Kostandin Kristoforidhi: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
kam skruar mbiemer tjeter per te me pak te njohur
Hatake (diskuto | kontribute)
vNo edit summary
Rreshti 12:
}}
 
'''Kostandin Ndelka'''<ref name=":0">Nergjoni B., ''Dritë e re mbi Konstandin Kristoforidhin : letërkëmbimi i të birit hedh dritë mbi shtëpinë e lindjes dhe ku jetoi rilindasi i madh,'' [[Shekulli (gazetë)|Shekulli]]. - Nr. 3493, 31 tetor, 2011, f. 20 - 21.</ref>, i njohur si '''Kostandin Kristoforidhi''' ([[Elbasani|Elbasan]], [[22 Maj|22 maj]] [[1827]] <sup>1830?</sup> - [[7 mars]] [[1895]]) qe përkthyes i [[Bibla|Biblës]], studiues i [[Gjuha shqipe|gjuhës shqipe]] dhe veprimtar thelbësor i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]].
'''Kostandin nelko Kristoforidhi''' ([[1827]] - [[1895]])
 
Lexues dhe studiues i shquar i gjuhës shqipe, veprimtar i Rilindjes Kombëtare, i arsimit dhe i kulturës.
== Jeta ==
Leu në Elbasan më 1827<ref name=":1">[[Robert Elsie|Elsie R]]., ''A Biographical Dictionary of Albanian History'', I.B.Tauris, Dec 24, 2012, fq. 257.</ref>, ndër burime të tjera figuron më 1830<ref name=":0" /><ref name=":2">[[Abas Ermenji|Ermenji A]]., ''[http://www.ermenji.org/?f=artikuj&id=kristoforidhi.html&ctitle=Kostandin+Kristoforidhi Kostandin Kristoforidhi punëtori i parë i gjuhës shqipe]'', Flamuri, prill 1950.</ref>, i biri i tregtarit e kujunxhiut Anastas Ndelkas/Nelkos. Kur ishte 14 vjeç, mbaroi mësimet e shkollës qytetëse greqishte të qytetit dhe i ati e dërgoi në gjimnazin [[Zosimea]] të [[Janina|Janinës]]<ref name=":2" /> prej 1847 deri më 1850.
Lindi në Elbasan, ndoqi nga viti 1847 gjimnazin [[Zosimea]] të Janinës, ku ndihmoi [[Johann Georg von Hahn |J. G. Hanin]] për të studiuar shqipen e për të hartuar një fjalor shqip-greqisht. Shkoi në Stamboll më 1857 dhe për të treguar nevojën e një pune të re me përkthimet shqipe hartoi një '''[[Memorandum për gjuhën shqipe]]'''. Qëndroi në Maltë deri më 1860 në një seminar protestant, ku ndërkohë përfundoi përkthimin e ''Dhjatës së re'' toskërisht e gegërisht. Paraqiti disa nga idetë e rilindësve për njësinë e Shqipërisë autonome, për lashtësinë e virtytet e shqiptarëve, si edhe gjendjen e arsimit e të dialekteve të shqipes në punimin ''Shënime mbi Shqipërinë, gjuha dhe përkthimi i shkrimeve të shenjta'' ([[1860]]). U vendos mësues në Tunis deri më 1865, kur hyri në marrëdhënie me përfaqësuesin e ''Shoqërisë Biblike të Londrës në Stamboll''. Botoi më 1866 përtkhimin e parë gegërisht ''Katër Ungjijtë dhe punët e Apostujve'' dhe vijoi për shumë vjet përkthimet: ''Psallmet'' (1868 toskërisht, 1869 gegërisht), ''Dhjata e re'' (gegërisht 1869, toskërisht 1879), ''Të bërët dhe të dalët'' (toskërisht 1880), ''Nomi i dytë'' (toskërisht 1882) ''Fjalët e urta të Solomonit'' dhe ''Vivla e Isaisë'' (toskërisht 1884). Ka lënë dorëshkrim ''Krijesa dhe të dalët'' gegërisht, si edhe disa shkrime të tjera që nuk janë gjetur. Udhëtoi disa herë nëpër Shqipëri që nga viti 1870 për të mbledhur fjalë e shprehje nga goja e popullit, për të përhapur librat e vet dhe për t'u mësuar bashkatdhetarëve shqipen letrare. Shoqëria Biblike i ndërpreu marrëdhëniet me të më 1874 pa paralajmërim, sepse u vërtetua që ai nuk besonte në frymëzimin hyjnor të Biblës. U detyrua të shiste dru e qymyr e të hapte një pijetore në Tiranë, por jepte fshehurazi mësime të shqipes. U vendos përfundimisht më 1884 në Elbasan, ku vijoi të jepte shqipen fshehurazi derisa vdiq.
 
Në Janinë u njoh me zv/konsullin austro-hungarez [[Johann Georg von Hahn |J. G. Hahn]], i cili merrej me studimin e gjuhës shqipe dhe muar mësime për një kohë të gjatë prej tij për të studiuar shqipen dhe e ndihmoi për "[[Studime Shqiptare|Studimet Shqiptare]]" të konsullit të përmendur. Vitet që vijuan e gjetën mësues në shkollat greke në [[Tirana|Tiranë]], Elbasan e [[Berati|Berat]], mbasandej në [[Durrësi|Durrës]] ku punoi pranë të ungjit. Më 1857 e gjejmë në [[Smirnë|Izmir]] ku me gjasë u poq për herë të parë me misionarët protestantë amerikanë, mbrapa në [[Stambolli|Stamboll]] ku nisi punë si përkthyes për Shoqërinë Angleze dhe të Huaj Biblike. Mbasandej qëndroi në [[Malta|Maltë]] (1857-1861) në një seminar protestant, ku përfundoi përkthimin e [[Besëlidhja e Re|Dhjatës së re]] në të dialektet e shqipes. U hodh në [[Tunis]] ku u martua me Eleninë dhe mësoi greqishte në një shkollë nga 1861 deri më 1865<ref name=":1" />. Me Eleninë pati shtatë fëmijë: Anastasin, Poliksenin, Anastasia, Kleopatra, Aleksandri, Stefani dhe Filipi<ref name=":0" />.
 
Prej 1874 gjer më 1878 pati një ftohje në marrëdhëniet mes tij dhe Shoqërisë Biblike, prejse dyshohej se nuk besonte sipas qasjes protestante. Me ndikimin e Alexander Thomson-it të degës së Stambollit u bë e mundur që të vazhdonte punën me Shoqërinë Biblike duke përkthyer e botuar, kështu që u zhvendos me këtë shkas në Stamboll familjarisht.
 
Më 1884 u kthye në Shqipëri njëherë e mirë. U përpoq të hapte një shkollë shqipe në Tiranë, por qe e pamundur duke qenë se autoritetet osmane nuk e lejonin këtë gjë prej ndodhive të pas-[[Lidhja e Prizrenit|Lidhjes së Prizrenit]]. Më 1888 u kthye në Elbasan ku punoi si gjyqtar, punë të cilën e ushtroi derisa vdiq<ref name=":1" /> më 1895 te shtëpia e Taq Budës<ref name=":0" />.
 
== Përkthime dhe vepra ==
I pajtuar prej Shoqërisë Biblike, Biblës i përktheu Besëlidhjen e Re, e cila u botua në Stamboll; më 1872 në variantin gegnisht me shkronja latine dhe më 1879 në variantin toskërisht me shkronja greke. Gjithashtu përktheu dhe iu botuan libra të ndryshëm të [[Besëlidhja e Vjetër|Besëlidhjes së Vjetër]]<ref name=":1" />.
 
Lindi në Elbasan, ndoqi nga viti 1847 gjimnazin [[Zosimea]] të Janinës, ku ndihmoi [[Johann Georg von Hahn |J. G. Hanin]] për të studiuar shqipen e për të hartuar një fjalor shqip-greqisht. Shkoi në Stamboll më 1857 dhe për të treguar nevojën e një pune të re me përkthimet shqipe hartoi një '''[[Memorandum për gjuhën shqipe]]'''. Qëndroi në Maltë deri më 1860 në një seminar protestant, ku ndërkohë përfundoi përkthimin e ''Dhjatës së re'' toskërisht e gegërisht. Paraqiti disa nga idetë e rilindësve për njësinë e Shqipërisë autonome, për lashtësinë e virtytet e shqiptarëve, si edhe gjendjen e arsimit e të dialekteve të shqipes në punimin ''Shënime mbi Shqipërinë, gjuha dhe përkthimi i shkrimeve të shenjta'' ([[1860]]). U vendos mësues në Tunis deri më 1865, kur hyri në marrëdhënie me përfaqësuesin e ''Shoqërisë Biblike të Londrës në Stamboll''. Botoi më 1866 përtkhimin e parë gegërisht ''Katër Ungjijtë dhe punët e Apostujve'' dhe vijoi për shumë vjet përkthimet: ''Psallmet'' (1868 toskërisht, 1869 gegërisht), ''Dhjata e re'' (gegërisht 1869, toskërisht 1879), ''Të bërët dhe të dalët'' (toskërisht 1880), ''Nomi i dytë'' (toskërisht 1882) ''Fjalët e urta të Solomonit'' dhe ''Vivla e Isaisë'' (toskërisht 1884). Ka lënë dorëshkrim ''Krijesa dhe të dalët'' gegërisht, si edhe disa shkrime të tjera që nuk janë gjetur. Udhëtoi disa herë nëpër Shqipëri që nga viti 1870 për të mbledhur fjalë e shprehje nga goja e popullit, për të përhapur librat e vet dhe për t'u mësuar bashkatdhetarëve shqipen letrare. Shoqëria Biblike i ndërpreu marrëdhëniet me të më 1874 pa paralajmërim, sepse u vërtetua që ai nuk besonte në frymëzimin hyjnor të Biblës. U detyrua të shiste dru e qymyr e të hapte një pijetore në Tiranë, por jepte fshehurazi mësime të shqipes. U vendos përfundimisht më 1884 në Elbasan, ku vijoi të jepte shqipen fshehurazi derisa vdiq.
 
Veprimtaria e tij themelore ishte në dy fusha të lidhura ngushtë: për gjuhën dhe për shkollën shqipe. Botoi më 1867 ''Abetaren'' gegërisht, më 1868 toskërisht dhe libra të vegjël për nxënësit. Bashkë me atdhetarë të tjerë mori pjesë në '''Komisionin për alfabetin''' e për arsimin më 1867 në Stamboll dhe i vazhdoi më pas përpjekjet e përbashkëta për alfabetin. U përpoq me [[Hasan Tahsini]]n e të tjerë të ngrinte shkollën shqipe. Idetë më të rendësishme i ka shprehur në një letër drejtuar Nikolla Naços më 1888.
Line 24 ⟶ 33:
Në pikëpamjet politiko-shoqërore Kostandin Kristoforidhi ishte iluminist demokrat. Si rrugë kryesore shihte zgjimin kombëtar nëpërmjet shkollës e kulturës dhe gjuhën amtare e shihte si mjetin më të rëndësishëm për përparimin kombëtar. Ishte ndër përfaqësuesit e parë që u bënë shprehësit ideorë të lëvizjes kombëtare dhe bëri përpjekje për ta vënë në jetë programin e rilindësve në fushën e kulturës e të arsimit. Ai vdiq në vitin 1895.
 
==Vepra==
==Burimi i të dhënave==
<references />
[[Kategoria:Shkrimtarë shqiptarë]]
[[Kategoria:Lindje 1827]]
[[Kategoria:Vdekje 1895]]
 
Gjahu i Malsorve.Hieja e Tomorit
 
Tregimin Gjahu i Malsorve.Hieja e Tomorit Konstandin Kristoforidhi e shkroi më 1884.
Line 42 ⟶ 48:
-Prite,o Gjon!
Siç shihet dialogu ketu jep pershtypjen e nje tregimi te dramatizuar.Pershkrimet nga goja e autorit zene vend relativisht te vogel ne krahasim me dialogun.Kjo eshte nje nga veçorite stilistike te tregimit.
 
== Burime ==
<references />