Matematika: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v U kthye versioni 1682055 i bërë nga Blendi hasani (diskutimet) |
përmirësime teknike, zëvendësova: Janar → janar duke përdorur AWB |
||
Rreshti 1:
{{SC|Data|duhen zgjeruar dhe permiresuar te gjitha seksionet}}
'''Matematika''' përbën një fushë të njohurive abstrakte të ndërtuara me ndihmën e arsyetimeve logjike mbi koncepte të tilla si numrat, figurat, strukturat dhe transformimet.
Matematika dallohet nga shkencat tjera për një lidhje të veçantë që ka ajo me realitetin. Ajo është e një natyre të pastër intelektuale, e bazuar tek një seri aksiomash të deklaruara të vërteta (do të thotë që aksiomat nuk i janë nënshtruar asnjë eksperience por janë të frymëzuara nga eksperienca) ose mbi disa postulate përkohësisht të pranuara. Një pohim matematikor – i quajtur përgjithësisht teoremë ose propozicion konsiderohet i vërtetë nëse procesi i vërtetimit formal që përcakton vlefshmërinë e saj respekton një strukturë arsyetuese logjike-deduktive.
Matematika eshte nje mjet esencial ne shume fusha si shkencat natyrore, inxhinieria, mjekesia, financa dhe shekncat sociale.
Matematika merret me studimin e raporteve sasiore dhe cilësore të objekteve konkrete dhe abstrakte, si dhe me studimin e formave hapësinore. Ajo është shkencë që studion relacionet dhe në thelbin e saj është kuptimi i numrit. Matematika është shkencë deduktive d.m.th përfundimet e saj janë të përgjithshme dhe janë rrjedhim logjik i aksiomave. Matematika ka nje lidhje te vecante edhe me fiziken.
Rreshti 16:
Fillimet e matematikës humben në thellësitë e shekujve. Matematika u shfaq si rezultat i vështrimeve dhe përvojës së njerëzve në përballje me problemet dhe nevojat praktike. Sistematizimi dhe përmbledhja e njohurive matematikore ka filluar relativisht vonë. Kinezët e lashtë,egjipianet e lasht,babiloni, civilizimi i Inkëve, pastaj në [[India|Indi]] kishte një zhvillim të konsiderueshëm të matematikës.
Në [[Greqi]]në antike matematika përjetoi një zhvillim të paparë nga një plejadë e tërë matematikanësh siç janë : [[Pitagora]], [[Talesi]], [[Platoni]], [[Eudoksi]], [[Euklidi]], [[Arkimedi]], etj. Grekët e vjetër matematikën e kuptonin në sensin e [[gjeometri]]së dhe të parët ishin ata që të vërtetat matematikore të cilat ato i quanin [[teorema]] i vërtetonin. Njohuritë matematikore të grekëve të vjetër më vonë i përvetësuan dhe i pasuruan arabët të cilët quhen edhe themelues të algjebrës. Përkthimet arabe të veprave të matematikanëve grekë në mesjetë depërtuan në [[Evropë]].
Pastaj shtytjen dhe zhvillimin e matematikës e morën në dorë Evropianët. Në këtë periudhë mund të përmendim [[Vietin]], [[Cardanon]], [[Fibonaccin]], etj. Më vonë dolën në skenë [[Rene Descartes]], [[Blaise Pascal|Pascali]], [[Leibnitzi]], [[Bernoulli]], [[Carl Friedrich Gauss|Gaussi]], [[Leonard Euler|Euleri]], etj. Në fund të [[Shekulli XIX|shekullit XIX]] [[David Hilbert|David Hilbe]] një matematikan i shkëlqyer gjerman në [[Kongresi ndërkombëtar i matematikanëve|kongresin ndërkombëtar të matematikanëve]] të mbajtur në [[Paris]] në vitin [[1900]] propozoi dhe i formuloi njëzet e tre (23) probleme matematikore të cilat shekulli XIX ia la në trashëgimi [[Shekulli XX|shekullit XX]]. Shumë prej këtyre problemeve iu preokupuan matematikanët nga gjithë bota një kohë të gjatë dhe shumica e tyre u zgjidhën pas një pune të palodhshme ku participuan një numër i madh matematikanësh nga gjithë bota.
Matematika në ditët e sotme përjeton një zhvillim marramendës dhe është e shpërndarë në shumë degë të specializuara të cilat janë mjaft abstrakte. Sot është e pamundur të gjendët një autoritet si Hilberti i cili të ketë një pasqyrë të përgjithshme për të gjithë degët e matematikës. Po ashtu nuk u gjet një matematikan i cili në fund të shekullit XX të propozonte probleme për [[Shekulli XXI|shekullin XXI]]. Kjo është e kuptueshme sepse matematika si edhe të gjitha shkencat tjera kanë përjetuar një zhvillim të madh. Por një analogji e përafërt me Hilbertin [[Clay Mathematical Institute]], në fund të {{shek-|XX}}, ofron një çmim prej një milion [[Dollar]] atij i cili jep një zgjidhje të pranueshme njërit prej shtatë problemeve të shekullit XX. Deri më sot zyrtarisht nuk është ndarë asnjë çmim. Problemi i vetëm i zgjidhur është hipoteza Poincaré të cilën e zgjodhi [[Grigori Perelman]] por ky i fundit e refuzoi atë. Gjashtë problemet tjera janë të hapura. {{Citim i duhur|18
Matematika në interaksion me shkencat tjera e ndihmon zhvillimin e tyre por në të njëjtën kohë ajo edhe vetë pasurohet. Sot matematika ka depërtuar edhe në ato degë të shkencës në të cilat deri para pak kohe as që ishte e imagjinueshme. Matematika në përgjithësi e mban karakterin e njerëzve të cilët e zhvillojnë atë. Është i gabueshëm mendimi i njerëzve për të cilët matematika është e pakuptueshme se në matematikë nuk ka konteste dhe ç'do gjë është e qartë. Ndërmjet matematikanëve ka pikëpamje të ndryshme për matematikën. Fatmirësisht kjo nuk do të thotë se matematika nuk ka perspektiva të ndritshme.
Rreshti 30:
== Konceptet matematikore ==
Konceptet dhe strukturat themelore matematikore, jo vetëm si njësi të posaçme, por edhe në ndërlidhje me koncepte dhe struktura tjera matematikore. Asnjëri prej koncepteve matematikore që shtjellohet nuk na "paraqitet" vet për vete.
Konceptet dhe strukturat le të shqyrtohen edhe në kontekst të njohurive dhe ambienteve tjera matematikore dhe jashtëmatematikore si dhe në situata të ndryshme mësimore.
Rreshti 152:
* [http://matheplanet.com/ Matroids Matheplanet]
* [http://scratchpad.wikia.com/wiki/FreeMath FreeMath]
* {{en}} [http://math.rice.edu/~lanius/pres/map/mapcoo.html Mathematics Topics-Coordinate Systems]
[[Kategoria:Matematikë]]
| |||