|
'''Pianoja''' është [[Instrumenti muzikor|instrument muzikor]] që luhet me ndihmën e [[Tastiera muzikore|tastierës]] dhe që prodhon tinguj duke prekur telat e çelikut me çekiça me mbështjellje prej shajaku. Cekicat kthehen menjëherë dhe lejojnë telat që të vazhdojnë dridhjen e tyre në një rezonancë frekuence. Këto dridhje janë transmetuar nëpërmjet materialit të saj prej një dërrase që e zmadhon atë.
Instrumenti i ri i Kristofrit mbeti relativisht i panjohurPnjohur derisa një shkrimtar Italian, Scipione Maffei, shkroi një artikull entuziast rreth saj ([[1711]]), duke fshirë një diagram të mekanizmit. Ky artikull ishte shpërndarë gjerësisht dhe shumë nga gjenerata e ardhshme e ndërtuesve të pianos filluan punën e tyre për shkak të leximit të këtij artikulli. Një nga këta ndërtues ishte Gottfried Silbermann, i njohur më mirë si ndërtues i organos. Pianot e Silbermann ishin në të vërtetë kopje e asaj të Kristoforit, me një përmbledhje të rëndësishme : Silbermann parapriu shpikjen e pedalit tingullmbytës modern, i cili i krijon të gjitha mbytjet e tingujve nga një tel në të njëjtën kohë. ▼Pianoja është përdorur gjerësisht në muzikën perëndimore për performancë solo, kor, muzikë dhomë dhe për shoqërime. Është shumë popullore për ndihmë për kompozim dhe prova. Edhe pse nuk është portative dhe shpesh është e shtrenjtë, shkathtësia dhe kudogjendja e pianos e kanë bërë atë një nga instrumentet muzikorë më familjar. Ajo është klasifikuar si një instrument muzikor me perkusion dhe si një instrument me tela. Duke u mbështetur në metodën Hombostel-Sachs të klasifikimit të muzikës ajo është grupuar në instrumentet me foni.
Fjala piano është shkurtuar nga fjala "pianoforte", e cila vjen nga emri Italian origjinal i instrumentit “clavicembalo col piano e forte”. Kjo i referohet përgjegjësisë së instrumentit, i cili i lejon pianistit të prodhojë nota me dinamikë të ndryshme në varësi nga fortësia e shtypjes se tastit.
== Historia ==
Pianoja është gjetur origjinalisht në risitë e hershme teknologjike. Prejardhja e saj është nga [[Klasveni]]. Instrumentet e para me tela që goditen nga çekiçë ishin me origjinë nga instrumenti tradicional Persian santur. Gjatë periudhës së mesme kishte përpjekje të përgjithshme për të krijuar instrumente me tastiera dhe me goditje telash, më i pari ka qenë hurdi-gurdi me origjinë të panjohur. Në [[Shekulli XVII|shekullin e XVII]] mekanizmat e instrumenteve me tastiera siç janë klavikorda dhe klavicembal ishin të njohura. Në një klavikordë telat janë goditur nga tangentet ndërkohë që në një klavicembal ato janë tërhequr nga penda. Shekuj pune në mekanizmin e një klavicembali kanë dhënë ndihmesë në konstruktimin e mbështjelljes, të pjesës që lëshon zërin dhe të tastierës.
=== Shpikja ===
Shpikja e pianos moderne është kredituar në Bartolomeo Cristofori i Padovës, [[Italia|Itali]], i cili ishte punësuar nga princ Ferdinand de Medici si mbajtës i instrumenteve. Ai ishte një ekspert i bërjes së klaviçembalëvë dhe ishte i mirënjohur me trup e mëparshme të njohurive në instrumentet me tastiera me tela. Nuk dihet ekzaktësisht se kur Kristofori për herë të parë ndërtoi një piano. Një zbulim i bërë nga punonjësit e familjes Medici, tregon për ekzistencën ë një pianoje në vitin [[1700]] ; një tjetër dokument i pasigurt në vitin [[1698]]. Të treja pianot e Kristoforit që mbijetojnë sot datojnë më [[1720]].
Suksesi i madh i Kristoforit po zgjidhej, pa ndonjë shembull prioritar, në problemin mekanik themelor në dizenjimin e pianos : çekiçin, duhej të godiste telin por të mos mbetej në kontakt me të sepse do të ndalonte tingëllimin. Për më tepër çekiçi duhej të kthehej në pozicionin e tij të mëparshëm pa kërcitje dhe duhej të ishte gati për të përsëritur menjëherë të njëjtën notë shpejt. Pianoja e Kristoforit shërbeu si një model për përpjekje për të krijuar piano të tjera. Kur instrumenti i hershëm i Kristoforit ishte bërë me tela të hollë dhe shumë më të dobët se pianoja moderne, krahasuar me klavikordën ato ishin konsideruar më të zhurmshme dhe ishin më të fuqishme.
▲Instrumenti i ri i Kristofrit mbeti relativisht i panjohur derisa një shkrimtar Italian, Scipione Maffei, shkroi një artikull entuziast rreth saj ([[1711]]), duke fshirë një diagram të mekanizmit. Ky artikull ishte shpërndarë gjerësisht dhe shumë nga gjenerata e ardhshme e ndërtuesve të pianos filluan punën e tyre për shkak të leximit të këtij artikulli. Një nga këta ndërtues ishte Gottfried Silbermann, i njohur më mirë si ndërtues i organos. Pianot e Silbermann ishin në të vërtetë kopje e asaj të Kristoforit, me një përmbledhje të rëndësishme : Silbermann parapriu shpikjen e pedalit tingullmbytës modern, i cili i krijon të gjitha mbytjet e tingujve nga një tel në të njëjtën kohë.
Silberman i tregoi [[Johann Sebastian Bach]] një nga instrumentet e tij të hershme në [[1730]], por Bach nuk e pëlqeu atë në atë kohë, duke pretenduar se notat e larta ishin shumë të buta për të lejuar një varg dinamik të plotë. Edhe pse shfaqi pak antipati për Silberman, kritika në dukje ishte mbajtur e fshehtë. Bach-u aprovoi më vonë një instrument që pa më [[1747]], dhe madje u bë agjent në shitjen e pianove të Silberman-it.
Pianot me stil vjenez ishin ndërtuar me skelet druri, dy tela për notë, dhe kishin çekiçë të mbuluar më lëkurë. Disa nga këto piano vjeneze kishin ngjyrë të kundërt me pianot e sotme moderne ; tastet natyrale ishin të zeza dhe tastet jonatyrale ishin të bardha. Nga këto instrumente [[Wolfgang Amadeus Mozart]] kompozoi koncertet e tij dhe sonatat, dhe kopje të tyre janë ndërtuar sot në performancën e instrumentit-autentik të muzikës së tij. Pianot e kohës së Mozartit kanë pasur një tingull më të butë, më të qartë se sa pianot e sotme, pianot Angleze, me më pak fuqi mbështetëse. Termi Pianoforte në ditët tona shpesh përdoret për të dalluar instrumentin e shekullit të 18 nga instrumenti i mëvonshëm I ditëve tona.
=== Zhvillimi i pianos modernemodern e nhte nino ===
Në periudhën nga [[1790]]–[[1860]], pianoja e erës së Mozartit pësoi ndryshime të panumërta që arritën deri në formën e instrumentit modern. Ky revolucion ishte në përgjegjësi të një preference të kompozitorëve dhe të pianistëve për një tingull më të fuqishëm të pianos dhe kjo u bë e mundur nga revolucioni industrial me burime teknologjike si çeliku i cilësisë së lartë, i quajtur tel i pianos, në vend të fijeve dhe derdhja me precizon që shërbeu për prodhimin e skeletit prej hekuri. Në të njëjtën kohë, rangu i toneve u ngrit nga pesë oktava të ditëve të Mozartit në 7e1/3 ose më shumë oktava të gjetura në pianon moderne të ditëve tona .
Me shkallët e dyfishta të cilat ju ishte dhënë e drejta në [[1872]] nga Theodore Steinway, komponentët e ndryshëm të dridhjeve të telave janë kontrolluar nga duke akorduar pjesët e tyre dytësore në lidhjen e oktavave me gjatësinë e tingullit. Sisteme të ngjashme u zhvilluan nga Blüthner ([[1872]]), nga Taskin ([[1788]]) dhe Collart ([[1821]]) duke përdorur tingullimë më të dallueshme për të modifikuar telin.
Disa piano të hershme kishin forma dhe dizajnim që nuk përdoren më. Pianoja katrore kishte tela horizontale të përshtatur diagonal përgjatëpërg trupit drejt këndor rreth çekiçave, dhe me vendosjen e tasteve gjatësore. Ky dizajnim i ishte bërë nga Gotfried Silbermann dhe Johannes Zumbe. Në [[Anglia|Angli]] dhe ndryshimetzvucerndryshimet e para për herë të parë u futën nga Gullaume – Lebrecht Petzold në [[Franca|Francë]] dhe Alpheus Babcock në Shtetet e bashkuara të amerikës. Pianot katrore ishin ndërtuar në shifra të larta gjatë [[1840]] në [[Evropa|Evropë]] dhe më [[1890]] në Amerikë dhe u panë ndryshime të dukshme në secilën nga këto lloje pianosh. Popullsia e hutuar ishte për konstruktime jo të shtrenjta edhe pse performanca e tyre dhe tingulli ishin më të kufizuara.
Këto piano ishin përshtatur me tastierë dhe gjilpëra tingëlluese nën to.
| 