Elbasani: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
AXRL (diskuto | kontribute) |
Please, always write only one "space". |
||
Rreshti 33:
{{Kryesor|Historia e Elbasanit}}
Historia e trevave të Elbasanit e ka zanafillën e saj në shekullin II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Të dhënat arkeologjike besohet se emri i pare i Elbasanit ka qene mansius që do të thotë vend-qëndrim shumë arkeologe besojnë se vendburimi me i madh arkeologjik i qytetit antik mund të jetë në zone lindore të Elbasanit pranë rrapit të mances për shkak të ngjashmërisë midis emrave dhe rrënojave.
Elbasani u themelua nga Sulltan Mehmeti II në [[Shekulli XV|shekullin XV]]. Iu vu ky emër sepse ishte një ndër trevat e para të pushtuara nga osmanët, ELI-BASAM (vura dorë). Pas disfatës që pësoi në rrethimin e dytë të Krujës, Sulltan Mehmeti II, rindërtoi në kthim në vitin [[1466]] kalanë e vjetër, për ta pasur si pikë mbështetje të mëvonshme. Kalaja u ndërtua në vetëm 25 ditë dhe në ndërtimin e saj ndihmuan 150.000 njerëz.
Rreshti 39:
Në vitin 1492 sulltan Bajaziti ndërtoi [[Xhamia e mbretit (Elbasan)|xhaminë Mbret]], më e vjetra e qytetit dhe ndër më të vjetrat në shqipëri, e cila ndodhet në zemër të kalas së qytetit.
Në hyrje të kalasë, mbi një pllakë, sulltani shkroi në turqisht
Në dokumentacionin e kohës dëshmohet se në mesin e [[Shekulli XVII|shekullit XVII]] Elbasani kishte 2000 shtëpi dhe 900 (?) dyqane. Punoheshin lëkura, leshi, mëndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit turk Elbasani u shndërrua në qendrën e Islamit në [[Shqipëri]]. Për shkak të pozitës shumë të favorshme në [[Via Egnatia|rrugën Egnatia]], Elbasani u kthye në një qendër tregtie shumë të rëndësishme.
Prodhimet e qytetit të Elbasanit gjenin treg shitjeje si brenda ashtu edhe jashtë vendit. Këtë e dëshmon fakti që [[Turqia]] në dy ekspozita ndërkombëtare, njëra në [[Paris]] në vitin [[1867]] dhe tjetra në Çikago në vitin [[1894]], krahas artikujve të tjerë të artizanatit ekspozoi edhe pushkë, pistoleta dhe silahe të prodhimit shqiptar të [[Shkodra|Shkodrës]], Elbasanit, [[Prizren]]it, etj. E rëndësishme është se Elbasani shquhet për organizimin e panaireve. Panairi i parë është ai i vitit [[1381]], i pasuar nga të tjerë në periudha të mëvonshme.
Në këtë kohë Elbasani shquhet si qendër e fuqishme arsimore dhe kulturore me përpjekjet që bënë Bogomili (anonimi i Elbasanit), Dhaskal Todri për përhapjen e [[Gjuha shqipe|gjuhës e të shkrimit shqip]].
[[File:The Declaration of Independence of the City of Elbasan.jpg|thumb|left|[[Deklarata e Pavarësisë]]]]
Rreshti 54:
Qyteti i Elbasanit konsiderohet si një nga vatrat më të rëndësishme të luftës për liri dhe çlirim kombëtar. Si pika kulmore përmendim aktin e shpalljes së pavarësisë së Elbasanit më [[25 Nëntor]] [[1912]], si i pari qytet i [[Shqipëri]]së, pjesëmarrjen aktive në [[Lufta e Vlorës|Luftën e Vlorës]] në vitin [[1920]], në Lëvizjen Demokratike Antifeudale të vitit [[1921]]-[[1924]], si dhe në [[Lufta e dyte botërore|Luftën e Dytë Botërore]].
Gjatë periudhës [[1924]]-[[1939]] qyteti i Elbasanit arriti një zhvillim të ndjeshëm në disa drejtime si p.sh. në infrastrukturë kryesisht me ndërtimin e rrugëve që lidhnin Elbasanin me [[Tiranë]]n, [[Durrës]]in, [[Korça|Korçën]], [[Gramshi]]n, [[Dibra|Dibrën]], etj, ndërtimin e ujësjellësit të qytetit dhe ndërtimin e centralit elektrik.
Në vitin [[1945]] në [[Shqipëri]] u vendos regjimi komunist.
Elbasani ka qenë pushtuar nga grupe të ndryshme, duke përfshirë edhe serbët, maqedonasit, bullgarët, austriakët dhe italianët. Elbasani mbeti një qendër e Islamit në Shqipëri edhe pas pushtimit osman. Pas [[1908]] [[Kongresi i Manastirit]] (në Manastir moderne, Republika e Maqedonisë) vendosi që të përdorin [[alfabeti]]n latin për gjuhën e shkruar shqipe, klerikët myslimane i ndikuar nga turqit e rinj mbajtën demonstrata të ndryshme në favor të shkrimit arabe në Elbasan.
Në mes të qytetit ka një [[Kisha ortodokse|Kishë ortodokse]], dhe rreth 7 km larg nga Elbasani ka një manastir të vjetër dhe kishën ortodokse, ku kryesisht nga Shën Jovan Vladimir fillim të [[Shekulli XI|shekullit të 11-të]] është varrosur atje.
Rreshti 75:
=== Teatrit “Skampa” ===
[[File:Skampa Theater in Elbasan (Albania).jpg|thumb|Teatri Skampa]]
Teatrit “Skampa” është i ndërtuar në vitin 1938 nga Xhavit Bej Bicaku dhe ka një kapacitet prej 292 vendesh.
=== Biblioteka e qytetit ===
Biblioteka e qytetit është ndërtuar në vitin 1934 me kontributet financiare filantropike të një familje elbasanase, familjes Baholli. Kjo bibliotekë ka një fond shumë të pasur në sektorin e Albanologjise.
=== Kinema “Millenium” ===
Kinema “Millenium”, ndërtuar në vitin 1966, me kapacitet prej 600 vendesh.
=== Kinema “Vullnetari” ===
Kinema “Vullnetari”, e ndërtuar në vitin 1972, me kapacitet 450 vendesh.
=== Shtëpia e Kulturës ===
Rreshti 93:
=== Muzeu “K. Kristoforidhi” ===
Muzeu “K. Kristoforidhi” është ngritur ne vitin 1978, ne kuadrin e 100 Vjetorit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit dhe 150 Vjetorit te lindjes se Kostandin Kristiforidhit. Ky muze pasqyron ne mënyre te përmbledhur jetën dhe veprimtarinë patriotike te studiuesit dhe lëvruesit te gjuhës shqipe dhe përfaqësues i epokës se Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
=== Pallati i Sportit ===
Pallati i Sportit është ndërtuar ne vitin 1982. Ne këtë pallat zhvillojnë takimet e tyre ekipet e lojërave me dore te Sport Klub Elbasanit, ekipit te peshëngritjes, mundjes, etj.
=== Stadiumi “Ruzhdi Bizhuta” ===
Stadiumi “Ruzhdi Bizhuta”. Eshte ndertuar ne vitin 1967.
'''Stadiumi "Elbasan Arena"'''
Distanca mes Elbasanit dhe kryeqytetit bëri të mundur që FSHF dhe qeveria shqiptare të kthenin syte pikërisht në këtë qytet për të investuar 5.5 mln EURO në ndërtimin e Stadiumi “Ruzhdi Bizhuta”
Punimet filluan me ritme të shpejta. Inxhinierët, teknikët dhe të gjithë punëtorët ishin të vetëdijshëm për kohën e shkurtër që kishin në dispozicion për të përfunduar gjithçka. Fazat e punimeve nuk ishin te lehta, por hap pas hapi gjithçka u konkretizua për në atë që sot është qendra e futbollit shqiptar. Fillimisht nga brenda u montuan stolat kuq e zi, me pas tapeti i blerte, ndërkohë nga jashtë njëkohësisht ishin montuar tabelat elektronike dhe ndriçimi. Tashmë skepticizmi për realizimin e stadiumit në kohë për ndeshjen e parë Shqipëri-
Në çdo kohë specialistë të FIFA kanë ndjekur punimet për realizimin e një pune me standarde ndërkombëtare.
Rreshti 112:
=== Biblioteka Publike “Qemal Boholli” ===
Biblioteka Publike “Qemal Boholli”.
'''[[Xhamia e mbretit (Elbasan)|Xhamia Mbret]]'''
Rreshti 124:
== Zejet e Elbasanit ==
=== Tabakët ===
Rreshti 130:
=== Kazazët ===
Kazazët njihet si zeje mjaft e vjetër për përpunimin mëndafshit dhe pambukut dhe ishin të organizuar në esnafqë nga shekulli XV-XVI. Pranë parkut Rinia ka mbetur ende emri Fusha e Kazazëve ku mjeshtërit kallfë, çirakë, kazazë vendosnin veglat portative të punës në verë për të derdhur lëndën e parë që ishte kryesisht mëndafsh. prodhohej fije ibershimi, pupëza festanuzi, dizje djepi, qostekë sahati. Esnafi kishte rreth 1880 anëtarë kryesorë ndër të cilat Osman Metani, Himë Gurabardhi, Dem Shinkolla, Ali Kumi, Ali Gaçja, Xhaferr Metani.
=== Çibukçinjtë ===
Kjo lloj zeje në Elbasan fillon në shekullin e XVIII dhe ka pasur esnafin e kohës. Lënda e parë për të bërë çibukët ishte druri i shqopës, i qëndrueshëm dhe i përshtatshëm për tu gdhendur. Veglat e punës ishin tezgjahu (një fije metali e mprehtë) që vihej në lëvizje nga nëj dërrasë, turjela e tendosur me litarë të hollë që shërben për të hapur birat, morseta, dalta, lima thika me majë të mprehtë. Pasi i jepej forma artistike çibukut ngjyrosej me të zezë ose kafe në të kuqe.
=== Opingarët dhe Saraçët ===
Rreshti 139:
=== Qeleshepunuesit ===
Një nga zejet e njohura në Elbasan kanë qënë punimi i qelesheve. Ato përgatiteshin nga leshi i deleve dhe ishin dy llojësh: të gjata (tirane) që përdoreshin vetëm për qytetarët dhe në disa fshatra të Peqinit ai dhe qeleshe sheshje të shkurtra që përdoreshin nga fshtarët. Zona e Sulovës dhe e Vërçes përdornin takie ose qeleposhe prej haseje. më vonë zejtarët prodhonin edhe qeleshe Kosove. Mjeshtri e rrihte leshin me çark, e shtronte në banak dhe me ujë të ngrohtë e sapun e shkumonte mirë, e sheshonte me vegël druri ose tunxhi. këtë material të qullur në formë stofi e fuste në kallëpe prej balte dhe i jepte formë.
=== Samarxhinjtë ===
Samarxhinjtë njihet si një ndër zejet më të vjetra në Elbasan.
== Politika==
Rreshti 150:
== Ekonomia ==
Elbasani është një qendër e rëndësishme industriale.
Zhvillim industrial filloi gjatë regjimit të [[Mbreti Zogu I|Zogut]] me prodhimin e duhanit dhe [[Pije alkoolike|pijeve alkoolike]], dhe arriti kulmin gjatë regjimit komunist.
== Shiko edhe ==
|