Republika Jugafrikane: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
JhsBot (diskuto | kontribute) v Robot-assisted disambiguation: Indi - Changed link(s) to India |
Marbott (diskuto | kontribute) rregullim i sintaksës |
||
Rreshti 1:
{{KUTIAAfrika Jugore}}
'''Republika e Afrikës së Jugut''' është shtet në jugun e [[Afrika|Afrikës]]. Ndodhet në koordinatat 22 - 35° Jug dhe 17 - 33° Lindje dhe rrethohet nga [[Oqeani Atlantik]] dhe [[Oqeani Indian]]. Afrika e Jugut kufizohet me [[Namibia|Namibinë]], [[Botsvana|Botsuanën]], [[Zimbabvea|Zimbabvenë]], [[Mozambiku]]n dhe [[Suazilandia|Suazilandinë]] ndërsa [[Lesoto]] gjendet brenda kufijve të Afrikës Jugore.
Republika e Afrikës së Jugut zë një sipërfaqe prej 1,219 milion km<sup>2</sup> në të cilën jetojnë diçka më shumë se 42,16 milion banorë. Për kryeqytet ka Pretorinë dhe selinë e parlamentit e ka në qytetin Kapshtad, ndërsa ka disa gjuhë zyrtare e shtetërore ndër të cilat gjuhët e popujve vendas dhe [[anglishtja]].
Rreshti 11:
{{kryesore|Historia e Afrikës Jugore}}
[[Skeda:Cape Colony00.jpg|thumb|majtas|Harta nga viti 1809]]
Fosilet e paraardhësve të njeriut, të gjetura në shpellat Sterkfontein, Kromdraai dhe Makapansgat tregojnë për jetesën e paraardhësve të njeriut, të llojit Australopithecus africanus, në këtë vend. Zbulimet arkeologjike tregojnë se fosilet më të vjetra që janë gjetur deri më tani janë 3,3 milion vjet të vjetra.
Banorët "autoktonë" të Afrikës së Jugut janë të ashtuquajturit Bushmen ose Hotentots. Pas vitit 1500, të gjendur midis dy grupeve migratore të etura për tokë e resurse natyrore, zulutë në veri e [[Evropa|evropianët]] në Jug, bushmenët gradualisht u zhdukën. Sot ata pothuajse nuk gjenden më.
Rreshti 17:
Llogaritë që pas viteve 1500 në këtë vend janë vendosur nga Afrika qendrore popuj të ndryshëm që flisnin Gjuhën [[Banaj|Banatu]] (tani degë të saja Zulu, Sotho, Tswana, Xhosa etj.). Siç duket kjo nuk ka qenë ndonjë valë ose migrim por më tepër një zgjerim i vendbanimeve për shkak të thatësisë që zotëronte që nga viti 6000 p.e.s në [[Sahara]]. Rreth 1600-ës jetonin më së paku 200.000 koisianë në jug dhe jug-perëndim të Afrikës Jugore të sotme.
Evropianët e parë që shkelen tokën e këtij vendi llogaritet të jenë [[Portugezë]]t. Ata kërkonin që nga shekulli XV një rrugë detare për në [[India|Indi]] përgjatë [[
Në vitin 1652, holandezi Jan van Riebeeck themelon qendrën e parë (qytetin Kapstadt) [[Evropa|Evropiane]] në tokën e Afrikës së Jugut.
Në vitin 1910 [[Britania e Madhe]] e shpall këtë vend si “Dominion” i pavarur i Komunueltit. Në këtë union të “bardhët” gjithnjë e më shumë e ndienin vetën të rrezikuar nga popullsia vendase dhe për këtë filluan të ndjekin politikat e Aparteidit (=të ndarë), politika të cilat iu siguronin dominimin sipas ideologjisë së [[Hendrik Frensch Verwoerd]]. Në zgjedhjet e 26 maj 1948-ës, si kryeministër emërohet [[Daniel François Malan]] i cili punonte për instalimin e një sistemi ku do të dominonin të “bardhët”.
Rreshti 73:
Qytete të tjera me rëndësi ekonomike janë Durbani, Porti Elisabeth, Bloemfonteini (vendlindja e shkrimtarit të "Zotit të Unazave" Talking).
Gjeografia
[[Skeda:South_Africa-NLT_Landsat7.png|thumb|Nga sateliti]]
Sipërfaqja e përgjithshme e Republikës Jugore Afrikane së bashku me ishullin Princ Eduard është 1,219,912
Vija bregdetare e Afrikës së Jugut është 2,798
[[Klima]] e në Afrikën e Jugut është oqeanike e ndryshueshme. Përgjatë bregdeti mbretëron një klimë sub-tropikale me ditë të ngrohta dhe net të ftohta.
Rrafshnalta e gjerë e brendshme e Afrikës së Jugut përfundon në rrafshnaltën me male dhe terrene shkëmbore, si dhe rripin e ngushtë bregdetar. Pika më e ulët e relievit gjendet përgjatë bregdetit të oqeanit Atlantik dhe ajo më e larta në lartësinë mbidetare prej 3,408 metrave, në vendin e quajtur "Njesuthi" ([[Gjuha Angleze|ang.]]:Njesuthi) në pjesën lindore në kufi me [[Lesoto]]n.
Line 89 ⟶ 88:
Afrika e Jugut është vend me një ekonomi të zhvilluar në nivel të lartë sa që disa organizata ndërkombëtare e radhisin ndër vendet e para ([[OKB]], [[EU]]). Ka rezerva të mëdha të pasurive natyrore, si dimant e ar, një rrjet të mirë financiar dhe juridik, si dhe një rrjet në përgjithësi të mirë të infrastrukturës (komunikacionit, energjisë dhe transportit). Edhe pse dhjetë vitet e fundit janë përshkruar nga një rritje e zhvillimit ekonomik, përqindja e papunësisë vazhdon të jetë e madhe rreth 42% ([[janar]] [[2005]]). Pasojat e aparteidit në mesin e të “zinjve” kanë lënë gjurmë të thella të cilat manifestohen me një varfëri në përmasave të gjëra. Ligji i futur nga [[Mandela]], ''Afirmative Action'', synon që të ndreqë strukturën e padrejtë të popullsisë, duke i dhënë përparësi punësimit të zezakëve e grave. Kështu çdo organizatë e firmë shtetërore apo private duhet të përmbushi kuotat e grupeve të ndryshme të popullsisë. Problem tjetër është dhe kriminaliteti dhe korrupsioni si dhe sëmundja [[HIV]]/AIDS. Në fillim të vitit [[2000]] qeveria ka paralajmëruar një lehtësim në ligjin e punësimit dhe të privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore me shpresë për joshjen e investuesve të huaj. Futja e ligjit për pagesat minimale ka shkaktuar që një numër shumë i madh i punëtorëve të përjashtohen nga punët bujqësore që me vete ka sjellë migrimin nga fshatrat në qytete.
Problem tjetër është mangësia e diturisë në lëmin e udhëheqjes administrative, në vitet e fundit poste administrative ju janë lënë kundërshtarëve të aparteidit, të cilët marrin paga të majme por fatkeqësisht iu mungon dituria për udhëheqje administrative. Shembull tipik është Ministrja e Shëndetësisë, një ish-militante e ANC-së, që një herë publikisht deklaroi që nuk beson se HIV-i shkakton AIDS-in. Si rezultat HIV-i në Afrikën e Jugut vazhdon të shtohet me të njëjtën shpejtësi, kur p.sh. në [[Ugand
Afrika e Jugut është anëtare në shumë organizata dhe projekte ekonomike të rajonit si:
Line 98 ⟶ 97:
{{kryesore|Demografia e Afrikës Jugore}}
[[Skeda:South-africa-demography.svg|thumb|Rritja e popullsis]]
Popullsia në këtë vend është e larmishme. Është vendlindja e shumë fiseve paraardhës të njeriut, e [[Holandë|holandezëve]], [[
Mese 58% e Afrikës Jugore deri në vitin [[2002]] ka qenë e urbanizuar dhe dendësia e popullsisë në [[janar]] të [[2003]]-së ishte 37 banorë për km<sup>2</sup>. Përqindja e rritjes së popullsisë përbrenda vitit arrin shifrën 0.8% ndërsa vdekshmëria e fëmijëve 6,9%. Për 1523 banorë shërben një mjek ndërsa shkalla e analfabetizmit është diku 85%. Jeta mesatare është 46 vjet për femra dhe një vit më pak për meshkuj (këtu shihet ndikimi i HIV-it).
| |||