dibër District.svg|250px|right|Rrethi i Dibrës}}
'''Rrethi i Dibrës''' është njëri nga [[Rrethet e Shqipërisë|36-të rrethet]] e [[Shqipëria|Shqipërisë]]. Rrethi bën pjesë në [[Qarku i Dibrës|Qarkun të Dibrës]]. Rrethi i Dibrës ka 86,.000 banorë (sipas [[2004]]), me një sipërfaqe prej 761 km² dhe kryeqendër [[Peshkopia|Peshkopinë]].
 
== Historia ==
Pozita e këtij rrethi ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kësaj zone që ka qënë herë pozitiv e herë negativ në periudha të ndryshme historike dhe nën ndikimin e faktorëve socialë dhe ekonomikë qe kanë lënë gjurmë në të. Rolin e saj pozitiv ajo e ka paturpasur kur ka sherbyershërbyer si një urë lidhëse për trevat e vendit tonë nga parendimi në brendësi të territoreve shqiptare. Që në antikitet ka funksionuar rruga Durrës - Fusha e Tiranës – Dibër, e cila lidhte bregdetin me vise të tjera lindore. Rolin e kësaj pozite e dëshmon qartë zhvillimi social-ekonomik, pasi në vitin 1911 Dibra ishte një qendër e rëndësishme artizanale, tregëtaretregtare, ndërtimore etj. Për këtë flasin qartë të dhënat e popullsisë ku ky rreth kishte 11 000 banorë. Por roli i kesajkësaj pozite zbehet me vendosjen e kufijve arbitrare ne 1913, ku jashte mbeten qendra te medhe tregtare (Dibra e Madhe)dhe urbane perpër kohen. Pas 1913 kjo zone vazhdoi ta luaj kete rrol por me njenjë intensitet me te dobet. Deri kur ne vitet 1945-1990 u nderpre plotesisht kjo lidje dhe u kthye ne nje faktore penguas dhe izolues perpër te. Pas viteve 1990 kjo zone e rimerr rolin e saj lidhes por me nje intensitet me te vogelvogël. Projekte të ndetimit te autostrades qe do te kalonte neper rrugen e vjeter dhe lidhja e saj me nje arterje me rrethin e Kukesit do ti rikthente nje rendesine e pozites gjeografike te ketij rethi se bashku me burimet qe permban dhe do ta kthente ketekëtë rreth ne njenjë QenderQendër te njenjë eurorajoni nderkufitar duke bere qe pozita te behet faktor zhvillimi.Aty nga shekulli i XI-te ereserës se re hasim perpër here te pare emrin DiberDibër ne trajtat: Debor-os dhe Diboros, te cilin gjeografi aleksandrian Klud Ptolemeu e vendos ne koordinatat gjeografike 46º° 40`gjatesi' gjatësi dhe 40º° 45`gjeresi' gjerësi.
Sipas ketyre koordinatave Dibra ndodhej ne verilindje te Skampinit(Elbasanit) dhe ne veriperendim te Lyhnidit(Ohrit). Zosimi ne "ìHistorine e reî" rreth vitit 410 na e jep ne trajten e Doberes, Thukididi kryeqendren e quan Dobiros, Straboni i vendos ne rrjedhën e siperme te lumit Struma. Shkrimtari romak Plini Sekundi i vendos doberet se bashku me disa fise të tjerë por rrëze maleve të Rodonit, Skopit dhe Orbelit. Në shkrimet bizantine u shndërrua nga trajta Diboros ne Debri. Njëkohësisht me penestët e kohës qenë dhe Doberet, por meqë të parët qenë më të fuqishëm, emri I tyre I njohur harroi doberet që më vonë do të shtriheshin në gjithë Penestine duke I dhënë trevës emrin e tyre Dibër.▼
 
▲Sipas ketyrekëtyre koordinatave Dibra ndodhej ne verilindje te Skampinit (Elbasanit) dhe ne veriperendimveriperëndim te Lyhnidit (Ohrit). Zosimi ne "ìHistorine e reî" rreth vitit 410 na e jep ne trajten e Doberes, Thukididi kryeqendren e quan Dobiros, Straboni i vendos ne rrjedhën e siperme te lumit Struma. Shkrimtari romak Plini Sekundi i vendos doberet se bashku me disa fise të tjerë por rrëze maleve të Rodonit, Skopit dhe Orbelit. Në shkrimet bizantine u shndërrua nga trajta Diboros ne Debri. Njëkohësisht me penestët e kohës qenë dhe Doberet, por meqë të parët qenë më të fuqishëm, emri I tyre I njohur harroi doberet që më vonë do të shtriheshin në gjithë Penestine duke I dhënë trevës emrin e tyre Dibër.
Ne nje diplome perandorake, të vitit 1019 të Vasilit të 11-te, Dibra hynte në arqipeshkopatën e Peshkopisë së sotme. Ne vitin 1040 përmendet për herë të parë nga Kredano si krahinë ne formën e trajtes Debri. Ana Komnena, me 1107, e shkruan po ne trajten e Kredanos. Ndersa kryepeshkopi i Ohrit, po kete vit, ruan trajten e shkrimtareve Bizantine: Debri. Shkrimtari bizantin Akrepoliti është i pari qe perdori ne vitin 1257 emrin e krahines në shumës: Dibrat. Në mesjetën para turke tre shkrimtare bizantin: Efremi me 1257, Pahymeres me 1259 dhe Kautakuzeni me 1350, na thone se ka ekzistuar :î nje krahine me emrin Diberî. Ne nje dokument te nenshkruar nga Kral Valuaj dhe mbreti i serbeve Miljutin, me 20 Mars 1305 Diber njihet e gjithe krahina. Turqit e quajten ì Deberî, ndersa sllavet ì Debarî e ìDabarî. Feliks Petani, me 1502 e quan Dibren ìDibriî. Austriaku Han dhe francezet Bozhur e Pukevil permendin dy Dibra: e siperme dhe e poshtme, me 500 shtepi.▼
 
▲Ne nje diplome perandorake, të vitit 1019 të Vasilit të 11-te, Dibra hynte në arqipeshkopatën e Peshkopisë së sotme. Ne vitin 1040 përmendet për herë të parë nga Kredano si krahinë ne formën e trajtes Debri. Ana Komnena, me 1107, e shkruan po ne trajten e Kredanos. Ndersa kryepeshkopi i Ohrit, po kete vit, ruan trajtentrajtën e shkrimtareve Bizantine : Debri. Shkrimtari bizantin Akrepoliti është i pari qe perdori ne vitin 1257 emrin e krahineskrahinës në shumës : Dibrat. Në mesjetën para turke tre shkrimtare bizantin : Efremi me 1257, Pahymeres me 1259 dhe Kautakuzeni me 1350, na thonethonë se ka ekzistuar : î njenjë krahine me emrin Diberî. Ne nje dokument te nenshkruar nga Kral Valuaj dhe mbreti i serbeve Miljutin, me 20 Mars 1305 Diber njihet e gjithegjithë krahina. Turqit e quajten ì Deberî, ndersa sllavet ì Debarî e ìDabarî. Feliks Petani, me 1502 e quan Dibren ìDibriî. Austriaku Han dhe francezet Bozhur e Pukevil permendinpërmendin dy Dibra : e siperme dhe e poshtme, me 500 shtepishtëpi.
Në defterin turk të vitit 1467 vilajeti I Dibres jepet me 188 fshatra me 75 000 banore . në fund te shekullit te 18-te Dibra permblidhte 220 katunde me 250 000 banore. Sami Frasheri më 1891 shenon 25 000 banore vetëm qyteti I Dibrës së Madhe. Në kohen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Dibra numëronte 220 000 mysliman dhe 10 000 te krishtere vëllezër te nje gjaku. Konsulli Italian ne Manastir Gaetani D`Aragona, me 1902, na jep 52 000 banor, 35 000 ne Diber te Siperme dhe 17 000▼
ne Reke pa Dibren e Poshtme dhe Golloborden.▼
 
▲Në defterin turk të vitit 1467 vilajeti I DibresDibrës jepet me 188 fshatra me 75 000 banore . në Në fund te shekullit te 18-te Dibra permblidhte 220 katunde me 250 000 banore. Sami Frasheri më 1891 shenonshënon 25 000 banore vetëm qyteti I Dibrës së Madhe. Në kohen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Dibra numëronte 220 000 mysliman dhe 10 000 te krishtere vëllezër te njenjë gjaku. Konsulli Italian ne Manastir Gaetani D`Aragona, me 1902, na jep 52 000 banor, 35 000 ne DiberDibër te SipermeSipërme dhe 17 000
Me 1910 regjistrat turk të vilajetit te Bitolës (Manastiri) japin 120 486 banor ne Diber( 112 226 mysliman, 8 254 ortodoks dhe 6 katolik) pa Lurën dhe Gollobordën.▼
▲ne Reke pa DibrenDibrën e Poshtme dhe Golloborden.
 
▲Me 1910 regjistrat turk të vilajetit te Bitolës (Manastiri) japin 120 486 banor ne Diber( (112 226 mysliman, 8 254 ortodoks dhe 6 katolik) pa Lurën dhe Gollobordën.
 
Dibra etnike shtrihet nga bjeshkët e Nalta te Sharrit, prej ku fillon te buroje Vardari, 40 km pertej Korabit, pastaj ulet drejt jugut paralel me Drinin e Zi deri sa te takohet nje perpendikulare që zbret nga malet e Jabllanicës, duke bërë një ngjitje drejt veriut. Dibra nga ana topografike mbyllet nga pesë qafa ose porta duke I dhënë kësaj treve trajtat e nje kalaje natyrale: Qafe-Buall, Qafe Murrë, Guri I Kuq në Lurë, Portat e Korabit, në Duf të Rekës, ne Bizhurë te Manastirit dhe mbyllet ne Qafë
Studen.
 
Tradita Popullore na transmeton lokalizimin e Dibres me dy fjale te rimuara: Ne Gjur e Bizhur (në Lure e Manastir) Si krahina fqinje kishte Kukesin, Tetoven, Gostivarin, Kercoven, Perlepen, Librazhdin, Matin e Mirditen. Administrativisht Dibra ndahej ne dy pjese Topallti dhe Malesi. Ne te paren benin pjese fshatrat qe kishin njohur dhe pranuar sundimin turk dhe paguanin në të rralle taksa e xhelep, por asnjehere nuk kishin dhënë ushtare. Ketu hynin fshatrat qe shtriheshin ne lindje te rruges automobilistike Qafe- Studen Sllove. Ne Malsi hynin fshatrat qe sundoheshin mbi bazen e kanunit te maleve, me bajraktar e pleq, qv kurrë nuk i ishin nenshtruar sundimit turk, d.m.th
nuk jepnin taksa e xhelep dhe as ushtare.
 
Malësia e Dibres ndryshe quhej dhe Nëntë Malet e Dibrës e njohur me ketekëtë emeremër qe me shpalljen e ìHatt-I Sherifinî (Manifestin Perandorak) me 1839, ose sicsiç u quajt ky rregull, reformat e Tanzimatit. Ne kuptimin e mirëfillte Nëntë malet e Dibres qenë një organizim ushtarak i ndërtuar mbi bazën e traditës, si domosdoshmeri mbrojtje kunder vershimeve osmane , qe nxirrnin nje sasi te caktuar ushtaresh (forcash te afta per lufte nga cdo ìMalî. Nente Malet e DibresDibrës ishin : Reci, Dardha, Cidhna, Muhurri, Luznia ne Diber te Poshtme; Gryka e Vogel, Gryka e Madhe, Bulqiza dhe Selishta ne Diber te Eperme. Shpesh ìMalî futesh edhe Golloborda Perendimore. Sipas situatave qe krijoheshin perfaqesuesit e maleve mblidheshin ne kuvende. Ishin te caktuara dhe vendet ku mblidheshin si tek Varret e Shupenzes, Gjurre te Mazhices, Ferre te Pashes ne Cidhen, Varret e Delihasanit, Pjepi i Eger etj. Karakteristike e veçantë e kuvendit te Maleve ka qenë: Lënia e hasmërive, falja e gjakut dhe lidhja e besës per ti bërë ballë agresionit kur Dibra sulmohej. Dibranët kanë përballuar luftra te shumta kunder turqve osman, serbeve e deri kunder nazifashizmit.
besës per ti bërë ballë agresionit kur Dibra sulmohej. Dibranët kanë përballuar luftra te shumta kunder turqve osman, serbeve e deri kunder nazifashizmit.
 
Nga 24 beteja qe zhvilloi Skenderbeu gjithesej, 19 te tilla numerohen ne Diber. ì Fushat e Pollogut, të Dibres, te Ohrit, te Domosdoves, grykat e luginat te Drinit, Matit, Shkumbinit që nga viti 1444-1448,1450-56; 1462-65 fushat e Ujit te Bardhe(1457), të livadhit pranë Ohrit, të Vajkalit(1465)etj. u bënë sheshi i disfatave të ushtrive osmane . Nëntë vjet luftuan kunder serbëve(1912-1921). Dibranet dhanë kontribut ne disa kuvende lokale e kombetare si në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878, Kuvendin e Ornanicës, 1879, Kuvendin e Dibrës 1899, Kongresin e Dibres 1909, Kuvendin e Vlorës 1912 e tj.
 
== Gjeografia ==
Rrethi i Dibres benbën pjese ne rajonin verioro-lindor me njenjë reliev pergjthesisht malore kodrinor. Pra shtrihet ne veri-lindje te Shqipërise ne dy anet e lugines se drinit te Zi duke u kufizuar ne lindje nga vargmali i Korabit dhe ne perendim nga vargmalet e Lures. Qendra e rrethit eshte qyteti i Peshkopise qe eshte edhe qyteti i 3-te pas atij te Sruges dhe dibres se Madhe ne republiken e Maqedonise. Qendra e rrethit (Peshkopia) qe shtrihet 185 km nga kryeqyteti dhe 21 km largesi nga pika e doganes se Bllates ne Maqellare Ky rreth eshte vendosur ne keto kordinata gjeografike : 41º° 53’ 20”, dhe 41º° 33’ 40” gjeresi gjeografike veriore dhe '''20º° 34’ 50” dhe 20º° 07’ 00”''' gjatesi gjeografike lindore. Kufizohet nga kufij konvcionale ne lindje me republiken e Kosoves dhe te Maqedonise me nje gjatesi kufitare 90 km nga te cilat 19 km jane lumore. Ne veri kufizohet me rrethin e Kukesit me 75 km vije kufitare. Ne perendim me Mirditen 13 km vije kufitare dhe me rrethin e Matit me 60 km vije kufitare. Ne jug me Bulqizen 27.,8 km vije kufitare Ky reth ka nje ndertim te komplikuar gjeologjik qe eshte kapur here pas here nga levizjet neotektonike ngritese qe ka luajtur nje rol te rendesishem ne formimin e rrelievit. Rethi i Dibrës ka nje reliev kodrinor-malor qe varion nga 350 m (lug drinit te zi) deri ne 2751 ne majen e Korabit. Ben pjes ne zonen klimatike mesdhetare malore dhe mesdhetare para malore meqene se eshte pjes perberese e pellgut te Drinit te Zi. Ka nje hidrografi te pasur me burime mbi tokesoretokësore dhe nen tokesoretokësore ku dega kryesore eshteështë Drini i Zi. Dibra dallohet per shumellojshmerine e tokave te cilat per shkak te rrelievitrelievit malor shprehen qarte. Gjejme Gjejmë brezin e tokave aluvionale rreth lumit te drinit te Zi, te kafejta, te murrme pyjore dhe ate livadhore malore. Ne ketekëtë takojmetakojmë breza bimore si :brezi i dushqeve, ahishteve dhe kullotave alpine. Ky reth ka njenjë popullsi prej 75,000 banoresh te vendosur ne 1088 km² kryesisht ne vendbanime te rralla e rurale.
 
== Ndarja administrative ==
Rrethi i Dibrës perbehet nga një bashki dhe 14 komuna që janë :
* '''[[Bashkia Peshkopi]]'''
* [[Komuna Arras]]
Line 44 ⟶ 46:
 
== Referenca ==
Faqja zyrtare Qyteti i PeshkopisePeshkopisë ([http://www.facebook.com/Peshkopi www.facebook.com/Peshkopi]) , si dhe faqja e bashkisebashkisë [http://www.Peshkopia.com www.Peshkopia.com]
 
== Shiko edhe ==
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi_i_Dibrës"