Marie Curie: Dallime mes rishikimesh

'''Maria Salomea Skłodowska''' (* [[7 Nëntornëntor]] [[1867]] në [[Varshavë]] ; † [[4 Korrikkorrik]] [[1934]] në Sancellemoz, sot-[[Savoie]]) ishte kimiste dhe [[Fizikanti|fizikane]] [[Polaki|polake]]. Për punën e saj mbi radioaktivitetin ajo mori çmimin në [[Çmimi Nobel|Nobel]] në lëminë e [[fizikë]]s si dhe të [[kimi]]së.

Maria Sklodovska ka lindur ne Varshave, Poloni, ne 7 Nëntornëntor 1867, një nga pese fëmijët e Bronislawa dhe Wladyslaw Sklodowski. Fëmijët e tjerë te kësaj familjeje ishin Zofia (i lindur 1862), Józef (1863), Bronislawa (1865), dhe Helena (1866).

Po pak kohe me vone, nga sëmundja e tifos vdiq dhe motra e saj e vogël. Kjo gjë beri që Maria t’ia jepte jetën kishës dhe katolicizmit. Kur Maria ishte 10 vjeç ajo filloi te frekuentonte shkollën me konvikt që ka pasur e ëma dhe një gjimnaz për vajza nga i cili kishte mare diplomën në 12 Qershorqershor 1883. vitet në vijim i kaloi në fshat, tek te afërmit e te atit. Vitet e tjera i kaloi në Varshave me te atin. Familjet e te ëmës dhe te atit tashme kishin humbur pasuritë e tyre, gjë që solli vështirësi në jetën e Marias dhe motrës e vëllait te saj. Maria beri një marrëveshje me motrën e saj, Bronislava, që ajo ti jepte një asistence gjate studimeve te saj për mjekësi në Paris, në këmbim te një asistence te ngjashme dy vjet me vone. Në lidhje me ketë, ajo mori një pozicion si guvernatore. Fillimisht si juriste e një familjeje në Krakov, pastaj për 2 vite në Ciechanov në familjen Zoravskis, që ishin te afërmit e te atit. Kur ishte duke punuar me familjen e fundit, ajo bie në dashuri me te birin e tyre, Kazmierz Zoravski, i cili kishte alternuar për te ardhmen e tij matematiken. Prindërit e tij e refuzuan martesën e tij me Marien dhe ai ishte i paafte për tu kundërvene. Maria për pasoje humbi dhe punën e saj si juriste. Ajo gjeti punë tjetër në familjen Fuchs në Sopot, në bregun e detit Baltik, ku kaloi dhe vitet në vijim, gjate gjithë kohës duke financuar motrën e saj.

Në fillim te vitit 1890, Bronislava, pak muaj pasi u martua me Kazimierz Dluski, ftoi Marine te jetonte me te në Paris. Maria nuk pranoi sepse nuk ishte në gjendje te shkollohej në universitet dhe akoma shpresonte për martesën me Kazimierz. Ajo u kthye në shpine e te atit, ku kishte shume kujtime te fëmijërisë.

Në tetor 1891, pas këmbënguljes te se motrës dhe dërgimit te një letre nga Zoravski ku i qartësoi përfundimisht ndarjen e tyre ajo vendosi te shkonte në France. Humbja e te dashurit ishte tragjike për te dy. Maria tashme strehohej në një shtëpi në Paris me motrën dhe kunatin e saj. Njëkohësisht vazhdonte studimet në Sorbonne për matematike-fizike-kimi.

Maria punonte natën dhe studionte ditën. Ajo u diplomua për fizike dhe filloi punë në laboratorin industrial në Lipman. Me 1894 ajo u diplomua gjithashtu për matematike.

Në ketë kohe Pierr Kyri hyri në jetën e saj. Ai ishte instruktor në shkollën fizike-kimi, École Supérieure de Physique et de Chimie Industrielles de la Ville de Paris (ESPCI). Maria filloi karrierën e saj shkencore duke u marre me vetitë magnetike. Kjo gjë e lidhi atë me Pierrin. Ikja e tyre në Varshave thelloi dashurinë e tyre. Një vit me vone, me korrik 1895, ajo dhe Pier u martuan dhe te dy se bashku u larguan nga laboratori. Tashme Maria kishte gjetur një partner shkencëtar siç ishte dhe vete.

Me 1896 Henri Bekuerel zbuloi që kripa e uraniumit rrezatonte rreze X. Skodovska-Kyri vendosen te eksploronin në lidhje me ketë zbulim. Ata zgjodhën një teknike te mençur për te investiguar. 15 vjet para, bashkëshorti dhe vëllai i saj kishin zbuluar elektrometrin, një mjet për matjen e ngarkesës elektrike. Duke përdorur elektrometrin, ajo zbuloi se rezet e uraniumit shkaktonin në ajër përcjellje elektriciteti. Duke përdorur ketë teknike, rezultatet e para që gjeti ishin që përbërëset e uraniumit vareshin nga sasia e uraniumit te përdorur. Puna që ajo kishte bere ishte me e rëndësishmja drejt zbulimeve shkencore.

Çifti mori për shqyrtim 2 minerale uraniumi, pichblend dhe torbernit. Pichblend ishte kater here me aktiv se uraniumi. Në prill 1898 ata shume optimiste peshuan 100 gram pichblend dhe e lidhi atë me një shtypës dhe me llac. Ata nuk arritën te realizonin atë që kërkuan dhe filluan te procedonin me tone mineralesh.

Skodovska arriti nga kërkimet e shumta te zbulonte një element te ri që e quajtën polonium, për ndër te Polonisë. Në dhjetor 1898 Kyrite zbuluan një tjetër element te cilin e quajtën radium lidhur me radioaktivitetin. Me 1898 Kyrite me zbulimet që bene ishin tepër te pasur. Qëllimi i tyre tashme ishte te ndanin radiumin në kristale me te vogla. Me një ton pichblend dhe 1/10 e kloridit te radiumit dhe e shpërbashkuan atë në 1902. Maria ishte e para femër e cila mori çmimin Nobel në fizike për ndër te zbulimeve që ajo kishte bere. Në 1911 ajo mori çmimin Nobel në kimi për shërbimet dhe punën për zbulimet që kishte bere.

Maria solli në jete 2 vajza Irene (1897) dhe Eve (1904). Fatkeqësisht Pierr vdiq nga një aksident duke ecur në Rue Daufine. Maria vizitoi për here te fundit Poloninë në pranverën e vitit 1934. Pas një muaji, ajo u nda nga jeta. Vdekja e saj me korrik 1934 në sanatoriumin në Passy, në Francën lindore, nga një anemi aplastike shkaktuar nga rrezet e radioaktivitetit.

Jeta e saj i është kushtuar pikërisht zbulimit që ajo beri te cilin e eksperimentoi tek vetja e saj dhe i shkaktoi vdekjen. Laboratori i Maries është tanimë “Muzeu Kyri”.