Azia: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Rreshti 415:
== Ekonomia ==
{{Kryesor|Ekonomia e Azisë}}Azia ka e dytë më të madh [[Real versus nominal value (economics)|nominale]] GDP të gjitha kontinentet, pas Evropë, por më e madhe kur matet në [[Purchasing power parity|paritetit të fuqisë blerëse]] .Që nga vitit 2011, ekonomitë më të mëdha në Azi janë [[China|Kina]] , [[Japan|Japonia]] , [[India]] , [[South Korea|Korea e Jugut]] dhe [[Indonesia|Indonezia]] . <sup>[[Asia|[36]]]</sup> Bazuar në vende Zyra Global 2011, Asia dominuar vendet zyre me 4 të lartë 5 qenë në Azi, [[Hong Kong]] , [[Singapore|Singapor]] , [[Tokyo|Tokio]] , [[Seoul|Seul]] dhe [[Shanghai]] . Rreth 68 për qind e firmave ndërkombëtare kanë zyra në Hong Kong. <sup>[[Asia|[37]]]</sup>
Në fund të viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000, ekonomitë e PRC <sup>[[Asia|[38]]]</sup> dhe India janë në rritje të shpejtë, të dy me një normë mesatare vjetore prej më shumë se 8%. Vende të tjera të kohëve të fundit shumë të-lartë të rritjes në Azi përfshijnë [[Israel|Izraelin]] , [[Malaysia|Malajzia]] ,[[Indonesia|Indonezia]] , [[Bangladesh|Bangladeshi]] , [[Pakistan|Pakistani]] , [[Thailand|Tailanda]] , [[Vietnam|Vietnami]] , [[Mongolia]] , [[Uzbekistan|Uzbekistani]] , [[Cyprus|Qipron]] dhe [[Philippines|Filipinet]] , dhe minerale të pasura vendet të tilla si [[Kazakhstan|Kazakistani]] , [[Turkmenistan|Turkmenistani]] , [[Iran|Irani]] , [[Brunei]] , [[United Arab Emirates|United Arabe]] , [[Qatar|Katari]] , [[Kuwait|Kuvajti]] , [[Saudi Arabia|Arabia Saudite]] , [[Bahrain|Bahreini]] dhe [[Oman|Omani]] .
Sipas [[Economic historian|historianit ekonomike]] [[Angus Maddison]] në librin e tij ''The World Ekonomisë: Një mijëvjeçar Perspektiva'' , India kishte ekonominë më të madhe në botë gjate 0 pes dhe 1000 pes. <sup>[[Asia|[39]]] [[Asia|[40]]]</sup> Kina ishte [[Economic history of China|ekonomia më e madhe dhe më të avancuara]] në tokë për shumë e regjistruar historia, <sup>[[Asia|[41]]] [[Asia|[42]]] [[Asia|[43]]] [[Asia|[44]]]</sup> derisa [[British Empire|Perandoria britanike]] (me përjashtim të [[British India|Indisë]] ) e arriti atë në mesin e shekullit të 19-të. Për disa dekada në fund të shekullit të njëzetë Japonia ishte ekonomia më e madhe në Azi dhe të dytë më e madhe e çdo komb i vetëm në botë, pasi duke tejkaluar [[Soviet Union|Bashkimin Sovjetik]] (e matur në prodhim neto materiale) në vitin 1986 dhe Gjermani në vitin 1968. (NB: A numri i ekonomive supernational janë më të mëdha, të tilla si [[European Union|Bashkimi Evropian]] (BE), të [[North American Free Trade Agreement|Marrëveshjes së Amerikës së Veriut Tregtisë së Lirë]] (NAFTA) ose [[APEC]] ). Kjo përfundoi në vitin 2010, kur Kina arriti Japoninë për t'u bërë ekonomia e dytë më e madhe në botë.
Në fund të viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990, GDP e Japonisë ishte pothuajse aq i madh (metoda e tanishme kursit të këmbimit), si ajo e pjesës tjetër të Azisë së bashku. <sup>[ ''[[Wikipedia:Citation needed|Citim i duhur]]'' ]</sup> në vitin 1995, ekonomia e Japonisë pothuajse ishte i barabartë me atë të SHBA-ve, si ekonomia më e madhe në bota për një ditë, pas monedhën japoneze ka arritur një rekord prej 79 [[Japanese yen|jen]] / US $. Rritja ekonomike në Azi që prej Luftës së Dytë Botërore në vitet 1990 ishin të përqendruara në Japoni, si dhe katër rajonet e Koresë së Jugut, Tajvani, Hong Kongu dhe Singapori gjenden në [[Pacific Rim]] , të njohur si [[Four Asian Tigers|tigrat aziatikë]] , të cilat kanë tani të gjitha të marra zhvilluar Statusi vend, që ka më të lartë të [[GDP per capita|PBB për frymë]] në Azi. <sup>[[Asia|[45]]]</sup>
[[Mumbai]] është një nga qytetet më të populluara në kontinent. Qyteti është një infrastrukturë dhe turizëm shpërndarës, dhe luan një rol të rëndësishëm në [[Economy of India|ekonomi të Indisë]] .
Është parashikuar që [[India]] do të arrijë Japoninë në terma të PBB-së nominale në vitin 2020. <sup>[[Asia|[46]]]</sup> Në 2027, sipas [[Goldman Sachs]] , Kina do të ketë ekonominë më të madhe në botë. Disa blloqet tregtare ekzistojnë, me më të zhvilluara qenë [[Association of Southeast Asian Nations|Shoqata e Kombeve të Azisë Juglindore]] .
Azia është kontinenti më i madh në botë me një diferencë të konsiderueshme, dhe kjo është e pasur në burime natyrore, të tilla si naftë, pyje, peshk, ujë, oriz, bakri dhe argjendi. Prodhuese në Azi ka qenë tradicionalisht i fortë në Mesme dhe Azinë Juglindore, veçanërisht në [[China|Kinë]] , [[Taiwan|Tajvan]] , [[South Korea|Korenë e Jugut]] , [[Japan|Japoni]] , Indi, [[Philippines|Filipine]] , dhe [[Singapore|Singapori]] . Japonia dhe Korea e Jugut vazhdojnë të dominojnë në fushën e [[Multinational corporation|korporatave multinacionale]] , por gjithnjë e PRC dhe India janë duke bërë arritur rezultate të rëndësishme. Shumë kompani nga Evropa, Amerika e Veriut, Korea e Jugut dhe Japonia kanë operacionet në vendet në zhvillim të Azisë për të përfituar nga furnizimin e saj të bollshme të punës së lirë dhe infrastrukturës relativisht të zhvilluar.
Sipas [[Citigroup]] 9 e 11 [[3G (countries)|Global rritjes Gjeneratorë]] vendeve vinin nga Azia nxitur nga popullsisë dhe rritjen e të ardhurave. Ata janë [[Bangladesh]] , Kina, India, Indonezia, [[Iraq|Iraku]] , Mongolia, Filipinet, [[Sri Lanka]] dhe Vietnam. <sup>[[Asia|[47]]]</sup> Asia ka katër qendra kryesore financiare: Tokio, Hong Kong, Singapor dhe Shanghai. [[Call center|Tërhiqni vëmendjen e qendrave]] dhe [[Business process outsourcing|Biznes Procesit Transferime]] (BPOs) janë duke u bërë punëdhënësit të mëdha në Indi dhe Filipine për shkak të disponueshmërisë së një grupi të madh të shumë të aftë, [[English language|anglisht-folëse]] punëtorë. Rritja e përdorimit të jashtme ka ndihmuar rritjen e Indisë dhe Kinës, si qendrat financiare. Për shkak të industrisë së tij të madhe dhe tejet konkurruese të teknologjisë së informacionit, India është bërë një qendër e madhe për burimet e jashtme.
Në vitin 2010, Asia kishte 3.3 milion milionerë (njerëzit me vlerë neto mbi US $ 1 milion përjashtuar shtëpitë e tyre), pak më poshtë Amerikën e Veriut me 3.4 milionë milionerë. Vitin e kaluar Asia kishte përmbysur Evropë. <sup>[[Asia|[48]]]</sup> Citigroup në raportin e Pasurisë 2012 deklaroi se Asian Centa-milioner arriti pasurinë në Amerikën e Veriut për herë të parë si "qendër ekonomike e gravitetit" në botë ka vazhduar të lëvizin në lindje. Në fund të vitit 2011, ka qenë 18.000 njerëz aziatike kryesisht në [[Southeast Asia|Azinë Juglindore]] , Kina dhe Japonia të cilët kanë të paktën $ 100 milionë në asetet e disponueshme, ndërsa Amerikën e Veriut, me 17.000 njerëz dhe Evropa Perëndimore me 14.000 njerëz
{| align="right" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|+ <big>'''Ekonomia e Azisë'''</big><br /><small>Gjer më vitin 2003</small>
Line 455 ⟶ 472:
Azia u emërua pas themeluesit dhe i ati i banorëve të qytetit, Azia Alamatugiugele i cili sipas historisë gojore jetoi rreth 1400 vjet më parë (470-585 AD). Azia, Orsumoghu, Mbosi dhe Isseke ishin bijtë e Osunano nga gruaja e tij të parë i cili është pronar i pjesës së tokës që shkurtimet në të gjithë Azia dhe Orsumoghu njohur si Ama-Lolo (tokës bujqësore lolo-së). Osunano nga ana e tij është një bir i Igbonano. Para se të vijë e njerëzve të bardhë, ishte një rajon i vendit Igbo quajtur Igbonano. Një përzierje e klaneve, Igbonano ishte vendosur gjoja në zonën tashmë të zënë nga disa tridhjetë bashkësive autonome nga të dy Anambra dhe shteteve IMO.
Këto komunitete në aksin perëndimore të zonës kufitare Anambra-Imo, deri sot ende kanë shumë gjëra të emrave të përbashkët p.sh. ngjashme të idhujve, një lloj i maskarade stërgjyshore quajtur 'mmanwu ozaebile', një stil i ngjashëm i ceremonisë kuqe titullit cap graced me muzikë uhio , një grup i prefikset titullin ozo (Ezike, Dara, Duru, Dim, Ume, Ezeani, Ezeahia, Ezeloma dhe Okpara) etj Azia kishin katër djem, Dara-NSU, Ezebo, Ihite dhe Ukwakwa. Këta bij janë themeluesit e pesë fshatrave në Azia domethënë Umudansu, Umudiokpara, Ihite, Ukwakwa dhe Abam. Populli i Umudiokpara dhe Abam janë pasardhësit e Ezebo djali i dytë i Azia. Ezebo kishte dy djem të mëdha: Ezike Okwe (Diokpara) dhe Abamliwu (Abam). Pasardhësit e tyre u bënë të shumta dhe të formuar dy fshatra por ata zgjodhën një aksion si Ezebo-familje në Azia. Më pas pasardhësit e Abamliwu revoltuar dhe janë dhënë autonomi.Historia e Azisë mund të shihet si historitë veçanta të disa rajone periferike bregdetare: [[East Asia|Azinë Lindore]] , [[South Asia|Azinë Jugore]] , [[Southeast Asia|Azia Juglindore]]<nowiki/>dhe [[Middle East|Lindjen e Mesme]] , të lidhura nga masa e brendshme e Azisë Qendrore [[Steppe|stepat]] .
Periferia bregdetare është shtëpi për disa nga qytetërimeve më të hershme të botës të njohur, secili prej tyre zhvillimit luginat pjellore përreth lumenjve. Qytetërimet në [[Mesopotamia|Mesopotami]] , [[Indus Valley|Valley Indus]] dhe [[Huanghe River|Huanghe]] përbashkët shumë ngjashmëri. Këto qytetërime mund të kenë teknologji të shkëmbyer dhe ide të tilla si [[Mathematics|matematika]] dhe timon. Risi të tjera, të tilla si shkrim, duket se janë zhvilluar në mënyrë individuale në çdo fushë. Qytetet, shtetet dhe perandoritë e zhvilluara në këto ultësira.
Rajoni qendror stepë kishte qenë prej kohësh i banuar nga nomadët kali-montuar që mund të arrijnë të gjitha fushat e Azisë nga[[Steppe|stepat]] . Zgjerimi hershme postulatit nga stepe është ajo e [[Proto-Indo-Europeans|indo-evropianë]] , i cili përhap gjuhët e tyre në Lindjen e Mesme, Azia Jugore, dhe kufijtë e [[China|Kinës]] , ku [[Tocharians]] banuar. Pjesa veriore e Azisë, duke përfshirë shumë nga [[Siberia|Siberi]] , ishte kryesisht i paarritshëm për nomadët stepë, për shkak të pyjeve të dendur, klimës dhe [[Tundra|tundër]] . Këto zona kanë mbetur të populluar shumë të paktë.
[[Silk Road]] lidhur shumë qytetërime të gjithë Azinë <sup>[[Asia|[30]]]</sup>
Qendra dhe peripheries ishin kryesisht mbahen të ndara nga male dhe shkretëtira. Në [[Caucasus|Kaukaz]] dhe [[Himalaya|Himalaja]] Malet dhe [[Karakum Desert|Karakum]] dhe[[Gobi Desert|Gobi]] shkretëtira formuar barrierat që kalorësit stepë mund të kalojnë vetëm me vështirësi. Ndërsa banorët e qytetit urbane ishin më të avancuar teknologjikisht dhe shoqërore, në shumë raste ata mund të bëjnë shumë pak në aspektin ushtarak për të mbrojtur kundër një luzmë montuar të stepë. Megjithatë, ultësira nuk kishte kullota të mjaftueshme të hapura për të mbështetur një forcë të madhe horsebound; për këtë dhe arsye të tjera, të [[Nomad|nomadë]] që pushtuan shtetet në Kinë, Indi dhe në Lindjen e Mesme shpesh gjetur veten duke iu përshtatur, shoqëritë më të pasura lokale.
Islamike [[Caliphate|Kalifati]] mori Lindjen e Mesme dhe Azinë Qendrore gjatë [[Muslim conquests|pushtimeve myslimane]] të shekullit të 7-të. [[Mongol Empire|Perandoria mongole]]<nowiki/>pushtoi një pjesë të madhe të Azisë në shekullin e 13, një zonë që shtrihet nga Kina në Evropë. Para pushtimit mongol, [[Song dynasty|Song dinastia]]<nowiki/>thuhet se kishte rreth 120 milionë qytetarë; 1300 regjistrimi i cili pasoi pushtimin raportuar rreth 60 milionë njerëz. <sup>[[Asia|[31]]]</sup>
[[Black Death|Vdekja Zi]] , një nga më shkatërruese [[Pandemic|pandemitë]] në historinë njerëzore, mendohet të ketë origjinën në fushat e thata të Azisë Qendrore, ku më pas udhëtoi përgjatë [[Silk Road]] . <sup>[[Asia|[32]]]</sup>
[[Russian Empire|Perandoria Ruse]] filloi të zgjerohet në Azi nga shekulli i 17, dhe përfundimisht do të marrë kontrollin e gjithë Siberi dhe më të madhe të [[Central Asia|Azisë Qendrore]] deri në fund të shekullit të 19-të.[[Ottoman Empire|Perandoria Osmane]] kontrolluar Anadollin, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Ballkanin nga shekulli i 16 e tutje. Në shekullin e 17, [[Manchu people|Manchu]] pushtoi Kinën dhe themeloi [[Qing Dynasty|dinastinë Qing]]. Islamik [[Mughal Empire|Mughal Perandoria]] dhe Hindu [[Maratha Empire|Maratha Perandoria]] e kontrolluar shumë të Indisë në shekujt e 16 dhe 18 respektivisht. <sup>[[Asia|[33]]]</sup>
== Gjuhët dhe literatura ==
| |||