[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v →‎Lidhje të jashtme: All info is kept in Wikidata, removed: {{Link GA|zh}} using AWB (10903)
No edit summary
Rreshti 1:
{{Artikulli i mirë}}
{{infobox person
| name = Hammurabi
| residence =
| image =
| image_size =
| caption = .
| birth_name =
| birth_date =
Rreshti 12:
| death_place =
| known =
| titulli = Mbret i Babilonisë
| salary =
| sundimi = 42 vjet ; 1792 - 1750 p.e.r
| paraardhësi = [[Sin-Muballit]]
| pasardhësi = [[Samsu-iluna]]
Rreshti 21:
| spouse =
| partner =
| fëmijë = [[Samsu-iluna]]
| relations =
| website=
Rreshti 33:
'''Hamurabi''' (në [[Gjuha akadiane|gjuhën akadiane]] nga [[gjuha amorite]] ''ʻAmmurāpi'', "i afërmi është shërues," nga ''ʻAmmu'', "i afërm," dhe ''Rāpi'', "shërues"; (vdiq rreth 1750 p.e.r)) ishte mbreti i gjashtë i [[Babiloni|Babilonisë]] (do të thotë, i [[Dinastia e Parë Babilonase|Dinastisë së Parë Babilonase]]) nga 1792 p.e.r deri më 1750 p.e.r.<ref>see Arnold 2006, p. vii. His date of birth is unknown, see for example, Van De Mieroop 2005, p. 1.</ref> U bë mbreti i parë i [[Babilonia|Perandorisë Babilonase]] pas abdikimit të të atit, [[Sin Muballit]], dhe zgjeroi kontrollin e Babilonisë në [[Mesopotamia|Mesopotami]] duke fituar disa luftëra me mbretëritë fqinje.<ref>{{cite book | last = Beck | first = Roger B. | authorlink = | coauthors = Linda Black, Larry S. Krieger, Phillip C. Naylor, Dahia Ibo Shabaka, | title = World History: Patterns of Interaction | publisher = McDougal Littell | year = 1999 | location = Evanston, IL | pages = | url = | doi = | id = | isbn = 0-395-87274-X | oclc = 39762695 }}</ref> Ndonëse perandoria e tij kontrollonte të tërë Mesopotaminë në kohën kur ai vdiq, pasardhësit e tij qenë të paaftë të ruanin perandorinë.
 
Hamurabi njihet për një grumbull ligjesh të përmbledhura në [[Kodi i Hamurabit|Kodin e Hamurabit]], një nga [[Kodi ligjor|kodet e para ligjore]] të shkruara në histori. Këto ligje ishin të shkruara në tableta guri ([[stele]]) 2.4 metra të gjata, me origjinë të panjohur, që u zbuluan në Persi në 1901. Duke paturpasur reputacionin modern si legjislator i lashtë, portreti i Hamurabit gjendet në shumë ndërtesa qeveritare në të gjithë botën.
 
== Historia ==
[[Skeda:Hammurabi's Babylonia 1.svg|thumb|300px|Hartë që tregon territorin babilonas në kohën e ngjitjes në fron të Hamburabit rreth 1792 p.e.r dhe pas vdekjes së tij rreth 1750 p.e.r]]
 
Hamurabi ishte mbret i [[Dinastia e Parë Babilonase|Dinastisë së Parë]] të [[qytet-shtet]]it të Babilonisë dhe e trashëgoi këtë pushtet nga babai i tij, Sin-Muballit, rreth vitit 1792 p.e.r.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p= 1}}</ref> Babilonia ishte një nga shumë qytet-shtetet që gjendeshin në Mesopotami, të cilat luftonin me njëra-tjetrën për të paturpasur nën zotërim tokën [[Bujqësia|bujqësore]] pjellore.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop |2005|pp=1–2}}</ref> Ndonëse shumë kultura bashkëjetonin në Mesopotami, kultura babilonase arriti një shkallë të lartë e të rëndësishme në klasat e edukuara në të tërë [[Lindja e Mesme|Lindjen e Mesme]].<ref name="VM3">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=3}}</ref> Mbretërit të cilët kishin sunduar përpara Hamurabit kishin filluar të konsolidonin sundimin mbi Mesopotaminë qendrore nën duart e [[hegjemonia|hegjemonisë]] babilonase dhe gjatë kohës së sundimit të tij, nën Babiloninë ishin vënë poshtë qytet-shtetet e [[Borsipa|Borsipës]], [[Kishi]]t dhe [[Sipari]]t.<ref name="VM3"/> Kështu që Hamurabi erdhi në fron si mbret i një mbretërie të vogël në një situatë të ndërlikuar [[Gjeopolitika|gjeopolitike]]. Mbretëria e fuqishme e [[Eshnuna|Eshnunës]] mbante të pushtuar Tigrin e epërm kurse [[Larsa]] kontrollonte grykëderdhjen e lumit. Në lindje shtrihej mbretëria e [[Elami]]t. Në veri, [[Shamshi-Adad I]] po ndërmerrte luftëra për zgjerim territori,<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|pp=3–4}}</ref> ndonëse vdekja e tij e parakohshme do ta përçante perandorinë [[semitike]] që kishte pushtuar.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=16}}</ref>
[[Skeda:Hammurabi's Babylonia 1.svg|thumb|300px|Hartë që tregon territorin babilonas në kohën e ngjitjes në fron të Hamburabit rreth 1792 p.e.r dhe pas vdekjes së tij rreth 1750 p.e.r]]
 
{{quotation|Duhet përmendur se nga numri i madh i dokumenteve të biznesit që kanë ardhur tek ne nga dinastia e parë e Babilonisë, asnjë nga sunduesit deri te Apil-Sin nuk quhet mbret dhe Sin-Muballit përmendet veç në formë aluzioni në një mbishkrim të vetëm. Është vështirë të shpjegohet ky fakt sa kohë që nuk pranojnë pohimin se mbretëria e vërtetë e Babilonisë nuk filloi derisa Hamurabi kishte hequr qafe Elamitët dhe kështu kishte fituar për vete titullin e paturpasur nga mbretërit e vjetër të Urit, Isinit dhe Larsës. | Një Histori e Babilonisë dhe Asirisë, Vëllimi I <ref>Robert William Rogers, A History of Babylonia and Assyria, Volume I, Eaton and Mains, 1900.</ref>}}
Hamurabi ishte mbret i [[Dinastia e Parë Babilonase|Dinastisë së Parë]] të [[qytet-shtet]]it të Babilonisë dhe e trashëgoi këtë pushtet nga babai i tij, Sin-Muballit, rreth vitit 1792 p.e.r.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p= 1}}</ref> Babilonia ishte një nga shumë qytet-shtetet që gjendeshin në Mesopotami, të cilat luftonin me njëra-tjetrën për të patur nën zotërim tokën [[Bujqësia|bujqësore]] pjellore.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop |2005|pp=1–2}}</ref> Ndonëse shumë kultura bashkëjetonin në Mesopotami, kultura babilonase arriti një shkallë të lartë e të rëndësishme në klasat e edukuara në të tërë [[Lindja e Mesme|Lindjen e Mesme]].<ref name="VM3">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=3}}</ref> Mbretërit të cilët kishin sunduar përpara Hamurabit kishin filluar të konsolidonin sundimin mbi Mesopotaminë qendrore nën duart e [[hegjemonia|hegjemonisë]] babilonase dhe gjatë kohës së sundimit të tij, nën Babiloninë ishin vënë poshtë qytet-shtetet e [[Borsipa|Borsipës]], [[Kishi]]t dhe [[Sipari]]t.<ref name="VM3"/> Kështu që Hamurabi erdhi në fron si mbret i një mbretërie të vogël në një situatë të ndërlikuar [[Gjeopolitika|gjeopolitike]]. Mbretëria e fuqishme e [[Eshnuna|Eshnunës]] mbante të pushtuar Tigrin e epërm kurse [[Larsa]] kontrollonte grykëderdhjen e lumit. Në lindje shtrihej mbretëria e [[Elami]]t. Në veri, [[Shamshi-Adad I]] po ndërmerrte luftëra për zgjerim territori,<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|pp=3–4}}</ref> ndonëse vdekja e tij e parakohshme do ta përçante perandorinë [[semitike]] që kishte pushtuar.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=16}}</ref>
 
{{quotation|Duhet përmendur se nga numri i madh i dokumenteve të biznesit që kanë ardhur tek ne nga dinastia e parë e Babilonisë, asnjë nga sunduesit deri te Apil-Sin nuk quhet mbret dhe Sin-Muballit përmendet veç në formë aluzioni në një mbishkrim të vetëm. Është vështirë të shpjegohet ky fakt sa kohë që nuk pranojnë pohimin se mbretëria e vërtetë e Babilonisë nuk filloi derisa Hamurabi kishte hequr qafe Elamitët dhe kështu kishte fituar për vete titullin e patur nga mbretërit e vjetër të Urit, Isinit dhe Larsës. | Një Histori e Babilonisë dhe Asirisë, Vëllimi I <ref>Robert William Rogers, A History of Babylonia and Assyria, Volume I, Eaton and Mains, 1900.</ref>}}
 
Dekadat e para të sundimit të Hamurabit qenë relativisht paqësore. Hamurabi përdori pushtetin për të ndërmarrë një seri punësh publike, si lartësimin e mureve të qytetit për qëllime mbrojtëse dhe zgjerimin e tempujve.<ref>{{harvnb|Arnold|2005|p=43}}</ref> Rreth vitit 1701 p.e.r, mbretëria e fuqishme e [[Elami]]t, e cila kishte nën zotërim rrugët [[komerciale|tregtare]] nëpër [[Malet Zagros]], pushtoi rrafshinën e Mesopotamit.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|pp=15–16}}</ref> Me anë të aleatëve të shteteve të rrafshinës, Elami sulmoi dhe shkatërroi perandorinë e [[Eshnuna|Eshnunës]], duke shkatërruar disa qytete dhe duke vendosur sundimin e tyre në pjesë të rrafshinës për të parën herë.<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=17}}</ref> Për të konsoliduar këtë pozicion, Elami u përpoq të fillonte një lufte me mbretërinë babilonase të Hamurabit dhe mbretërinë e [[Larsa|Larsës]].<ref name="VM18">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=18}}</ref> Hamurabi dhe mbreti i Larsës lidhën një aleancë kur zbuluan planet e Elamit dhe qenë të aftë t’i mundnin ata, megjithëse Larsa nuk kreu kontribut të madh në këtë përpjekje ushtarake.<ref name="VM18"/> Të nxehur nga dështimi i Larsës për t’i ardhur në ndihmë, Hamurabi e sulmoi këtë fuqi jugore, duke siguruar kontroll mbi tërë rrafshinën e poshtme mesopotamase në vitin 1763 p.e.r.<ref name="VM31">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=31}}</ref>
Line 50 ⟶ 49:
 
== Kodi ligjor ==
 
Hamurabi është shquar për krijimin e një kodi të ri të [[Ligji babilonas|ligjit babilonas]]: [[Kodi i Hamurabit|Kodin e Hamurabit]]. Ky Ligj është shkruar përpara [[Halakha|Kodit Mozaik]] dhe ishte një nga ligjet e para të shkruara në botë. Kodi i Hamurabit u shkruajt në një [[stele]], një monument guri i madh dhe i vendosur në një vend publik që të gjithë ta shihnin atë, megjithëse mendohet se pak veta dinin të shkruanin e të lexonin. Kjo stele më vonë u plaçkit nga Elamitët dhe u hoq nga kryeqyteti i tyre, [[Susa]]; ajo u rizbulua atje më 1901 dhe gjendet tani në [[Muzeu i Luvrit|Muzeun e Luvrit]] në [[Paris]]. Kodi i Hamurabit përmban 282 nene, i shkruar në 12 tableta. Ndryshe nga ligjet më të hershme, ai shkruhej në [[Gjuha akadiane|gjuhën akadiane]], gjuha ditore e Babilonisë dhe mund të lexoheshin kësisoj nga çdokush në qytet që dinte të lexonte.<ref>{{harvnb|Breasted|2003|p=141}}</ref>
 
Line 81 ⟶ 79:
{{Wikiquote}}
{{commons}}
* [http://www.louvre.fr/llv/dossiers/detail_oal.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&CURRENT_LLV_OAL%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&FOLDER%3C%3Efolder_id=0&bmLocale=en A Closer Look at the Code of Hammurabi (Louvre museum)]
 
<!-- interwiki -->
 
[[Kategoria:Mesopotamia]]