[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v →‎Referanca: All info is kept in Wikidata, removed: {{Link FA|ar}} (4) using AWB (10903)
No edit summary
Rreshti 2:
[[Skeda:Folio from a Qur'an (8th-9th century) Sura 48.jpg|thumb|Një pjesë e një vargu nga surja 48 ''al-fath'' në një dorëshkrim të shekullit të 8-të ose 9-të]]
 
'''Kurani''' ose '''kur'an-i''' ([[Arabishtja|arabisht]]: القرآن ''al-Qurʾān,'' "lexim, recitim") është [[Librat e shenjtë islamik|shkrimi i shenjtë]] i [[Feja Islame|fesë islame]], i sili siç besojnë myslimanët, përmban fjalë për fjalë [[Zbulesa|zbulesën]] e Zotit (arabisht: ''[[Allahu]]t'') ndaj [[Profetët e fesë islame|profetit islamik]] [[Muhamedi|Muhamed]] nëpërmjet [[EngjujtëEngjëjt në Islam|engjëllit]] [[Gabrieli|Gabriel]].
 
== Karakteri thelbësor dhe historia ==
Rreshti 11:
Ai paraqet për besimtarët myslimanë fjalën e zotit në [[Gjuha arabe|gjuhën arabe]], së cilës i duhet bindur. Çështja nëse kurani është i pakrijuar apo i krijuar, (arabisht: خلق القرآن ''chalq al-koran,'' krijimi i kuranit), ka shkaktuar në teologjinë islamike vazhdimisht diskutime të ashpra.
 
Kurani përbëhet nga 114 [[Suret Kur'anore|sure]] të emërtuara, nga të cilat 113 fillojnë me basmala-në (arabisht: بسم الله الرحمن الرحيم ''bi-smi llāhi r-rahmâni r-rahīm,'' në emër të allahut, të të mëshirëshmitmëshirshmit, të përdëllyesit). Kjo shprehje përsëritet një herë në suren 27 vargu 30, duke u përdorur kështu gjithësejgjithsej 114 herë.
 
Kurani është hartuar gjatë një periudhe prej pak më tepër se dy dekadash. Sipas vendit të bërjes së zbulesës, bëhet dallim ndërmjet sureve [[Mekka|mekkanase]] dhe [[Medina|medinase]]. Suret përbëhen nga një numër i ndryshëm vargjesh (arabisht: [[aya]] (shumës: ''āyāt''), ku ato, me përjashtim të së parës, janë pothuajse krejtësisht të radhitura sipas gjatësisë, duke u shkurtuar drejt fundit. Gjithësej Gjithsej kurani përbëhet nga 6236 vargje.
 
Kurani është burimi kryesor i [[ligji]]t islamik, të [[Sheriati|sharias]]. Burimi i dytë për sharian është ndër të tjera [[sunna]] e profetit Muhamed.
Rreshti 28:
: ''fol në emër të zotit tënd, që ka krijuar!''
 
Në përgjithësi mendohet se Muhamedi nuk dinte as të shkruante, as të lexonte, prandaj besimtarët myslimanë besojnë se kryengjëlli Gabriel i dha atij urdhërinurdhrin të recitonte ose të thonte atë që i ishte shkruar më parë në zemër. Nga kjo e ka marrë emrin edhe kurani: lexim, recitim.
 
Sipas traditës islamike të literaturës së [[sira]]-s dhe të ekzegjezës së kuranit, [[tefsir-i]]t, pas zbulesës së parë, Muhamedi doli nga shpella dhe kryengjëlli Gabriel i doli atij përpara në të gjitha drejtimet. Nga kjo ngjarje [[dritësimi]] Muhamedi thuhet se u trondit shumë, saqë u kthye duke u dridhur tek gruaja a tij [[Hadixha bint Huvailid|Hadixha]] në shtëpi, e cila e mbështolli atë me një mbulesë, kështu u zbulua edhe surja 74:
Rreshti 42:
''Shih artikullin kryesor [[Historia e tekstit të kuranit]]''
 
Para vdekjes së profetit kishte përfunduar mbledhja e shkrimeve, dhe pas rënies në ujdi me të gjithë ata që e kishin ruajtur kuranin si gojarisht (''[[Hafiz-i|hafizët]]''), ashtu edhe me shkrim, u shkrua vëllimi i parë i kuranit (arabisht مصحف ''mushaf'') pas vdekjes së profetit në vitin 11 pas h. (632 pas Kr.) në kohën e [[Kalifati|kalifit]] të parë [[Abu Bakr-i]]t, për ta ruajtur atë nga humbja ose ngatërrimi me thënie të tjera të profetit. Kalifi i tretë, [[Uthman ibn Affan-i]] (644–656), i zhduku këto vëllime të mëparëshmemëparshme të kuranit, që ishin shkruar pjesërisht edhe në dialekte të tjera dhe jo në atë [[Kuraishitët|kuraishit]] (në dialektin e profetit, që do të bëhej më vonë arabishte letrare), duke shkruar kuranin e vlefshëm deri më sot. Për këtë duhej të dëshmonin për çdo varg e pakta dy meshkuj se e kishin dëgjuar atë direkt nga goja e profetit. Vetëm gjashtë vargje në kuran janë dëshmuar në këtë mënyrë nga vetëm një dëshmitar, nga Zaidi, ish shërbëtori i profetit. Se pse këto varge sot janë në kuran, ka të bëjë me atë që, profeti ka bërë përjashtim duke e pranuar Zaidin si dëshmitar të vetëm, megjithëse duheshin e pakta dy meshkuj si dëshmitarë. Shkrimi arab atëherë nuk kishte akoma [[Zanorja|zanore]] dhe as shenja diakritike, me anë të të cilave në gjuhën arabe të sotme bëhet dallim ndërmjet [[Bashkëtingëllorja|bashkëtingëlloreve]] përndryshe të njëjta ; prandaj ishte me rëndësi zotërimi gojor i tekstit dhe forma e shkruar shërbente së pari si ndihmë për të mbajturit mend. E pakta pesë kopje u dërguan në Medinë, Mekkë, Kufa, Basra dhe Damask. Njëkohësisht u dha urdhëriurdhri të digjen të gjitha shkrimet private të kuranit për të evituar burimet e gabuara në të ardhmen. Më parë mendohej se kopja e dërguar në Medinë, ndodhet sot në [[Tashkent]] (Usbekistan) dhe një ekzemplar i dytë ruhet në muzeun [[Topkapi-Saraji|Topkapi]] në [[Stamboll]]. Mirëpo të dy këta ekzemplarë janë shkruar në shkrimin kufik, i cili datohet në shekullin e 9-të pas Kr., duke qenë krijuar kështu e pakta 200 vjet pas Muhamedit.
 
=== Përkthimi i kuranit ===
Rreshti 55:
''Shih edhe artikullin kryesor [[Lista e sureve të kuranit]]''
 
Emri dhe numri i vargjeve si dhe vendi i zbulesës (Mekka ose Medina) shënohen zakonisht në titullin e sureve. Pas tyre vijon (me përjashtimit të sures 9) çdo herë shprehja hyrëse ''bismillahi 'r-rahmani 'r-rahim'' : „në emër të allahut, të të mëshirëshmitmëshirshmit, të përdëllyesit“, e ashtuquajtura [[basmala-ja]]. Kjo shprehje zakonisht nuk llogaritet si varg (me përjashtim të sures hyrëse [[al-fatiha]]). Megjithatë në botimin e [[ahmadijja]]s numërohet shprehja hyrëse si varg më vete duke shtyrë kështu numërimin e vargjeve pasuese përkatësisht nga një, (psh.: 2:30 → 2:31).
 
Mënyra e citimit të zakonshëm të kuranit në arabisht është „<emri i sures>, <numri i vargut>“; kurse në botën jo-islamike shënohet zakonisht „kuran, sure <numri i sures>:<numri i vargut>“. Kjo mënyrë citimi është e përhapur edhe në studimet në gjuhën arabe sot.
 
Radhitja e sotme e sureve në botimin e vitit 1923/1924 të universitetit [[al-Azhar]] të Kajros e ka origjinën, sipas mendimit tradicional por shkencërisht të pasigurtëpasigurt, tek redaktimi i kalifit të tretë [[Uthman ibn Affan-i]]. Megjithatë literatura bibliografike arabo-islamike edhe deri në fund të shekullit të 10-të, i shënon kodet e sureve në radhitje të ndryshme, një fakt ky që për shumë kritikë, e bën radhitjen e unifikuar që nga koha e profetit [[Muhamedi|Muhamed]] të duket e dyshimtë. Zbulimet e dorëshkrimeve në ''xhaminë e madhe të [[Sana'a|San'as]]'' bëjnë të qartë se kodet kuranike të shekullit të parë mysliman (shekulli i 7-të pas Kr.) paraqesin ndryshime të konsiderueshme në ortografinë, formulimin dhe radhitjen e sureve.
 
Radhitja e sureve nuk orientohet nga përmbajtja por ato janë të radhitura, me përjashtim të sures së parë ''[[al-fatiha]]'', sipas gjatësisë së tyre (duke filluar me më të gjatën). Nga përmbajtja shumë sure nuk i përmbahen temës së vetme të përmendur në titull. Surja ''En-nisa'' (Gratë), për shembull, përmban në fakt një nga pasazhet e rëndësishme të kuranit në lidhje me gruan, mirëpo flet përveç kësaj edhe për të drejtën e trashëgimisë si dhe për çështje të përgjithshme besimi.
 
Mospajtim ka në lidhje me numërimin e vargjeve, prandaj edhe numrat e vargjeve në librat shpesh të pajisur me ornamente artistike, lihen jashtë nga teksti duke u rrethuar me bordurë. Edhe numrat e faqeve janë jashtë tekstit, i cili kufizohet dukshëm prej tyre. Gjithashtu nuk ka konsens për atë nëse ''basmala-ja'' vazhdimisht vetëm përsëritet apo quhet çdo herë si varg më vete. Në shumicën e ekzemplarëve numërohet ky varg vetëm herën e parë dhe herët e tjera jo. Numërimi i [[ahmadijja]]s llogarit çdo ''basmala'' më vete duke numëruar gjithësejgjithsej 6326 vargje. Të tjerët arrijnë në 6214 vargje.
 
== Ndikimi ==
Rreshti 69:
Kurani paraqet bazën e shumë degëve të shkencave të arabistikës.
 
Gjuha e tij ka paturpasur ndikim të madh mbi zhvillimin e gramatikës arabe. Përveç fragmenteve të ruajtura deri sot të poetëve paraislamikë, [[Gjuha arabe|arabishtja]] kuranike ka vlejtur dhe vlen si normë për të shprehurit korrekt gjuhësor.
 
Nga nevoja e shpjegimit ([[Ekzegjeza|ekzegjezës]]) të përbajtjes së kësaj zbulese, u zhvillua ''[[Tafsir-i|ilm at-tafsir-i]]'', shkenca e interpretimit (të kuranit). Vepra komentuese të hollësishme, shpesh me shumë vëllime, janë hartuar duke filluar që nga shekulli i dytë islamik (shek. 8-të pas Kr.); ndër më të famëshmetfamshmet konsiderohen ato të 'Abd al-Razzâq al-San'ânî, al-Baghavî, Ibn Abî Hâtim, [[Tabari]], [[Qurtubi]], [[Risale-i Nur]], [[Ibn Kathir]] dhe të tjerëve.
 
== Roli i kuranit në jetën islamike ==
Rreshti 81:
[[Shahada]], shpallja e besimit në fenë islame, ndodhet në dy vende në tekstin e kuranit: në suren 37:35 dhe në suren 47:19.
 
Gjatë faljeve të herë pas herëshmehershme, surja e parë ''[[al-fatiha]]'' është pjesë përbërëse fikse, ndërsa suret e tjera ose pjesë të tyre u shtohen atyre të faljeve. Përveç kësaj, kurani lexohet, recitohet ose dëgjohet edhe në formë të inçizuarincizuar privatisht. Kaseta recituesish të njohur gjenden në treg në të gjithë botën islamike. Sot recitimet mund të shkarkohen gratis edhe nga websites të ndryshme.
 
Që nga koha e profetit Muhamed e deri më sot ka paturpasur një numër të madh myslimanësh (të quajtur ''[[Hafizi|hafizë]]'') që e dinin kuranin fjalë për fjalë, përmendësh, shumë të tjerë e zotëronin atë e pakta pjesërisht. Një recitim i tillë përmendësh zë vendin më të lartë në vlerësimin e myslimanëve besimtarë, aq më tepër ngaqë teksti i kuranit është hartuar kryesisht në prozë me rimë (arabisht سـجـع [[saj`-i|saxh]]). Kjo i jep recitimit në arabisht një atraktivitet shtesë, i cili gjatë një përkthimi humbet pothuaj krejtësisht (përjashtim bën këtu përkthimi në gjermanisht nga [[Friedrich Rückert]]). Shpesh ishin të verbërit ata që me recitimin e kuranit merrnin përsipër një detyrë të rëndësishme shoqërore.
 
== Receptimi kuranit jashtë botës islamike ==
Për [[Johann Wolfgang von Goethe]] ''(Gëte)'', kurani ishte një libër, „i cili, sa herë që e marrim ta lexojmë, vazhdimisht na ngjall neveri, por më pas na tërheq, na habit dhe së fundi na imponon respekt.“ Ato që atij nuk i pëlqenin ishin: sipas mendimit të tij pozita e ulët e gruas, ndalimi i pirjes së verës dhe qëndrimi armiqsorarmiqësor ndaj poezisë.<ref name="MOMMSEM">[[Katharina Mommsen]]: ''Goethe und der Islam.'' (Gëte dhe feja islame). Insel, Frankfurt am Main 2001</ref>
 
[[Arthur Schopenhauer]] ''(Shopenhaueri)'' vë re në kapitullin „Ueber das metaphysische Bedürfniß des Menschen“ ''(„Mbi nevojën e njeriut për metafizikë“)'' në veprën e tij ''Die Welt als Wille und Vorstellung'' (Bota si vullnet dhe koncept) në lidhje me kuranin, „ky libër i shkruar keq ka mjaftuar për të themeluar një fe botërore, të kënaqë nevojën metafizike të miliona njerëzve të panumërt prej më se 1200 vjetësh, të bëhet baza për moralin e tyre dhe për shpërfilljen e theksuar të vdekjes, si dhe të entuziazmojë për luftëra të përgjakshme dhe pushtime ndër më të mëdhatë. Në të gjejmë formën më të trishtueshme dhe të mjerueshme të [[teizmi]]t. Shumë mund të humbasë nëpërmjet përkthimit, por unë nuk kam gjetur dot në të as edhe një të mendim të vetëm me vlerë. Kjo tregon gjithashtu se nevoja metafizike nuk shkon dorë për dorë me aftësinë metafizike.“<ref>[[Arthur Schopenhauer]]: ''Die Welt als Wille und Vorstellung''. (Bota si vullnet dhe koncept) Schopenhauer-ZA, vëllimi 3, faqet 188-.</ref>
Rreshti 109:
* Theodor Nöldeke, Friedrich Schwally: Geschichte des Qorāns. ''(Historia e kuranit)'', (gjermanisht). Olms, Hildesheim, Zürich, New York, 2005. ISBN 3-487-00105-5
 
== WeblinksLidhje të jashtme ==
 
=== Kurani në internet ===
Rreshti 119:
* [http://www-ct.informatik.uni-tuebingen.de/Comon/www/ Konkordanz], me konkordanca.
 
== ReferancaReferenca ==
<references/>