Korça: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Refuzoi ndryshimin e fundit të tekstit (nga 2607:FB90:1D36:EBFB:3D56:E9C0:4979:A4C8) dhe riktheu rishikimin 1580994 nga Flladimi: ndryshime jo konstruktive |
Marbott (diskuto | kontribute) rregullim i sintaksës |
||
Rreshti 13:
| stema_figura = Korçe logo.svg
| stema_artikulli = Stema e Korçës
| stema_gjerësia =
| shteti = ALB
Rreshti 34:
| popullsia_urbane =
| popullsia_metropolitane =
| dendësia =
| prefiksi = 082
Rreshti 48:
| www = www.bashkiakorce.gov.al
| www_përshkrimi =
| www_gjuha = sq |en
| harta_foto =
Rreshti 70:
}}
'''<big>Korça</big>''' është një qytet në [[Shqipëria|Shqipërinë]] jug-lindore. Korça është edhe qendra e prefekturës me të njëjtin emër. Është një nga bashkitë më të mëdha të vendit me rreth 90.000 banorë të regjistruar.
== Historia ==
Line 81 ⟶ 80:
=== Mesjeta ===
Krahina e Korçës ra nën sundimin e perandorit bullgar Boriz në vitin 853. Ai formoi në këtë zonë njësinë administrative të emërtuar “Kutmicevicë”, që në shqip do të thotë “Tokë e porsa pushtuar”. Forcat bullgare qëndruan deri në vitin 1018.
Njoftimi më i hershëm i shkruar mbi ekzistencen e qytetit të Korçës vjen nga kronika mbi historinë dhe gjenealogjinë e familjes feudale shqiptare të Muzakajve, shkruar nga Gjon Muzaka me 1510. Shkruesi kur numëron zotërimet e Andre Muzakës I, i cili arriti titullin Sebastokrator më 1280-1281 dhe u bë zot i një krahine të gjerë që shtrihej në të gjithë Shqipërinë Qendrore deri në lumin Vjosë në jug, me kryeqendër Beratin dhe që përfshinte ndërmjet të tjerave Myzeqenë, Tomoricën, Oparin,Devollin, Kosturin, përmend dhe Korçën me emrin ‘Kovica’, të cilën e cilëson qytet. Nga fund i shekullit XIII e deri në prag të pushtimit osman, zona o Korçës u bë pjesë e Principatës së Muzakajve të cilët ishin me origjinë nga Opari.
=== Sundimi osman ===
Në vitin 1440 osmanët pushtuan zonën e Korçës. Qyteti modern i Korçës u formua në shekullin XV kur Iljaz Bej Mirahori<ref name="Iliaz Bej Mirahori">'''Iljaz Hoxha''' i njohur edhe si Iljaz Bej Mirahori ishte udhëheqës i Jeniçerëve shqiptarë, shkencëtar dhe mësues personal i sulltanit Bajaziti II. Hoxha u martua me të bijën e sulltan Mehmetit II, Pushtuesit, i cili e emëroi sanxhakbej të zonës së Korçës. Iljazi e zhvilloi Korçën si nga ana kulturore edhe ushtarake. Në 1494 (ose 1496) ndërtoi xhaminë e qytetit. Sot një lagje në Stamboll mban emrin e Iljaz Mirahorit.
Korça përmendet edhe gjatë luftës Veneto-turke (1644-1669), ku tregtarët elbasanas ndiqnin rrugën e gjatë me shumë stacione Elbasan-Korçë-Sarandë-Korfuz-Venedik. Në Korçë ata shisnin prodhime manifakturaile dhe blinin prodhime blektoriale.
Qyteti nisi të lulëzojë pas bastisjes së Voskopojës<ref>Voskopoja ishte qëndër e zhvilluar kulturore e përbërë nga shqiptarë, arumunë e grekë. Në Voskopojë u vendos shtypshkronja e dytë në Perandorinë Osmane (pas asaj në Kostandinopojë), u themelua Akademia e Re, një jetimore (e para në botën post-Bizantine), një spital si dhe 24-30 kisha unikale. Anastas Kavaljoti ishte ai qe mendohet se përgatiti alfabetin e parë shqip, madje shkroi dhe disa traktate por që janë zhdukur. Voskopja u shkatërrua nga disa djegie të njëpasnjëshme.
Në 1769 osmanët e dogjën dhe e plaçkitën. Kulmi arriti në 1788 kur trupat e Ali Pashës e rrafshuan përfundimisht. Një pjesë e tregtarëve voskopojarë u vendosën në Korçë e Berat ndërsa shumica u largua për në Thesali, Austri, Mbretërinë e Hungarisë si dhe në Transilvani. Këtu ata luajtën një rol kyç në Rilindjen Kombëtare Rumune. Ndonëse Daniel Voskopojari rindërtoi një shkollë në 1802 qyteti nuk e mori më veten kurrë. Sikur të mos mjaftonte kjo Voskopoja u plaçkit edhe një herë nga banda e Sali Butkës në 1916.</ref> nga osmanët në vitin 1788. Ndërmjet viteve 1769-1789 në Korçë erdhën shumë familje Voskopojare të cilat i dhanë qytetit pak nga lavdia e Voskopojës. Në vitin 1783 qyteti u bë pjesë e Pashallëkut të Ali Pashë Tepelenës.
Line 97 ⟶ 96:
[[Skeda:Shkolla e parë shqipe në Korçë.jpg|thumb|right|250px|Shkolla e parë shqipe]]
=== Shekulli XX ===
Sundimi osman mbi Korçën zgjati deri në 1912, vit kur u shpall pavarësia e Shqipërisë. Traktati i Shën Stefanit, i vitit 1878 ia kalonte Korçën dhe Pogradecin Principatës Bullgare ndërsa Traktati i Berlinit i po të njëjtit vit ia rikthente Perandorisë Osmane. Në vitin 1910 Aleanca Ortodokse e Korçës e udhëhequr nga Mihal Grameno<ref>Mihal Grameno (1871 - 5 shkurt 1931), ishte publicist i shquar, shkrimtar dhe veprimtar i lëvizjes patriotike e demokratike, Hero i Popullit.</ref> shpalli themelimin e Kishës Ortodokse Shqiptare, por autoritetet osmane refuzuan ta njohin. Afërsia gjeografike e Korçës me Greqinë dhe fakti që Greqia e quante popullsinë Ortodokse si Greke çoi në kontestime të ashpra gjatë Luftës Ballkanike 1912-1913. Në vitin 1913 Greqia e pretendonte Korçën dhe zona të tjera të Shqipërisë si pjesë të të ashtuquajturit “Vorio Epir”<ref>Vorio Epiri (Βόρειος Ήπειρος) është një term që përdoret nga nacionalistët grekë për të përshkruar ato territore të Epirit historik që sot janë pjesë e shtetit Shqiptar. Grekët i pretendojnë këto territore si të tyret për shkak se i morën nën administrim, pa të drejtë gjatë Luftës së Parë Botërore.
Në tetor 1914 qyteti ra nën administrimin grek. Gjatë periudhës së Skizmës Kombëtare<ref>Skizma Kombëtare (Εθνικός Διχασμός) mbledh me një emër një seri mosmarrëveshjesh mes Mbretit Kostandini I dhe Kryeministrit Elefteri Venizelo për arsyen se a duhej Greqia të hynte në Luftën e Parë Botërore apo jo. Ndasia mori karakter të gjerë dhe formën e luftës civile.
Vendi përjetoi një situatë të vështirë ekonomike gjatë mbretërimit të Zogut, dhe kjo detyroi popullsinë të bjerë për shkak të emigrimit nga 25,600 banorë në vitin 1923 në 21,220 banorë në vitin 1938. Me fillimin e Luftës së dytë Botërore në 1939, Italia pushtoi Korçën dhe gjithë pjesën tjetër të vendit. Me shpërthimin e Luftës Italo-Greke, Korça ra nën sovranitetin grek në nëntor 1940. Kjo zgjati deri në prill 1941, kohë kur trupat gjermane sulmojnë ushtrinë greke. Me tërheqjen e Italisë nga Lufta më 1943, Gjermanët e mbajtën qytetin të pushtuar deri më 24 tetor 1944. Korça u çlirua nga partizanët në shtator 1944.
Duke qëndruar nën pushtimin fashist e nazist, qyteti u bë një qendër e rëndësishme e rezistencës Komuniste. Themelimi i Partisë së Punës së Shqipërisë (Partia Komuniste) u shpall zyrtarisht në Korçë më 1941. Me vendosjen e sistemit Komunist pas çlirimit, u ndoq një politikë diskriminuese ndaj të pasurve dhe kundërshtarëve politikë. Kështu menjëherë pas Luftës një valë e re emigracioni u shpërngul për në komunitetin e Shqiptaro-Amerikanëve në Boston.
Në 1990 Partia Demokrate e Re fitoi zgjedhjet elektorale në Korçë. Revoltat popullore në shkurt 1991 përfunduan me rrëzimin e statujës së Enver Hoxhës.
Line 122 ⟶ 121:
== Turizmi ==
Turizmi ne kete qytet ka dy pika te rendesishme e te frekuentuara shpesh nga turistet, fshatrat Voskopoje e [[Dardha]]. Pervec klimes malore, me pyje te dendur me pisha e bredha, dhe prezencen e nje peisazhi mbreselenes, turistet mund te gjejne pjese nga historia dhe trashegimia e popullit shqiptar duke filluar nga periudha e sundimit [[Bizanti
Ne [[Voskopoja|Voskopoje]] gjenden nje numer i konsiderueshem kishash ortodokse dhe manastiresh qe i perkasin kesaj periudhe.
Gjate dimrit te dy keto fshatra turistike ofrojne pista skijimi per vizitoret e tyre.
Line 128 ⟶ 127:
==Klima==
Korça ka [[klima|klimë]] [[Klima mesdhetare|mesdhetare]] kalimtare (ose [[klimë mesdhetare kontinentale]]) me ndryshime të mëdha në temperaturë. Muaji më i nxehtë është [[gushti]] (25 °C) ndërsa muaji më i ftohtë është [[janari]] (2 °C). Mesatarisht gjatë vitit bien 710
{{Klima
| TABELA =
Line 244 ⟶ 243:
== Transporti ==
Korça është një nyje e rëndësishme për trasportin shqiptar. Qyteti ndodhet 181
== Personalitete nga Korça ==
Line 263 ⟶ 262:
*[[Thanas Floqi]], [[Rilindja Kombëtare|rilindas]] dhe firmëtar i [[Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë|Deklaratës së Pavarësisë]]
*[[Llazar Fundo]], anëtar i Partisë Komuniste Shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore.
*[[Mihal Grameno]], [[Rilindja Kombëtare|rilindas]], luftëtar i lirisë së bashku me [[Çerçiz Topulli]]n, gazetar dhe shkrimtar.
*[[Spiro Ilo]], firmëtar i [[Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë|Deklaratës së Pavarësisë]]
Line 314 ⟶ 312:
=== Lajme nga Korça ===
* [http://www.korcajone.net/ Korça Jonë] - Portali i rinise Korcare
{{AL-Vendbanime}}
|