[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Refuzoi 2 ndryshimet e fundit të tekstit (nga 46.99.56.72) dhe riktheu rishikimin 1554972 nga 46.99.17.149: ndryshime jo konstruktive
vNo edit summary
Rreshti 1:
[[Skeda:Starsinthesky.jpg|300px|right|thumb|Mjegullnaja Yjore [[Reja e Madhe Magelanike]]. Pamje të mara nga [[NASA]]/[[Agjencia Hapësinore Evropiane|ESA]].]]
 
'''Ylli''' është nje trup qiellor i cili zoteron nxehtesi dhe drite i mbajtur në formë nga graviteti. (sipas Besnik Imeraj)Ylli më i afërt me Tokën është [[Dielli]], i cili është burimi i energjisë në [[Toka|Tokë]]. Yjet e tjera janë të dukshme nga toka gjatë natës, kur ata nuk janë në drejtim nga Dielli apo të bllokuar nga fenomenet atmosferike. Historikisht, yjet më të shquar në sferën qiellore janë grupuar së bashku, dhe yjet e ndritshëm i janë vene emra të perveçem. Katalogë të shumta të mundshëm janë mbledhur nga [[Astronomi|astronomët]], të cilat japin emërtime të standardizuar për yjet.
 
Për të paktën një pjesë të jetës së tij, një yll shkëlqen për shkak të ciklit termobërthamor, duke djegur hidrogjenin, dhe duke liruar energji që përshkojnë bërthamën e Yllit, dhe pastaj jep rrezatim në hapësirën e jashtme. Pothuajse te gjitha elementet natyrale më të renda se heliumi janë krijuar nga Yjet vete, ose nëpërmjet Mjegullnajave Yjore, dhe Supernova kur yjet shpërthejnë. Astronomët mund të përcaktoje në mase, moshën, përbërjen kimike dhe shumë faktorë tjerë te një Yll, duke matur shkëlqimin e dritës, spektrin e tij dhe lëvizjet neper hapësire. Në masën kryesore te një Yll duket evolucioni, gjithashtu dhe fati i tije. Karakteristikat tjera te një Yll janë të përcaktuara me historinë e tije evolucionare, duke përfshire, diametrin, rrotullimin e lëvizjes, dhe temperaturën.
Rreshti 10:
Historikisht, yjet kanë qenë të rëndësishëm për të qytetërimeve në të gjithë botën. Ata kanë qenë pjesë e praktikave [[Feja|fetare]] dhe përdorime për navigacion qiellor dhe orientim. Shumë astronomë të lashtë besonin se yjet ishin të vena në një [[Sfera qiellore|sferë qiellore]], dhe se ata ishin të pandryshueshëm. Lëvizjet e Diellit në Horizont ndaj yjeve, është përdorur për të krijuar kalendarë, të cilat mund të përdoren për të rregulluar praktikat, që sot dihen që janë ditët muajt etj. Kalendarit Gregorian, që përdoret aktualisht pothuajse kudo në botë, është një kalendar Diellor bazuar në kënd të boshtit të rrotullimit të Tokës në lidhje me yllin e saj lokal, Diellin.
 
Grafiku i vjetër i datave të sakta të yjeve u shfaq në astronominë antike egjiptiane në 1534 p.e.s. Katalogët e njohura të yjeve janë krijuar nga astronomët babilonas dhe Mesopotamisë së lashte në fund të mijëvjeçarit të 2II p.e.s., gjate periudhës se Kassite ca 1531-1155 p.e.s. Katalogu i parë i yjeve në astronominë Greke ishte krijuar nga Aristillus në vitet [[300 p.e.s.]], me ndihmen e Timocharis. Katalogu yjeve i Hipparchus (2 p.e.s) duke përfshire 1020 yje është përdorur për të mbledhur katalogun e yjeve të Ptolemeut. Hipparchus është i njohur për zbulimin yllit të ri të regjistruar si Nova. Shume nga yjet dhe emrat e tyre në përdorim sot, rrjedhin nga astronomia Greke.
 
Në dritën e dukshme të qiellit, astronomët Kineze ishin të vetëdijshëm se mund të shfaqeshin dhe yjet të reja. Në 185 pas Krishtit, ata ishin të paret që shkruajtën për Supernovën, e njohur tani si SN 185. Në ngjarjet yjore në historinë e regjistruar ishte Supernova SN 1006, e cila u vu re në 1006, dhe me shkrim në lidhje me astronomin Egjiptian Ridvan Ali ibn dhe disa astronomë Kineze. Supernova SN 1054, e cila krijoi Mjegullnajën-Nebulën Gaforrja, ishte vëzhguar nga astronomët Kineze dhe Islame.
 
Astronomët mesjetare Islamik vendosen emra Arabarab për shumë yje që janë në përdorim dhe në ditët e sotme. Gjithashtu ata shpiken instrumente të shumta astronomike të cilat mund të llogaritinin pozicionet e yjeve. Nder to, Libri Stars Fikse (964) ishte shkruar nga astronomi Persianpersian Abd al-Rahman al-Sufi, i cili zbuloi një numër të konsiderueshëm te yjeve. Gjithashtu ai zbuloi dhe grupime yjesh (duke përfshire Velorum Omicron dhe grupimin Brocchi), dhe Galaktikat (duke përfshire Galaktiken Andromeda). Në shekullin e 11-te, dijetari persian Ebu Rayhan Biruni përshkroi Galaktikën Rruga e Qumështit si një mori fragmentesh që ka në baze yjet, mjegullnajat, dhe gjithashtu i dha një kuptim të mundshëm Poleve gjate një eklipsi Hënor në 1019.
 
Astronomi Andaluzianandaluzian, Ibn Bajjah propozoi se Glaktika Rruga e Qumështit ishte e përbëre nga shume yje të cilat pothuajse preknin njeri-tjetrin dhe që dukej teishte një imazh i vazhdueshëm për shkak te efektit të thyerjes nga materiale tokësore, duke përmendur vëzhgimin e tij si dëshmi në lidhje me Jupiterit dhe Marsit në 1106/1107 AD.
 
Astronomi Evropianevropian, Tycho Brahe identifikoi yje të reja në qiell natën, duke sugjeruar se qiejt nuk ishin të pandryshueshëm. Në 1584 Giordano Bruno sugjeroi se Yjet ishin në fakt Diej të tjere, dhe mund te kete planete te tjera, ndoshta edhe te ngjashem me Token, ne orbite rreth tyre, nje ide qe ka qene sugjeruar me heret nga filozofet e lashte greke, Democritus dhe Epikuri, dhe nga kozmologet mesjetare islame te till si Fakhr al-Din al-Razi. Nga fundi i shekullit ne vijim, ideja e Yjeve si Diej te larget ishte ne arritjen e nje konsensusi ne mes astronomeve. Per te shpjeguar pse keto Yje kan terheqe gravitacionale te Sistemit Diellor, Isaac Newton sugjeroi se Yjet jane shperndare ne menyre te barabarte ne cdo drejtim, nje ide e nxitur kjo nga Richard Bentley.
 
Astronomi Italian Geminiano Montanari regjistroi disa variacione ne shkelqimin e Yllit Algol ne 1667. Edmond Halley botoi matjet e para te levizjes se duhur, duke demonstruar se Yjet kishin ndryshuar pozicionet qe nga koha e lashte e astronomeve Greek Ptolemeut dhe Hipparchus. Matja e pare drejtperdrejte te distances te nje Ylli i qujtur (61 Cygni me distanc 11,4 vjet drite larg) eshte bere ne 1838 nga Friedrich Bessel duke perdorur teknike Paralaks. Matjet e Parallaksit treguan ndarjen e madhe te Yjeve ne qiell.