Rafaelo: Dallime mes rishikimesh

Raffaello-ja lindi në Urbino në «vitin 1483, në të premten e shenjtë,<ref>Që në 1483 përputhej me ditën e 28 marsit</ref> në tre të natës, nga Giovanni Santi, piktor jo pak i shkëlqyer, por duke qen njeri me intelekt të lart dhe i prirur në drejtimin e fëmijve në atë rrugë të mbarë, që për fatin e tij të keq, nuk ishte shfaqur në rininë e tij»<ref name=V>Giorgio Vasari, 'Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori'', ''Vita di Raffaello da Urbino'', Firenze 1568.</ref>. Rrëfimi i Vasarit konsideron se Raffaello-ja lindi më [[28 Mars|28 mars]] (të premten e shenjtë). Megjithatë ekziston një tjetër version sipas të cilit dita e lindjes së mjeshtrit urbinas duhet të jetë [[6 Prill|6 prilliprill]]i, dhe kjo e bazuar në letrën e Marcantonio Michiel-it drejtuar Antonio Marsilio-s (e konfirmuar nga epitafi i njohur, për një kohë i konsideruar i Pietro Bembo-s ndërsa sot i atribuar poetit Antonio Tebaldeo) që nënvizon se data e ditës dhe orës së vdekjes së Raffaello-s, përputheshin dukshëm me atë të [[Krishti]]-it - ora 3 e [[6 Prill|6 prillitprill]]it, e premte para Pashkëve – përputhen saktësisht me datën e lindjes së tij. Natyrisht, gjithë kjo ka shijen e legjendës dhe nëse do të konsiderohej mjaftueshmërisht e sigurtë dita e vdekjes së tij, nuk mund të jetë kështu për atë të lindjes së tij.

Raffaello-ja (i portretizuar që fëmijë nga i ati në Cappella Tiranni në Cagli) qe biri i parë dhe i vetëm i Giovanni Santi-t dhe Maria di Battista di Nicola Ciarla-s. Mbiemri "Sanzio" në fakt nuk është veçse një nga zgjedhimet e mundshme nga italishtja e "Santi", e rrjedhur nga latinishtja "Sancti" me të cilin zakonisht Raffaello-ja, pasi të rritej, do të firmoste veprat e tij. E ëma i vdes herët, më [[7 Tetor|7 tetor]] [[1491]]<ref name=F10>Franzese, cit., fq. 10.</ref>. I ati u rimartua pak më vonë me njëfarë Berardina di Piero di Parte, nga e cila i lindi e bija Elisabetta. Me dy gratë familja e të atit pati zënka për motive financiare<ref name=F12/>.

Më [[1 Gusht|1 gushtingusht]]in e [[1494]], kur Raffaello ishte njëmbëdhjetë vjeç, i vdes edhe i ati. Kjo datë ka ridimensionuar në disa studime kontributin e punishtes atërore në formimin e artistit; është po ashtu e shumëprovuar se si në pak vite, në adoleshencë të plotë, artisti arriti me shpejtësi një maturi artistike që nuk mund të përjashtoi një nisje shumë të hershme të aktivitetit artistik<ref name="www.electaweb.it">{{Cite web | title=www.electaweb.it | website= raffaello e urbino | url=http://www.electaweb.it/mostre/scheda/raffaello-e-urbino-urbino-palazzo-reale/it}}</ref>.

Më [[10 Dhjetor|10 dhjetor]] [[1500]] në fakt Raffaello dhe Evangelista da Pian di Meleto morën nga murgeshat e kishës së Sant'Agostino-s (Città di Castello) një detyrë të re, që është e para e dokumentuar e karrierës së artistit, 'Pala del beato Nicola da Tolentino'', e mbarua më [[13 Shtator|13 shtator]] [[1501]] dhe sot e shpërndarë në shumë muzeume pasi u nda në vazhdim të një [[tërmeti]] në [[1789]]. Në kontratë është interesante të vërehet si Raffaello-ja, pak më shumë se fillestar, përmendet si ''magister Rafael Johannis Santis de Urbino'', para bashkëpunëtorit të moshuar, duke dëshmuar zyrtarisht se si që shtatëmbëdhjetë vjeç, konsiderohej një piktor autonom ndaj formimit profesional të mbaruar<ref name=F14>Franzese, cit., fq. 14.</ref>.

Raffaello-ja gjendej në Sienë, te Pinturicchio-ja, kur i mbërriti lajmi i risive të jashtëzakonshme të [[Leonardo da Vinçi|Leonardos]] dhe [[Michelangelo Buonarroti|Michelangelo-s]] të angazhuar përkatësisht në afresket e ''Battaglia di Anghiari'' dhe ''Battaglia di Cascina''. I paduruar për tu venë menjëherë në udhëtim, pregatiti një letër prezantimi nga Giovanna Feltria, motra e dukës së Urbino-s dhe gruaja e dukës së Senigallia-s dhe "prefekt" i [[Roma|Romës]]. Në letër, të datuar më [[1 Tetor|1 tetor]] [[1504]] dhe adresuar gonfalonierit të përjetshëm Pier Soderini, rekomandonte të birin e ri të Giovanni Santi-t «i cili duke pasur intelekt të madh në ushtrimin e tij, kërkon të qendroi disa kohë në Firence për të mësuar. [...Prandaj] ia rekomandoi Zotërisë Suaj»<ref name="DVC190">De Vecchi-Cerchiari, cit., fq. 190.</ref>.

Angazhimet që shpërqëndruan Santin nga ekzekutimi material i afreskeve në Stanza-n e tretë qenë kryesisht emërimi si mbikqyrës i bazilikës së Vatikanit pas vdekjes së Bramante-s ([[11 Prill|11 prill]] [[1514]]) dhe ajo për aracët<ref>arazzo është një lloj tapicerie dekoruese që varej në faqet e murit. E përbërë nga një thurje e bërë me dorë me fije leshi, mëndafshi të ngjyrosur, ndonjëherë edhe të praruara apo prej argjendi, duke krijuar motive dhe vizatime përgjithësisht me figura, që zënë gjithë shtrirjen e tij përveç frizës</ref> e Cappella Sistina-s. Leoni i X në fakt dëshironte ta lidhte emrin e tij edhe me sipërmarrjen prestigjoze të Cappella Sistina-s, duke dekoruar fashën e fundit të mbetur të lirë, regjistri më i ulët ku gjenden perdet e pavërteta duke thurur një sërë aracësh për tu varur me rastin e liturgjive më solemne<ref name=DVC210/>. Njoftimi i parë për porosinë është i [[15 Qershor|15 qershoritqershor]]it [[1515]]<ref name="D83">De Vecchi, cit., fq. 83.</ref>.

Cappella Chigi për shembull, riprodhon më të vogël planin qendror të katër kullave këndore të Shën Pjetrit në Vatikan, por të përditësuara sipas modeleve antike si Panteoni i Romës dhe qëllimisht të dekoruar me më larmi dhe gjallëri, me lidhje harmonike te strukturat arkitektonike<ref name=DVC211/>. Në [[Nëntorinëntori|nëntor]] [[1515]] duhej të merrte pjesë në [[Firenca|Firence]] në garën për façatën e San Lorenzo-s, të fituar pastaj nga Michelangelo-ja<ref name="D84"/>.

Raffaello-ja vdiq më [[6 Prill|6 prill]] [[1520]], vetëm 37 vjeç, në ditën e të Premtes së Shenjtë. Sipas Vasari-t vdekja e arriti pas dymbëdhjetë ditëve i sëmurë, të nisura me një e ethe të "vazhdueshme dhe akute", sipas biografit të shkaktuar nga "teprime dashurore", dhe kotësisht të kuruar me marrje të vazhdueshme gjaku.

Një monument i ri përballjeje lindi kur Giulio de' Medici vendosi ti besonte dy pala d’altare të mëdha Sebastiano del Piombo-s dhe Raffaello-s. Leonardo Sellaio i shkroi Buonarroti-t: «Tani më duket se Raffaello-ja do ta bëj rrëmujë botën që ai [Sebastiano-ja] mos ta bëj, për mos tu krahasuar» ([[19 Janar|19 janar]] [[1517]]). Michelangelo-ja vizatoi me dorën e tij figurat kryesore të pala-s së Sebastiano-s (''La Resurrezione di Lazzaro'') dhe dy artistët në fjalë e vonuan dorëzimin e veprës për mos tiu shfaqur rivalit. Më në fund Raffaello-ja vdiq, duke lënë të famshmin ''Trasfigurazione'', të përfunduar nga nxënësit e tij.