Oliver Cromwell: Dallime mes rishikimesh

Ai udhehoqi forcat parlamentariste drej fitores se luftes civile dhe ishte nje nenshkruesit e udherit per vdekjen (ekzekutimin) e mbretiti [[Charles I]] Ai mori komanden e gjithë ushtrise britanike duke udhehequr nje fushate kunder forcave rojaliste Irlandeze dhe katolike duke rimarr nen kontroll [[Irlanda|Irlandën]] dhe ne kete periudhe Oliveri morri shume kompetenca dhe shkroi disa ligje te cilat disa zbatohen edhe sot. Pas disa komploteve ne Irlande ai miratoi edhe nje... se ligj penal kundra fisnikrise katolike dhe ne disa raste ju'a konfiskoi pasurine dhe tokat po ashtu ne vitet 1650-1651 udhehoqi nje fushate kunder ushtrise jakobine Skoceze<ref name="bbc.co.uk">http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/cromwell_oliver.shtml</ref>.

Oliver Cromwell eshte nje nga figurat me diskutueshme te [[Britania e Madhe|Britanis së Madhe]] i konsideruar si nje diktator agresiv per disa popuj keshtu eshte vlersuar nga historiani [[David Sharp]],nje diktator ushtarak i konsideruar nga [[Wisnton Churchil]] disa autore si [[Thomas Carlyle]] e konsiderojn si hero dhe revolucionar dhe krahsohn me [[Leon Trocky|Leon Trockin]],Ne vitin 2002 ishte i zgjedhur si nje nga dhjete personalitet me te shquara te gjitha kohrave ne [[Britani]] por sipas katolikeve irlandez,skocez dhe disave autorve kishtar eshte konsideruar si diktor gjenocidal duke u kritikuar ashper duke dhe se keto shtete vuajten shume ne kohen kur sundoi Oliveri<ref>http://www. name="bbc.co.uk"/history/historic_figures/cromwell_oliver.shtml</ref>.

Ka deshmi qe verteojne se Oliver Cromwell kishte vuajtur nga [[Depresioni|depresioni]]<ref name="notablebiographies.com">http://www.notablebiographies.com/Co-Da/Cromwell-Oliver.html</ref><ref>Libri Morrill faqe 34</ref> ne vitin [[1626]] kishte kerkuar trajtim te nje doktor me pseudonimin Theodore de Mayerne i cili per dy vite e trajtoi gjendjen depresive (melankolike) te Cromwellit ai thuhet se u sherua ne viti 1628 por jo plotësisht per disa probleme ai ishte thirrur para nje keshilli ne vitin 1630.

Ne vitin 1631 Oliveri kishte shitur shumicen e pronave qe kishte ne vendin e lindjes per disa arsye te pa qarta por thuhet se per shkak disa mosmarrveshjeve dhe ne kete faze u shperngul ne godinat [[St Ives]] në [[Cembridge]], Ai kishte nje ndikim emocional dhe shpirteror Ne vitin 1638 kishte shkruar nje leter me citime te shumta biblike dhe kishte pershkruar veten si shefi i mekatreve ai kishte vendosur qe ta ripertijte besimin e tij fetar qe te fitoj me shume vetebesim te vetja dhe te ishte plotesisht i pavarur dhe per mekatet e tij ti jepte llogari vetem zotit<ref>http://www name="notablebiographies.olivercromwell.orgcom"/faqs8.htm</ref><ref name="olivercromwell.org">http://www.notablebiographiesolivercromwell.comorg/Co-Da/Cromwell-Oliverfaqs8.htmlhtm</ref>

Ne muajin [[shkurt]] te vitit [[1647]] Oliveri kishte vuajtur nje semundje qe e kishte mbajtur disa muaj jashte skenes politike por ne kete kohe filluan disa kontradikta ne mes te Parlamentaristeve por pas sheriminit ai i u kthye skenes dhe jetes politike duke kundershtuar nje model parlamentarizmi skocez qe rrijthte nga Protestantet skocez dhe mos funksionimi i parlamentit nxinti pakenqesi tek ushtria e rimodeluar e Oliver Cromwellit se pa funkisonim e parlamentit ushtareve nuk mundeshin tu'a shperndani pagat dhe ne kete situate Oliver Cromwell morri per siper vetes negociat midis parlamentit dhe ushtrise se tij ku ne Maj te viti 1647 hyri ne seline e ushtrise per te diskutuar disaçeshtje mjaft te rendesishme.

Po ne kete kohe Cromwell themeloi nje keshill shteteror ('''Council of State''')<ref name="bcw-project.org">http://bcw-project.org/church-and-state/sects-and-factions/levellers</ref> ne te cilin ne baze te emrimit qe behej nje here ne vit ky hynin pjestaret e aristokracise se pasur, Kyetari i Keshillit emerohej ne afatin prej 1 muaj nga ana e Parlamentit, Ky keshill do ti fitoje disa kompetenca te fuqishme dhe do te shendrohej ne organin me te rendesishem te shtetit.

Ne kete kohe Levelert u kthyen kundra Oliver Cromwell per shkak qe ishin te pakanaqur me vendimet e tija dhe ishin te zhgenjyer se nuk perfituan asgje dhe ne kete menyre planifikuan te ngrin krye kunder Oliver Cromwell dhe Republikes se tij kjo u vlersua si nje levizje teper radikale te cilet u quajten ('''Diger''' apo '''Levelert e vertete''')<ref>http:// name="bcw-project.org"/church-and-state/sects-and-factions/levellers</ref> pikpamjet e tyre ishin te bazuar mbi vepren e [[Thomas Moore]] e cila quhej [[Utopia]] pra nenkupton nje karkater po thuajse komunist dhe shpreheshin edhe me mire me vepren e autorit [[Gerard Winstanly]] dhe ajo veper ishte ('''Act of Freedom''' apo shqip:'''Ligja e Lirisë''') te cilet deshiron largimin e aristoracise se pasur dhe Oliver Cromwellit nga pushteti por me vone keta Leveler te udhehequr nga [[John Lilburne]] per te realizuar nje marrveshje me Oliver Cromwellin per barazi mes klasave shtetrore kur ky grup filloj uzurpimin e tokave te klases se larte dhe ti punonin ateher forcat e Ushtrise se Cromwell i slumuan kto grupe te Levelerve duke i shkatruar ato perfundimisht dhe ne pikerish ne kete kohe Oliver u perball me njer rrebelim ne [[Irlanda|Irlande]] dhe nisi ta bente gati ushtrin per te nisur fushatat kunder rrebellimit ne [[Irlanda|Irandë]] sundimi i Oliver Cromwellit zgjati deri me [[3 Shtator]] [[1658]] kur vdiq sundimi i tij katakterizohet me Themelimin e Commonwealth,Fuashtat kundra [[Iralnda|Irlandes]] dhe [[Skocia|Skocise]],Potektortin dhe Hartimin e Kushtetutes se pare Angleze e tj<ref>Historia e Institucioneve Shteterore dhe Juridike faqe 276 autoret Dr.Sc.[[Hilmi Ismaili]] dhe Dr.Sc.[[Fatmir Sejdiu]]</ref>...

Pas ekzekutimit te mbretit tiranik [[Charles I]] Oliver Cromwell se bashku me deputet e parlamentit shpallen '''Commonwealth of England apo Republika e Anglisë''' kjo republike ishte ishte shume e pa qendrueshme dhe nuk kishte nen kontroll [[Skocia|Skocinë]] ndersa në Irland situata ishte shume e komplikuar dhe ishte ne nje prag te kryengritjes ku me vone kjo kryengritje u realizua dhe Oliver Cromwell u detyra te ndermarre fushata ushtaraka per ta shtypur kryengritjen e Irlandezëve gjate ksaj periudhe ne vitin 1649 Anglia u shpall '''Commonwealth i Lirë''' po ashtu kjo periudhe karakterizohet edhe me perpjeken e Oliver per ti bashkuar parlamentaristet pasi ishin perqar keta qe ishin ndare nga Oliver Cromwell quheshin '''Leveler''' ishin te pa kenaqur me Oliver Cromwell sepse sipas tyre ai nuk jau dha te drejtat e tyre qe ju takonin por nje prej Levelerve qe ishte nje St Johni i cili ishte nje komandant i shquar ushtrie u bind ti bashkohej Parlamentit anglez por nuk u pajtua plotesisht me Oliverin por nderkohe Monarkistët (Rojalistet) ishin rigrupuar ne [[Irlanda|Irlandë]] dhe planifikonin ta rrezonin Oliver Cromwell-in dhe Parlamentaret nga pushteti dhe ne vitin 1650 Oliver Cromwell pregaditi ushtrine kunder tyre,Ushtria e Monarkisteve dhe e Mbretit ne ekzil [[Charles II]] vellau i [[Charles I]] kishin lidhur nje Aleance me [[Irish Catholic Confederation]] nje grup qe kerkonte pavarsine nga Parlamentaret e Anglis dhe kerkonin krijmin e nje mbreterie apo konferderate ku ata do te fitoni pavarsi te gjere ose si nje lloj autonomie politke te gjere ky grup u be shume i rrezikshem klanet e tyre ishin ne rritje e siper dhe çdo dite po rigrupoheshin per kete Oliver Cromwell u detyrua ta organizoi ushtrine e rimodeluar per te arritur qe ti shtypte Irlandezet dhe rojalistet, Gjate kesaj periudhe te kohes Oliver Cromwell ishte perballur me disa komplote te organizuar nga levizjet e Levelerve te cilet derzertuan nga ushtria e Oliver Cromwellit por keto komplote kundra '''Commonwealth''' nuk pate sukses dhe shume dezertorë u kapen nga ushtria e Oliver Cromwell dhe shumica prej tyre u denuan me vdekje per tradheti dhe u denuan me vdekje, Keto kryengritje ndodhen pasi ne Debatin e organizuar [[Putney]] dy grupet e parlamentreve deshtuan te realizonin nje kompromis per nje kushtetute dhe keshtu lind mos marveshje mes Oliver Cromwell dhe Levlerve dhe disa grupeve feudale sepse ata nuk perfituan asgje per veç shpalljes Republike (Commonwealth pas ekzukutimit te mbretit<ref>http:// name="bcw-project.org"/church-and-state/sects-and-factions/levellers</ref><ref>Libri Historia e Institucioneve Juridike dhe Shteterore autoret Dr.Sc.[[Hilmi Ismaili]] dhe Dr.Sc.[[Fatmir Sejdiu]]</ref>

[[Oliver Cromwell]] ne vitin [[1649]] sulmoi dhe pushtoi Irlanden per shkak se u konsiderua nje rrezik shume i madh nga '''Aleanca e Konfederatës Katolikëve Irlandezë''' e cila se bashku me Kavalieret e ushtrise rojaliste kishin nenshkruar nje marrveshje e cila nenkuptonte se ishte nje aleance ushtarake dhe luftarake dhe kjo aleance permbante rrezik per Commonwealth-in e sa po themeluar por ne kete kohe situata ne [[Irlandë]] ishte jashtezakonisht e komplikuar sepse ekzistonin grupe te ndryshme protestante e katolike qe disa perkahani Oliver Cromwell-in dhe ushtrine e Kokërrumbullakeve (Parlamentaret) e disa perkahin fanatiket katolik irlandez dhe ushtrine e mbretit<ref>http://www.amazon.com/Confederate-Catholics-War-1642-Studies/dp/1859182445</ref>

Oliver Cromwell urrehej nga katoliket ne aspektin fetar sepse Oliver Cromwell ishte Puritan nje sekt fetar protestant dhe nuk ishte katolike dhe pse Oliver Cromwelli kishte fajsuar Papën per perzekutimin e Protestanteve ne [[Europë]] dhe ne kete kohe Irlanda kur ishte duart e parlamentareve 1646-1649 Puritanet morren masa dhe dobesuan pushtetin e kishes se vatikanit ne kishat Irlandes kjo irrtoi pa mase katoliket Irlandez.

Beteja e Donbar u zhvillua [[3 Shtator]] [[1650]] ne qytetin [[Donbar]],[[Skocia|Skoci]] forcat veterane te ushtrise se Parlamentit te kryesuar nga Oliver Cromwell u ballfaquan me ushtrine konservatore skoceze e cila ishte mjaf e organizur dhe udhehiqej nga nje ish gjeneral i Oliver Cromvell-it me pseudonimin Lord [[David Leslie]] kjo betej ishte shume rrezikshme spse ne rradhet e ushtrise se Oliverit filloj te perhapejn nje epidemi dhe kjo rrezikoi qe Oliver Cromwell ta evakuonte ushtrin mirpo papritmas Oliver Crowell sulmon me gjitha forcat ushtria e tij e parlamentit e rimodeluar arrijn qe per bukuri ta thyen ushtrin e David Leslie keshtu ushtria e Oliver Cromwell arrijn ti shkaktoj ushtrise konsevatore 4000 ushtare te vrare dhe duke i'a kapur rob 10000<ref name="ReferenceA">http://bcw-project.org/military/third-civil-war/dunbar</ref> ushtare te cilet u ben te burgosur dhe Oliver Cromwell arriti fitore te madhe sepse ushtria e tij pesoi pak deme ushtria Oliverit pesoi vetem me 20 ushtare te vrare dhe 58 te plagosur kete fitore Oliveri ja dedikoj Zotit dhe Anglise dhe po ashtu popullit te tij te dashur Anglez<ref name="ReferenceA"/><ref>Dunbar 1650: Cromwell's Most Famous Victory</ref><ref>http://bcw-project.org/military/third-civil-war/dunbar</ref>

Nga mesi i vitit 1649 e deri ne vitin 1651 Cromwell kishte dashur te iniconte zgjedhje per Parlamentin te reja pas ekzektutimit te mbretit [[Charles I]] dhe duke perfshire Tri shtetet e medha [[Skocia|Skocine]],[[Irlanda|Irlandën]] dha Angline ne nje shtetet edhe perkundrazi situata ishte shume e brishte dhe vendi ishte ne nje katrahure fetare dhe kjo anarki fetare e beri te pavendosur rreth datave su kur do te mbaheshin zgjedhjet nga tere ky presion ne prill te vitit [[1653]] kerkoi qe te bente nje qeveri prej 40 antarve te cilet ishin kryesisht Ushtarak<ref>Worden, Blair (1977). The Rump Parliament</ref> Cromwell ishte zemëruar kështu nga kjo që më [[20 prill]] [[1653]], i mbështetur nga rreth dyzet Musketeers, ai pastruar dhomën dhe shpërndau parlamentin me forcë. Disa llogaritë ekzistojnë e këtij incidenti: në një, Cromwell është menduar të kanë thënë "ju jeni jo Parlamenti, unë them se ju jeni jo Parlamenti; unë do t'i japë fund të seancës tuaj<ref>Libri Abbott faqe 643</ref>" Të paktën dy llogari dakord që Cromwell rrëmbeu. deri te uji, simbol i fuqisë së Kuvendit, dhe kërkoi që "stoli" të hiqet. trupat Cromwell-së ishin të urdhëruar nga [[Charles Worsley]], më vonë një prej gjeneralëve të tij të mëdha dhe një nga këshilltarët e tij më të besuar, të cilëve u janë besuar topuz.

Oliver Cromwell pas qerimit te hesapeve me Leveleret dhe Digeret i hyri punes ta formoje pushtetin e tij ky pushtet ishte i pavarur dhe me vone do te mirrte nje karakter te qeverisjes diktatoriale<ref>Libri Historia e Institucioneve Juridike dhe Shteterore faqe 277 Protektorati i Oliver Comwellit atorët e librit Dr.Sc.[[Hilmi Ismaili]] dhe Dr.Sc.[[Fatmirs Sejdiu]]</ref><ref>Libri Historia e Kohes se re botuar ne [[Tirana|Tiranë]] ne vitin 1980 vollimi 1/1</ref> Me vone Oliver Cromwell do ta therras parlamentin e tij te ri qe ne ate kohe quhej Parlameti i Barebone-s qe perbehej per idhetareve te tij te besuar kjo seance kishte qellim ta miratonte nje Kushtetute e cili sipsas te dhenave ishte nje kushtetute e shkruar ne nje tekst unik dhe ishte kushtetuta e fundit e shkruar ne [[Anglia|Angli]] qe do te emrohej me emrin '''The Instrument of Government (Instrumenti i Qeverisjes)''' Sipas Oliver Cromwellit ky akte i larte qe njihej edhe si '''Kushtetuta e Oliver Kromwellit''' parashite nje modernizim te [[Anglia|Anglise]] por munde thuhet sipas disa ideologeve ky sistem qe parashihej me Kushtuten e hartuar nga Oliver Cromwell kapercente edhe idente moderne dhi ishte shume i guximshem ky dokument ngjasonnte dhe parafytorone Angline ta bente me nje sistem rregullativ sikure se [[Sh.B.A]]-ja ka sot<ref>Libri Historia Institucioneve Juridike dhe Shteterore ''Protektoratii i Oliver Cromwell faqe 277</ref><ref>Libri i Maurious faqe 60</ref>

Akti apo Kushtetuta e emruar '''The Instrument of Government''' u be akti me i larte politike dhe jurdik i Commonwealth-it te [[Anglia|Anglisë]],[[Skocia|Skocisë]],[[Wales|Uellsit]] dhe [[Irlanda|Irlandës]] ose konkretish ketu fillon dhe '''Protektorati i Oliver Cromwellit spse sipas aktit The Instrumet of Government u krijuan norma dhe dispozita ligjore qe Oliver Cromwellit i jepnin komeptenca ne keto shtete''' ose me konkretisht ne '''nenin 1''' thuhej se pushteti legjislativ suprem i takon popullit te bledhur ne Parlament ndersa pushteti suprem i ekzekutivit i takonte '''Lord Protektorit''' te [[Anglia|Anglise]],[[Wales|Uellsit]],[[Skocia|Skocise]] dhe [[Irlanda|Irlandes]] qe ne kete raste Lord Potektor u be Oliver Cromwell ky titull nekuptonte '''Lord Protektor ose Zoti mbrojtes i shteteve te Commonwealth''' qe ne kete rast ai kishte autoritet ekzekutiv ne Angli,Skoci,Uelles dhe Irlande dhe sipas nenit 2 Lordi Potektori te do ta qeveriste vendin me ndihmen e keshillit te perbere prej 21 deri me pak se 13 antare.

Oliver Cromwell vdiq me [[3 Shtator]] [[1658]] ne moshen 59 vjeçare<ref>http://www. name="olivercromwell.org"/faqs8.htm</ref>,

Pas vdekjes se tij djali i tij Riçardi morri pushtetin dhe u be Lord Protetktor dhe trashigoi pushtetin e len nga ati por ai nuk kishte aftesite per ta qeverisur vendin dhe nuk mundej ta kontrollonte as Parlamentin dhe as Ushtrine dhe ishte nen presion te madhe dhe ne Angli kishin filluar disa rryma radikale Puritane dhe Riçardi dha dorheqje dhe duke i dhen fund '''Protektoratit te Oliver Cromwell-it''' mirpo pas dorheqjes ai morri disa poste ne qeveri dhe ne kete rast gevenatori i Skocise qe ishte vendosur nga Oliver Cromwell ai ishte George Monck u vendos ne krye te regjimenteve te ushtrise se rimodeluar nga Oliver Cromwell dhe vendosi rendin dhe beri perseri funksional parlamentin<ref name="cambridgeshire.gov.uk">http://www.cambridgeshire.gov.uk/leisure/museums/cromwell/online/</ref> por ne vitin 1660 mbreti Charlesi II erdhi ne pushtet dhe ristauroi dinastine e Stjuartve dhe rivendosi monarkin ne [[Angli]]<ref>Libiri Histori e Institucioneve Juridike dhe Shteterore faqe 280</ref><ref>Libri Miller botuar [[1991]] faqe 24-25</ref>

Ne vitin 1660 forcat e Mbretit [[Charles II]] te drejtuara nga [[George Monck]] i cili kishte qenë nje nga njerzite e besuar te Oliver Cromwell-it arriten ta permbysin parlamentin dhe ta rivendosin serish Monarkine ne [[Angli|Angli]] dhe mbreti [[Charles II]] u rikthye nga ekzili per ta qeverisur vendin dhe me [[30 Janar]] [[1661]] ne pervjetorin e ekzkutimit mbretit [[Charles I]] trupat mbreterore hyren [[Westminster Abbey]] aty ku ishte varrosur trupi i Oliver Cromwell-it ata zhvarrosen trupin e tij bashke me trupin e Oliver Cromwell u zhvarrosen edhe trupat e bashkpunetreve te tij qe ishin [[Henry Ireton]],[[Robert Blake]],[[John Bradshaw]] por vetem vajza e Oliver Cromwellit Elizabeta u lejua te prehej e qete ne vare ndersa per trupat e Oliver Cromwellit dhe bashkuntoreve te tyre fillojn nje ritual ekzekutim koka ju vare ne nje trekembesh me zingjire dhe keshtu i'a prene kokem per se vdekuri me pas trupi ju hodhe ne nje grope ndersa koka e tij ju shafqe ne [[Westminster Hall]] ku çendroi deri ne vitin 1685 dhe me pas supozohet se Koka e Oliver Cromwellit gjoja se ishte ne pronesi tek disa njerez te ndryshem ne vitin 1814 kishte qene ne duart e [[Henry Wilkinson]] para se prefundimisht ne vitin 1960 Koka ju varros ne Kolegjin [[Sidney Sussex College]] ne [[Cembridge]] vendi ky eshte varrosur nuk dihet sakte por dihet se eshte poshte pllakes ku tregon vendin<ref name="cambridgeshire.gov.uk"/><ref>[http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,809453,00.html]</ref><ref>http://edition.cnn.com/2007/LIVING/wayoflife/08/21/mf.missing.famous/index.html?imw=Y&iref=mpstoryemail</ref><ref>http://www.cambridgeshire.gov.uk/leisure/museums/cromwell/online/</ref>