Zvicra: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Rreshti 55:
Emri Switzer (shqip: ''Zvicër'') vjen nga dialekti gjerman alemanik Schwiizer, në origjinë një banor i Schwyz-it dhe territorin të lidhur me të, një nga kantonet Waldstätten që formuan bërthamën e Konfederatës së Vjetër Zvicerane. Emri rrjedh si një eksonym, i aplikuar për trupat e Konfederatës. Zviceranët filluan ta përshtatin emrin për veten e tyre pas Luftës Svabiane të vitit 1499, e përdorur së bashku me termin për "Konfedratën", ''Eidgenossen'' (fjalë për fjalë: shokë të betuar), e përdorur që nga shekulli i 14-të.
Emri latin ''Confoederatio Helvetica'' u neologjizua dhe u fut gradualisht pas formimit të shtetit federal në 1848, duke u paraqitur në monedha që prej 1879,
== Historia ==
Rreshti 64:
Në vitin 58 p. e. s. fisi keltik i [[Helvetikët|helvetikëve]] u sundua nga [[Jul Çezari]] në pjesën qendrore dhe perëndimore të Zvicrës dhe iu bashkangjit [[Perandoria Romake|Perandorisë Romake]], në vitin 15 p. e. s. u përhap perandoria edhe në pjesët lindore dhe alpine të fisit të retëve . Pas ikjes së romakëve në fillim të shekullit V, Zvicra mund të ndahej në katër rajone:
* pjesët anësore jugore alpine, që nga viti 568 i përkisnin hapësirës [[Lombardia|lombarde]];
* hapësira rete (identike me ipeshkvinë e [[Chur]]it);
* rajoni i pllajës nga liqeni i Bodenit deri në rrethin e lumit Aare si pjesë e [[Alemanët|Dukatit së Alemanisë]];
* pjesa perëndimore që i perkiste [[Mbretëria e Burgundit|Mbretërisë së Burgundit]].
=== Mesjeta ===
Rreshti 78:
Në betejën në [[Morgarten]] në 15 Nëntor të vitit 1315, Zvicra mundi armatën e [[Monarkia e Habsburgëve|Habsburgut]] dhe siguroi pavarësinë si Konfederata Zvicerane. Habsburgët i humbën deri në shekullin XV posedimet e tyre në Zvicër.
Në vitin 1353, tre kantonëve të para iu bashkangjitën kantoni i [[Kantoni Glarus|Glarusit]] dhe [[Kantoni Zug|Zugit]] dhe qytetet shtete [[Lucerni]], [[Zyrihu]] dhe [[Berna]] duke formuar "Tetë Vendet e Vjetra" . Dhe më vonë në vitin 1481, [[Frajburgu]] dhe [[Solloturni]] u bënë pjesë të konfederatës. Me anëtarësimin e [[Shafhauzeni]]t, [[Baseli]]t dhe Appenzellit
[[Flamuri i Zvicrës|Flamuri aktual i Zvicrës]] në mesjetë qe në përdorim afërsisht që nga viti 1500. Dhe poashtu në atë kohë banorët të asaj konfederate u quajtën për herë të parë Zvicerian - një emër që fillimisht u përdor vetëm për banuesit të [[Schwyz]]it në Zvicrën qendrore.
Rreshti 86:
Reformimi protestant në shekullin XVI e ndau Zvicrën në aspektion fetar. Një pjesë e kantonëve me udhëheqjen e Zyrihut dhe me priftin e tij [[Huldrych Zwingli]] e kryej përtëritjen kishe, ndërsa kantonet në qendër të Zvicrës mbetën katolike.
Poashtu në atë shekull [[Kantoni Bern]] e sundoi vendin në brigjet e [[Liqeni i Gjenevës|liqenit të Gjenevës]]
Pas [[Lufta Tridhjetëvjeçare|Luftës Tridhjetëvjeçare]] dhe [[Paqja Vestfale|Paqes Vestfale]] në vitin 1648, Zvicra mund të shkëputej përfundimisht dhe faktikisht nga Perandoria e Shenjtë Romake e Kombit Gjerman dhe u bë konfederatë e pavarur brenda botës shtetërore të Evropës.
Rreshti 110:
Pozita qendrore e Zvicrës, e vendosur në rrugët e rëndësishme ndërkombëtare, periudha e gjatë e neutralitetit të saj, peizazhet e natyrës së Alpeve, luginat e thella të lumenjve, zona e përshtatshme e pllajës e kanë bërë që ajo të jetë atraktive dhe shumë tërheqëse në suaza botërore. Nuk është e rastësishme vendosja e shumë organizatave ndërkombëtare pikërisht në Zvicër. [[Kryqi i Kuq dhe Gjysmëhëna e Kuqe|Organizata Ndërkombëtare E Kryqit të Kuq]] në [[Lozana|Lozanë]], [[Unioni Botëror i Postave|Unioni Botërorë i Postave]] në [[Berna|Bernë]], [[Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe e Punës]] në [[Gjeneva|Gjenevë]], bankat ndërkombëtare në [[Basel]] etj. janë vetëm disa nga funksionet që ajo kryen në suaza botërore.
Gjeografia e Zvicrës përfshin një larmi të madhe peizazhes dhe klimash në një zonë të kufizuar prej 41,285 kilometra katrorë, e cila shtrihet në të gjithë anën veriore dhe jugore të alpeve. Popullsia është rreth 8.1 milionë, gjë e cila rezulton në një [[Dendësia e popullsisë|dendësi popullsie]] mesatare rreth 195 njerëz për kilometër katror. Pjesa malore jugore e vendit është shumë më pak e populluar se gjysma veriore. Zvicra përmban tri zona kryesore topografike: alpet në jug, [[Pllaja zvicerane|mesfushën qëndrore]] dhe malet [[Jura]] në veri. Alpet janë male të cilat shtrihen përgjatë pjesës jug-qëndrore të vendit, që përbën rreth 60
== Demografia ==
{{Kryesor|Demografia e Zvicrës}}
Numri i popullsisë së tashme është 8.1 milionë banorë nga të cilët 24
== Politika ==
{{Kryesor|Sistemi shtetror në Zvicër}}
[[Skeda:Berne (3678723419).jpg|parapamje|[[Bundeshaus]]i në [[Berna|Bernë]] është selia e qeverisë dhe parlamentit zvicerian]]
Sipas legjendës bashkësia e tillë zvicerane është krijuar më [[1 gusht]] [[1291]].
Në politikën e jashtme Zvicra ndjekë rrugën e politikës neutrale dhe për këtë merret edhe si shtet "neutral".
Inicialet e shtetit janë
== Njësitë territoriale ==
Rreshti 163:
| style="border-right:0;"| [[Figura:Wappen Neuenburg matt.svg|14px]] || style="border-left:0;"| [[Kantoni Neuchâtel|Njushatëll]] || [[Neuchâtel]] || style="border-right:0;"| [[Figura:Wappen Zürich matt.svg|14px]] || style="border-left:0;"| [[Kantoni Zürich|Zyrih]] || [[Zyrih]]
|}
<nowiki>*</nowiki><small>Këto kantone njihen si gjysmë-kantone dhe përfaqësohen vetëm me një këshilltar (jo dy këshilltarë) në Këshillin e Shteteve Zvicerane
Kantonet kanë një status të përhershëm kushtetues dhe në krahasim me situatën në vendet e tjera, një shkallë të lartë pavarësie. Sipas Kushtetutës Federative, të gjitha 26 kantonet janë të barabartë në status. Secili kanton ka Kushtetutën e tij dhe parlamentin, qeverinë dhe gjykatat e tij. Megjithatë, ekzistojnë dallime të konsiderueshme midis kantoneve të veçanta, veçanërisht në aspektin e popullsisë dhe zonës gjeografike. Popullsitë e tyre ndryshojnë midis 15.000 (Appenzell Innerrhoden) dhe 1.253.500 (Zyrih), dhe sipërfaqet e tyre midis
== Ekonomia ==
{{Kryesor|Ekonomia e Zvicrës}}
Zvicra ballafaqohet me shumë probleme, në radhë të parë
Turizmi dhe roli transit i saj janë dy shtylla të rëndësishme të ekonomisë. Intensifikimi i
Bazën ekonomike e bën industria e cila karakterizohet për konceptimin e kapitalit sipas degëve.
== Lidhje të jashtme ==
|