Wikipedia

Kostandin Kristoforidhi: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
(View all pending changes)
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
Hatake (diskuto | kontribute)
7.597 edits
vNo edit summary
Hatake (diskuto | kontribute)
7.597 edits
vNo edit summary
Rreshti 16:
Leu në Elbasan më 1827<ref name=":1">[[Robert Elsie|Elsie R]]., ''A Biographical Dictionary of Albanian History'', I.B.Tauris, Dec 24, 2012, fq. 257.</ref>, ndër burime të tjera figuron më 1830<ref name=":0" /><ref name=":2">[[Abas Ermenji|Ermenji A]]., ''[http://www.ermenji.org/?f=artikuj&id=kristoforidhi.html&ctitle=Kostandin+Kristoforidhi Kostandin Kristoforidhi punëtori i parë i gjuhës shqipe]'', Flamuri, prill 1950.</ref>, i biri i tregtarit e kujunxhiut Anastas Ndelkas/Nelkos. Kur ishte 14 vjeç, mbaroi mësimet e shkollës qytetëse greqishte të qytetit dhe i ati e dërgoi në gjimnazin [[Zosimea]] të [[Janina|Janinës]]<ref name=":2" /> prej 1847 deri më 1850.
 
Në Janinë u njoh me zv/konsullin austro-hungarez [[Johann Georg von Hahn |J. G. Hahn]], i cili merrej me studimin e gjuhës shqipe dhe muar mësime për një kohë të gjatë prej tij për të studiuar shqipen mbi tekstin e Dhiatës së përkthyer nga [[Vangjel Meksi]] e të redaktuar prej [[Grigor Gjirokastriti|Grigor Gjirokastritit]]<ref name=":3">Lloshi Xh., ''[http://telegraf.al/dosier/xhevat-lloshi-enigmat-dhe-befasite-e-kristoforidhit-ne-malte Enigmat dhe befasitë e ndihmoiKristoforidhit në Maltë]'', telegraf.al, 26 shkurt 2016.</ref>. Ndihmoi po ashtu për "[[Studime Shqiptare|Studimet Shqiptare]]" të konsullit të përmendur<ref name=":1" />. Vitet që vijuan e gjetën mësues në shkollat greke në [[Tirana|Tiranë]] më 1852, Elbasan e [[Berati|Berat]]. Më 1853 i vdesin prindët, mbasandejdetyrohet të shesë gjithçka dhe u vendos në [[Durrësi|Durrës]] ku punoi pranëte tënuni ungjiti tij Mimi Xhufka. MëUdhëtoi mbarë Shqipërinë për tregi dhe në fillimin e 1857 e gjejmë në [[Smirnë|Izmir]] ku me gjasë u poq për herë të parë me misionarët protestantë amerikanë, ku u rekrutua nga filologu dr. Rigzi, mbrapa më 1 mars në [[Stambolli|Stamboll]] ku nisi punë si përkthyes për Shoqërinë Angleze dhe të Huaj Biblike. Ndoqi për katër muaj kurse në Robert College në lagjen Babek të Stambollit. Mbasandej qëndroiduke parë se qe premtues e shpurën në [[Malta|Maltë]] (fund korriku 1857-18611860) në një seminarkolegjin protestant, ku përfundoi përkthimin e [[Besëlidhja e Re|Dhjatës së re]] në të dialektet e shqipes. Dorëshkrimet e tij u dërguan në Londër më 15 mars 1860, por nga Londra nuk erdhi ndonjë përgjigje inkurajuese<ref name=":3" />. U hodh në [[Tunis]] ku u martua me Eleninë dhe mësoi greqishte në një shkollë nga 1861 deri më 1865<ref name=":1" />. Me Eleninë pati shtatë fëmijë: Anastasin, Poliksenin, Anastasia, Kleopatra, Aleksandri, Stefani dhe Filipi<ref name=":0" />.
 
Prej 1874 gjer më 1878 pati një ftohje në marrëdhëniet mes tij dhe Shoqërisë Biblike, prejse dyshohej se nuk besonte sipas qasjes protestante nga një keqkuptim që kishte pasë në Maltë<ref name=":3" />. Me ndikimin e Alexander Thomson-it të degës së Stambollit u bë e mundur që të vazhdonte punën me Shoqërinë Biblike duke përkthyer e botuar, kështu që u zhvendos me këtë shkas në Stamboll familjarisht.
 
Më 1884 u kthye në Shqipëri dhe i ndërpreu marrëdhëniet me Shoqërinë Biblike njëherë e mirë<ref name=":4">Lloshi Xh., ''[http://www.gazetadita.al/psalmet-shqip-te-kristoforidhit-per-toske-e-gege/ Psalmet shqip të Kristoforidhit për toskë e gegë]'', gazetadita.al, 10 dhjetor, 2015.</ref>. U përpoq të hapte një shkollë shqipe në Tiranë, por qe e pamundur duke qenë se autoritetet osmane nuk e lejonin këtë gjë prej ndodhive të pas-[[Lidhja e Prizrenit|Lidhjes së Prizrenit]]. Më 1888 u kthye në Elbasan ku punoi si gjyqtar, punë të cilën e ushtroi derisa vdiq<ref name=":1" /> më 1895 te shtëpia e Taq Budës<ref name=":0" />. U varros mbrapa absidës kryesore të [[Kisha e Shën Mërisë (Kala, Elbasan)|kishën Shën Mërisë]].
 
== Përkthime dhe vepra ==
Në Maltë përpilon dorëshkrimin ''Shënime mbi Shqipërinë, gjuha dhe përkthimi i shkrimeve të shenjta'' më 1860. I pajtuar prej Shoqërisë Biblike, Biblës i përktheu Besëlidhjen e Re, e cila u botua në Stamboll; ''Katër Ungjijtë dhe punët e Apostujve'' më 1866<ref name=":3" /> në variantin gegnisht me shkronja latine dhe më 1879 në variantin toskërisht me shkronja greke. Gjithashtu përktheu dhe iu botuan libra të ndryshëm të [[Besëlidhja e Vjetër|Besëlidhjes së Vjetër]]<ref name=":1" />. Mes dy botimeve përktheu dhe iu botuan ''Psalmet'' (1868 toskërisht ''Psalltiri'', 1869 gegërisht ''Psalteri'')<ref name=":4" />, ''Alfavitarin'' shqip (gegnisht 1866 & 1872, toskërisht 1872). Më 1870 është botuar ''Historia e shenjtësë shkronjë/Istoria e shkronjësë shënjtëruarë'' për djemtë, një përmbledhje e thjeshtuar dhe pjesë nga Dhiata e Vjetër, e cila merr rëndësi për informacionin në gjuhën shqipe për Biblën si tekst, autorësinë, historikun e librave të Biblës dhe veprimtarinë e Shoqërisë Biblike<ref>Bevapi K., ''[http://www.arkivalajmeve.com/Kristoforidhi-sjell-fjalen-e-Zotit-ne-gjuhen-e-memes.321824/ Kristoforidhi sjell fjalën e Zotit në gjuhën e mëmës]'', arkivalajmeve.com.</ref>. Nga duart e tij dolën disa përkthime dhe ai vetë, me trastën e librave në krahë, merrej me shitjen e përkthimeve dhe të abetareve të veta. ''Të-bërëtë dhe të dalët'' (toskërisht 1880), ''Nomi i dytë'' (toskërisht 1882) ''Fjalët e urta të Solomonit'' dhe ''Vivla e Isaisë'' (toskërisht 1884). ''Systema diellore'' dhe ''Jetëshkronja e njerëzvet të ndriçim'' shkruar më 1885. Ka lënë dorëshkrim ''Kriesa, Të dalët'' gegërisht, si edhe disa shkrime të tjera që nuk janë gjetur. Më 1882 boton në Stamboll me licensë prej Ministrisë së Arsimit të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] një gramatikë shqipe në dialektin toskë. Pas vdekjes të së shoqes një vit pas vdekjes së tij, dorëshkrimet, fjalori dhe çdo gjë që kishte lidhje me rilindasin mbetën te shtëpia e dhëndrrit, Dhimitër Bibasë, i shoqi i Kleopatrës<ref>''Kthejeni “babanë” e gjuhës shqipe në shtëpinë e tij'', [[Shekulli (gazetë)|Shekulli]], 2 nëntor 2015.
I pajtuar prej Shoqërisë Biblike, Biblës i përktheu Besëlidhjen e Re, e cila u botua në Stamboll; më 1872 në variantin gegnisht me shkronja latine dhe më 1879 në variantin toskërisht me shkronja greke. Gjithashtu përktheu dhe iu botuan libra të ndryshëm të [[Besëlidhja e Vjetër|Besëlidhjes së Vjetër]]<ref name=":1" />.
</ref>.
 
Vepra themelore e Kostandin Kristoforidhit, për të cilën punoi gjithë jetën, është ''[[Fjalori i gjuhës shqipe]]'' i përpiluar në toskërishte me shkronja greke dhe i botuar më 1904 në [[Athina|Athinë]]<ref name=":1" />.
Paraqiti disa nga idetë e rilindësve për njësinë e Shqipërisë autonome, për lashtësinë e virtytet e shqiptarëve, si edhe gjendjen e arsimit e të dialekteve të shqipes në punimin ''Shënime mbi Shqipërinë, gjuha dhe përkthimi i shkrimeve të shenjta'' ([[1860]]). U vendos mësues në Tunis deri më 1865, kur hyri në marrëdhënie me përfaqësuesin e ''Shoqërisë Biblike të Londrës në Stamboll''. Botoi më 1866 përtkhimin e parë gegërisht ''Katër Ungjijtë dhe punët e Apostujve'' dhe vijoi për shumë vjet përkthimet: ''Psallmet'' (1868 toskërisht, 1869 gegërisht), ''Dhjata e re'' (gegërisht 1869, toskërisht 1879), ''Të bërët dhe të dalët'' (toskërisht 1880), ''Nomi i dytë'' (toskërisht 1882) ''Fjalët e urta të Solomonit'' dhe ''Vivla e Isaisë'' (toskërisht 1884). Ka lënë dorëshkrim ''Krijesa dhe të dalët'' gegërisht, si edhe disa shkrime të tjera që nuk janë gjetur. Udhëtoi disa herë nëpër Shqipëri që nga viti 1870 për të mbledhur fjalë e shprehje nga goja e popullit, për të përhapur librat e vet dhe për t'u mësuar bashkatdhetarëve shqipen letrare. Shoqëria Biblike i ndërpreu marrëdhëniet me të më 1874 pa paralajmërim, sepse u vërtetua që ai nuk besonte në frymëzimin hyjnor të Biblës. U detyrua të shiste dru e qymyr e të hapte një pijetore në Tiranë, por jepte fshehurazi mësime të shqipes. U vendos përfundimisht më 1884 në Elbasan, ku vijoi të jepte shqipen fshehurazi derisa vdiq.
 
Veprimtaria e tij themelore ishte në dy fusha të lidhura ngushtë: për gjuhën dhe për shkollën shqipe. Botoi më 1867 ''Abetaren'' gegërisht, më 1868 toskërisht dhe libra të vegjël për nxënësit. Bashkë me atdhetarë të tjerë mori pjesë në '''Komisionin për alfabetin''' e për arsimin më 1867 në Stamboll dhe i vazhdoi më pas përpjekjet e përbashkëta për alfabetin. U përpoq me [[Hasan Tahsini]]n e të tjerë të ngrinte shkollën shqipe. Idetë më të rendësishme i ka shprehur në një letër drejtuar Nikolla Naços më 1888.
 
Vepra themelore e Kostandin Kristoforidhit, për të cilën punoi gjithë jetën, është ''[[Fjalori i gjuhës shqipe]]''. Më 1882 botoi ''Gramatikën e gjuhës shqipe'' sipas dialektit toskë; ka lënë edhe disa dorëshkrime me shënime gjuhësore. Përkrahte teorinë për prejardhjen pellazge të shqipes. Nxori në dritë vlera të shumta të visareve të gjuhës së popullit, dha ndihmesë të veçantë për pastërtinë e gjuhës dhe dëshmoi se dialektet e shqipes nuk kishin dallime të mëdha. Me lëvrimin që i bëri gjuhës shqipe në përkthimet e në veprat e tjera ndihmoi për themelimin e gjuhës letrare kombëtare. Provoi prozën me tregimin e shkurtër ''Gjahu i malësorëve.Hieja e Tomorit'' (botuar më 1902). Punoi për një sistem arsimor kombëtar, të mbështetur në një pedagogji e didaktikë përparimtare demokratike.
 
Në pikëpamjet politiko-shoqërore Kostandin Kristoforidhi ishte iluminist demokrat. Si rrugë kryesore shihte zgjimin kombëtar nëpërmjet shkollës e kulturës dhe gjuhën amtare e shihte si mjetin më të rëndësishëm për përparimin kombëtar. Ishte ndër përfaqësuesit e parë që u bënë shprehësit ideorë të lëvizjes kombëtare dhe bëri përpjekje për ta vënë në jetë programin e rilindësve në fushën e kulturës e të arsimit. Ai vdiq në vitin 1895.
 
==Vepra==
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Kostandin_Kristoforidhi"