Carrabregu i Epërm: Dallime mes rishikimesh

Carrabregu shtrihet rreth 1  km në jug të Deçanit. Rruga Deçan-Gjakovë e ndanë këtë fshat në dy pjesë, Carrabregu i Epërm dhe i Ulët. Në perëndim kufizohet me Fshatin Lloqan, në jugperëndim me Fshatin Drenoc, në jug me Fshatrat Prejlep dhe Prokulluk, në lindje me Fshatrat Irzniq dhe Beleg, ndërsa në veri me qytetin e Deçanit.

Carrabregu i Epërm shtrihet buzë një kodre të vogël që quhet “Kodra e Loshit”, ku nga lart mund të shihet tërë rrafshi i Dukagjinit, nga ana perëndimore pranë tij gjarpëron Lumbardhi me ujin vezullues si kristal, ndërsa në qendër të Fshatit shtrihet kanali për ujitjen e tokave, të cilat shtrihen në lindje dhe në jug të tij dhe janë mjaft pjellore. Në këto fusha rriten bimë nga më të ndryshmet, pemë, perime të të gjitha llojeve që me ngjyrat e tyre i jepin koloritin më të bukur natyrës. Gjallëria e këtij vendi shtohet me shumëllojshmërinë e zogjve, kafshëve të egra, duke pasur parasysh se buzë Fshatit qëndron si fron bjeshka me pejzazhin e saj të bukur që sjellë freskin e ajrit të pastër plotë jetë. Qendra e fshatit karakterizohet me tre Blirët e saj qindravjeçar, të cilët shërbejnë si çati për banorët e këtij lokaliteti, të cilët pa dallim moshe i ngrysin pasditet nën freskin e kurorave dhe aromës së tyre deri në orët e vona të natës, me lojëra dhe biseda plotë domethënje. Nga kurreshtja për ta kuptuar vjetërsinë e njërit nga Blirët, atij më të moçmit, me daten 30.11.2015, nga eksperti i pylltarisë është konstatuar se ai daton 426 vjeçar, poashtupo ashtu edhe Qarri që gjendet në kodër të fshatit ka një vjetërsi 330 vjeçare.

Në dokumentet e shkruara, përmendet në krisobulën e Manastirit të Deçanit të vitit 1330, me emrin Çrevenobrezhane, me 18 shtëpi. Në defterin osman të vitit 1485 të Sanxhakut të Shkodrës është i regjistruar me emrin Cirun brek me 15 shtëpi Në një dokument arkivor të shek. XVIII mbi kufizimin e Bjeshkëve të Deçanit jepen shënime për popullsinë e Deçanit, Lloqanit dhe Carrabregut. Këtu shifet se këto fshatra kanë qenë nën administrimin e Kazasë së Gjakovës. Sipas raportit të J. Mulleri (ish nënpunës i konsullatës në Shkodër), në vitin 1838, shkruan se Carrabregu kishte 25 shtëpi. Me emrin Carrabregu, në vitin 1879 kishte 60 shtëpi. Në vitin 1912 kishte 95 shtëpi, poashtupo ashtu me 1918 kishte 104 shtëpi. Fshati Carrabregu i Epërm tani përbëhet prej 400 shtëpive dhe prej 8 lagjeve kryesore: Dobraj, Lataj, Loshaj, Bozhadraj, Dautaj, Tahiraj, Zekaj, Balaj.( Disa shënimet janë marrë nga Jusuf Osamoni ”Vendbanimet e Kosovës Peja dhe Deçani”, Prishtinë 2004. fq.117.)

Nga gërmimet që janë bërë Buzë Kodrës është gjetur një gyp i ujësjellësit nga koha romake i shek. II para Krishtit, çka dëshmon se është një vendbanim i lashtë Ilir. PoashtuPo ashtu në kodër janë gjetur disa mbetje arkeologjike, një kryq, një qallmë dhe një guri në formë figure që daton nga shek. I para Krishtit. Mu në qenderqendër aferafër Blirit është i vendosur lapidari i dëshmorëve dhe martirëve, te cilet ranë për lirin, burra që sfiduan vdekjen pa iu trembur syri asnjëherë, afër lapidarit është një varrezë qindravjeqare, te cilen banorët e këtushem e quajnë varri i Smak Mulës, janë të thurura shumë legjenda për këtë varrezë, por një gje dihet se ka qenë një njeri me vlera të larta, për arsye se varreza është shumë madheshtore ku i ka mbijetuar kohës, poashtupo ashtu ka edhe varreza të tjera të vjetra në Kodër. I gjithë Fshati i takon Fisit të Gashit, ku është i ndar në lagje. Martesa brenda Fshatit nuk ka patur ndonjëherë, pra çdo herë janë martuar me Fise te tjera, siç është në traditen e lashtë shqiptare, organizimet brenda Fshatit rregullohen në bazë të traditave dhe zakoneve poashtupo ashtu edhe Statutit, të gjitha organizimet, mbledhjet, dasmat, ngushllimet mbahen në objektin e Fshatit që e quajnë Stani i Fshatit.

Në Fshatin Carrabregu i Epërm ka toponime të ndryshme që nga kohët Pellazgo-ilire të cilat janë: Në Bjeshkët e Carrabregut, si në Bjeshkën e Madhe dhe në Kori janë këto toponime: Laku i Kryes, Livadhi i Mark Geges, Lugi i Prekës, Kroni i Jerinës, Çetina e Orlit, Kroni i Gjonit, Kroni i Bali Qeles, Currjelat, Varri i Qikes, Budoshi, Livadhi i Dobres, Podi i Loshit, Podet e Verdha, Prroni i Verrave etj. Nsërsa në fshat janë: Kodra e Loshit, Vija e Gjinit, Bunari i Fushës, Gurinat, Gerdajat, Te Blini, Ledinat, Livadhet e Gata, Rruga e Shelnjës, etj. PoashtuPo ashtu disa toponime gjinden në lokalitetin e këtij fshati ka varreza të moçme me gurë të mëdhenj, aty janë edhe Varret e Kodrës, pastaj i quajturi Varri i Smak Mulës, ka edhe mikrotoponime të tjera.  ( Disa shënimet janë marrë nga Jusuf Osamoni ”Vendbanimet e Kosovës Peja dhe Deçani”, Prishtinë 2004. fq.117.)

Kulla është shtëpi e lartë prej guri me dy a tri kate. Zakonisht ndërtimi i Kullës bëhej në vende të ngritura dhe shërbente si banesë. Dritaret e vogla dhe frengjit shërbenin për mbrojtje nga sulmet e ndryshme. Kati i dytë a i tretë përbëhej nga [[Oda|odatoda]]t e miqve. Në Fshatin Carrabregu i Epërm në vitin 1980 gjatë regjistrimit ekzistonin mbi 70 Kulla dy dhe tri katëshe, tri nga këto ishin nënë mbrojtejn e trashegëmisë së Kosovës,  por lufta e fundit në Kosovë i shkatroi të gjitha këto, kjo dëshmon së armiku kishtë qëllim zhdukjen e  trashëgëmisë  kulturore. Sot ekzistojnë dy kulla që pritet të renovohen nga shteti. Kulla e Ramush Loshaj që është edhe mulliri i ujit dhe Kulla e Xhafer Loshaj.

Mullinjet e fshatit Mulliti janë pasuri kombetarekombëtare dhe trashegimi kulturore, që kanë një vjetërsi relativisht 400-500 vjeqare. Në Fshatin Carrabreg kanë ekzistuar disa  mullinjë për bluarjen e drithrave, sot kur po flasim në 2016 është vetëm një në pritje të renovimit. Në Fshat janë dy rrjedha të ujit, dhe siç e dime mullinjet funksionojne me ujë. Këto kanale kanë ujitur tokat e Fshatit pra dhe në këto kanale kanë qenë mullinjet e ndërtuar. Ata mullinjë ishin : Mulla Demve Dautaj, ky mulli ka punuar deri rreth viteve 1950 pra është njenjë mulli shumë i hershëm. Mulliri tjetër në këtë rrjedhë uji ishte Mulliri i Syle Isufit Bozhdaraj  ky mulli ka punuar deri në vitin 1980. Mulliri tjetër ishte poashtupo ashtu, në këtë kanal ishte Mulliti i Begut afër Xhamise se Carrabregut. NdersaNdërsa i funit në këtë rrjedhë uji ishte mulliri i Binakajve, edhe ky mulli ka punu deri në vitin 1985. Mulliri që pritet të renovohet është Mulliri i Ramush Loshaj ku është edhe kulla ne prije të renovimit. Edhe një mulli që quhet Mullini i Loshit që ishte në Fshatin Hulaj afër atij që ekziston sot rreht, 100 metra nga ura që e kalon lumi në drejtim të Fshati Hulaj.

Përpjekjet për liri dhe pavarësi si të çdo shqiptari ishin me shekuj të tërë, edhe banorët e Carrabregut ishin pjesë aktive për Pavarësin e Kosovës. Pjesë aktive ishin edhe në bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe më vonë në mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë, poashtupo ashtu edhe në demostratat e vitit 1968, dhe 1981 e deri në vitet e 90’ta kur  edhe filloj lufta frontale me forcat serbe. Që nga vitet 1988-1989, banoret e Carrabregut iu përgjigjen të gjitha aksioneve, manifestimeve, protestave, demostratave si: Përkrahja e minatorëve të Trepçës, kundërshtimi i ndryshimit të kushtetutës nga ana e serbisë, marshimi këmbë deri në Prishtinë në përkrahje të minatoreve dhe udhëheqjës të asaj kohe në kundërshtimin e ndryshimit më dhunë të kushtetutës  nga ana e serbisë, përkrahja e RTP-së, aksioni Familja ndihmon Familjën, aksioni i pajtimit të gjaqeve, ndihma për mbajten e shkollës shqipe etj. Pjesmarrja në të gjitha proceset e shtetë ndërtimit të Kosovës që nga shpallja e Kosovës Republikë, pjesmarrja dhe organizimi në zgjedhje Parlamentare dhe Presidenciale e deri te lufta e fundit e viti 1998-1999.

Dita e Fshatit Carrabregu i Epërm është 29 maji ku në këtë ditë organizohen aktivite të ndryshmë që nga viti 2000. Në këtë ditë bëhen homazhe te Lapidari i Dëshomrëve dhe Martirëve, poashtupo ashtu në mënyrë tradicionale bëhet dhurimi vullnetar i gjakut nga qytetarë  me moton “Carrabregu dhuron gjak”.  Kjo ceremoni e është  në shenjë nderimi dhe respekti për të gjithë ata që kanë dhënë jetën për liri, demokraci, dhe të drejtat e kombit shqipëtar! Për çlirimin dhe lirinë e Kosovës u flijuan bijtë dhe bijat më të mira, që me punën dhe jetën e tyre janë vlera të lavdisë dhe krenarisë Kombëtare. Në kujtim të përpjekjeve shekullore dhe kujtimin e te rëneve Fshati në këtë ditë përkujton fillimin e luftës me forcat serbe, Në Fshatin Carrabregu i Epërm dhe Carrabregu i Ulët janë 12 Dëshmorë dhe 30 Martirë për të përkujtuar sakrificen e të gjithë këtyre, qytetarët marrin iniciativa të ndryshme, duke e bërë këtë ditë madhështore. Kjo ngjarje ndihmohet  nga qytetarët e Fshatit dhe përkrahet nga Komuna e Deçanit.