Lituania: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 65:
Më 4 shkurt 1991, Islanda u bë vendi i parë që njohu pavarësinë e Lituanisë. Pas grushtit të shtetit sovjetik në gusht, Lithuania e pavarur mori njohje të gjerë zyrtare dhe u pranua në Kombet e Bashkuara më 17 shtator 1991.
====
Trupat e fundit sovjetike lanë Lituaninë më 31 gusht të vitit 1993, edhe më herët se ata u larguan nga Gjermania Lindore. Lituania, duke kërkuar lidhje më të ngushta me Perëndimin, aplikoi për anëtarësim në NATO në vitin 1994. Pas një tranzicioni nga një ekonomi e planifikuar në një ekonomi të tregut të lirë, Lituania u bë anëtare e me të drejta të plota në NATO dhe Bashkimin Europian në pranverën e vitit 2004 dhe anëtare e Marrëveshjes Shengen më 21 dhjetor 2007.
Që kur Lituania shpalli rivendosjen e pavarësisë së saj më 11 mars 1990, ajo ka ruajtur tradita të forta demokratike. Në zgjedhjet e para të përgjithshme pas pavarësisë më 25 tetor 1992, 56,75% nga numri i përgjithshëm i votuesve mbështetën kushtetutën e re. Ka pasur debate të forta në lidhje me kushtetutën, veçanërisht rolin e presidentit. Një referendum i veçantë u mbajt më 23 maj të vitit 1992 për të vlerësuar opinionin publik lidhur me këtë çështje dhe 41% të të gjithë votuesve të mundshëm mbështetën forcimin e rolit Presidentit të Lituanisë. Sipas shpjegimit të Gjykatës Kushtetuese të Lituanisë në 10 janar 1998 Republika e Lituanisë është një republikë parlamentare me disa atribute të një sistemi gjysmë-presidencial. ▼
== Njësitë administrative ==▼
== Gjeografia ==
Lituania ndodhet në pjesën veriore të Europës. Ajo ka një sipërfaqe prej 65.200 km². Vendi shtrihet midis gjerësive gjeografike veriore 53° dhe 57°, dhe kryesisht midis gjatësive gjrografike lindore 21° dhe 27° (pjesë e Spit Curonian shtrihet në perëndim të 21°). Ajo ka rreth 99 kilometra bregdet me rërë, nga i cili vetëm rreth 38 kilometra janë në detin e hapur Baltik dhe që është më e shkurtër midis vendeve të Detit Baltik. Pjesa tjetër e bregdetit ndodhet në gadishullin ranor Kuronian. Porti i madh, me ujë jo të ftohtë i Lituanisë, Klaipėda, shtrihet në grykën e ngushtë të Lagunës Kuronian (lithuanisht: Marios Kuršių), një lagune cekët që zgjerohet në jug drejt Kaliningradit. Lumi kryesor dhe më i madh, lumi Nemunas, dhe disa prej degëve të tij shërbejnë për transportin detar ndërkombëtar.
[[Figura:Lithuania Centre of Europe.jpg|thumb|250px|left|Qendra e Europës, Lituani]]
Lituania shtrihet në buzë të Fushës Veriore Europiane. Terreni i Lituanisë është një kombinim i ultësirave mmesatare dhe zonave kodrinore. Lartësia e saj maksimale është Kodra Aukštojas 294 metra në pjesën lindore të vendit. Terreni përmban liqene të shumta, si Liqeni Vištytis, dhe moçalishte. Zonat pyjore mbulojnë rreth 33% të vendit.
Pas një ri-vlerësim i kufijve të kontinentit të Europës në 1989, Jean-George Affholder, një shkencëtar në Institutin Gjeografik Kombëtar Francez, përcaktoi se Qendra gjeografike e Evropës ndodhet në 54° 54' Veri dhe 25° 19' Lindje. Metoda e përdorur për llogaritjen e kësaj pike ishte ajo e qendrës së gravitetit të figurës gjeometrike të Evropës. Kjo pikë ndodhet në Lituani, pikërisht 26 kilometra në veri të kryeqytetit të saj, Vilnius.
=== Klima ===
Klima e Lituanisë, është një klimë e butë midis klimës bregdetare dhe asaj kontinentale. Temperaturat mesatare në bregdet janë -2.5°C në janar dhe 16°C në korrik. Në Vilnius temperaturat mesatare janë -6°C në janar dhe 17°C në korrik. Gjatë verës, 20°C është e zakonshme gjatë ditës, ndërsa 14°C është e zakonshme gjatë natës. Mesatarja e rreshjeve vjetore është 800mm në bregdet, 900mm në malësitë Samogitia dhe 600mm në pjesën lindore të vendit. Dëborë bie çdo vit, nga tetori në prill. Ndonjëherë borë me shi mund të bjerë në shtator ose maj. Stuhi të forta janë të rralla në pjesën lindore të Lituanisë, por të zakonshme në zonat bregdetare.
Lituania pati një thatësirë në vitin 2002, duke shkaktuar zjarre në pyje. Vendi kaloi së bashku me pjesën tjetër të Evropës Veriperëndimore një vale të nxehtë në verën e vitit 2006.
== Politika ==
▲Që kur Lituania shpalli rivendosjen e pavarësisë së saj më 11 mars 1990, ajo ka ruajtur tradita të forta demokratike. Në zgjedhjet e para të përgjithshme pas pavarësisë më 25 tetor 1992, 56,75%
[[Figura:2009 m. Respublikos Prezidento rinkimai Dalia grybauskaitė 00.jpg|thumb|220px|Dalia Grybauskaitė ka qenë Presidente e Lituanisë që nga 12 korriku i vitit 2009.]]
Kreu i shtetit është Presidenti, i zgjedhur drejtpërdrejt për një mandat pesë vjeçar me një maksimum prej dy mandatesh. Posti i presidentit është mjaft ceremonial. Funksionet kryesore të politikës përfshijnë punët e jashtme dhe sigurinë kombëtare. Presidenti është edhe komandanti i përgjithshëm i ushtrisë. Presidenti emëron Kryeministrin dhe, me propozimin e këtij të fundit, pjesën tjetër të kabinetit, si dhe një numër nëpunësish të tjerë të lartë civilë dhe gjyqtarëve për të gjitha gjykatat.
Presidentja e tanishme e Lituanisë, Dalia Grybauskaitė, u zgjodh më 17 maj 2009, duke u bërë Presidentja e parë femër në historinë e vendit dhe kryetarja e dytë femër e shtetit në shtetet balltike pas Letonisë që zgjodhi liderin e saj të parë femër në vitin 1999. Dalia Grybauskaitė u rizgjodh për një mandat të dytë në vitin 2014.
[[Figura:Seimas litauensparlament.jpg|thumb|left|200px|Seimas-Parlamenti i Lituanisë]]
Gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese (Konstitucinis Teismas), të cilët shërbejnë një periudhë dhjetë vjeçare, emërohen nga Presidenti (tre gjyqtarë), Kryetari i Seimas (tre gjyqtarë), dhe Kryetari i Gjykatës së Lartë (tre gjyqtarë). Parlamenti njëdhomësh i Lituanisë, Seimas, ka 141 anëtarë, të cilët zgjidhen për një mandat katër vjeçar. 71 nga anëtarët e këtij organi legjislativ zgjidhen në zonat njëemërore dhe 70 të tjera zgjidhen në një votim në mbarë vendin me sistem proporcional. Një parti duhet të marrë të paktën 5% të votave kombëtare të kenë të drejtë për ndonjë nga 70 vendet në Seimas.
▲== Njësitë administrative ==
Ndarja aktuale administrative u krijua në vitin 1994 dhe u ndryshua në vitin 2000 për të përmbushur kërkesat e Bashkimit Evropian. Lituania ka një ndarje administrative tri-shtresore. Ajo ndahet në 10 qarqe (lituanisht: njëjës - Apskritis, shumës - apskritys) që ndahen më tej në 60 bashki (lituanisht: njëjës - savivaldybė, shumës - savivaldybės), të cilat përbëhen nga më shumë se 500 pleqësi (lituanisht: njëjës - seniūnija, shumës - seniūnijos).
== Ekonomia ==
| |||